ŹRÓDŁA PRAWA
Źródła prawa w dzisiejszym znaczeniu rozumie się jako sposób w jaki się tworzy, utrzymuje i zmienia prawo. Konstytucja określa jaka jest hierarchia prawa w art. 87 Konstytucji: „1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. 2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.”
KONSTYTUCJA jest to akt normatywny najwyższej rangi. Istnieje możliwość wniesienia skargi konstytucyjnej do Trybunału Konstytucyjnego. Postanowienia Konstytucji mają pierwszeństwo przed postanowieniami niższych aktów normatywnych w procesie stosowania prawa.
Kiedy można stosować Konstytucję bezpośrednio:
w obszarze uregulowań konstytucyjnych,
przy rozstrzyganiu o treści i zakresie tych obowiązków i uprawnień, które da się bezpośrednio i dostatecznie wyczerpująco uregulować w Konstytucji,
gdy okoliczności faktyczne i prawne danej sprawy zezwalają na bezpośrednie stosowanie Konstytucji.
Kiedy obowiązuje Konstytucja (kto i kiedy ma obowiązek jej zastosowania):
przed wszystkimi organami kompetentnych władz publicznych: władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza w zakresie stosowania prawa prywatnego (organ ma obowiązek stosowania postanowień konstytucji a strona ma prawo się na konstytucję powoływać).
Przed wszystkimi organami i pracownikami urzędów w zakresie stosowania praw publicznych,
Przed wszystkimi organami pierwszej i drugiej instancji (w toku postępowania administracyjnego) i wszystkimi organami kontrolnymi i nadzorczymi.
Między osobami fizycznymi, w relacjach prywatnych w prawie prywatnym, żadna ze stron nie może się powoływać skutecznie na konstytucję.
USTAWA to akt normatywny o podstawowym znaczeniu dla obowiązującego systemu prawa. Uchwalana jest przez Parlament, pod względem mocy prawnej ustępuje tylko Konstytucji i nie może być sprzeczna z Konstytucją. Pewne materie z zakresu administracji publicznej mogą być regulowane tylko ustawą. Przykładem może być art. 217 Konstytucji: „Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy.”; czy art. 77 ust. 2 Konstytucji: „Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw”.
Sprawy, które są objęte ustawą nie mogą być regulowane aktami normatywnymi niższego rzędu niż ustawa. Warunkiem wejścia w życie ustawy jest jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej.
Konstytucja i ustawa są podstawowym źródłem działania organów administracji państwowej.
UMOWY MIĘDZYNARODOWE
Zawarcie umowy międzynarodowej to ustalenie wzajemnych praw i obowiązków państw, które zawierają daną umowę. Umowa międzynarodowa staje się źródłem prawa powszechnie obowiązującego po jej ratyfikacji i ogłoszeniu. Umowa ratyfikowana i ogłoszona w Dzienniku Ustaw stanowi część krajowego systemu prawnego i jest bezpośrednio stosowana, np. w sprawie unikania podwójnego opodatkowania. Natomiast umowy międzynarodowe, których ratyfikacja nie wymaga uprzedniej zgody Sejmu w formie ustawy przybiera formę zawiadomienia przez Prezesa Rady Ministrów.
Ratyfikacja - państwo przyjmuje obowiązek przestrzegania umowy. Dokonuje ją Prezydent za uprzednią zgodą Sejmu w formie ustawy i dotyczy to spraw:
pokoju, sojuszy, układów politycznych lub wojskowych);
wolności, praw i obowiązków obywateli określonych w Konstytucji;
członkostwa Polski w organizacjach międzynarodowych;
znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym;
które są uregulowane ustawą oraz te, które Konstytucja wymaga by były uregulowane ustawą.
Umowa międzynarodowa ma pierwszeństwo przed ustawą wówczas, gdy umowa międzynarodowa jest ratyfikowana za zgodą Sejmu w formie ustawy i gdy nie da się ją pogodzić z ustawą. Do umów międzynarodowych zalicza się również prawo wspólnot europejskich, tzw. prawo europejskie. Prawo europejskie zawarte jest w traktatach założycielskich i jest to prawo pierwotne europejskie (traktaty założycielskie wspólnoty węgla i stali, europejskiej wspólnoty energii atomowej i europejskiej wspólnoty gospodarczej). Prawo wtórne to prawo organów Unii Europejskiej i to też element naszego porządku prawnego (rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie). Prawo europejskie skierowane jest w obrębie stosowania praw w danym państwie.
Dyrektywy wyznaczają cele, w zakresie jakim ma być zmienione prawo w danym państwie, by spełnić je. Rozporządzenia zawierają przepisy powszechnie obowiązujące i wydawane są przez organy Unii Europejskiej (w kolizji regulacji prawnych z rozporządzeniem, gdy ustawa jest niezgodna z rozporządzeniem to stosuje się rozporządzenie Unii Europejskiej).
AKTY PRAWA STANOWIONE PRZEZ ADMINISTRACJĘ NACZELNĄ.
I. ROZPORZĄDZENIE Z MOCĄ USTAWY mogą być wydawane tylko przez Prezydenta na wniosek Rady Ministrów w zakresie i granicach określonych prawem a dotyczących stanów nadzwyczajnych - stanu wojennego. Mówi o tym art. 234 Konstytucji: „1. Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie i w granicach określonych w art. 228 ust. 3-5. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu. 2. Rozporządzenia, o których mowa w ust. 1, mają charakter źródeł powszechnie obowiązującego prawa”. Art. 228 ust. 3-5: „3. Zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych, określa ustawa. 4. Ustawa może określić podstawy, zakres i tryb wyrównywania strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela. 5. Działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa”.
II. ROZPORZĄDZENIA - przepisy wykonawcze do ustaw. Każde rozporządzenie poza tytułem i przedmiotem musi zawsze zawierać powołanie się na konkretną ustawę, która upoważnia do jego wydania, tzw. upoważnienie ustawowe, a regulacja rozporządzenia musi być zgodna z zakresem regulacji ustawy. Warunkiem wejścia wżycie rozporządzenia jest ogłoszenie go w Dzienniku Ustaw RP.
Upoważnienie ustawowe musi być bardzo szczegółowe i zawierać:
wskazany organ właściwy do wydania rozporządzenia,
określony zakres spraw przekazanych do uregulowania rozporządzeniem,
wytyczne co do treści tego aktu.
Zakaz subdelegacji polega na tym, że organy upoważnione do wydania rozporządzenia nie mogą delegować swoich kompetencji innym organom, mają obowiązek skonsumować to upoważnienie.
Rozporządzenia wydają:
Prezydent,
Rada Ministrów,
Prezes Rady Ministrów,
Ministrowie kierujący działami administracji rządowej,
Przewodniczący komitetu wchodzący w skład Rady Ministrów, do którego stosuje się odpowiednio przepisy odnoszące się do Ministra kierującego działem administracji rządowej,
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.
INNE AKTY NORMATYWNE STANOWIONE PRZEZ ORGANY CENTRALNE, ALE NIE SĄ AKTAMI PRAWA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO.
ZARZĄDZENIA - mają charakter wewnętrzny (musi być podstawa prawna w ustawie do ich wydania) i obowiązują w jednostce organizacyjnej. Zarządzeniom podlegają tylko jednostki podległe organowi, który wydał zarządzenie. Zarządzenie musi zawierać podmiot, kompetencję i materię jaka ma być regulowana. Zarządzeniem nie można regulować tego, co regulują ustawy i rozporządzenia, jak również nie mogą modyfikować, czy wpływać na materię zagadnień ustaw i rozporządzeń. Zarządzenia nie mogą być podstawą wydania decyzji wobec obywatela. Mogą stanowić podstawę aktów w stosunku do osoby, która podlega organowi służbowo. Zarządzenia wydają:
Prezydent,
Prezes Rady Ministrów,
Ministrowie kierujący działami administracji rządowej,
Przewodniczący komitetu wchodzący w skład Rady Ministrów, do którego stosuje się odpowiednio przepisy odnoszące się do ministra kierującego działem administracji rządowej,
Terenowe organy administracji rządowej,
Organy zakładów administracyjnych.
UCHWAŁY to akty normatywne kolegialnych organów administracji publicznej i zalicza się do nich: uchwały Rady Ministrów, uchwały organów samorządu terytorialnego i uchwały kolegialnych centralnych organów administracji publicznej. Uchwały mają charakter wewnętrznie obowiązujący jednostki organizacyjne podległe organowi podejmującemu uchwałę. Uchwały podejmowane są w zakresie spraw, które nie są uregulowane ustawami i nie mają konieczności powołania się na upoważnienie ustawowe. Przedmiot uchwały to sprawy kierownictwa wewnętrznego, politycznego czy administracyjnego. Mogą wiązać adresatów organizacyjnie lub służbowo podporządkowanym organowi podejmującemu uchwałę. Uchwała musi być ogłoszona w organie promulgacyjnym, np. w Dzienniku Urzędowym Ministerstw, w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym, w Monitorze Polskim (uchwały Rady Ministrów) lub przez obwieszczenie miejscach publicznych.
REGULAMINY I STATUTY regulują wewnętrzny ustrój i funkcjonowanie jednostek organizacyjnych administracji publicznej (zakres czynności, podział pracy, zależności organizacyjne). Regulują też prawa i obowiązki użytkowników tych jednostek.
LOKALNE ŹRÓDŁA PRAWA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO
akty prawa miejscowego są to przepisy powszechnie obowiązujące na obszarze stanowionym przez organ, który wydał tę decyzję.
GMINA (Rozdział IV ustawy o samorządzie gminnym).
Za akty prawa miejscowego gminy uważa się przepisy powszechnie obowiązujące na obszarze gminy, stanowione przez podstawowy organ prawodawczy gminy, tj. Radę Gminy.
Źródła tego prawa można podzielić na dwie podstawowe kategorie:
przepisy wykonawcze - podejmuje w drodze uchwały i musi do tego podstawę prawną z przepisów ustawy szczególnej regulującej daną materię, np. podatek od posiadania psa, od środków transportu, od nieruchomości; czy też ustawa o ochronie praw lokatorów wskazuje gminę jako władną do wydania przepisów w zakresie danej materii, oraz podstawę wynikającą z przepisów ustawy o samorządzie gminnym i są to np. statuty gmin czy sołectw. Jest to tzw. upoważnienie ustawowe. Ustawa o samorządzie gminnym - art. 18 - wymienia co należy do wyłącznej właściwości gminy - zadania. Rada Gminy musi powołać się na inny przepis szczegółowy prawa materialnego z innych ustaw by wydać uchwałę, np. ustawa karta nauczyciela - rada gminy może wygospodarować środki z budżetu na zabezpieczenie spraw zdrowotnych leczenia emerytowanych nauczycieli; ustawa o pomocy społecznej przewiduje, że gmina powołuje ośrodki pomocy społecznej, ustanawia statuty.
przepisy porządkowe - ustanawiane na podstawie ustawy o samorządzie gminnymi, w formie uchwały porządkowej. Przepisy te zawierają nakazy i zakazy określonego zachowania się, z możliwością wprowadzenia za ich naruszenie sankcji w postaci kary grzywny. Wydawane są gdy nie ma ustawowych regulacji w danej materii, a ich wydanie ma za zadanie ochronę życia lub zdrowia obywateli, zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego. Przepisy porządkowe może tworzyć również organ wykonawczy gminy - zarząd gminy. W zakresie tych przepisów wójtowie (burmistrzowie) mają obowiązek przekazywania przepisów porządkowych sąsiednim gminom i staroście powiatu, jak i starosta ma obowiązek przesyłać przepisy porządkowe gminom położonym na obszarze tego powiatu, jak i sąsiednim powiatom. Przepisy o charakterze porządkowym może wydać wójt, gdy Rada Gminy nie ma sesji. Zarządzenie to musi być zatwierdzone przez Radę Gminy w takim kształcie lub innym - zmienionym - chyba że nie zostanie zatwierdzone to zarządzenie traci moc obowiązującą (prawną).
POWIAT
przepisy wykonawcze - TWORZONE SĄ WFORMIE UCHWAŁY Rady Powiatu, również na podstawie przepisów ustaw szczególnych, jak i przepisów ustawy samorządzie powiatowym, np. ustala tryb udzielania i wyliczania dotacji m.in. dla niepublicznych szkół ponadgimnazjalnych o uprawnieniach szkół publicznych, czy też ustala wysokość opłat za usuwanie pojazdu z drogi publicznej na koszt właściciela.
przepisy porządkowe - wydawane są przez Radę Powiatu, jak i zarząd Powiatu (starosta, jako organ wykonawczy) w zakresie ochrony środowiska naturalnego i ochrony mienia obywateli.
Istnieje domniemanie kompetencji Rady Gminy lub Rady Powiatu.
SAMORZĄD WOJEWÓDZTWA
Sejmik Województwa - stanowi przepisy, działa na wniosek kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży. Nie ma tu możliwości wydawania przepisów porządkowych na poziomie województwa. Może je stanowić wyłącznie Wojewoda, który jest przedstawicielem administracji rządowej w terenie.
Sądy administracyjne kontrolują prawo miejscowe z ustawą. Również Wojewoda dokonuje kontroli, jako organ nadzoru nad gminą (uchwała gminy w terminie 7 dni kierowana jest do Wojewody, który w terminie 30 dni może wnieść do niej zastrzeżenia, jeśli zaś tego nie uczyni, bo nie zdąży, może skierować taką uchwałę do sądu administracyjnego by to sąd zbadał jej zgodność z prawem).
akty normatywne stanowione przez organy zakładów administracyjnych (prawo zakładowe) - normy określają relacje między zakładem a użytkownikiem zakładu, np. regulamin na basenie. Uprawnienie do wydania przepisu to nie jest główne zadanie zakładów. Ich sfera działalności podstawowej sprowadza się do aktywności o charakterze rzeczowym, służącym świadczeniu usług pozostających w gestii zakładu, np. zabiegów medycznych, wychowania, nauczania. Podejmowane zaś działania prawne, również o charakterze normatywnym (przepisy władztwa zakładowego) musza kształtować reguły korzystania z usług zakładu. Mamy tu do czynienia z zależnościami o charakterze wewnętrznym.
akty normatywne stanowione przez organy samorządów specjalnych (pracowniczy, zawodowy, gospodarczy, radcowski, adwokacki) - samorząd terytorialny nie jest jedyną formą odmiany korporacyjnej formy decentralizacji. Do decentralizacji tej należy zaliczyć samorządy pracownicze, zawodowe i gospodarcze. Mamy tu do czynienia np. z przepisami dotyczącymi wysokości składek obowiązujących osoby należące do danego samorządu zawodowego, zasady funkcjonowania takiego samorządu, albo określania maksymalnej i minimalnej liczby członków izb adwokackich (kompetencja zgromadzenia izby adwokackiej).
STOSUNEK ADMINISTRACYJNO PRAWNY I POZYCJA ADMINISTRACYJNO PRAWNA.
Stosunek administracyjnoprawny to stosunek w administracji. Termin ten odnoszony jest do wszelkich stosunków, których wyznaczona przez normy sytuacja prawna jakiegoś podmiotu jest połączona w taki czy inny sposób z sytuacją prawną drugiego. Gdy podmiot administracji występuje wobec innego podmiotu, np. obywatela, gdy żąda jakiegoś świadczenia bądź nakłada nań obowiązek albo na coś mu zezwala, to wtedy nawiązuje z tym podmiotem stosunek prawny. Stosunki między państwem i działającymi w jego imieniu podmiotami administracji publicznej a obywatelami i innymi podmiotami oparte są na normach prawa administracyjnego i dlatego te stosunki nazywa się stosunkami administracyjnoprawnymi. W stosunkach cywilnoprawnych obowiązuje dowolność, równość, można modyfikować te stosunki, zaś administracja działa władczo, może jednostronnie decydować o treści danego stosunku.
Stosunek administracyjnoprawny charakteryzuje:
nierówność stron - nadrzędność jednej strony nad drugą. Po jednej stronie organ korzystający z autorytatywnych i władczych uprawnień, z drugiej strony jednostka, która musi się podporządkować organowi.
nie może w sposób dowolny uregulować praw i obowiązków, bo jest związany z prawem,
jeśli adresat nie wywiąże się z obowiązków to organ może zastosować przymus w formie egzekucji.
Podmioty stosunku administracyjnoprawnego:
zawsze organ (podmiot) administracji upoważniony do żądania określonego zachowania się albo świadczenia i
podmiot (osoba fizyczna lub prawna, jednostka organizacyjna), do którego skierowany jest nakaz lub zakaz albo który żąda określonego zachowania się organu administracji.
Okoliczności stanowiące podstawy nawiązania stosunku administracyjno prawnego:
określone sytuacje faktyczne, np. by sporządzono akt urodzenia dziecka; fakt dopuszczenia do korzystania z gminnego urządzenia publicznego powstaje stosunek prawny z uprawnieniami obowiązkami gminy oraz osoby korzystającej.
określone sytuacje prawne (z mocy ustawy) - nabycie spadku wiąże np. z konieczności opłacenia podatku; kupno samochodu - konieczność jego rejestracji.
z mocy aktu administracyjnego, np. akt administracyjny odraczający obowiązek szkolny lub wyrażenie zgody na wcześniejsze przyjęcie dziecka do szkoły.
Trwałość tych stosunków:
mogą być powołane od zaraz, np. kontrola na czas jednorazowy,
na czas określony
na czas nieokreślony.
Rodzaje stosunków administracyjnoprawnych:
administracyjny stosunek o charakterze materialnoprawnym - między organem a daną jednostką dochodzi do określenia praw i obowiązków na podstawie norm prawa materialnego.
proceduralny stosunek administracyjnoprawny (postępowanie administracyjne) - stosunek o charakterze procesowym, nawiązany zostaje z chwilą wszczęcia postępowania administracyjnego, a wygasa z momentem wydania ostatecznej decyzji administracyjnej.
administracyjnoprawny stosunek służbowy,
administracyjnoprawny stosunek nadzoru między organem nadzoru a organem nadzorowanym (Rada Ministrów nad Wojewodą, Wojewoda nad Gminą i Powiatem),
administracyjnoprawny stosunek egzekucyjny, nawiązywany między organem egzekucyjnym a zobowiązanym i wierzycielem,
administracyjnoprawny stosunek sądowoadministracyjny,
stosunek administracyjny ad hoc odnosi się do konkretnego jednorazowego działania, np. okazania dokumentu, dopuszczenie do przeprowadzenia kontroli obiektu budowlanego, czy zakładu pracy,
stosunek administracyjny trwały - związany np. z prawami osobistymi (obowiązek szkolny, obowiązek zasadniczej służby wojskowej bądź zastępczej, ze stosunkiem służbowym pracownika); z prawami majątkowymi (świadczenia pomocy społecznej, obowiązek podatkowy); korzystanie z zakładów użyteczności publicznej).
Pozycja administracyjnoprawna to sytuacja społeczna uregulowana prawem administracyjnym - szersze pojęcie od stosunku administracyjnoprawnego.
Prawne formy to określone czynności organu administracji
akty normatywne,
akty administracyjne,
porozumienie administracyjne
ugoda,
umowa cywilnoprawna,
czynności faktyczne (materialnotechniczne).
Akty normatywne - akty generalne, powszechnie obowiązujące lub na terenie określonego terytorium (art. 87 K.)
Akty prawa miejscowego - zaskarżanie to problem kontroli, nadzoru. Ustawy samorządowej przewidują nadzór Wojewody. Sprowadza się on do badania zgodności aktów prawa miejscowego pod katem zgodności ich z prawem, czyli legalności. Sąd Administracyjne to kontrola legalności, zgodnie z prawem procesowym i materialnym. Każda uchwała rady Gminy w terminie 7 dni zostaje przekazana przez organ wykonawczy do Wojewody. Wojewoda ma termin 30 dni na wydanie ewentualnie rozstrzygnięcia nadzorczego i może np. stwierdzić nieważność takiej uchwały. Jeśli Wojewoda nie wyda takiego rozstrzygnięcia w terminie 30 dni, wówczas może wnieść skargę do WSA (właściwie w każdym czasie może to uczynić). Jeśli Wojewoda stwierdzi nieważność uchwały, wówczas organy stanowiące samorządu terytorialnego mogą skierować skargę do WSA w terminie 30 dni, podejmując jednocześnie w tym zakresie stosowną uchwałę o zaskarżeniu takiej decyzji i skierowaniu skargi do WSA.
Gdy WSA orzeknie niezgodność uchwały lub utrzyma w mocy rozstrzygnięcie Wojewody, to organy stanowiące samorządu terytorialnego mogą zaskarżyć to rozstrzygnięcie skargą kasacyjną.
Dodatkowo każda uchwała gminy może być zaskarżona przez każdego kogo narusza prawa lub uprawnienia do WSA.
PRAWO ADMINISTRACYJNE WARSZTATY II i III
1