Finanse publiczne i prawo finansowe wykład 23 kwietnia 2010r.
Na ostatnich zajęciach zatrzymaliśmy się na pojęciu wygaśnięcia zobowiązań podatkowych. Zgodnie z art. 59 ordynacji podatkowej sposoby wygaśnięcia dzielimy na dwie grupy: efektywne i nieefektywne. Linią podziału tych dwóch grup jest to czy wierzyciel podatkowy jest zaspokojony.
Wyróżniamy sześć sposobów efektywnych wygaśnięcia zobowiązania podatkowego:
zapłata -jest najbardziej pożądane wykonanie zobowiązania, a mianowicie wierzyciel otrzymuje transfer środków o charakterze pieniężnym. Zapłata polega na wpłaceniu przez podatnika należności podatkowej, która jest wyrażona w pieniądzu na odpowiedni rachunek bankowy organu podatkowego albo w kasie organu podatkowego (mamy dwie formy dokonania zapłaty -rachunek lub kasa). Te dwie formy dokonania zapłaty łączą się z pojęciami rozliczenia gotówkowego i bezgotówkowego. Klasyczne rozliczenie gotówkowe polega na tym ,że wierzyciel posiada rachunek bankowy, a dłużnik nie musi go posiadać. Dłużnik musi dokonać wpłaty na rachunek, może to zrobić w rozliczeniu gotówkowym -może tego dokonać bądź to w jakimś oddziale banku bądź to na poczcie. Natomiast drugą formą dokonania zapłaty jest ta forma bezgotówkowa i tutaj przede wszystkim ma tutaj znaczenie polecenie przelewu. W ramach polecenia przelewu dłużnik zobowiązuje (to wynika z prawa bankowego) swój własny bank, który administruje jego rachunkiem bankowym, do dwóch rzeczy. Po pierwsze do obciążenia rachunku bankowego dłużnika określoną kwotą oraz drugie pojecie -uznanie. Czyli w poleceniu przelewu ja jako posiadacz rachunku bankowego zobowiązuje swój własny bank, który prowadzi dla mnie ten rachunek żeby obciążył mój rachunek określona kwotą, którą to kwotą ma być uznany rachunek bankowy wierzyciela. Te dwa pojęcia (obciążenie i uznanie) mają znaczenie szczególnie z punktu widzenia określenia terminu wykonania zobowiązania. Bo przecież nie musi być tak, że dzień obciążenia musi być jednocześnie dniem uznania.
Zapłata zgodnie art. 60 może być dokonana w dwojakiej formie:
wpłata gotówkowa -wówczas jako zapłatę uznaje się dzień wpłacenia kwoty podatku:
bezpośrednio w kasie organu podatkowego albo
na rachunek bankowy tego organu podatkowego z wykorzystaniem oddziału banku lub poczty.
przelew bezgotówkowy, czyli polecenie przelewu. Zapłata podatku dokonywana jest w dniu obciążenia rachunku dłużnika. To nie jest dzień uznania na rachunku wierzyciela. Czyli jest to ten termin, kiedy my złożymy polecenie przelewu (albo przez internet albo formularz w banku). Ustawodawca tak sformułował ten przepis, że my jako płatnicy podatku nie musimy się martwić, kiedy ta zapłata zostanie zaksięgowana na rachunku organu podatkowego.
Art. 61 wprowadza obowiązek zlecenia przelewu był dokonywany przez tych podatników, który prowadzą działalność gospodarczą. Czyli jeśli prowadzisz działalność gospodarczą to zapłaty podatku dokonujesz w formie tego obrotu bezgotówkowego.
Termin zapłaty uzależniony jest od tego jak powstaje zobowiązanie podatkowe. Zobowiązanie podatkowe postaje albo ex lege (z mocy prawa) -gdzie ustawodawca mówi kiedy należy złożyć deklarację i kiedy jest termin zapłaty albo powstaje na skutek doręczenia decyzji podatkowej. na podstawie tych dwóch sposobów obliczany jest termin zapłaty. Art. 47 ordynacji podatkowej, który mówi tak -
jeżeli zobowiązanie podatkowe powstaje ex lege -jeśli na tobie spoczywa obowiązek złożenia deklaracji, jeśli na tobie spoczywa obowiązek samo wymiaru to równocześnie przepis prawa wskazuje w jakim terminie jest obowiązek zapłaty. Czyli to z przepisów prawa wynika w jakim terminie masz dokonać zapłaty. Np. PIT -z ustawy wynika obowiązek złożenia deklaracji i zapłaty podatku w terminie -do 30 kwietnia. Np. CIT -do 31 marca. Natomiast
jeżeli zobowiązanie powstaje na podstawie doręczenia decyzji (konstytutywnej -tworzącej zobowiązanie podatkowe) to zgodnie z art. 47 podatnik ma 14 dni liczone od doręczenia tej decyzji (czyli moment, kiedy adresat otrzymał skutecznie tą decyzję).
Ustawodawca doszedł do wniosku, że zapłatę podatku (w takim terminie czy w takim terminie) może również uelastycznić. Są dwa sposoby uelastycznienia terminu zapłaty podatku:
odroczenie terminu płatności podatku -
rozłożenie zapłaty podatku na raty -
Takie uelastycznienie regulowane jest w art. 67a i musi być uzasadnione dwoma przesłankami: ważnym interesem podatnika lub uzasadnionym interesem publicznym. Co ciekawe takie uelastycznienie następuje na wniosek podatnika, a po drugie jest całkowicie uznaniowa. Te przesłanki są tak nieostre, tak szerokie, że tutaj decyzja pozostawiona jest całkowicie uznaniu organu. Co więcej, należy pamiętać, że przepisy w ogóle nie regulują na jaki czas może nastąpić rozłożenie na raty ani na jaki czas może nastąpić odroczenie. W przypadku kiedy organ podatkowy wydaje decyzję o rozłożeniu zapłaty na raty lub o odroczeniu pobiera coś w rodzaju opłaty prolongacyjnej. Opłata prolongacyjna -pro long -opłata za przedłużenie, która określona jest na wysokości 50 % odsetek za zwłokę. Odsetki za zwlokę występują gdy spóźnię się z zapłatą podatku.
Zaległość podatkowa jest to podatek nie zapłacony w terminie. Czyli mamy jakiś dzień zapłaty (ex lege lub 14 dni od doręczenia decyzji), każdy dzień zwłoki od tego dnia to jest zaległość. Ustawodawca za każdy dzień zwłoki pobiera odsetki. Odsetki zgodnie z prawem cywilnym mogą pojawiać się wtedy jeżeli strony umówiły się na odsetki np. przy pożyczce, a drugi przykład to są odsetki z tytułu zwłoki. Czyli jeżeli mam do wykonania jakieś świadczenie o charakterze pieniężnym i spóźniam się z jego wykonaniem to druga strona może sobie naliczyć odsetki z tego tytułu. W przypadku prawa cywilnego jeżeli strony się inaczej nie umówią to naliczane są odsetki ustawowe (za zwłokę wykonania świadczenia pieniężnego) -aktualnie 13 %. Strony mogą się też umówić na konkretne odsetki za zwłokę, ale istnieje tzw. zakaz lichwy czyli regulacja wynikająca z kodeksu cywilnego, która mówi, że te odsetki nie mogą być wyższe niż czterokrotność stopy lombardowej NBP -aktualnie 4x5%=20%.
W ordynacji podatkowej jest podobna sytuacja -odsetki za zwłokę w przypadku zobowiązań podatkowych reguluje art. 56 ordynacji, który mówi odsetki za zwłokę wynoszą 200 % kredytu lombardowego NBP. Jeżeli kredyt lombardowy wynosi teraz 5% czyli dwukrotność tego kredytu to jest 10% i tyle jest oprocentowanie. Jeżeli jest sytuacja, że wystąpi nadpłata podatku to my mamy takie samo prawo -to też są naliczane odsetki.
Pamiętajmy: jeśli chodzi o zapłatę to są dwie formy: gotówkowa i bezgotówkowa. Terminy: ex lege -wynika z prawa, przy doręczeniu decyzji 14 dni od doręczenia. Zaległość -opłata prolongacyjna za odroczenie lub rozłożenie na raty. Zaległość odsetki -200% stopy lombardowej za każdy dzień zwłoki.
przejęcie własności (egzekucyjne) -on jest efektywny ponieważ organ podatkowy jako wierzyciel uzyskuje pewną wartość jako wierzyciel w postaci przejęcia własności. Ten sposób się pojawia w przypadku gdy mamy tą zwłokę, nie zapłaciliśmy podatku w terminie, naliczane są odsetki, ale tutaj nie widać na horyzoncie aby ten podatnik był w stanie ten podatek zapłacić. Tutaj są dwie możliwości w zależności od zamiaru podatnika. Jeżeli zamiar jest taki, że on umyślnie nie zapłacił to pojawia się kodeks karny skarbowy -bo to jest przestępstwo. Natomiast jeżeli podatnik chciał zapłacić, ale nie ma z czego zapłacić to wtedy pojawia się postępowanie egzekucyjne w administracji. Czyli takie wymuszenie poprzez egzekucje wykonania jakiegoś świadczenia o charakterze majątkowym. Czyli ten drugi sposób -przejecie własności, tak naprawdę oznacza wymuszenie, poprzez ustawę o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, wykonania tego świadczenia. Aby mogło nastąpić takie wymuszenie muszą być spełnione dwie przesłanki:
upłynął termin zapłaty -czyli mówimy, że świadczenie jest wymagalne
wezwać dłużnika aby spełnił to świadczenia.
Ten mechanizm czyli wymagalność i wezwanie może nam trochę przypominać stosunki prywatnoprawne czyli sfera prawa cywilnego -jeżeli kontrahent zalega nam z niezapłaconą fakturą ja też go po pierwsze wzywam, a jeżeli nie, to kieruję sprawę do sądu, roszczenie jest wymagalne, uzyskuję jakiś tytuł egzekucyjny na to nakładam klauzulę wykonalności i z tytułem wykonawczym biegnę do komornika. Tutaj różnica jest taka, że w przypadku egzekucji w administracji roszczenie jest wykonalne, ja wezwałem dłużnika do zapłaty, natomiast ja nigdzie nie idę do sądu. Ja po tym wezwaniu przechodzę w sferę czynności egzekucyjnych.
W takim postępowaniu egzekucyjnym mamy trzy podmioty:
wierzyciel -ten podmiot, który żąda zapłaty (organ podatkowy)
dłużnik -podatnik zobowiązany do zapłaty
organ egzekucyjny -według ustawy są to
naczelnik urzędu skarbowego (jeżeli chodzi o podatki centralne) albo jest to
organ gminy (jeżeli chodzi o podatki lokalne)
Zwrócić należy uwagę, że np. naczelnik urzędu skarbowego może być jednocześnie wierzycielem -jako organ podatkowy i jednocześnie występować w roli organu egzekucyjnego. Jeżeli zdarzy się taki przypadek (czyli występuje w dwóch rolach jednocześnie) to wtedy ten sam naczelnik urzędu skarbowego przystępuje z urzędu do egzekucji na podstawie wystawionego przez siebie tytułu wykonawczego. Czyli innymi słowy znając sytuację jakiegoś dłużnika po prostu naczelnik urzędu skarbowego od razu wystawia tytuł wykonawczy po to aby wyegzekwować należność.
Środki egzekucyjne:
zajęcie wynagrodzenia za pracę -najbardziej popularny środek.
zajęcie środków zgromadzonych na rachunkach bankowych -również popularny środek. Bank prowadzi nam rachunki bankowe -zawieramy umowę z bankiem i jesteśmy tzw. posiadaczem rachunku. Mamy ty rodzaje rachunków bankowych: rozliczeniowy -dzięki nim możemy składać polecenie przelewu, zapłaty, oszczędnościowy -to tu wpływa nasza pensja, gromadzą sie środki, czasami te rachunki są mieszane czyli oszczędnościowo -rozliczeniowe, są też lokaty terminowe -czyli tam gdzie oszczędzamy dłuższy czas. Jeżeli zawieramy z bankiem umowę na prowadzenie rachunku to po pierwsze bank jest zobowiązany, że gromadzi nasze środki, a po drugie, że wykonuje nasze polecenia. Co ciekawe w momencie kiedy wpłacimy środki do banku zgodnie z polskimi przepisami prawa my tracimy własność tych środków. Czyli wpłacając nasze środki do banku tracę ich własność dlatego, że bank zgodnie z kodeksem cywilnym art. 725 (umowa rachunku bankowego) bank może swobodnie dysponować - jak bank mógłby swobodnie dysponować gdyby nie przechodziła na niego własność. To swobodne dysponowanie jest ograniczone tylko dwoma rzeczami -po pierwsze moimi poleceniami przelewu, a po drugie żądanie, roszczenie zwrotu. Czyli jeżeli ja nie zażądałem zwrotu pieniędzy, które znajdują się u mnie na moim rachunku ani nie dałem w danej chwili żadnego polecenia to oznacza, że bank tymi pieniędzmi swobodnie dysponuje czyli jest tak naprawdę ich właścicielem. Od strony prawnej jeżeli ja straciłem własność, bo bank przejął własność bo może swobodnie dysponować tymi środkami ja mam (już nie tytuł własności) tylko roszczenie do zwrotu. Wracając do komornika -to roszczenie o zwrot jest pełne, kompletne za wyjątkiem dwóch przypadków roszczenie o zwrot może być zablokowane: ex lege albo ex contracto (z mocy umowy). Ex lege -wtedy gdy inne przepisy prawa (niekoniecznie bankowe) nakładają na jakieś podmioty prawo dysponowania moimi środkami -i to jest przykład właśnie przykład komorniczy. A drugie ograniczenie -ex contracto -to jest blokada środków na rachunku, czyli ja jako posiadacz rachunku mogę sie zgodzić na to, że moje środki będą zablokowane np. zabezpieczenia kredytów.
egzekucja z ruchomości i praw majątkowych -zajęcie samochodu, zajecie udziałów w spółce z o.o, zjecie praw autorskich
obciążenie hipoteką nieruchomości i potencjalnie zlicytowanie nieruchomości
Dokonanie tych zajęć egzekucyjnych i uzyskanie środków z tych dochodów finalnie doprowadza do zaspokojenia wierzyciela. I dopiero zaspokojenie wierzyciela pełne oznacza, ze wygasa zobowiązanie podatkowe.
przeniesienie własności -czyli może istnieć tryb w którym ja jako dłużnik mogę przenieść na własność organu podatkowego pewne elementy majątkowe. Reguluje to art. 66 ordynacji podatkowej, który mówi, że szczególna formą wykonania zobowiązania podatkowego jest przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych albo na Skarb Państwa albo na własność jednostki samorządu terytorialnego. Co ciekawe to przeniesienie własności dotyczy nie tyle samego podatku ile zaległości podatkowych -nie jestem w stanie zapłacić podatku w terminie, wystąpiła mi zaległość no to wyjątkowo, w szczególnej sytuacji teoretycznie mogę organowi podatkowemu zaproponować przeniesienie własności pewnych elementów majątkowych. To przeniesienie następuje na podstawie umowy. Jeśli są to zaległości wynikające ze zobowiązań w stosunku do jednostek samorządu terytorialnego to zawarta jest po prostu umowa pomiędzy dłużnikiem a danym organem jednostki samorządu terytorialnego. Natomiast jeżeli jest to zaległość podatkowa na rzecz podatków centralnych to wówczas dłużnik zawiera umowę ze starostą, ale wymagana jest zgoda naczelnika właściwego urzędu skarbowego.
wykonanie świadczenie przez płatnika lub inkasenta (następuje wygaśniecie zobowiązania po naszej stronie) -pobranie podatku przez płatnika lub inkasenta od dłużnika. W chwili kiedy pobierze od nas podatek to my jako dłużnicy jesteśmy zwolnieni ze świadczenia. My możemy uważać, że z uwagi na podjęte czynności wierzyciel został zaspokojony.
potrącenie -jest na gruncie kodeksu cywilnego, nazywane inaczej kompensacja. Kompensacja dotyczy sytuacji w której dłużnik jest jednocześnie wierzycielem w stosunku do tego samego wierzyciela. Czyli wierzyciel (Skarb państwa, jednostka samorządu terytorialnego) staje się dłużnikiem w stosunku do dotychczasowego dłużnika. Można powiedzieć, że te podmioty mają w stosunku do siebie wzajemne wierzytelności. Kompensacja czy też potrącenie polega na tym, że oba podmioty dotychczasowego stosunku prawnego mają wobec siebie wzajemne wierzytelności. O ile wierzytelność jaką do tej pory posiadał wierzyciel w stosunku do dłużnika możemy jasno określić, (bo to jest wierzytelność wynikająca ze zobowiązania podatkowego czyli tak naprawdę roszczenie o zapłatę podatku) o tyle pytanie jest -jaką wierzytelność może posiadać dotychczasowy dłużnik w stosunku do wierzyciela. Czyli co się musi stać takiego, żeby podatnik miał wierzytelność w stosunku do wierzyciela (do organu podatkowego). Na ten temat odpowiada nam art. 64 ordynacji podatkowej który wskazuje, iż zarówno zobowiązania podatkowe, zaległości podatkowe, a także odsetki za zwłokę podlegają potrąceniu na wniosek podatnika (dłużnika) z tytuły wierzytelności jaką podatnik posiada w stosunku do wierzyciela podatkowego. Ta wierzytelność musi być bezsporna a po drugie musi być wymagalna (czyli musiał upłynąć termin kiedy dłużnik jest zobowiązany do tego aby się takiej wierzytelności domagać). Ta wzajemna i wymagalna wierzytelność podlega na wniosek podatnika potrąceniu. To potrącenie powoduje wygaśniecie zobowiązania podatkowego. Przykłady takich sytuacji:
dłużnik staje sie wierzycielem w przypadku uzyskania wyroku sądowego w sprawie cywilnej, w wyniku tego wyroku sąd zasądza na rzecz dłużnika roszczenie odszkodowawcze. Podatnik otrzymuje odszkodowanie, które wynika z art. 417 kc (przede wszystkim) -bezprawne działanie funkcjonariuszy publicznych -np. odszkodowanie za postrzelenie przez policjanta. Druga sytuacja to art. 4172 kc -który wprowadza pojęcie bezprawia legislacyjnego -czyli jeżeli np. uzyskałem wyrok w sądzie czy otrzymałem jakąś decyzje administracyjną i takie rozstrzygniecie nastąpiło z naruszeniem prawa (sąd czy organ się pomylił) to też jest podstawa do roszczenia odszkodowawczego do sądu powszechnego. Te bezprawie legislacyjne dotyczy również zaniechania wydania orzeczenia czy decyzji też bezprawnie -jeżeli się poniosło w związku z tym szkodę. Może to również dotyczyć Sejmu, który nie przyjął jakiejś ustawy, a powinien (np. regulując sprawy wspólnotowe) i poniosło się z tego tytułu szkodę - należy to udowodnić. Jest to odszkodowanie od Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego
ugoda sądowa w sprawach wytoczonych na tych samych podstawach czyli art. 417 i 4172 kc.
roszczenia podatnika wobec Skarbu Państwa z tytułu nabycia przez Skarb Państwa nieruchomości w związku z wywłaszczeniem. To jest temat taki bardzo aktualny w związku z tym, że cała Polska buduje drogi i wywłaszczenie, które jest wyjątkiem od świętego prawa własności określonego w art. 64 konstytucji -wiemy, że na cele publiczne możemy wywłaszczyć z własności nieruchomości o ile to są to cele publiczne. Wiemy też, że przy zmienionych przepisach ta procedura wywłaszczeniowa jest szybsza, wiec najpierw wjeżdżamy z koparkami pod domu, a dopiero potem równolegle wywłaszczamy i ktoś otrzymuje mniej lub bardziej satysfakcjonujące odszkodowanie. Kiedyś było odwrotnie i były blokowane inwestycje. Otrzymując za takie wywłaszczenie odszkodowanie my stajemy sie wierzycielem w stosunku do Skarbu Państwa.
odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie.
zaliczenie nadpłaty -nadpłata, jako pojecie występuje w przypadku po pierwsze, gdy tak sie złożyło, że
świadczenie podatnika jest wyższe niż należne, czyli jak ktoś zapłacił więcej niż powinien. Drugi przypadek jest taki, ze
świadczenie podatnika w ogóle nie powinno było wystąpić.
Taki klasyczny zwrot w PIT pojawiał nam się w latach 90 gdy było masę ulg i nagle sie okazywało, że zaliczki pobierane przez zakłady pracy i robiła się z tego znaczna sumka, a my przy rozliczeniu korzystaliśmy z rozmaitych ulg i wtedy następowała nadpłata.
Zgodnie z art. 72 i 76 ordynacji podatkowej następuje coś co nazywamy zarachowaniem nadpłaty czyli po pierwsze organ
zalicza taką nadpłatę (jeśli ona w ogóle nastąpi) na poczet zaległości podatkowych. Po drugie
nadpłata ulega zaliczeniu na bieżące należności podatkowe, i dopiero jak nie ma zaległości, nie ma bieżących zobowiązań to
nadpłata podlega zwrotowi z urzędu chyba, że podatnik w odrębnym wniosku wnioskuje o zaliczenie tej nadpłaty na poczet przyszłych zobowiązań.
Sam fakt, ze dochodzi do zarachowania nadpłaty to ten moment kiedy następuje zarachowanie to jest moment wykonania zobowiązania (czyli wygasa zobowiązanie).
Wyróżniamy trzy sposoby nieefektywne:
Te sposoby nieefektywne nie zaspokajają wierzyciela, bo wierzyciel mówiąc kolokwialnie nic z nich nie ma, ale one są istotne po to aby określić czy dane zobowiązanie jeszcze jest, istnieje czy już wygasło. Możemy tak zbiorczo uznać, że te trzy sposoby wygaśnięcia zobowiązania to jest taki rodzaj zwolnienia z długu czyli wierzyciel wie, że nic nie dostanie i roszczenie wygasa i żadne następne roszczenia nie są generowane.
umorzenie zaległości -to jest sytuacja, która dotyczy tego stanu po upływie terminu do zapłaty. Umorzenie zaległości dokonywane jest na wniosek podatnika -tj. art. 67a ordynacji podatkowej -w tym wniosku podatnik wnioskuje o umorzenie zaległości na skutek albo ważnego interesu podatnika albo ważnego interesu publicznego. Jeżeli organ przychyli się do takiego wniosku oznacza to rezygnację przez wierzyciela z przysługującej mu wierzytelności podatkowej. Sytuacja kiedy organ przychyla się do takiego wniosku jest bez wątpienia sytuacją wyjątkową, wydawana jest decyzja (w przypadku umorzenia jak i odmowy) i decyzja ta ma charakter uznaniowy. Warto dodać, że ta decyzja wydawana jest w indywidualnej sprawie czyli jest jakiś organ, jakiś podatnik, który przedstawia jakiś swój stan faktyczny i decyzja jest wydana w tej indywidualnej sprawie.
zaniechanie poboru -od umorzenia zalęgłości różni się przede wszystkim czasem. To jest stan przed terminem zapłaty, a umorzenie po terminie zapłaty. Pobór oznacza przed terminem -czyli to jest sytuacja kiedy przed terminem, czyli zanim powstanie zaległość dokonuję zaniechania. Kolejna różnica dotyczy formy -zaniechanie poboru następuje na podstawie rozporządzenia ministra finansów -tu nie ma decyzji jak przy umorzeniu. W tym rozporządzeniu z pewnym wyprzedzeniem czasowym minister finansów rezygnuje z pobierania podatku. W tym rozporządzeniu musi wskazać:
jakiego kręgu podatników dotyczy to rozporządzenie (kto jest adresatem),
jakiego rodzaju podatku minister planuje zaniechać (o jakim podatku mówimy),
wszelakie terminy czyli od kiedy wchodzi w życie zaniechanie do kiedy ono trwa
czyli wszystkie okoliczności które definiują nam tych uprawnionych do zaniechania. Przykładem może być sytuacja gdy np. występuje jakaś choroba wśród ryb w Bałtyku (np. wszystkie śledzie są garbate i nie nadają się do konsumpcji) -rybacy protestują i minister finansów uwzględniając protesty rybaków wydaje rozporządzenie, że przez rok zaniecham poboru podatku od śledzia w stosunku do rybaków. Czyli określa rodzaj podatnika, czas i rodzaj podatku. Prawdziwe przykłady zastosowania zaniechania poboru to między innymi: nie ma poboru podatku od euro parlamentarzystów.
przedawnienie -uregulowane jest w art. 70 ordynacji podatkowej. W przypadku prawa podatkowego (chodzi o autonomię prawa podatkowego) upływ pewnego okresu przedawnienia oznacza, że zobowiązanie wygasa. W prawie cywilnym jeżeli coś jest przedawnione to dalej jest zobowiązanie tylko, że wierzyciel nie może kierować roszczeń. W prawie podatkowym jest inaczej upływ terminu oznacza wygaśniecie roszczenia w ogóle. Termin przedawnienia to jest 5 lat licząc od końca roku kalendarzowego w którym upłynął termin płatności podatku i przez te 5 lat nie podjęte są żadne czynności mające na celu przerwanie tego przedawnienia. Czyli mówiąc wprost organ podatkowy nie podjął żadnych czynności, które maja na celu wyegzekwowanie zapłaty podatku (nie zrobił nic). Ten okres 5 lat przerwany jest przez podjecie jakiegokolwiek środka egzekucyjnego przez organ podatkowy. Jeżeli np. po 4 i pół roku organ sobie przypomniał i podjął jakieś działanie to bieg przedawnienia ulega przerwaniu. Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się w ogóle jeżeli organ podatkowy rozłożył należność na raty lub odroczył.
Jeżeli jakieś zobowiązania podatkowe były zabezpieczone to po upływie tych 5 lat organ podatkowy może dochodzić zaspokojenia wyłącznie z przedmiotu zabezpieczenia. Te zabezpieczenia są o tyle ważne, że jeżeli nawet jakimś dziwnym trafem nikt nie zainteresował się podatnikiem i jego zaległością przez 5 lat a istniało zabezpieczenie no to można dochodzić wierzytelności podatkowych tylko i wyłącznie do wysokości przedmiotu zabezpieczenia.
Zabezpieczenie wykonania zobowiązań podatkowych.
W polskim systemie prawnym mamy pełną odpowiedzialność, a te elementy zabezpieczenia one mają ułatwić dochodzenie roszczeń natomiast one nie wypełniają całego długu, bo cały dług i tak trzeba oddać. Zabezpieczenia służą tylko pomocniczo. Ordynacja podatkowa przewiduje cztery rodzaje zabezpieczeń wykonania zobowiązań podatkowych:
!!!!!!!! Przykładowe pytanie egzaminacyjne: Wymień i scharakteryzuj rodzaje zabezpieczeń wykonania zobowiązań podatkowych
Rodzaje zabezpieczeń:
zabezpieczenie przedegzekucyjne
zabezpieczenie dobrowolne
hipoteka przymusowa
zastaw skarbowy
Organ podatkowy dzięki ordynacji podatkowej jest uzbrojony w jakieś zabezpieczenia. Z punktu widzenia organu podatkowego jest to ważne, że te zabezpieczenia są wymienione w ordynacji podatkowej. W prawie prywatnym można się umówić co jest zabezpieczeniem -może nim być wszystko, w zależności od tego na co się umówimy, prawo tego nie zabrania. W prawie publicznym jest inaczej -organy działają na podstawie i w granicach prawa. Czyli organ podatkowy związany art. 7 konstytucji (zasada legalności) nie może wymyśleć sobie jakiegokolwiek zabezpieczenia bo mu na to prawo nie zezwala. W związku z czym jeżeli są tylko cztery rodzaje zabezpieczeń to poza nie organ nie może wyjść.
Omówienie:
zabezpieczenie przedegzekucyjne -jest to zabezpieczenie przed wszczęciem egzekucji. W ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w administracji jest taki specjalny rozdział, który nazywa się postępowanie zabezpieczające -w tym przypadku będzie miał zastosowanie. Istotą tego postępowania przedegzekucyjnego jest uzasadniona obawa, że nasz dłużnik jakiegoś świadczenia nie wykona. To zabezpieczenie przedegzekucyjne może mieć dwie formy:
zabezpieczenie przed terminem płatności -zbliża sie termin dokonania zapłaty jest jakaś uzasadniona obawa organu podatkowego, że podatnik w terminie nie dokona zapłaty. Reguluje to art. 33 § 1 ordynacji, który mówi wprost -przed terminem płatności może być zabezpieczone zobowiązanie podatkowe jeśli zachodzi uzasadniona obawa, że nie zostanie ono wykonane. Ustawodawca podaje dwie przesłanki: po pierwsze podatnik trwale nieuiszcza zobowiązań (czyli jest już znany organowi podatkowemu, że nie płaci), a po drugie, że podatnik dokonuje rozporządzeń majątkowych i przenosi majątek aby utrudnić egzekucję. Wiedząc o tym organ może wszcząć zabezpieczenie przedegzekucyjne.
zabezpieczenie przed wydaniem decyzji -prowadzone jest jakieś postępowanie podatkowe, najprawdopodobniej w wyniku tego postępowania wydana zostanie decyzja, która obciąży tego podatnika jakimś podatkiem, organ boi się jego reakcji wiec lepiej zabezpieczyć określone wartości przed tym jak do niego dotrze ta decyzja. Art. 33 § 2 ordynacji -gdy postępowanie podatkowe jest w toku albo trwa kontrola podatkowa i organ prowadzący kontrolę lub postępowanie już wie jaką decyzje wyda i chcąc zabezpieczyć wykonanie tej decyzji i z pewnym wyprzedzeniem dokonuje tego zabezpieczenia.
Wierzyciel w takim przypadku jeżeli powstała już uzasadniona obawa kieruje się do organu egzekucyjnego (naczelnik urzędu skarbowego albo gmina) o wydanie tzw. zarządzenie zabezpieczenia. Organ egzekucyjny na podstawie zarządzenia zabezpieczenia obciąża elementy majątku dłużnika. Czyli to jeszcze nie jest egzekucja, bo to jest tylko zarządzenie zabezpieczenia ale już pewne czynności o charakterze egzekucyjnym są podejmowane. Organ egzekucyjny na podstawie zarządzenia zabezpieczenia może obciążyć: wynagrodzenie za pracę -czyli pensję, rachunek bankowy, wpis do hipoteki, może być nawet obciążyć ruchomość (niemożność zbycia). Wybór zabezpieczenia należy do organu egzekucyjnego i przyjmuje się założenie, że to zabezpieczenie ma być jak najmniej uciążliwe dla podatnika. W zależności od tego jak będzie wyglądała kwestia zapłaty tego podatku w terminie albo reakcji podatnika na decyzję tak będą wyglądały dalsze losy tego zabezpieczenia. W scenariuszy pozytywnym -podatnik płaci podatek w terminie albo po otrzymaniu decyzji godzi się z nią i uiszcza świadczenie w terminie 14 dni -wówczas zabezpieczenie zostaje uchylone, ponieważ nie ma dalszej podstawy do zabezpieczenia. Natomiast w scenariuszu negatywnym -niestety obawa okazała się uzasadniona to znaczy on nie zapłacił w terminie albo źle zareagował na decyzję i nie zamierza jej respektować wówczas na zarządzenie zabezpieczenia nakładany jest tytuł wykonawczy i to jest prosta podstawa już do egzekucji w administracji. Ta egzekucja jest o tyle łatwiejsza, że organ egzekucyjny „ma wszystko na tacy”.
zabezpieczenie dobrowolne -podatnik jest w stanie dobrowolnie zaoferować wierzycielowi jakieś zabezpieczenie. Czyli nie czeka na zabezpieczenie przedegzekucyjne -nie chce mieć zablokowanego konta czy zajętej pensji -przewiduje, że organ podatkowy będzie chciał takie zabezpieczenie zrobić to jest sam w stanie zaoferować jakieś zabezpieczenie. Tym samym zabezpieczenie dobrowolne jest ustanawiane na wniosek podatnika, w którym to wniosku podatnik określa jakiego typu zabezpieczenie chciałby zaoferować, a po drugie organ podatkowy może, ale wcale nie musi uznać tego zabezpieczenia za wiarygodne. Czyli tak naprawdę organ podatkowy może podzielić ten wniosek albo odmówić przyjęcia takiego zabezpieczenia. W tej sytuacji organ dokonuje badania czy też weryfikacji wiarygodności zaproponowanego zabezpieczenia. Jeżeli organ uzna, że z jakiś powodów to zabezpieczenie za niewiarygodne to po prostu odmówi jego przyjęcia. Art. 33d ordynacji wskazuje, że na wniosek podatnika mogą być wskazane następujące zabezpieczenia:
gwarancja bankowa,
poręczenie bankowe,
weksel, ale z poręczeniem wekslowym banku,
czek wystawiony przez podatnika, ale potwierdzony przez bank krajowy,
zastaw na prawach papierów wartościowych,
depozyt w złotówkach
Gwarancja bankowa -ma charakter abstrakcyjny i kwotowy -jest to taka sytuacja w której bank mówi, że jeśli ziści sie jakieś zdarzenie ja wypłacę twojemu wierzycielowi jakąś tam określoną kwotę. Bank nie zastanawia się (na tym polega charakter abstrakcyjny gwarancji) czy roszczenie wierzyciela w stosunku do nas jako dłużnika jest zasadne. Oczywiście bank nie robi tego za darmo. Bo gwarancja de facto oznacza takie trochę kredytowanie klienta banku. Bank ma potem roszczenie do tego klienta o zwrot. To nie znaczy, że bank przejmie na siebie ciężar tych pieniędzy on to po prostu skredytuje i pobierze za tao prowizję i odsetki.
Poręczenie bankowe -jest to takie zobowiązanie banku, które ma charakter akcesoryjny czyli związany z jakimś długiem klienta banku. Bank się zobowiązuje, ze wykona jakieś zobowiązanie (ono nie musi być wcale określone do jakiej kwoty) w przypadku kiedy dłużnik (który jest jednocześnie klientem banku) tego zadania nie wykonuje. Czyli bank mówi, że jak przyjdziecie do mojego klienta po jakąś kwotę i jeżeli on nie da rady zapłacić to ja to pokryję. Poręczenie nie oznacza konkretnej kwoty, może to być poręczenie długu przyszłego i nieokreślonego, po drugie poręczenie jest związane (ono nie jest abstrakcyjne), po trzecie ono ma charakter taki pomocniczy -jeżeli nie dasz rady spłacić długu to ja spłacę za ciebie. Oczywiście nie ma nic za darmo, wiec bank pobierze za to zapłatę.
hipoteka przymusowa -hipoteka to jest ograniczone prawo rzeczowe. To znaczy, że ktoś kto jest uprawnionym do hipoteki może w pewnym zakresie korzystać z rzeczy cudzej. W tym wypadku to korzystanie rzeczy cudzej dotyczy wyłącznie nieruchomości, a zakres tego korzystania sprowadza się do tego, że organ z wartości tej nieruchomości może się zaspokoić w stosunku do długu podatnika. Więc ktoś kto jest uprawniony z hipoteki, ktoś kto ma ograniczone prawo rzeczowe może korzystać z cudzej nieruchomości dla celów zaspokojenia wierzytelności. Hipoteka jest czwartą częścią księgi wieczystej, a księga wieczysta to jest rejestr stanu prawnego dla danej nieruchomości. W pierwszej części księgi wieczystej mamy opis nieruchomości, w drugiej -wszystkie tytuły własności, w trzeciej mamy jakieś służebności i zastrzeżenia dotyczące umów, które obciążają tą nieruchomość, a czwarta to jest hipoteka. To ograniczone prawo rzeczowe to uprawnienie do korzystania z cudzej rzeczy w jakimś zakresie. Do hipoteki wpisujemy kwotę naszej wierzytelności. W takiej hipotece mogą się znaleźć ograniczone prawa rzeczowe które posiadają wierzyciela. Czyli hipoteka oznacza możliwość dochodzenia zaspokojenia wierzytelności z nieruchomości bez względu na to czyją ta nieruchomość stała się własnością i z pierwszeństwem zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości.
Hipoteka przymusowa -jest specyficzna ponieważ wniosek o obciążenie hipoteki składa organ podatkowy. Czyli tutaj nie ma jakiegoś postępowania przed sądem, który daje tytuł do wpisu, nie ma też umownego obciążenia hipoteki jak w przypadku banku. Tutaj hipotekę obciąża organ podatkowy, a po drugie ta hipoteka przymusowa obciąża nieruchomość dla zaspokojenia zobowiązań ze wszystkich rodzajów podatku. Po trzecie jest to hipoteka łączna to znaczy, że może wierzyciel podatkowy obciążać wszystkie posiadane przez podatnika nieruchomości łącznie. Wpis do księgi wieczystej następuje na podstawie wniosku organu podatkowego. Podstawą do takiego wniosku jest albo:
decyzja podatkowa albo
nadany przez organ egzekucyjny tytuł wykonawczy albo
zarządzenie zabezpieczenia też wydane przez organ egzekucyjny.
Jeżeli dana nieruchomość nie ma urządzonej w ogóle księgi wieczystej to organ podatkowy składa wniosek o jej urządzenie, a w tak zwanym międzyczasie (między złożeniem wniosku, a założeniem księgi) organ podatkowy dokonuje wpisu do tak zwanego zbioru dokumentów. Zbiór dokumentów to jest dopiero zbiór, który sąd wieczysto księgowy gromadzi po to aby założyć księgę wieczystą. Jeżeli organ podatkowy nabierze obawy, że podatnik nie ujawnił wszystkich posiadanych nieruchomości to zgodnie z art. 39 ordynacji podatkowej może pod sankcja karna na składanie fałszywych oświadczeń zobowiązać podatnika do złożenia oświadczenia majątkowego w którym podatnik musi ujawnić wszystkie posiadanie nieruchomości. Hipoteka przymusowa wygasa wtedy gdy wygaśnie zobowiązanie podatkowe i wtedy organ wnioskuje o skreślenie wpisu. Jeżeli zobowiązanie nadal jest to wtedy następuje egzekucja w administracji i następuje zaspokojenie z takiego przedmiotu tylko do wartości przedmiotu czyli jeżeli dług jest większy to organ nadal może egzekwować należności.
zastaw skarbowy -w polskim systemie prawnym wyróżniamy trzy rodzaje zastawów: zastaw zwykły (kodeksowy), zastaw rejestrowy i zastaw skarbowy. Cechą charakterystyczną zastawów jest to, że one obciążają tylko rzeczy ruchome -zastawów nie stosujemy do nieruchomości, w nieruchomościach mamy hipotekę. Zastaw zwykły (kodeksowy) -na podstawie kodeksu cywilnego możemy sobie sami ustanowić. Cechą charakterystyczną zastawu zwykłego jest to, że przedmiot obciążony zastawem przechodzi na wierzyciela. Zastaw rejestrowy -kojarzy nam się z kredytami samochodowymi. Zastaw ten polega na tym, że jest rejestr zastawów prowadzony przez sąd, upubliczniony do którego wpisywane są obciążenia rzeczy ruchomych albo praw (udziały lub akcje) i ten kto jest wierzycielem posiada wpis do rejestru jest zabezpieczony, posiada pierwszeństwo do zaspokojenia przed innymi wierzycielami osobistymi. Różnica między zastawem zwykłym, a rejestrowym jest taka ze przedmiot zastawu w przypadku zastawu rejestrowego może być używany przez dłużnika. Zastaw skarbowy -to jest zastaw także na rzeczach ruchomych lub prawach, który służy zaspokojeniu naszego wierzyciela podatkowego. To też jest ograniczone prawo rzeczowe, to też jest w pewnym sensie możliwość do korzystania z rzeczy cudzej. Jest to zabezpieczenie dla wszystkiego rodzaju podatków. Przedmiot zastawu podobnie jak w zastawie rejestrowym pozostaje we władaniu dłużnika (podatnika). Zastaw idzie za rzeczą to znaczy, że nawet jeśli sprzedamy dana rzecz to zastaw idzie za tą rzeczą i nadal ja obciąża i wierzyciel może iść do każdego kolejnego właściciela tej rzeczy. Zastaw posiada pierwszeństwo zaspokojenia przed osobistymi wierzycielami dłużnika (podatnika). Ważne jest też to, że zastaw skarbowy ma pewien limit kwotowy to znaczy art. 47 ordynacji podatkowej mówi, ze można obciążyć daną rzecz ruchomą pod warunkiem, że jej wartość nie jest niższa niż 10 000 złotych. Rejestr zastawów skarbowych prowadzi naczelnik urzędu skarbowego dla danej właściwości miejscowej. Centralny rejestr zastawów skarbowych prowadzi minister finansów. Dana rzecz obciążona jest z chwilą dokonania wpisu do rejestru zastawów skarbowych, a wraz z chwilą wykonania zobowiązania zastaw wygasa i jest wykreślany z tego rejestru. W przypadku którym zobowiązanie nie zostanie wykonane to obciążenie takiej rzeczy ruchomej daje podstawę do przeprowadzenia egzekucji w administracji.
!!!!!!!! Przykładowe pytanie egzaminacyjne: Scharakteryzuj pojecie odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe.
Odpowiedzialność podatkowa oznacza taki stan według którego wierzyciel podatkowy może żądać zapłaty podatku od określonego podmiotu a także ma prawo wyegzekwowania tego świadczenia od określonego podmiotu. Czyli odpowiedzialność podatkowa określa nam krąg osób, które za dane świadczenie są odpowiedzialne -do kogo wierzyciel może sie udać aby mu zapłacił albo kto jeżeli nie dłużnik bezpośrednio w razie czego za zobowiązania odpowiada. To jest określenie zakresu odpowiedzialności. Prawo wierzyciela do żądania zapłaty oraz prawo wierzyciela do egzekwowania wykonania świadczenia na wypadek gdyby podatnik takie zapłaty w terminie nie wykona. Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe spoczywa na następujących podmiotach:
podatnik - w pierwszej kolejności odpowiedzialny jest podatnik -art. 26 ordynacji podatkowej nie pozostawia wątpliwości -podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające z ordynacji podatkowej podatki. Odpowiedzialność podatnika jest pełna, niczym nie ograniczona. Co więcej podatnik odpowiada majątkiem aktualnym jak i przyszłym aż do czasu do końca wykonania zobowiązania podatkowego.
małżonek podatnika -odpowiada niejako obok podatnika. Reguluje to art. 29 ordynacji podatkowej, pomocny jest również kodeks rodzinny i opiekuńczy. Z punktu widzenia prawa majątkowego z momentem zawarcia małżeństwa pojawia się wspólność majątkowa. KRO mówi, że przedmioty nabyte w trakcie trwania związku małżeńskiego obojga małżonków stanowią wspólność ustawową, chyba, że jest intercyza. Do wspólności majątkowej należą -wynagrodzenie za pracę czy z innej działalności zawodowej, dochody z majątku wspólnego. Przed zawarciem małżeństwa mamy tzw. majątek osobisty, w pewnych warunkach majątek osobisty występuje nawet po zawarciu małżeństwa bo pewne składniki majątkowe nie wchodzą do wspólności majątkowej a wchodzą do majątku odrębnego. Przede wszystkim majątek osobisty to jest wszytko to co małżonkowie nabędą przed zawarciem małżeństwa. Nawet już po zawarciu małżeństwa majątek osobisty stanowi to co małżonek nabył przez dziedziczenie albo przez darowiznę. Do majątku wspólnego nie wchodzą przedmioty, które służą do zaspokajania osobistych potrzeb małżonka -to jest bardzo sporna kategoria. Majątek osobisty stanowią nagrody za osobiste osiągnięcia małżonka oraz prawa autorskie i prawa pokrewne. Inną możliwością kiedy ta wspólność majątkowa jest ograniczona jest intercyza. Intercyza może spowodować ograniczenie współwłasności do pewnych obszarów, może również spowodować jej całkowite zniesienie, intercyza może również rozszerzyć majątek wspólny o pewne składniki, które zostały nabyte przed zawarciem małżeństwa. Intercyza powinna być zawarta zgodnie z przepisami w formie aktu notarialnego. Art. 29 ordynacji podatkowej mówi, że w przypadku osób, które pozostają w związku małżeńskim odpowiedzialność podatkowa obejmuje zarówno majątek odrębny podatnika jak i majątek wspólny. Art. 29 § 2 odnosi się do sytuacji kiedy mamy intercyzę -który mówi tak, że skutki prawne takiego ograniczenia wspólności nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem zawarcia intercyzy. Czyli intercyza byłaby ważna gdyby została zawarta przed powstaniem zobowiązania podatkowego.
następca prawny -następca to jest sukcesor, który wchodzi w prawa i obowiązki poprzednika prawnego. Następcę prawnego możemy rozpatrywać w dwóch wymiarach: po pierwsze jako następcę osób prawnych, albo następcę osób fizycznych.
W przypadku następcy osób prawnych -to są przekształcenia spółek (fuzje, przejęcia). Zasada jest taka, że następca prawny osób prawnych przejmuje wszystkie prawa i obowiązki poprzednika prawnego o charakterze majątkowym (czyli takim, który można wycenić). Podobnie jest w przypadku następców prawnych osób fizycznych -tutaj mamy spadkobranie -prawa i obowiązki spadkodawcy przechodzą na spadkobiercę przy czym można przyjąć spadek w sposób prosty, możemy spadek odrzucić, można przyjąć z dobrodziejstwem inwentarza. Ale to nie jest tak, że śmierć podatnika oznacza likwidację zobowiązania -następca prawny przejmuje prawa i obowiązki o charakterze majątkowym.
płatnik, inkasent -płatnik czy inkasent to jest ten pośrednik, który nas zwalnia z odpowiedzialności. Art. 30 ordynacji podatkowej mówi tak -płatnik odpowiada za podatek nie pobrany oraz za podatek pobrany, a nie wpłacony. Odpowiedzialność płatnika to nie jest odpowiedzialność za dług podatkowy ale za poprawne wykonanie czynności. Natomiast inkasent odpowiada za podatek pobrany, a nie wpłacony. Płatnik i inkasent odpowiadają w pełni całym swoim majątkiem. Organ podatkowy przeprowadza postępowanie, ustala tą odpowiedzialność i wydaje odpowiednią decyzję. Na podstawie tej decyzji płatnik, inkasent ponoszą odpowiedzialność całym swym majątkiem. Od tej odpowiedzialności płatnik, inkasent może sie uchylić wskazując, ze nie pobrał podatku i nie wpłacił podatku z wyłącznej winy podatnika.
osoby trzecie -art. 110 ordynacji podatkowej np.
rozwiedziony małżonek -przy czym odpowiada za zaległości podatkowe z czasu kiedy był w związku małżeńskim, po drugie do wysokości jego udziału w majątku wspólnym, czyli odpowiada całym swoim majątkiem po rozwodzie ale za czas kiedy był w związku małżeńskim i przy założeniu, że był majątek wspólny.
członek rodziny podatnika -art. 111 ordynacji podatkowej -odpowiada całym swoim majątkiem o ile stale współdziała z podatnikiem w prowadzeniu jakiejś działalności i co ważne uzyskiwał z tego tytułu jakieś korzyści. Za członków rodziny uznana jest również osoba pozostająca we wspólnym pożyciu -konkubinat.
członkowie zarządu spółek kapitałowych (zo.o. i akcyjnej) - odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem. Uchylić od odpowiedzialności można tylko w przypadku kiedy na czas zgłosi wniosek o ogłoszenie upadłości.
Jest to krąg osób do których wierzyciel może przyjść i powiedzieć -ty jesteś odpowiedzialny.
17