Gabriel Narutowicz - pochodził z rodziny żmudzkiej, dużą część życia spędził w Szwajcarii, był profesorem politechniki w Zurychu, specjalistą od hydroenergetyki. Twórca Polskiego Komitetu Samopomocy, działacz Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce (Komitet w Vevey). Minister robót publicznych w gabinecie Grabskiego, minister spraw zagranicznych w rządach Witosa, Śliwińskiego, Nowaka. Orędownik ustawy z 26.09.1922 zapowiadającej wprowadzenie samorządu szczebla wojewódzkiego. 09.12.1922 zgłoszony jako kandydat na prezydenta przez PSL ”Wyzwolenie”, wybrany - dość nieoczekiwanie - przez Zgromadzenie Narodowe w piątej turze głosami lewicy, Piasta i Mniejszości Narodowych. Narodowcy rozpętali przeciwko niemu wielką kampanię, zarzucając mu ateizm i przynależność do masonerii (istotnie, był wolnomularzem) i twierdząc, że nie został wybrany przez prawdziwych Polaków.. 11.12 złożył przysięgę konstytucyjną, 14.12 naczelnik państwa przekazał mu władzę. 16.12 złożył wizytę arcybiskupowi Kakowskiemu, następnie udał się na otwarcie wystawy malarskiej w Zachęcie, gdzie został zamordowany przez obłąkanego malarza Eligiusza Niewiadomskiego, który wierzył, iż działał w obronie Polski i Polskości. Został skazany na śmierć.

Konkordat - 10.02.1925 podpisany pomiędzy Stolicą Apostolską a RP, ratyfikowany 27.03.1925. Głównym negocjatorem w Rzymie ze strony polskiej był Stanisław Grabski. Kościół katolicki uzyskał niemal całkowitą swobodę w obsadzie i nominacjach godności kościelnych, zabrakło w nim klauzuli stwierdzającej wyraźnie, że uprawnienia Kościoła nie mogą stać w sprzeczności z porządkiem prawnym państwa polskiego, kler uzyskał specjalne prawa w traktowaniu przed sądami powszechnymi w sprawach karnych, wprowadzał obowiązek nauczania religii w szkołach powszechnych i średnich. Biskupi uzyskali istotny wpływ na obsadę nauczycieli religii w szkołach, nadzorowali także nauczanie i moralność nauczycieli. Państwo zobowiązywało się do bracchium saeculare, tj. do udzielania pomocy w wykonywaniu dekretów kościelnych. Rezygnowało przy tym z podatków i wszelkich opłat od budynków i urządzeń, służących celom religijnym, i zobowiązywało się do wypłacania duchownym katolickim uposażeń i rent - do czasu uregulowania spraw majątkowych Kościoła związanych z utratą jego dóbr na rzecz zaborców, Watykan zobowiązywał się do dostosowania granic diecezji do polskich granic administracyjnych. Watykan zobowiązał się do nieobsadzania cudzoziemcami stanowisk przełożonych zakonów bez zgody polskich urzędników państwowych, a biskupi zostali zobowiązani do składania przysięgi wierności prezydentowi państwa. Generalnie bardzo korzystny dla Stolicy Apostolskiej.

Centrolew - sojusz partii centrowych i lewicowych. O początku współpracy można mówić od 14.11.1928 kiedy to PPS, SCh i Wyzwolenie stworzyły Komisję Porozumiewawczą Stronnictw Lewicowych dla Obrony Republiki Demokratycznej, która na początku 1929 uzyskała poparcie Piasta, NPR i PSChD. 12.02.1929 kluby lewicowe zgłosiły wniosek o pociągnięcie ministra skarbu Gabriela Czechowicza do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu za malwersacje (zwłaszcza chodziło o 8 milionów złotych na kampanie wyborczą BBWR). Wniosek zaakceptowała Komisja Budżetowa a Sejm podjął odpowiednią uchwałę. 14.04 powołano pierwszy tzw. rząd pułkowników, a czerwcowa rozprawa przed TS nie przyniosła rozstrzygnięcia - TS stwierdził, że jego decyzja musi zostać poprzedzona parlamentarną oceną wydatków. Przyśpieszyło to konsolidację opozycji - 14.09.1929 podjęto decyzję o współdziałaniu i solidarnym stanowisku wobec przygotowywanego przez sanację budżetu. 05.12.1929, po słynnym najściu oficerów na sejm, Centrolew zgłosił wotum nieufności wobec rządu Świtalskiego. 29.06.1930 Centrolew zwołał Kongres Obrony Praw i Wolności Ludu w Krakowie, w którym założono dalszą konsolidację opozycji i trwanie w twardej opozycji dla sanacji. Przed przyśpieszonymi wyborami w listopadzie 1930, 09.10 podjęto decyzję o utworzeniu bloku wyborczego - Związku Obrony Prawa i Wolności Ludu Stronnictw Centrolewu, 10.09.1930 wydano odezwę programową. PSChD skłócone z lewicą nie weszło jednak w skład bloku. W nocy 09/10.09 doszło do aresztowań działaczy Centrolewu. W tzw. wyborach brzeskich Centrolew poniósł klęskę - razem zdobył niecałe 18% głosów i 79 mandatów. Ostatnim akrem współpracy była interpelacja sejmowa w sprawie więzienia w Brześciu 16.12.1930.

Proces szesnastu - pokazowy proces polityczny przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, przeprowadzony w dniach 18-21.06.1945 r. w Moskwie. Opierał się jedynie na przepisach umowy pomiędzy PKWN a rządem ZSRR o pasie przyfrontowym i ochronie tyłów frontu oraz zaakceptowanej przez Rząd Tymczasowy uchwały o pasie przyfrontowym. Aresztowania dokonano pod koniec marca 1945, po przyjęciu przez Okulickiego zaproszenia od „generała Iwanowa”. Przywódcom PP zarzucono spisek antyradziecki, akty terroru, dywersję, szpiegostwo, działanie na tyłach frontu, założenie organizacji „NIE”. O największe zbrodnie oskarżono głównie Komendanta Leopolda Okulickiego, delegata Jana Stanisława Jankowskiego i jego zastępców, Stanisław Jasiukowicza i Adama Bienia. Pozostałych 12 oskarżonych o świadome działanie na szkodę ZSRR i wbrew porozumieniom. Wyliczono, ilu dokładnie Rosjan zginęło przez działalność oskarżonych. Akt oskarżenia de facto stwierdzał, że władze polskie niezależne od Moskwy są nielegalne, a więc uznaniem, że przyszła Polska ma być krajem zależnym od ZSRR. „Szesnastu” oskarżono także o kolaborację z Niemcami. W charakterze świadków na niekorzyść oskarżonych zeznawali złamani torturami pojmani wcześniej żołnierze AK i „NIE”, recytujący wyuczone wcześniej formułki o sabotażu, dywersji, kolaboracji, etc. Sowieccy obrońcy z urzędu przyznawali się w imieniu swoich klientów do winy, zapowiadali skruchę i prosili o łagodny wymiar kary. Okulicki, Jankowski i Stypułkowski bronili się sami, ten ostatni w żadnym stopniu nie przyznał się do zarzutów. działacz obozu narodowego, jako jedyny w śledztwie nie przyznał się do niczego. W ostatniej mowie odrzucił wszelkie oskarżenia i żądał uniewinnienia. 21 czerwca następujące wyroki: Leopold Okulicki -10 lat, prawdopodobnie zamordowany w Wigilię '46, Jankowski - 8 lat, zmarł w więzieniu w '53, Bień - 5 lat, Jasiukowicz - 5 lat, zmarł w więzieniu, Kazimierz Pużak - 1,5 roku, Kazimierz Bagiński - rok, Aleksander Zwierzyński - 8 miesięcy, Eugeniusz Czarnowski - 6 miesięcy, Józef Chaciński - 4 miesiące, Stanisław Mierzwa - 4 miesiące, Zbigniew Stypułkowski - 4 miesiące, Franciszek Urbański - 4 miesiące, Stanisław Michałowski - uniewinniony, Kazimierz Kobylański - uniewinniony, Józef Stemler -uniewinniony, Antoni Pajdak - skazany w innym tajnym procesie w listopadzie 1945 na 5 lat.

Proces miał zdyskredytować legalne władze RP w społeczeństwie i światowej opinii publicznej. Za granicą wyrok przyjęto ze spokojem i „zrozumieniem”.

Polityka gospodarcza PRL-u w czasach stalinowskich - gospodarka planowana według dwóch koncepcji - planu 3-letniego i 6-letniego. Plan 3-letni, realizowany w latach 1947-1949, stworzony przez Centralny Urząd Planowania (kierownictwo: Czesław Bobrowski), to jedyny plan zrealizowany w czasach PRL-u. Jego założenia: równoprawność sektorów prywatnego, spółdzielczego i państwowego, wzrost udziału przemysłu i usług w ogólnej produkcji, rozwój handlu zagranicznego, wzrost produkcji podstawowych artykułów przemysłu konsumpcyjnego. W 1947 z inicjatywy Hilarego Minca proklamowano tzw. „bitwę o handel”, zmierzającą do likwidacji prywatnego kupiectwa przez nacisk administracyjny i fiskalny, a także akcje milicyjne. Planu 6-leniego został przyjęty przez Sejm Ustawodawczy 21.07.1950, był wielokrotnie modyfikowany, zrealizowany tylko częściowo. Założenia: zwiększenie inwestycji i polityka intensywnej industrializacji kraju na wzór radziecki, w tym przede wszystkim rozwój przemysłu ciężkiego i metalowego ( zbudowano m.in. kombinat metalurgiczny w Nowej Hucie). Aby uniknąć przewidywanych w związku z jego realizacją napięć, w 1950 przeprowadzono reformę walutową - wymieniano 1 złoty nowy za 100 starych. Równocześnie płace, ceny i wkłady w bankach przeliczano w stosunku 100:3.

Pakt lanckoroński - porozumienie partii centrowych i prawicowych: PSL "Piast", ZLN i Chrześcijańskiej Demokracji, zawarte 17.05.1923 w Warszawie w mieszkaniu jednego z przywódców ZLN Juliana Zdanowskiego (nazwa paktu błędna - pochodzi od tego, iż negocjowano go w posiadłości senatora Ludwika Hammerlinga, reprezentującego okręg wyborczy Lanckorony), powstaje w sprawie utworzenia większości sejmowej przez partie-sygnatariuszy paktu. Podpisy na pakcie złożyli Głąbiński, Witos i Korfanty. Ustalenia to: akcentowanie niebezpieczeństwa niemieckiego i konieczności uregulowania stosunków z Czechosłowacją, chęć pozyskania rynków zbytu, podkreślanie narodowego charakteru IIRP, i konieczności powołania rządu wyłącznie polskiego. Podkreślano też większą niż chęć nadania większej niż dotychczas roli w państwie kościołowi katolickiemu, konieczność intensyfikacji procesu polonizacji Kresów Wschodnich, ograniczenie polityki socjalnej. Był bardzo antypiłsudczykowski w swej wymowie, co wyrażało się w chęci podporządkowania wszystkich czynników wojskowych ministrowi spraw wojskowych, a więc wykluczenia wszelkiej polityki z armii. Zapowiadano także rozdział liczby miejsc w całym szkolnictwie wg stosunku ludności w państwie (tzw. zasada numerus clausus) oraz przyspieszenie parcelacji rolnej (przynajmniej 200 tys. hektarów rocznie). W rezultacie paktu lanckorońskiego 26.05 gabinet Sikorskiego podał się do dymisji, 28.05.1923 powstał I rząd Chjeno-Piasta, a Piłsudski zrezygnował z czynnego uprawiania (03.08) polityki, jako że do władzy doszli „mordercy Narutowicza”.

Rok 1956 - śmierć Stalina 03.03.1953 przyniosła krajom bloku „tzw.” odwilż. W Polsce impulsem stałą się ucieczka na Zachód dygnitarze bezpieki, płk. Józefa Światły, który od października 1954 za pośrednictwem Radia Wolna Europa nie tylko opowiadał o zbrodniach systemu, ale także kompromitował funkcjonariuszy partii i UB. W listopadzie tego roku aresztowano dyrektora departamentu śledczego MBP płk. Józefa Różańskiego. W grudniu z więzienia zwolniona Gomułkę. Społeczeństwo, zwłaszcza młoda inteligencja, było wyraźnie poruszone, co znalazło odzwierciedlenie w publikacjach „Po prostu” (red. Eligiusz Lasota) czy „Poemacie dla dorosłych” A. Ważyka.

W 1956, po wygłoszeniu przez Chruszczowa tajnego referatu na XX Zjeździe KPSR i śmierci B. Bieruta, nowym I sekretarzem KC PZPR został E. Ochab. W kwietniu ogłoszono amnestię, rozpoczęły się procesy rehabilitacyjne. Z partii odeszli J. Berman i H. Minc. W warunkach tak wyraźnej odwilży robotnicy śmielej upominali się o swoje prawa. W Poznaniu, 28.06.1956 na ulice wyszli robotnicy z Zakładów im. Stalina; ich manifestacja, która przybrała charakter narodowy, antysowiecki i antykomunistyczny, została brutalnie stłumiona pod gmachem UB, choć dopiero po wprowadzeniu dywizji pancernej. Partia wystąpienie uznała za wynik działalności wroga klasowego. Stanowisko partii nie było jednak jednolite - na lipcowym plenum krystalizowały się dwie „frakcje” - „puławianie”, którzy tolerowali wzrastające dyskusje na łamach prasy czy toczone przez młodzież, literatów i ekonomistów, a źródeł zła dopatrywali się w mechanizmach systemu; przewodził im Roman Zambrowski, popierali J. Cyrankiewicz i E. Ochab; oraz „natolińczycy” - przeciwstawiający się wszelkim zmianom prowadzącym do nawet niewielkiej liberalizacji (w ich grupie znaleźli się m.in. Zenon Nowak, Franciszek Jóźwiak, Aleksander Zawadzki, Konstanty Rokossowski, Wiktor Kłosiewicz, Kazimierz Witaszewski).

Tymczasem społeczeństwo budziło się z letargu. Narastał kryzys, wobec którego za męża opatrznościowego coraz częściej upatrywano w Gomułce. Przygotowania do zmian zaniepokoiły jednak Moskwę, która rozpoczęła organizowanie interwencji. Jej przedstawiciele przybyli na plenum 19.10.1956, równocześnie ruszyły wojska. Po negocjacjach Chruszczow wydał 20.10.1956 polecenie zatrzymania wojsk. Gomułka został I sekretarzem, co spowodowało odejście radykalnych „natolińczyków”. Ferment społeczny utrzymywał się jednak jeszcze przez jakiś czas - demonstrowali robotnicy na Śląsku, w Płocku, Bydgoszczy i Szczecinie, a manifestacje miały charakter wyraźnie antykomunistyczny.

Wprowadzono pewne zmiany - zezwolono na powrót kard. Wyszyńskiego z internowania, na początku grudia podpisano „małe porozumienie”. Odwołano z Wojska Polskiego i służby bezpieczeństwa oficerów Armii Czerwonej, w tym K. Rokossowskiego. W Listopadzie otworzono Służbę Bezpieczeństwa w ramach MSW, likwidując tym samym MBP. Poza tym nie nastąpiły wyraźne zmiany ideologiczne. W przeciągu 1957 „spacyfikowano” dyskusje, zamykając kluby dyskusyjne i przywracając kontrolę prasy. Za symboliczny koniec epoki Października uważa się zamknięcie w październiku 1957 „Po prostu”.

Stosunki państwo - kościół w okresie stalinowskim - pierwsze lata powojennej rzeczywistości, nie były dla Kościoła szczególnie dotkliwe. Zerwano wprawdzie w 1945 konkordat, ale misję religijną Kościół mógł pełnić dalej. Ponadto, w tymże 1945 kardynał Hlond na tzw. Ziemiach Odzyskanych mianował 5 polskich administratorów. Od III 1945 wydawano „Tygodnik Powszechny”.

Objawy zaostrzenia pojawiły się już w 1947, a w 1948 przejście do stalinizacji społeczeństwa zbiegło się z wystąpieniem Piusa XII z pytaniem o możliwość renegocjacji Poczdamu na korzyść RFN. W tym roku urząd prymas, po śmierci kard. Hlonda, objął Stefan Wyszyński. Kościół zaczęto rugować z życia spolecznego - nakładano nań dodatkowe podatki, ograniczano pielgrzymki i procesję, nakazano rejestrację katolickich organizacji młodzieżowych, a ostatecznie je rozwiązano. Odebrano Kościolowi „Caritas” (01.1950) i przejęto na mocy ustawy „dobra martwej ręki” (III 1950). Komisja Księży działająca przy ZBoWiD-e organizowała „ruch księży patriotów” (głównym przywódcą był ks. Wacław Pyszkowski), dążąc do rozłamu w Kościele. Represje wysunięto także wobec czasopism i ich redakcji - w 1948 zamknięto „Tygodnik Warszawski”, a w 1953 - „Tygodnik Powszechny”. W roli mediatora próbowała znaleźć się grupa B. Piaseckiego - Stowarzyszenie PAX.

14 IV 1950 podpisano porozumienie między rządem a episkopatem - Kościół uzyskał prawo nauczania religii w szkołach, istnienie seminariów duchownych, zakonów, KUL-u oraz możliwość wydawania prasy. W zamian potępił działania antypaństwowe i głosił potrzebę poszanowania prawa i władzy. Obiecał takze zwrócić się do Rzymu o ustanowienie stałych ordynariuszy na Ziemiach Zachodnich.

Władze nie zamierzały czekać - pod ich naciskiem kapituły wybrały wikaruszy kapitulnych, prymas udzielił im sankcji. Ponadto, od I w więzieniu przebywał bp Czesław Kaczmarek. W listopadzie władze wysiedłiły biskupów śląskich. Internowano biskupa krakowskiego. Próby zawarcia kompromisu wysuwane przez Wyszyńskiego nie przynosiły odzewu.

W lutym 1953 wydano dekret, według którego objęcie stanowiska kościelnego wymagało zgody władz. We wrześniu toczył się pokazowy proces bp. Kaczmarka, zakończony wyrokiem 12 lat więzienia. 25.09.1953 wywieziono i internowano prymasa Wyszyńskiego. Przewodniczącym episkopatu został bp łódzki Michał Klepacz. Biskupi, za namową Piaseckiego, złożyli przysięgę wierności.

Stosunki państwo-kościół w latach sześćdziesiątych - koniec lat '50 to czas odprężenia i ponownego napięcia - 28.10.1956 ponownie rządy w Kościele polskim objął prymas Wyszyński, któremu pozwolono na powrót z internowania. W XII podpisano tzw. małe porozumienie, w którym biskupi wyrażali potrzebę przestrzegania praw państwa, a władze deklarowały poszanowanie wewnętrznej niezależności Kościoła. Jednak już w 1958 partia wydała walkę klerykalizmowi - odmówiono zwrotu „Caritasu”, przeprowadzano rewizje i konfiskaty. Rozpoczęto usuwanie religii z życia publicznego, przeciwko czemu wybuchały lokalne protesty (m.in. 1960 w Nowej Hucie). Fiasko poniosła próba rozłamu przez wspieranie ruchu księży patriotów. Działania państwa miały silny związek z realizacją od 1956 nowenny milenijnej - obchodów 1000-lecia chrześcijaństwa w Polsce.

Do największego konfilktu doszło w latach 1965-1966. 18.11.1965 biskupi polscy wysłali słynny list do biskupów niemieckich, co stało się powodem gwałtownego ataku. 09.04.1966 rozpoczęły się uroczystości Millenium Chrztu Polski i pielgrzymka obrazu MB Cżestochowskiej. Partia organizowała konkurencyjne uroczystości. W 1967 odmówiono prymasowi paszportu n wyjazd do Rzymu. Do końca lat '60. - tj. do końca epoki gomułkowskiej (20.12.1970 - I seketarzem zostaje E. Gierek). Na początku '70. rozpoczęto dążenia do normalizacji.

Stosunki polsko-litewskie w 20-leciu - litewska Taryba, powstała 18.09.1917, ogłosiła powstanie niepodległej Litwy pozostającej pod opieką Niemiec 11.12.1918. Nie utrzymała się jednak długo tereny litewskie zajęła postępująca na zachód Armia Czerwona, zajmując Wilno 03.01.1919, wypierając stamtąd oddziały polskiej „Samoobrony”. Jednak już 21 IV Wilno znalazło się w rękach polskich. Tego samego dnia J. Piłsudski wydał odezwę „Do mieszkańców byłego Wlk. Ks. Litewskiego”, wobec której Litwini nie ustosunkowali się pozytywnie, obawiając się polskiej hegemonii. Na mocy arbitrażu marsz. Focha, tereny n południe od tzw. linii Focha (kilkanaście kilometrów na północ od linii kolejowej Grodno-Wilno-Dyneburg) przypadły Polsce. Jednak kontrofensywa AC, na północy rozpoczęta w lipcu, przyniosła utratę Wilna, które na mocy pokoju między Litwą a Rosją Radziecką z 12.07.1920 przypadło z rozległymi terenami Litwie, co RP zaakceptowała w umowie suwalskiej z 7.10.1920. Jednak już dwa dni później wybuchł „bunt” gen. L. Żeligowskiego (Żeligowski 12.10 proklamował powstanie Litwy Środkowej), w wyniku którego, mimo ciężkich mediacji Paula Hymansa z ramienia LN (LN wycofała się z mediacji 12 I 1922), Litwę Środkową inkorporowano do RP (uchwała Sejmu Wileńskiego - 20.02.1922; aprobata Sejmu Ustawodawczego RP - 24.03.1922). Sprawa granic de facto zamknęło zatwierdzenie granic RP przez KA 15.03.1923.

Dyplomacja litewska przyjęła strategię maksymalnego szkodzenia Polsce - planowano wywołanie powstania mniejszości narodowych, wstrzymano ruch osobowy między Litwą a Polską, posługiwano się jako instrumentem politykę mniejszościową (ograniczanie rozwoju szkolnictwa, instytucji oświatowo-kulturalnych). Z drugiej jednak strony wysuwano propozycje częściowej normalizacji (np. misja Natala Naphtalego) jednak oficjalne rozmowy 1925 w Kopenhadze nie przyniosły żadnych rezultatów.

Po 1926 w obu krajach rozpoczęły się rządy autorytarne (na Litwie przewrotu 16/17.12.1926 dokonali Augustinas Voldemaras i Anton Smetona). Między J. Piłsudskim a A, Voldemarasem doszło 10.12.1927 w Genewie do słynnego spotkania na posiedzeniu RLN, na którym zaatakowany premier litewski stwierdził, że chce w stosunkach między oboma państwami pokoju. Podjęte później rozmowy w Królewcu nie przyniosły jednak normalizacji, podobnie następne lata. Zdawało się, że przeom w polityce litewskiej przyniesie podpisanie przez Polskę paktu o nieagresji z Niemcami 26.01.1934 (co oznaczało załamanie litewskich koncepcji fundamentalnych i poczucie zagrożenia okrążeniem), jednak podjęte próby (misje Tadeusza Katelbacha, Kazimierza Narutowcza czy Aleksandra i Stanisłąwa Tyszkwiczów). W takiej sytuacji „Szczęśliwym” wydarzeniem była śmierć żołnierza KOP-u Stanisława Serafina, w wyniku ktrej, po wystosowanym 17.03.1938 ultimatum, nawiązano oficjalne stosunki między państwami. W przeciągu następnych miesięcy podpisano szereg umów „porządkujących” rzeczywistość. Do wybuchu wojny były to jednak stosunki napięte, przepełnione wzajemną niechęcią, których „pointą” był udział Litwy w „rozbiorze” RP.

Stosunki polsko-czechosłowackie - Początek stosunków polsko-czechosłowackich datuj się oficjalnie na 5.11.1918 - umowę o podziale Śląska Cieszyńskiego między Radą Narodową Księstwa Cieszyńskiego a czeskim Zemskym Narodnym Vyborem pro Slezsko. Nie utrzymała się jednak długo - w wyniku czeskiego ataku z 23.01.1919 i umów z 3.02 i 25.02 Czesi de facto zajęli dużo większy, niż etniczny, obszar. Ostateczny podział Ślaska, Spiszu i Orawy, w wyniku postanowień konferencji w Spa z 10.07.1920, KA ustaliła 28.07.1920.

Potężnym motorem stosunków polsko-czechosłowackich była Francja, która dążyła do zbliżenia. Taki był cel podpisanej 6.11.1921 umowy Skirmunt-Benes, która jednak nie weszła w życie. Kolejne lata nie przyniosły poprawy - pogorszenie relacji polsko-niemieckich zniechęcało Pragę do wiązania się z Warszawą. Datą przełomową jest rok 1927, kiedy podpisano umowę tranzytową i zapoczątkowano efektywną współpracę Sztabów Generalnych, trwającą do połowy '30. Wspólna polityka państw, której przejawem było choćby analogiczne, opozycyjne stanowisko Małej Ententy i RP wobec projektu Paktu Czterech, zakończy się definitywnie w 1934 ze względu na zbliżenie polsko-niemieckie czechosowacko-radzieckie. Ostatnia próba rozmów z Czechosłowacją na płaszczyźnie antyhitlerowskiej w styczniu 1934 nie przyniosła rezultatów, podobnie jako podejmowane przez RP próby zmontowania sojuszu państw Europy Wschodniej.

Ostatnia propozycja zbliżenia wyszła ze strony Czechosłowacji, stojącej w 1938 wobec wyraźnego już ekspansjonizmu Rzeszy - jednak wobec uwarunkowań międzynarodowych oraz polskich koncepcji nie miała ona szans. Historia żądań wobec Czechosłowacji kończy się zajęciem przez Polską Zaolzia 2.10.1938, po uprzednio przyjętym ultimatum. RP uznała także powstanie „niepodległej” Słowacji. Jednak wobec zagrożenia niemieckiego, zdecydowano się wesprzeć ośrodek niepodległościowy gen. Lva Prchali, który utworzył Centralną Radę Czechów i Słowaków w Polsce z pos. F. Schwarzem na czele, a utworzony dekretem prezydenckim z 3.09.1939 Legion Czechów i Słowaków pod dow. Gen. Prchali stanął do walki obok wojsk polskich.

Akcja „Wisła” - Po zakończeniu akcji przesiedleńczej, która nastąpiła w wyniku podpisania we wrześniu 1944 przez PKWN umowy z republikami radzieckimi, a na której podstawie do Polski mieli być repatriowani życzący sobie tego Polacy i Żydzi, a z Polski Białorusini, Litwini i Ukraińcy, w granicach Polski, głównie w okolicach Przemyśla, na Podkarpaciu i Bieszczadach, zostało ok. 200000 Ukraińców. Koncepcja wysiedlenia ich na Ziemie Zachodnie kształtowała się od 1946. Pretekstem, który akcję uruchomił, była śmierć gen. Karla Świerczewskiego podczas potyczki z oddziałem UPA 28.03.1947. W jej wyniku między kwietniem a wrześniem 1947 wojsko polskie wysiedliło ok. 140000 Ukraińców, co miało zniszczyć naturalne możliwości UPA, a także ludność ukraińsą rozproszyć i stopniowo spolonizować. Ukraińcó osiedlono w małych grupach w województwach: olsztyńskim, szczecińskim, gdańskim, wrocłąwskim i poznańskim. Ponadto ok. 4000 osób zamknięto w obozie w Jaworznie (oficjalnie ze względu na związki z UPA, choć de facto także po to, by osłabić ukraińską inteligencję).

Marzec '68 - koniec lat '60. przebiegł pod znakiem wygranej przez Izrael wojny sześciodniowej z VI 1967, co wywołało falę antysemityzmu, także wewnątrz PZPR. Zbiegło się to z decyzją podjętą na wysokim szczeblu KC o zdjęciu ze sceny Teatru Narodowego „Dziadów” w reżyserii Dejmka. Po ostatnim przedstawieniu, które odbyło się 30.01.1968 grupa studentów związanych z Karolem Modzelewskim i Jackiem Kuroniem („komandosi”) udała się pod pomnik A. Mickiewicza, by złożyć transparent z żadaniem dalszych przedstawień. Do sejmu skierowano petycję. Politykę kulturalną władz skrytykował także wa-wski oddział Związku Literatów Polskich. 3.03.1968 tę rezolucję potępił Komitet Wa-wski PZPR, natomiast 04.03.1968 minister H. Jabłoński podjął decyzję o relegowaniu z uczelni Adama Michnika i Henryka Szlajfera. W odpowiedzi „komandosi” zwołali na 08.03.1968 wiec protestacyjny, zaatakowany najpierw przez „aktyw”, następnie rozpędzony przez miicję. 11.03 demonstracja studencka została rozgromiona przez milicję pod gmachem KC PZPR. Tego samego dnia protesty ogarnęły inne ośrodki akademickie, a posłowie „Znaku” złożyli w obronie studentów interpelację. 19.03 przemówienie wygłosił W. Gomułka, po którym było oczywiste, że strajki zostaną zdławione. Znaczenie testamentu miała przyjęta na wiecu UW 28.03 deklaracja.

Akcja rządu była wspomagana przez potężną kampanię propagandową, przede wszystkim antyżydowską. Po Marcu przeprowadzono czystki kadrowe, ograniczono autonomię uczelni, pojawiła się grupa nieposiadających habilitacji „docentów marcowych”. Areztowano kilkaset młodych ludzi, z których większość wypuszczono, skupiając się na „komandosach” - J. Kuroń i K. Modzelewski zostali skazani na 3,5 roku więzienia, A. Michnik na 3 lata, pozostali otrzymali wyroki do 2,5 roku.

COP - Centralny Okręg Przemysłowy - najbardziej ambitne przedsięwzięciem II RP i najważniejszy element planu czteroletniego. Pierwsza wersja planu zakładała objęcie inwestycjami całego terytorium Polski, lecz niewielka odpowiedź prywatnych inwestorów i zbyt małe nakłady państwowe sprawiły, że koncepcja a musiała ulec zmianie. E. Kwiatkowski, minister skarbu, zaczął lansować pomysł tzw. trójkąta bezpieczeństwa, pochodzący jeszcze z lat '21-'22 i już wtedy średnio rozsądny - w 1937 roku był zaś po prostu naiwny i oparty na nieaktualnych danych dotyczących niemieckiego i rosyjskiego lotnictwa. 05.02.1937 wygłosił w sejmie przemówienie podczas którego przedstawił swój projekt i poprosił o większe nakłady (2400 milionów złotych). Projekt uzyskał akceptację. COP zajmował około 18% terenu Polski, znajdował się w czterech województwach: krakowskim, lwowskim, lubelskim i kieleckim. Za tamtejszą lokalizacją przemawiały też rolniczy charakter ziem, co oznaczało tanią aprowizację, bogate zasoby naturalne, źródła taniej energii i podaż siły roboczej. COP podzielono na trzy okręgi: A - surowcowy (kieleckie), B - aprowizacyjny (Lubelszczyzna), C - przetwórczy (krakowskie i lwowskie). Najważniejsza część znajdowała się w tzw. widłach Wisły i Sanu z centrum w Sandomierzu. Prace zaczęto w wielu miejscach jednocześnie. Do wojny niemal ukończono prace nad hydroelektrowniami w Czchowie, Rożńowie i Porąbce, do listopada '38 oddano 300 km gazociągu. Wiele spośród inwestycji miało podłoże militarne - Zakłady Południowe w Stalowej Woli, Fabryka Obrabiarek Cegielskiego w Rzeszowie, zakłady chemiczne w Dębicy „Dębica” i „Stomil”, Polskie Zakłady Lotnicze w Rzeszowie i Mielcu, wydobywano także ropę naftową - w Gorlicach, Jaśle, Krośnie i Sanoku. Kwiatkowskiemu zarzucano, że tworzy „oazę szczęśliwości” zaniedbując resztę kraju, jednak można mówić o COP-ie w kategoriach pozytywnych. Polityka Nakręcania koniunktury okazała się skuteczna, zmniejszyło się bezrobocie, produkcja przemysłowa rosła, w Polsce nie odczuto też recesji, która dotknęła w 1938 roku np. USA czy WB.

KNP - Komitet Narodowy Polski ukonstytuował się w Lozannie 15.08.1917 jako polska reprezentacja polityczna wobec Zachodu, nawiązując do KNP stworzonego w Warszawie w 1914. Oba komitety tworzyli pasywiści, endecy i realiści. Wkrótce z Lozanny KNP przeniósł się do Paryża, prezesem został Roman Dmowski, do prominentnych członków należeli też Paderewski, Erazm Plitz, Marian Seyda i Maurycy Zamoyski. 04.06 prezydent Francji wydał dekret o utworzeniu oddziałów polskich pod francuskim dowództwem, tworzono je od lata 1917. Komitet bardzo na to naciskał, chcąc stworzyć „pasywistyczny” odpowiednik Legionów. 22.02.1918 Komitet stal się politycznym przedstawicielstwem tych oddziałów (tzw. Błękitnej Armii), a pod koniec września (28.09) przejął nad nimi pełnię władzy. 04.10 ich dowódcą został Józef Haller. Także 22.02.1918 uzyskał uprawnienia konsularne od WIelkiej Brytanii, a niedługo później od innych sojuszników. Już 20.09.1917 Francja uznała KNP za oficjalną reprezentację Polski, wkrótce uczyniły to też inne państwa alianckie, Komitet zaś nie chciał podporządkować się żadnemu innemu ośrodkowi władzy w Polsce, ani Radzie Regencyjnej i jej rządom, ani - z oczywistych względów - gabinetom Daszyńskiego i Moraczewskiego. KNP uznał dopiero powstały 26.01.1919 rząd Paderewskiego. Po uzupełnieniu składu o przedstawicieli władz krajowych KNP został przekształcony w delegację polską na konferencję w Paryżu (w składzie: Dmowski, Paderewski i W. Grabski), a Błękitna Armia 02.07.1919 została włączona w skład polskich sił zbrojnych.

Porozumienia sierpniowe '80 i powstanie „Solidarności” - narastający kryzys gospodarczy stał się widoczny po nieudanej próbie podwyższenia cen (zaproponowana 24.06.1976, odwołana 25.06.1976) i wprowadzenia kartek na cukier. Kryzys zbiegł się z ożywieniem środowisk inteligenckich - 23.09.1976 powstał KOR (od 27.09.1976 KSS „KOR”), w 1977 ROPCiO (a w wyniku jego rozłamu w 1979 - Komitet Młodej Polski A. Halla i Konfederacja Polski Niepodległej L. Moczulskiego). Rozwijały się Wolne Związki Zawodowe (tworzone właściwie od 1978). Ożywienie przyniosła ponadto pielgrzymka polskiego papieża 02.06-10.06.1979, wybranego 16.10.1978.

Wydarzenia przybrały na sile w lipcu 1980. Ponieważ 01.07.1980 przeniesiono niektóre gatunki mięs i wędlin do grupy towarów sprzedawanych po wyższych cenach, wybuchły strajki w wielu miejscowościach - m.in. w Ursusie, Włocławku, Tczewie, Mielcu, wobec których władze przyjęły taktykę spełniania żądań ekonomicznych. Nie przyniosła ona jednak rezultatów - strajki na Lubelszczyźnie, rozpoczęte w Świdniku 08.07, wysunęły także żądania polityczne. Zakończyły się porozumieniem z 19.07, zawartym przez Mieczysława Jagielskiego, wicepremiera.

14.08 rozpoczął się strajk w Stoczni Gdańskiej. Jego bezpośrednią przyczyną było zwolnienie z pracy działaczy WZZ. Stanęły także inne zakłady. 16.08.1980 powołano Międzyzakładowy Komitet Strajkowy z L. Wałęsą jako przewodniczącym. Spisano 21 postulatów, w tym żądanie prawa do strajku, wolności słowa i druku, zniesienie represji za przekonania. Wzorem Gdańska 18.08. przerwała pracę najpierw Stocznia Szczecińska, a za nią inne zakłady. Utworzono MKS z Marianem Jurczykiem na czele, wysuwając podobną do gdańskiej listę żądań.

16.08 Politbiuro powołało zespół koordynacyjny pod przewodnictwem S. Kani. 21.08.1980 negocjacje w Szczecinie rozpocząeła komisja wicepremiera Barcikowskiego, w Gdańsku 23.08.1980 - komisja wicepremiera Jagielskiego. W samym PZPR nastąpiły zmiany personalne - ustąpili najbliżsi współpracownicy Gierka, nowym premierem został Józef Pińkowski. Od 25.08.1980 wydarzenia w Polsce analizowała komisja Politbiura KPZR z Michaiłem Susłowem na czele.

26.08 strajk ogarnął Wrocław, 27.08 - Łódź, 29.08 - śląskie kopalnie (wyłoniono MKS z siedzibą w Jastrzębiu Zdroju).

30.08 KC PZPR zaakceptowało podpisanie porozumień wynegocjowanych w Gdańsku, co nastąpiło 31.08., na mocy których uznawano kierowniczą rolę partii w państwie i istniejący system sojuszy, zaś rząd miał szanować niezależność związków zawodowych i stworzyć warunki ich rejestracji. Strajki sierpniowe zakończyło podpisanie porozumień w Jastrzębiu Zdroju 03.09.1980. 05.09 nowym I sekretarzem KC PZPR został S. Kania.

Porozumienie z 11.09 kończące strajk w Hucie Katowice potwierdzono, że związki zawodowe powstaną wszędzie tam, gdzie pracownicy sobie tego zażyczą. Manewrem władz, wprowadzającym zamieszanie, było występowanie i ogłaszanie się niezależnymi związków branżowych z CRZZ.

17.09.1980 na zjeździe delegatów w Gdańsku utworzono Krajową Komisję Porozumiewawczą z Lechem Wałęsą jako przewodniczącym. Tę nową centralę postanowiono nazwać „Solidarnością”. 24.09.1980 Komitet Założycielski NSZZ „Solidarność” złożył w Sądzie Wojewódzkim w Warszawie wniosek o rejestrację. Nastąpiła 24.10.1980, ale na podstawie zmienionego statutu, do którego wpisano deklarację lojalności wobec PZPR. Działacze „S” wystąpili z odwołaniem do Sądu Najwyższego, jednocześnie grożąc strajkiem. Ostatecznie, na podstawie wypracowanego metodą dyplomacji kuluarowej kompromisu, do statutu dołączono załącznik zawierający postanowienia konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy oraz siedem pierwszych punktów porozumienia gdańskiego. W tym kształcie SN zarejestrował związek 10.11.1980.

Błękitna Armia (Armia Polska we Francji 1917-1919, Armia Hallera) - polska ochotnicza formacja wojskowa, powołana 04.061917 na mocy dekretu prezydenta Francji R. Poincarégo. Zorganizowana na zasadzie zaciągu ochotniczego, spośród Polaków służących w wojsku francuskim, byłych polskich jeńców wojennych z armii austro-węgierskiej i niemieckiej oraz polskiego wychodźstwa ze Stanów Zjednoczonych i Brazylii. Polityczne kierownictwo nad Armią pełnił od 22.02.1918 Komitet Narodowy Polski.

Na mocy układu z 28.09.1918 uznana za „samodzielną, sojuszniczą i jedyną współwalczącą armię polską”, przekazując jej pełne kierownictwo w ręce KNP. W skład I Korpusu wchodziły 1. i 2 Dywizja Strzelców Polskich, 1 pułk artylerii ciężkiej, w skład III Korpusu wchodziły 3 i 6 Dywizja Strzelców Polskich oraz 3 pułk artylerii ciężkiej. Samodzielnymi oddziałami były będąca w stadium organizacji 7 Dywizja Strzelców i skadrowana Dywizja Instrukcyjna. Podporządkowano jej także inne polskie formacje wojskowe za granicą: 4 Dywizję Strzelców gen. Żeligowskiego na Kubaniu i 5. Dywizję Syberyjską płk. Waleriana Czumy. Pierwszym dowódcą armii był Francuz gen L. Archinard, a od 4.10.1918 gen J. Haller.

W 1918 oddziały armii (1 pułk strzelców od lipca i 1 Dywizja Strzelców Polskich od października) walczyły w Wogezach i Szampanii. Zasadnicza rozbudowa Armii nastąpiła już po zakończeniu działań wojennych I wojny światowej. Liczebność Armii liczyła ok. 70 tys żołnierzy. Między kwietniem a czerwcem 1919 wraz całym wyposażeniem została przetransportowana do Polski i brała udział w walkach polsko-ukraińskich w Galicji Wschodniej i na Wołyniu. We wrześniu 1919 włączona do WP.

Szlak Bojowy Armii LWP

1 Armia Wojska Polskiego - utworzona 29 lipca 1944 z przemianowania rzutu bojowego 1 Armii Polskiej w ZSRR sformowanej 16 marca 1944 roku. Była częścią tzw. odrodzonego Wojska Polskiego. Jej pierwszym dowódcą był gen. Zygmunt Berling. W dniach 14-17 stycznia 1945 rok 1 Armia WP, działając w składzie 1 Frontu Białoruskiego, uczestniczyła w Operacji Warszawskiej. W dniach 19 - 29 stycznia oddziały 1 Armii WP wykonały marsz z rejonu Warszawy do Bydgoszczy, osłaniając jednocześnie zagrożone prawe skrzydło 1 Frontu Białoruskiego, a następnie, w dwóch kolumnach, maszerowały w kierunku zachodnim. 31 stycznia czołowe elementy ugrupowania operacyjnego Armii napotkały opór przeciwnika w pasie przesłaniania silnie ufortyfikowanej pozycji obronnej Wału Pomorskiego. Wraz z wojskami sowieckimi rozwinęła natarcie na północ: częścią sił w kierunku Kamienia Pomorskiego a częścią na Kołobrzeg. 7 marca jednostki 1 Armii WP rozpoczęły oblężenie. W nocy z 17 na 18 marca, po przegrupowaniu oddziałów i przygotowaniu artyleryjskim, rozpoczął się generalny szturm trzeciego pierścienia obrony, zakończony zwycięstwem. W ramach Operacji Pomorskiej inne jednostki 1 Armii WP walczyły pod Kamieniem Pomorskim i Dąbiem Szczecińskim, po czym zorganizowały obronę przeciwdesantową wybrzeża Bałtyku. 1 Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte, walcząc w składzie 2 Frontu Białoruskiego, zdobywała Wejherowo, Janowo, biła się pod Łężycami, Wielkim i Małym Kackiem, o Gdynię i Gdańsk, a na koniec o Kępę Oksywską. 1 Armia WP uczestniczyła w Operacji Berlińskiej. 16 kwietnia oddziały 1 i 2 Dywizji sforsowały Odrę. Od 20 do 23 kwietnia 1 Armia walczyła na terenach Brandenburgii. 30 kwietnia 1 Dywizja Piechoty im. T. Kościuszki została przewieziona do Berlina. We wrześniu 1945 roku rozformowano dowództwo 1 Armii WP, a na jego bazie sformowano w Katowicach Dowództwo Okręgu Wojskowego Śląsk.

2 Armia Wojska Polskiego - 2 Armia Wojska Polskiego została utworzona 8 sierpnia 1944 jako część Ludowego Wojska Polskiego. Właściwe formowanie armii zaczęło się 20 sierpnia tego roku. Dowódcą związku mianowano gen. dyw. Karola Świerczewskiego. Od początku stycznia 1945 niektóre pododdziały armii prowadziły działania na rzecz 1. Frontu Białoruskiego. 19 marca Naczelne Dowództwo Armii Czerwonej zdecydowało o włączeniu armii do 1. Frontu Ukraińskiego. Siły polskie miały zapobiec ewentualnym próbom przerwania się sił niemieckich z Wrocławia w kierunku Poznania. W nocy z 10 na 11 kwietnia 2 AWP zajęła pozycje obronne na Nysie Łużyckiej. 2 AWP miała wziąć udział w tzw. operacji łużyckiej, która była fragmentem operacji berlińskiej. Jej efektem była bitwa pod Budziszynem (zasadnicze starcia trwały 21.04-26.04 1945), zakończona ciężkimi stratami. 4 maja armia dostała rozkaz wzięcia udziału w operacji praskiej, na kierunku Wartha - Praga z zadaniem przejść do natarcia z rubieży Kamenz - Tauer w kierunku Pirny i we współdziałaniu z sąsiadami zniszczyć drezdeńsko-zgorzeleckie zgrupowanie nieprzyjaciela, opanować rubież Łaby i rozwinąć pościg w kierunku Pragi. Natarcie armii prowadzone było z dużym rozmachem. Od 7 maja i do 10 maja jednostki armii posunęły się na ponad 100 kilometrów, osiągając rejon Mělníka, praktycznie nie ponosząc strat (niespełna 100 zabitych i 900 rannych). o zakończeniu działań wojennych armia została przegrupowana w rejon Wrocławia. 17 maja została wyłączona ze składu 1 Frontu Ukraińskiego i przeszła pod rozkazy Naczelnego Dowództwa WP. Od końca maja do rozwiązania związku w sierpniu 1945, dywizje piechoty armii skierowano do ochrony granicy zachodniej na Odrze i Nysie Łużyckiej.

Okrągły Stół - obrady pomiędzy opozycją a PZPR-em. Rozpoczęły się 06.02.1989 w Pałacu Namiestnikowskim w Warszawie. Uczestniczyło w nich kilkaset osób podzielonych na trzy zespoły (gospodarki i polityki społecznej, pluralizmu związkowego, reform politycznych), dziewięć podzespołów i trzy grupy robocze. W obradach plenarnych jako gospodarz wystąpił gen. Kiszczak, który też otworzył obrady z udziałem 57 osób. Ze strony opozycji wystąpili między innymi Lech Wałęsa, Tadeusz Mazowiecki, Bronisław Geremek, czy Zbigniew Buja, ze strony rządowej Aleksander Kwaśniewski, Leszek Miller. Przed Okrągłym Stołem a także równolegle z jego obradami spotykano się także w Magdalence na serii „spotkań roboczych”. Owocem ośmiotygodniowych obrad był tzw. „kontrakt stulecia” - pakiet ustaleń dotyczących reorganizacji władz państwowych, wprowadzenia Senatu, urzędu Prezydenta RP i nowej ordynacji wyborczej. 100% miejsc w Senacie i 35 w Sejmie miano obsadzić w wolnych wyborach, pozostałe 65% z list o charakterze „kurialnym” (PZPR i PRON) - był to tzw. pakiet kontrolny komunistów. 05.04 nastąpiło uroczyste zakończenie obrad i podpisanie trzech dokumentów odpowiadających tematom prac trzech zespołów. 04.06 nastąpiła weryfikacja w postaci wyczekiwanych już w czasie obrad wyborów. Obrady Okrągłego Stołu do dzisiaj budzą kontrowersje i nazywane są zdradą - przez obie „strony”.

---