Bitwa pod Orszą

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii.

Bitwa pod Orszą rozegrała się 8 września 1514 pomiędzy wojskami polsko-litewskimi (25 tys. żołnierzy) pod dowództwem hetmana wielkiego litewskiego ks. Konstantego Ostrogskiego, a wojskami moskiewskimi(80 tys. żołnierzy) pod dowództwem Iwana Czeladina.

Zadaniem Polaków i Litwinów było odzyskanie utraconych ziem i grodów na Smoleńszczyźnie.

Hetman przeprowadził swoje wojska po dwóch mostach pontonowych w górze rzeki, omijając przeprawy bronione przez Moskali. Pierwsze uderzenie Czeladina skierowane zostało na oba skrzydła wojsk Ostrogskiego, lecz nie doprowadziło do przełamania polsko-litewskich szeregów. Po odparciu pierwszych ataków wojska hetmańskie pierwszej linii wsparte przez jazdę, trzymaną do tej pory w odwodzie, uderzyły na zmieszanych pierwszymi niepowodzeniami Moskali, rozbijając ich całkowicie. W ręce zwycięzców wpadł obóz wroga z licznymi dobrami, wszystkie działa i wielu jeńców z Iwanem Czeladinem na czele.

Zwycięstwo to umożliwiło odzyskanie kilku utraconych grodów, ale Smoleńska nie udało się odbić na skutek twardej obrony grodu.

Bitwa pod Orszą

Data: 8 września 1514

Wśród eksponatów warszawskiego Muzeum Narodowego można zobaczyć obraz "Bitwa pod Orszą". To pochodzące z ok. 1520 r. malowidło nieznanego autora przedstawia zwycięstwo, jakie 26-tysięczne siły polsko - litewskie pod wodzą hetmana litewskiego, ks. Konstantego Ostrogskiego odniosły 8 IX 1514 r. nad 80-tysięczną armią Wielkiego Księstwa Moskiewskiego.

Bitwa ta była jednym z pierwszych epizodów ciągnących się przez dwa stulecia wojen litewsko (a później także polsko) - moskiewskich. Nieustannym pragnieniem rosnącego w siłę Wielkiego Księstwa Moskiewskiego było zdobycie ziem należących wcześniej do księstw ruskich (Siewierszczyzny, Mościsławia i Mohylewa, oraz Smoleńska), podbitych w XIV w. przez ojca Władysława Jagiełły, wielkiego księcia litewskiego, Olgierda.

Zbieranie ziem ruskich

Podporządkowane wcześniej Mongołom, niewyróżniające się spośród innych ruskich księstw Wielkie Księstwo Moskiewskie wyzwoliło się w czasach Iwana III (1440 - 1505) spod trwającego od XIII w. panowania Tatarów i rozpoczęło ekspansję. W 1463 r. Moskwa podporządkowała sobie Księstwo Jarosławskie, piętnaście lat później podbiła Nowogród Wielki, w 1485 r. Twer i wreszcie, w 1503 r. Riazań. U wschodnich granic Wielkiego Księstwa Litewskiego wyrósł w ten sposób groźny sąsiad.

Pierwsze starcie

Pierwsza wojna moskiewsko - litewska miała miejsce w latach 1492 - 1494. Wielki Książe Moskiewski, Iwan III Srogi zajął wówczas Wiaźmę i część grodów nad Oką. Konflikt zakończyło małżeństwo dynastyczne - moskiewski książe wydał swą córkę Helenę za wielkiego księcia litewskiego (późniejszego króla polski) Aleksandra Jagiellończyka.

Małżeństwo to nie poprawiło jednak stosunków między Litwą a Moskwą. Już w pięć lat po zakończeniu pierwszej wojny Iwan III poprowadził wielką wyprawę przeciwko Litwie. Pomimo odnoszonych w czasie czteroletniej kampanii sukcesów, Wielkie Księstwo Litewskie utraciło wówczas 1/4 swego olbrzymiego wcześniej terytorium.

Nowy konflikt

W roku 1507 konflikt rozgorzał na nowo. Tym razem zaangażowanymi w walkę władcami byli Wielki Książe Moskiewski Wasyl III i polski król Zygmunt I Stary. Pierwsza faza walk, tocząca się na wschodnich rubieżach Litwy w latach 1507 - 1508, nie przyniosła rozstrzygnięć. Cztery lata później wojna został wznowiona.

Pretekstem do najazdu na Litwę było tym razem niewłaściwe traktowanie siostry Wasyla III, a wdowy po Aleksandrze Jagiellończyku, Heleny. Moskiewski książe liczył na zajęcie znacznej części słabszego od Moskwy Wielkiego Księcia Litewskiego. W tej właśnie fazie walk między Wielkim Księstwem Moskiewskim, a połączonymi już siłami Polski i Litwy doszło do bitwy pod Orszą.

Zwycięstwo

Była to jedna z największych bitew rozegranych w XVI-wiecznej Europie. Pomimo ogromnej przewagi liczebnej ze strony wojsk moskiewskich, bitwa ta zakończyła się całkowitym zwycięstwem Polaków i Litwinów.

Na sukces strony polsko - litewskiej złożyły się pod Orszą dwa zasadnicze czynniki. Pierwszym z nich było znakomite posunięcie taktyczne, jakie zastosował dowodzący bitwą wielki hetman litewski, ks. Konstanty Ostrogski. Demonstrując rzekomy odwrót, wciągnął on moskiewskie oddziały w pułapkę, co doprowadziło do ich panicznej ucieczki i w rezultacie do klęski.

Drugim czynnikiem, który zaważył na wyniku Bitwy pod Orszą była różnica między uzbrojeniem wojsk polsko - litewskich, a uzbrojeniem Moskali. Wojska polskie, a w znacznej mierze i litewskie, były wówczas ciężko opancerzone - żołnierze nosili ciężkie, zakrywające całe ciało zbroje. Opancerzone były nawet konie. W wojskach moskiewskich natomiast przeważała lekkozbrojna jazda. Siły te nie mogły przeciwstawić się druzgocącej szarży ciężkozbrojnych polskich jeźdźców.

Niewykorzystany sukces

Zwycięstwo pod Orszą pozostało jednak niewykorzystane. Upojony sukcesem Ostrogski nie poszedł za ciosem i dopiero pod koniec września stanął pod Smoleńskiem. Przez ten czas Wasyl III zdołał przygotować tamtejszą twierdzę do skutecznej obrony. Smoleńsk, należący od 1404 do Litwy, na 97 lat (do 1611 r.) znalazł się na terytorium moskiewskim. Walki między siłami polsko-litewskimi a Moskwą trwały do roku 1520. Dwa lata później obie strony podpisały rozejm, na mocy którego Smoleńsk pozostał przy Moskwie.

Malarz nieokreślony pozostający pod wpływem
Łukasza Cranacha st., Bitwa pod Orszą, ok. 1524-30.

Historia szabli polskiej.

Szabla wykształciła się wśród plemion koczujących na stepach Azji centralnej najprawdopodobniej pomiędzy IV i VI wiekiem naszej ery. Sądzimy tak, ponieważ plemiona Hunów podbijające Europę w końcu IV wieku jeszcze jej nie znały, natomiast przybyłe dwieście lat później plemiona Awarów już ją znały. Znały ją również plemiona węgierskie, lecz gdy osiedli w swojej naddunajskiej siedzibie porzucając koczowniczy tryb życia przyjęli również zachodni styl uzbrojenia, jakim w tym czasie był miecz i ciężka zbroja. Źle się to dla nich skończyło, bo gdy w XIII wieku przyszło im się zmierzyć z wojskami potomków Gengis-Khana, broń i taktyka zachodnioeuropejska zdecydowanie przegrały z lekką jazdą uzbrojoną w szable. Podobnie zakończyła się konfrontacja Polskich wojsk z Mongołami w bitwie pod Legnicą, zakończonej pamiętną klęską.

Jednak te bezpośrednie przykłady wyższości szabli nad mieczem nie skutkowały na zmianą filozofii wojennej krajów europy środkowej, w tym Polski. Prawdopodobnie dużą rolę odegrały tu względy religijne, szabla - narzędzie śmierci w rękach Turków i Mongołów , a od końca XV wieku również Arabów - kojarzona była ze światem pogańskim. Jako broń "pohańska" nie miała łatwego dostępu do wojsk państw chrześcijańskich.

Jak więc szabla trafiła do polski ? Za sprawą Huzarów. Pod koniec XIV wieku na Węgrzech powstały odziały lekkie oddziały kawalerii, uzbrojone w kopie, szable i niewielkie tarcze. Ich przeznaczeniem były ciągłe walki na pograniczu, walka z tureckimi podjazdami i łupieżcze wyprawy odwetowe na terytorium wroga. Początkowo walczyli w nich głównie Serbowie, dla tego od serbskiego słowa gusar (zbójnik) zwani byli kawalerią racką.. Później, gdy tego typu oddziały weszły w skład Polskich wojsk koronnych, nazwane zostały usarami, a później Huzarami.

Pierwsza bitwa o której wiadomo, że istotne znaczenie odegrały w nich polska Husaria, była stoczona w 1514 roku z armią moskiewską bitwa pod Orszą. U boku tradycyjnej ciężkiej kawalerii uzbrojonej w miecze walczyły lekkie odziały z szablami. W pierwszej połowie XIV wieku te dwa oręża konkurowały ze sobą o pierwszeństwo w użyciu, w końcu naturalną koleją rzeczy sprawniejsza i lżejsza szabla wyparła nieporęczny miecz. W drugiej połowie XIV wieku miecz na ziemiach Polskich był już tylko symbolem rycerstwa, w polu królowała szabla.

Wkrótce z lekkozbrojnej jazdy husaria przekształciła się w ciężkozbrojne oddziały kawalerii, do końca jednak podstawowym uzbrojeniem obok długiej kopii pozostała szabla. Początkowo w prostej, zapożyczonej z Węgier formie, zwanej szablą węgiersko-polską, z czasem wykształciła swoją własną, unikalną formę.

---