6. Ergoterapia w rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego, Ergoterapia


Temat: Ergoterapia w rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego, chorego.

Do niedawna jeszcze uważano, że osobę niepełnosprawną należy chronić przed większością obciążających bodźców zewnętrznych, a jej aktywność trzeba zmniejszyć do minimum. Opieka nad chorym wydawała się tym staranniejsza, im bardziej był odizolowany od ludzi zdrowych, od normalnego życia. Jednak zwrócono w późniejszym czasie uwagę na problem aktywności ludzi niepełnosprawnych ruchowo. Dostrzeżono, że aktywność przyczynia się do przywrócenia zdrowia i sprawności człowieka, a tym samym do możliwości uczestniczenia w życiu społecznym na tych samych prawach, co ludzie zdrowi. Problem ten przyczynił się do powstania i szybkiego rozwoju nowego kierunku lecznictwa, jakim jest rehabilitacja. W miarę postępów rehabilitacji ujawniła się potrzeba szerszego niż dotąd wprowadzenia do lecznictwa terapii zajęciowej. Obecnie terapię zajęciową uważa się za niezbędną lub bardzo wskazaną w zakładach leczniczych i rehabilitacyjnych.

Terapia zajęciowa w ujęciu Milanowskiej to „pewne określenie czynności o charakterze zajęć fizycznych lub umysłowych, zalecone przez lekarza a prowadzone przez fachowców w danej dziedzinie, które mają na celu przywrócenie choremu sprawności fizycznej i psychicznej. Jest to więc leczenie za pomocą pracy i zajęcia”

W terapii zajęciowej dziecko będzie kierowało się jakimś planem, jakimś zamierzonym rezultatem. Najistotniejszą rzeczą tutaj jest sama czynność, jej plan, inicjatywa twórcza włożona przez dziecko, a nie jakość wykonania przedmiotu, czy czas, w jakim powstała dana rzecz.

Terapia zajęciowa to leczenie i usprawnianie za pomocą określonych czynności i pracy. Pewne czynności i praca mogą mieć wartość kształcącą, wychowawczą, a także i leczniczą. Terapia zajęciowa lecznicza jest nastawiona na usprawnianie chorych kończyn, jest jedna z metod przywracania ich funkcji. Najbardziej skrajną jej formą są ćwiczenia selektywne, uwzględniające określony ruch lub zespół ruchów dla wzmacniania określonej grupy mięśniowej. Można ją realizować tylko przy niektórych rodzajach prac na specjalnie dostosowanym sprzęcie. Typowym przykładem może być tkactwo, gdy krosna zaopatrzone są w różnorodne suwaki, dźwignie i pokrętła do ćwiczeń określonych ruchów, w określonym zakresie i z określonym oporem. Inną formą ćwiczeń są takie, w których chodzi o reedukację całych zespołów czynnościowych. Są to ćwiczenia ogólnousprawniające lub koordynacyjne. W tej grupie typowe są zajęcia stolarskie, wikliniarstwo, ceramika. Natomiast terapia zajęciowa wychowawcza ma na celu wpływanie na procesy psychiczne dziecka przez uaktywnianie go, bez potrzeby stosowania ćwiczeń specjalnych. Tak więc terapia zajęciowa lecznicza dla celów usprawniania fizycznego wykorzystuje w pełni metody terapii zajęciowej wychowawczej. Ergoterapia lecznicza jest zmodyfikowaną i wzbogaconą formą ergoterapii wychowawczej.

Cele terapii zajęciowej w odniesieniu do poszczególnych osób powinny być zawsze określane indywidualnie. Wszystkie działania terapeuty muszą być dostosowane do sytuacji podopiecznego, czyli do jego zmniejszonej wydolności psychicznej, obniżonej sprawności fizycznej, zaniżonej motywacji, aktualnego stanu zdrowia i samopoczucia.

Terapia zajęciowa z punktu widzenia potrzeb chorego może spełniać następujące zadania:

  1. usprawniać fizycznie - Usprawnianie fizyczne. Tu występuje ścisłe powiązanie terapii zajęciowej z gimnastyką leczniczą. Praca i czynności wykonywane w oddziale terapii zajęciowej są kontynuacją ćwiczeń prowadzonych w sali gimnastycznej. Wartość terapii zajęciowej dla procesu usprawniania z punktu widzenia fizjologicznego i kinezyterapeutycznego polega na tym, że dany ruch - ćwiczenie w czasie pracy - pacjent może wykonywać przez dłuższy czas bez zmęczenia fizycznego i psychicznego. Tym samym przyspiesza się usprawnianie.

  2. usprawniać psychicznie - przez odpowiednio dobraną i prowadzoną pracę łatwiej dochodzi do akceptacji kalectwa i pacjent uczy się brania udziału w życiu w nowych warunkach. Dla wielu chorych, zwłaszcza tych ciężko upośledzonych fizycznie, sam fakt możliwości wykonywania przez nich pracy ma duże znaczenie, podnosi bowiem ich wartość jako jednostki społecznej i otwiera nowe możliwości życiowe.

  3. usprawniać społecznie, w tym dawać wytyczne do wyboru zawodu, jeżeli zachodzi konieczność zmiany zawodu, oraz ułatwić ocenę przydatności chorego do pracy. Bardzo często pacjenci z nieodwracalnymi zmianami narządu ruchu uczą się w oddziale terapii zajęciowej podstawowych zasad pracy w różnych dziedzinach, np. tkactwa, dziewiarstwa, fotografiki, introligatorstwa, następnie doszkalają się na kursach lub w zakładach szkolenia inwalidów i w ten sposób zdobywają odpowiedni dla siebie zawód.

Cele terapii zajęciowej w ujęciu ogólnym:

Etapy postępowania terapeutycznego

Terapia i każdy rodzaj reagowania na chorobę lub niepełnosprawność wymaga strategii, posiadania całościowej wizji, w której efekt doraźny wkomponowany jest w perspektywę przyszłości, a cały wysiłek skoncentrowany jest na człowieku chorym i/lub niepełnosprawnym, a nie na samej chorobie czy niepełnosprawności.

Pierwszym bardzo istotnym etapem w prowadzeniu terapii zajęciowej jest:

I. Diagnoza terapeutyczna

Jednym z elementów leczenia, pielęgnowania i usprawniania człowieka chorego, niepełnosprawnego jest dokładne rozpoznanie i ocena wszystkich odbiegających od normy czynności życiowych w celu:

Największe znaczenie ma nie tyle dokładna diagnoza medyczna, ile raczej określenie wydolności czynnościowej (umiejętności radzenia sobie z otoczeniem i samym sobą), dlatego też niezbędnym elementem składowym oceny powinno być określenie sprawności fizycznej, funkcji poznawczych, emocjonalnych i społecznych.

II. Określenie celów terapii

Wiodącym celem terapii zajęciowej jak ogólnie wiadomo jest przywracanie sprawności fizycznej, umysłowej, psychicznej czy też preorientacja zawodowa. Natomiast cele szczegółowe muszą wynikać ze specyficznych potrzeb konkretnej osoby oraz etapu postępowania rehabilitacyjnego. Cele szczegółowe zależą też w dużej mierze od rodzaju samej niepełnosprawności. Niepełnosprawność fizyczna wymaga od terapeuty skoncentrowania uwagi i działań na uaktywnienie mięśni, poprawienie koordynacji, siły, mobilności czy też wyrobienie czynności zastępczych w samoobsłudze. Niepełnosprawność psychiczna wymaga natomiast skupienia się na wyrównaniu zaburzonych procesów emocjonalnych, poznawczych lub funkcjonowania w grupie społecznej. Przy określaniu celów szczegółowych kładziemy duży nacisk, aby cel był realny i możliwy do osiągnięcia przy aktywnej współpracy pacjenta.

III. Dobór metod i technik terapii zajęciowej

Specyficzne techniki zastosowane w terapii zajęciowej uzależnione są od założeń teoretycznych, potrzeb, wieku, płci, rodzaju schorzenia, stosowanych metod leczenia, umiejętności, zdolności i zainteresowań pacjenta oraz możliwości i czasu i który terapeuta może poświęcić terapii. W doborze metod i technik do potrzeb i możliwości podopiecznego musimy zwrócić uwagę na jego poziom wysiłkowy.

IV. Planowanie

Równolegle z podejmowaniem decyzji o doborze rodzaju terapii zajęciowej oraz metod pracy należy dokonać wyboru odpowiednich form, środków, wyznaczyć optymalną częstotliwość o czas prowadzenia zajęć. Możliwości w tym zakresie jest dużo.

Istnieje szereg reguł dobierania odpowiednich form i środków m.in.:

V. Prowadzenie terapii zgodnie z planem

Efektywne oddziaływanie terapeutyczne zależy od wielu czynników, ale zawsze podstawą sukcesu jest dobra znajomość podopiecznych, odpowiedni dobór materiału rzeczowego oraz możliwość metodycznego wykorzystania nowych technologii, różnorodnych środków, nowoczesnych urządzeń. W trakcie prowadzenia zajęć terapeutycznych niezbędne jest zastosowanie zasad pedagogiki specjalnej:

W trakcie prowadzonej terapii możliwa jest pewna elastyczność i zmiana

pewnych elementów planu, jeśli zaplanowane metody nie mogą być

zrealizowane z powodu istotnych przyczyn.

VI. Monitorowanie

Śledzenie przebiegu terapii jest niezbędnym elementem całego procesu terapeutycznego. Z jednej strony pozwala dostrzec postępy w prowadzonym procesie, z drugiej zaś pozwala na zmodyfikowanie planu, który nie przynosi zamierzonych efektów. Monitoring może odbywać się z pomocą różnych technik.

Organizacja warunków pracy dziecka jako metoda rewalidacyjnego oddziaływania terapii zajęciowej

W terapii zajęciowej bardzo ważne jest, aby zapewnić dziecku odpowiednie warunki, wpływające zarówno na jego samopoczucie i atmosferę pracy. Mogą one wywierać zarówno pośrednie jak i bezpośrednie działanie wychowawcze. Istotna jest organizacja warunków lokalowych, liczebność grup dzieci na różnego typu zajęciach, regulacja ruchu dzieci, czas trwania poszczególnych zajęć, prace indywidualne a zespołowe, przewidywanie i kontrola trudności technologicznych dzieci, udział dzieci w gospodarowaniu narzędziami i materiałami oraz sposób dysponowania wykonanymi pracami.

Organizacja warunków lokalowych

Na szczególną uwagę zasługują takie czynniki jak:

Liczebność grupy na zajęciach

Liczba dzieci na zajęciach również wpływa na samopoczucie i warunki rehabilitacji dziecka. Ergoterapeuta powinien dążyć do tego, aby zapewnić dzieciom odpowiednie warunki i równocześnie udostępnić pracownie jak największej liczbie dzieci. Liczebność grupy powinna jednak umożliwiać skuteczne leczenie dziecka i kontrolę nad tym, co robi ( czy ma jakieś trudności, czy jest zainteresowane zabawą). Nienadążanie w porę za potrzebami dzieci chorych, niepełnosprawnych w trakcie zajęć może wywołać u nich agresję, apatię, zniechęcenie czy niepokój. Liczebność grupy zależy od rodzaju techniki, systemu prowadzenia zajęć, rodzaju schorzenia i wieku dzieci.

Regulacja ruchu dzieci w pracowniach

Rozkład zajęć poszczególnych dzieci może być różnie traktowany.

Czas trwania zajęć

Czas wykonywania pracy zależy od możliwości koncentracji dziecka na danym zadaniu. Zdolność koncentracji zależy natomiast od stopnia zainteresowania dziecka daną pracą. Dziecko powinno pracować tak długo jak ma ochotę, jeżeli nie istnieją żadne przeciwwskazania. Często zachodzi jednak potrzeba określenia optymalnego czasu zajęć. Wstępna orientacja dotycząca podatności dzieci na znużenie w terapii zajęciowej pozwala przypuszczać, że dwugodzinne zajęcia stanowią minimum. Ważna w przeprowadzaniu terapii zajęciowej jest także zasada czynnego odpoczynku, czyli systemu kilku prac równoległych. Polega ona na zaplanowaniu 2-3 prac dla dziecka, po to, aby jeżeli znudzi się jedną mogło odpocząć od niej podczas wykonywania drugiej. Muszą to być jednak prace zróżnicowane, czyli np. należy zestawić pracę wymagającą inicjatywy z pracą bardziej mechaniczną. Należy pamiętać o indywidualizacji pracy dziecka, pozostawić mu swobodę w realizacji własnych planów.

Praca zespołowa

Z założenia stosowanie w ergoterapii leczniczej prac zespołowych jest niecelowe, gdyż ten rodzaj ćwiczeń powinien być dobrany do stanu dziecka, jego cech indywidualnych i wymagań planu usprawniania. Jeżeli jednak w grupie znajdą się dzieci o podobnych zainteresowaniach czy wskazaniach leczniczych praca zespołowa jest możliwa. Ten system prowadzenia zajęć jest bardziej prosty, każda praca zespołowa jest jednak odejściem od indywidualizacji, zaciera się obrazu potrzeb konkretnego dziecka. Praca zespołowa nie realizuje, więc zasadniczych postulatów działania terapii zajęciowej. Nie należy jednak z niej rezygnować, ale umiejętnie stosować. Do zalet pracy zespołowej należy nauka wartościowych postaw społecznych, współodpowiedzialności za wynik pracy czy satysfakcja współdziałania.

Bezpośrednie oddziaływanie na dziecko na terenie terapii zajęciowej - ważne czynniki

Przybierają one zwykle postać pochwal, pouczeń, kar, nagan, nagród, przykładów, perswazji.

Stosowanie tych zasad pozwala na rozwijanie aktywności własnej dziecka. Niedyrektywna terapia mobilizuje do samodzielnego podejmowania decyzji, pokonywania trudności, a tym samym sprawia, że rozwój emocjonalny dziecka przebiega harmonijnie.

Osoba prowadząca ćwiczenia w ramach terapii zajęciowej - terapeuta zajęciowy, musi mieć specjalne przygotowanie. Powinna posiadać znajomość wielu działów pracy i techniki, które mogą służyć, jako czynnik usprawniający. Poza tym wymaga się od niej przygotowania pedagogicznego oraz ogólnych wiadomości z zakresu anatomii, fizjologii i patologii, które upoważniają do prowadzenia terapii zajęciowej - działu leczenia usprawniającego.

Oprócz terapii zajęciowej można także spotkać się z terapią zabawową. Zabawa jest podstawowa forma aktywności człowieka. Przygotowuje ona dziecko do dalszego życia, zaspokajają potrzebę poznawania rzeczywistości. Kształtują one i rozwijają zmysły dziecka, wzbogacają jego wyobraźnie i życie uczuciowe, a także wpływają na rozwój społeczny. Dlatego wykorzystanie zabawy do pracy z dzieckiem chorym, niepełnosprawnym ma duże znaczenie w procesie jego kształcenia i wychowania. Celem zajęć może być zainteresowanie dziecka jakąkolwiek czynnością, dostarczenie mu przyjemności, która z niej wynika. Czynność taka nie jest nastawiona na widoczny rezultat, nie zakłada żadnego planu, nie nakłada na dziecko żadnych ograniczeń ani zobowiązań. Podejmuje się ja dla samego zadowolenia, które przynosi samo jej dokonanie. Jest czynnością spontaniczną i dowolną, podejmowana przez dziecko z własnej woli, może być zmieniana i zakończona w każdym momencie. Dziecko chore, niepełnosprawne w trakcie zabawy wykazuje bardzo duże zaangażowanie i silne emocje ze względu na osobisty stosunek do wykonywanych czynności. Terapia zabawą pozwala na usprawnianie psychoruchowe, intelektualne i społeczne. Obserwując dziecko podczas zabawy można uświadomić sobie jego potrzeby, zainteresowania, źródła lęku, tajemnice. Terapeutyczna funkcja zabawy polega na tym, że dziecko bawiąc się rozszerza kręgi swoich doświadczeń, czerpie przyjemność z doznań zmysłowych, które towarzyszą zabawie, nawiązuje kontakty społeczne, rozładowuje tłumione emocje. W sytuacji, gdy dziecko jest hospitalizowane zabawa stanowi czynnik redukujący stres związany z pobytem w szpitalu, współdziałający w terapii i rehabilitacji. Pobudzanie aktywności poprzez zabawę przeciwdziała bierności i apatii chorych dzieci, przyspiesza powrót do zdrowia.

Wyróżnić możemy następujące rodzaje zabaw:

Ważną kwestią są też zasady regulujące dobór metod w pracy z dzieckiem chorym, niepełnosprawnym. Pierwszą zasadą jest zasada oszczędzania. Związana jest ona z taką organizacją zajęć i takimi metodami postępowania, które ograniczą do minimum ilość bodźców ujemnych, tj. przykrości, lęku, znużenia. Bodźce te powodują utratę energii psychicznej dziecka, są marnowaniem jego potencjalnych możliwości. Chodzi tu głównie o stworzenie dziecku optymalnych warunków na podstawie znajomości jego aktualnych możliwości. Druga zasada to zasada wzmacniania. Polega ona na zagwarantowaniu dziecku pozytywnego, ale nie natychmiastowego rezultatu jego pracy, dawkowanie trudności tak, aby były możliwe do pokonania, dopuszczenie do niepowodzeń, stopniowe wdrażanie dziecka do indywidualnie ustalonego rytmu pracy, do poczucia obowiązku. Ta zasada jest w większym stopniu zasadą wymagań. W praktyce te dwie pierwsze zasady muszą ze sobą harmonijnie współdziałać, aby przynieść dziecku pożytek. Oddzielenie zasady wzmacniania od zasady oszczędzania lub preferowanie którejś z nich może przyczynić się do pogłębiania szkód, które wywołane są stanem upośledzenia i może jeszcze bardziej oddalić dziecko od środowiska ludzi zdrowych. Dziecko kalekie powinno być jednocześnie chronione przed zbytecznymi obciążeniami i konsekwentnie przygotowywane do samodzielnego życia między ludźmi. Kolejna zasada to zasada indywidualizacji oddziaływań. Dążenia ergoterapeuty nie mogą dotyczyć wszystkich dzieci w jednakowy sposób. W każdym przypadku działanie powinno być nieco odmienne, uwzględniając możliwości i potrzeby dziecka. Nie oznacza to, że należy dziecko traktować jako niezależną i oderwaną od zespołu jednostkę. Konieczne różnice powinny być niedostrzegalne dla dzieci albo w pełni przez niezrozumiane i akceptowane.

Rodzaje zajęć w ergoterapii:

1. Dziewiarstwo

2. Hafciarstwo

3. Tkactwo

4. Krawiectwo

5. Kaletnictwo

6. Metaloplastyka

7. Stolarstwo

8. Ogrodnictwo

9. Wikliniarstwo

10. Garncarstwo i ceramika

Do zajęć, które można prowadzić z dzieckiem leżącym, nawet w trudnych warunkach lokalowych, należą:

Jeśli na oddziale terapii Zajęciowej są warsztaty tkackie obrotowe można je odpowiednio zawiesić ponad łóżkiem i umożliwić na nich pracę.

Dla dziecka, które siedzi:

Dzieci, które chodzą mogą udać się na salę terapii zajęciowej, gdzie korzystają z urządzeń dla nich przygotowanych. Zależnie od stanu wyposażenia oddziału mogą pracować w drewnie, zajmować się koszykarstwem, ceramiką, introligatorstwem, tkactwem ręcznym i nożnym, kukiełkarstwem oraz szyciem na maszynie.



Wyszukiwarka