Psychologia poznawcza-moj referat i ani, psychologia


Kinga Wojciechowska, Anna Wasik

Psychologia poznawcza

Co to jest psychologia poznawcza?

Psychologia poznawcza ogólnie mówiąc jest nauką, działem psychologii o tym, jak ludzie odbierają informacje, uczą się i zapamiętują i myślą.

Dziedzina ta bada procesy poznawcze oraz zakłada, że mechanizmem poznawczym jest percepcja. Jej powstanie można skojarzyć z zastąpieniem w psychologii myślenia o zachowaniu człowieka determinowanym jedynie przez biologiczno -popędowe determinanty, psychologia poznawcza wskazuje na informacyjne i semantyczne parametry procesów energetycznych. Zgodnie z koncepcją poznawczą siły motywujące ludzkie czynności są immanentnie zawarte w procesie przetwarzania informacji zachodzącym w ludzkim umyśle. Oprócz odchodzenia od przypisywania człowiekowi hipotetycznych popędów, potrzeb i motywów, na rozwój nurtu poznawczego wpływ wywarł rozwój technologii cybernetycznych oraz ewolucja teorii behawiorystycznych zmierzająca do wyjaśniania reakcji nie tylko poprzez funkcję popędową bodźca, ale też przez przypisanie mu funkcji sygnałowej.

Na podstawie amerykańskiego podręcznika Roberta J. Sternberga „Psychologia poznawcza” przedstawię bardziej szczegółowo założenia psychologii poznawczej oraz jak może wpłynąć na nasz proces uczenia, zapamiętywania. Najpierw trzeba jednak prześledzić filozoficzne korzenie psychologii poznawczej, argumentuje to, że postęp dokonuje się dzięki procesowi dialektycznemu po tezie pojawia się antyteza, które prowadzą do syntezy. Dzięki syntezie jest postęp w wiedzy. Śledząc od początku jej rozwój można dostrzec ścieżki rozwoju myśli.

Źródła w filozofii i psychologii.

Najwcześniejsze źródła psychologii poznawczej to filozofia, która bada ogólną naturę wielu aspektów świata, zwłaszcza na drodze introspekcji. Drugim nurtem jest fizjologia, która bada funkcje podtrzymywania życia w materii ożywionej głównie za pomocą metod empirycznych. W naukach Platona i Arystotelesa można znaleźć podwaliny, pewne myśli dzisiejszych poglądów psychologii poznawczej. Według Platona sięgamy do idei- idealnych form bytujących w kosmosie za pośrednictwem naszych myśli, Arystoteles mówi natomiast o tym, że realność przedmiotów jest w rzeczywistym świecie i odbieramy ją za pomocą zmysłów.

Proces zdobywania wiedzy dla Arystotelesa miał być oparty za pośrednictwem doświadczenia i obserwacji- był on empirystą. By zrozumieć myślenie i zachowanie ludzi należy ich obserwować, stosować indukcję np. obserwując ludzi podczas czytania, który wymaga percepcji słów, mógłby odkrywać zasady rządzące tą percepcją.

Według Platona by zrozumieć świat i relacje ludzi wobec niego należałoby posługiwać się analizą logiczną, postulował podejście racjonalistyczne- czyli wiedzę zdobywamy poprzez umysł, zmysły są mylące i niedoskonałe. Racjonaliści powinni posługiwać się dedukcją- wyciągać szczegółowe wnioski na podstawie ogólnych zasad. Kolejną przeciwstawnością w ich poglądach jest teoria na pochodzenie idei, według Platona- idee pochodzą z zakątków umysłu, dla Arystotelesa z doświadczenia.

Dziś psychologowie starają się połączyć te obie myśli, opierają swe badania empiryczne na teorie, a następnie dane wykorzystują do rewidowania tych teorii.

W XVII w. Rene Descartes opowiedział się po stronie Platona, mówiąc że zmysły są mylące, można ulegać złudzeniom optycznym i innym, dlatego metoda introspekcji jest skuteczniejsza w dochodzeniu do prawdy.

W odróżnieniu od niego John Locke i empiryści angielscy uznali rację po stronie Arystotelesa. Według Locke'a człowiek rodzi się bez żadnej wiedzy-tabula rasa oraz w czasie życia musi szukać jej na drodze obserwacji empirycznej.

W XVIII w. Immanuel Kant zainicjował proces dialektycznej syntezy stanowisk Platona i Arystotelesa. Uznał, że wiedza bierze się zarówno z umysłu jak i zmysłów, które muszą współdziałać. Wiedza z doświadczenia, czyli a posteriori, a ten rodzaj wiedzy, który jest nam dana niezależnie od doświadczenia to wiedza a priori.

Psychologia w XIX wieku była traktowania przez niektórych jako gałąź filozofii, przez innych jako dziedzina medycyny. Psychologia poznawcza jest działem, który uwzględnia w swoim przedmiocie materiał z obu działów.

Ważnym pytaniem psychologii poznawczej jest pytanie czy powinno się szukać zrozumienia ludzkiego umysłu poprzez jego strukturę czy też badając jego funkcję?

Punkt widzenia tego problemu w różnych szkołach psychologicznych:

- Strukturalizm stawiał sobie za cel zrozumienie struktury umysłu i dokonywanych przez niego spostrzeżeń na drodze wyodrębniania w nich poszczególnych komponentów. Protoplastą był W. Wundt, twierdził, że badania struktury umysłu powinno się odbywać poprzez doświadczenia zmysłowe za pośrednictwem introspekcji. Jego amerykański uczeń, Edward Tichener uważał, że świadomość można zredukować do trzech stanów: wrażeń- podst. Elem. Spostrzeżeń, wyobrażeń- obrazy w naszych umysłach, artefakty np. miłość, nienawiść.

- przeciwstawną szkołą są funkcjonaliści- na pytanie, jak działa umysł, starali się znaleźć związki między bodźcami a zachowaniami, reakcjami.

Trzy nakazy funkcjonalizmu:

  1. badanie procesów umysłowych

  2. badanie funkcji świadomości

  3. badanie relacji między organizmem a środowiskiem.

Przekonanie funkcjonalistów o wartości metod, które są najlepsze do rozwiązywania przez badaczy problemów, doprowadziło ich do pragmatyzmu. Liderem funkcjonalizmu był William Jamek i jego dzieło „Zasady psychologii”.

Innym pragmatystą jest John Dewey- zgodnie z jego poglądem by efektywnie się uczyć, musimy widzieć cel naszej nauki oraz płynące z niej praktyczne pożytki.

- asocjacjonizm- badał jak wydarzenia, idee mogą być kojarzone w umyśle, co stanowiło formę uczenia się. Hermann Ebbinghaus- był pierwszym eksperymentatorem, który stosował zasady asocjacjonistyczne w późnych latach 80. XIX wieku. Badał jak człowiek uczy się, zapamiętuje na drodze powtarzania.Edward Lee Thorndike utrzymywał, ze kluczową rolą powiązań odgrywa satysfakcja- nagroda wpływa zachęcająco na dalsze działania.

- Iwan Pawłow- eksperymentował mimowolne uczenie się u psów.

- behawioryzm- przyjmuje, że psychologia naukowa powinna zajmować się tylko obserwowalnym zachowaniem. Za ojca radykalnego behawioryzmu uważa się Johna Watsona.

Skinner- jeden ze zwolenników radykalnego behawioryzmu. Według niego całe ludzkie zachowanie, także uczenie można wyjaśnić poprzez powiązania między bodźcami a reakcjami, które da się zaobserwować. Uważał, że wszystkie formy ludzkiego zachowania można wytłumaczyć warunkowaniem instrumentalnym.

Dolman- wczesny behawiorysta uważał, że zachowanie trzeba zrozumieć poprzez jego cel i plan. Ważne ukierunkowanie na cel w zachowaniu, pełny opis zachowania to bodziec-organizm-reakcja, można go uznać za prekursora dzisiejszej psychologii poznawczej.

Inni współcześni krytycy behawioryzmu zarzucają teorii bodziec-reakcja zbytnie ograniczenie np. Bandura, ale uważają, że uczenie się może mieć związek charakter społeczny- obserwowanie nagród i kar, jakie otrzymują innych.

- Wagner i Rescorla uznali, że procesy poznawcze można wyjaśnić przez niektóre efekty warunkowania klasycznego- są więc w polu zainteresowań psychologii poznawczej.

- psychologia postaci- gestaltyści krytykowali behawiorystów. Na zjawiska psychologiczne trzeba patrzeć przez ich całość a nie jak behawioryści czy strukturaliści- fragmenty. Ich mottem było twierdzenie „całość jest czymś innym niż suma składających się na nią części”.

Kierunki filozofii i psychologii i zagadnienia, które podejmowały doprowadziły do powstania samodzielnej dziedziny o mechanizmach poznawczych, nauczania- czyli psychologii poznawczej. Jednakże do rozwoju kognitywizmu i współczesnej psychologii poznawczej przyczyniły się także inne dyscypliny jak psycholobiologia, lingwistyka, antropologia a także osiągnięcia technologiczne w dziedzinie środków łączności, inżynierii i komputerów.

Uczeń Watsona, Karl Spencer Lashley wyraził potrzebę wyjścia psychologów poza behawioryzm, zajęcie się kwestiami bardziej skomplikowane niż powiązania między bodźcami a reakcjami. Lashley interesował się neuroanatomią (badanie struktur mózgowych)i tym, jak organizacja mózgu kieruje aktywnością człowieka. Uważał, że mózg ludzki jest aktywnym, dynamicznym organizatorem planowego zachowania. Chomsky skrytykował Skinnera za pogląd, że używanie języka jest oparte na związku bodziec-reakcja, według niego ma on twórczy charakter. Udowodnił, że człowiek wytwarza ciągle nowe zdania, a nie polegają na drodze wzmacniania.

Levi-Strauss podczas badań antropologicznych zauważył, że odmienności kulturowe mają pewne wspólne podstawy w organizacji umysłu ludzkiego. Tak więc kultura jest przejawem ludzkiego umysłu, charakteryzującego się pewnymi wspólnymi cechami, które mogą w różnych kulturach znaleźć różny wyraz.

Obserwacja zjawisk w umyśle człowieka pozwala je zrozumieć. Inną próbą zrozumienia jest konstruowanie technologicznych modeli przetwarzania informacji, w 1956 stworzono pojęcie sztuczna inteligencja. Są to systemy konstruowane przez ludzi, które odznaczają się inteligencją oraz sensownym przetwarzaniem informacji.

Ulic Neisser określił psychologię poznawcza jako „badanie jak ludzie uczą się, organizują i przechowują wiedzę oraz korzystają z niej”. W latach 70. Allen Newell i Herbert Kimon przedstawili szczegółowe modele myślenia i rozwiązywania problemów, wtedy też psychologia poznawcza była uznaną dziedziną nauki o psychologii człowieka.

Metody badawcze.

Psychologia poznawcza posługuje się różnymi, specyficznymi dla swojego przedmiotu metodami badawczymi.

Pierwszą z omawianych metod są kontrolowane eksperymenty laboratoryjne czyli pobieranie próbek funkcjonowania w określonym czasie i miejscu. Eksperymenty na osobach badanych są przeprowadzone w laboratorium, stąd może wynikać pewna rozbieżność między zachowaniem w życiu realnym a wynikami sztucznie wytworzonego zachowania. W badaniach istnieją zmienne zależne jak np. częstość błędów, czas reakcji, oraz zmienne niezależne czyli np. cechy właściwe danej sytuacji, właściwości osób badanych- wiek, wykształcenie. Właściwościami sytuacji i zadania można manipulować, jednak nie można powiedzieć tego o właściwości osób.

W takich sytuacjach przeprowadzania się badania korelacji czyli statystycznego związku między dwiema cechami osób, sytuacji itp., wyrażoną liczbą na skali -1 (ujemna korelacja np między zmęczeniem a czujnością), 0 (brak korelacji np. inteligencja a długość płatków uszu), +1 (dodatnia korelacja np. zasobem słownika a rozumieniem czytanego tekstu). Badania korelacyjnie nie wymagają przydzielania osób do grup eksperymentalnych i kontrolnych, pozwala to na bardziej giętkie stosowanie tej metody. Ujemną cechą badań korelacyjnych jest to, że nie dają podstaw do wnioskowania o związkach przyczynowych i dlatego wielu psychologów poznawczych preferuje dane eksperymentalne nad korelacyjne.

Badania psychobiologiczne są to techniki badania mózgu po śmierci jednostki, celem powiązania stwierdzonych właściwości mózgu z funkcjonowaniem poznawczym jednostki przed śmiercią. Drugą techniką jest badanie obrazu struktur, aktywności mózgu u osób charakteryzujących się deficytami poznawczymi, ostatnią z technik jest pozyskiwanie informacji o procesach mózgowych występujących podczas aktywności poznawczej. Dostarczają rzeczywistych, medycznych wskaźników funkcji poznawczych, wiążąc je z aktywnością fizjologiczną, słabą stroną tej metody jest mała dostępność dla większości badaczy, konieczność dostępu do odpowiednich badanych, oraz wyposażenia.

Badanie mózgu- jego struktury oraz uszkodzeń, deformacji- oraz obserwacja zachodzących z tego powodu prawidłowych lub patologicznych zachowań pozwala lepiej rozumieć normalne funkcjonowanie poznawcze.

Samopisy, czyli studia przypadków i obserwacja naturalistyczna. W tej metodzie badani sami opisują własne procesy poznawcze, natomiast studia przypadków polegają na pogłębionych badaniach pojedynczych osób. Obserwacja naturalistyczna to drobiazgowe analizowanie funkcjonowania poznawczego ludzi w sytuacjach życia codziennego i warunkach nielaboratoryjnych. Badania eksperymentalne są najbardziej użyteczne przy weryfikowaniu hipotez, natomiast badanie samopisów, studia przypadków i obserwacje naturalistyczne mają większą rolę przy formułowaniu hipotez. Do największej słabości samopisów jest to, że badani często zapominają, co robili, przez to mniejsza rzetelność ich zeznań.

Studia przypadków i obserwacja naturalistyczna może być wykorzystywana do uzupełniania wyników pochodzących z eksperymentów laboratoryjnych, gdyż cechuje się większą trafnością ekologiczną (czyli interakcjami między organizmem a środowiskiem).

Symulacje komputerowe i sztuczna inteligencja. Dokonywanie symulacji komputerowych pozwala na dokładne śledzenie określonego procesu poznawczego, lub nawet odtworzenie funkcjonowania umysłu jako całości. Prace nad sztuczną inteligencją polegają na tworzeniu takich systemów, które inteligentnie i efektywnie przetwarzają informację. Mocną stroną tej metody jest jednoznaczna odpowiedź, czy hipoteza przewiduje wyniki, mogą prowadzić do licznych zastosowań praktycznych np. konstruowanie maszyn, robotów. Symulacje jako metoda ma także swą słabą stronę- istnieją ograniczenia możliwości oprogramowania czy oprzyrządowania komputerów, oraz fakt, że mimo wszystko nawet najdokładniejsza symulacja nie oddaje wzoru myślenia człowieka.

Działy psychologii poznawczej.

Psychologia poznawcza zajmuje się różnymi zjawiskami psychologicznymi, jak np. percepcja, uczenie się, myślenie, oraz zjawiskami związanymi z emocjami i motywacjami. Działy, obszary zainteresowania tej nauki zaproponowane przez Sernberga to:

  1. biologiczne podstawy psychologii poznawczej- relacje między strukturą mózgu a procesami poznawczymi

  2. uwaga i świadomość- procesy umysłowe kierujące odbieraniem informacjami, świadomością i operowaniem informacjami.

  3. percepcja- jaki proces między umysłem a zmysłami

  4. reprezentacja wiedzy: obrazy i sądy- jak informacje są reprezentowane w naszych umysłach- pod postacią słów, obrazów czy innej formy

  5. reprezentacja wiedzy i przetwarzanie informacji- jak manipulujemy i operujemy naszą wiedzą

  6. pamięć: modele i struktury- jak informacje reprezentowane są w naszej pamięci

  7. procesy pamięciowe- jak przekazujemy informacje do pamięci, przechowujemy je i wydobywamy

  8. język- jego natura i przyswajanie

  9. język w jego kontekście- związek między mową a myśleniem, środowiskiem społecznym.

  10. rozwiązywanie problemów i twórczość- jakie procesy pomagają a jakie utrudniają rozwiązywanie problemów, co sprawia, że ktoś jest twórczy

  11. podejmowanie decyzji i rozumowanie- co sprawia , że podejmujemy decyzje, czasami niewłaściwe, czy wyciągamy nietrafne wnioski

  12. rozwój poznawczy- jak zmienia się myślenie w ciągu życia, jakie czynniki przyczyniają się do tych zmian

  13. ludzka i sztuczna inteligencja- dlaczego niektórzy są bardziej zdolni, inteligentni od innych.

Biologiczne postawy.

Każda z części mózgu odpowiada za inne zjawiska psychiczne. Każda półkula jest wyspecjalizowana- u większości lewa półkula odpowiada za mowę, natomiast prawa za przetwarzanie przestrzenno- wzrokowe, obie półkule mogą odmiennie przetwarzać informacje. Każdy z płatów ma inną funkcję, płat czołowy odpowiada za myślenie wyższego rzędu i przetwarzanie ruchowe, w płacie ciemieniowym przetwarzanie czuciowo- somatyczne, w skroniowym przetwarzanie słuchowe, a przetwarzanie wzrokowe w płacie potylicznym. W płacie czołowym główna kora ruchowa zawiaduje planowaniem, kontrolowaniem i wykonywaniem ruchów, w płacie ciemieniowym główna kora czuciowo- somatyczna odpowiedzialna za wrażenia w naszych mięśniach i skórze.

Uwaga i świadomość.

Uwaga obejmuje wszystkie informacje, którymi manipuluje jednostka, natomiast świadomość obejmuje tylko część informacji, którymi jednostka manipuluje świadomie. Uwaga pozwala nam wykorzystywać nasze ograniczone zasoby poznawcze, reagować na bodźce, zapamiętywać informacje. Świadomość natomiast pozwala nam kontrolować nasze interakcje z otoczeniem, wiązać proste i obecne doświadczenia, mieć poczucie ciągłości doświadczenia jak i planować przyszłe działania.

Możemy aktywnie przetwarzać informacje na poziomie przedświadomym np. percepcja podprogowa, intuicja. Psychologowie poznawczy rozróżniają uwagę świadomą i przedświadomą mówiąc też o przetwarzania kontrolowanego i automatycznego w wykonywaniu zadań.

Procesy kontrolowane- są względnie powolne, sekwencyjne z natury, intencjonalne, pozostają pod świadomą kontrolą.

Procesy automatyczne- względnie szybkie, z natury równoległe i w większości pozostają poza świadomą kontrolą.

Uwaga selektywna- jednostka stara się śledzić jeden bodziec ignorując inne np. efekt cocktail party (jednostka śledzi jedną rozmowę, nie słysząc innych, ignorując je, często tak jest na przyjęciach towarzyskich).

Habituacja i dyshabituacja są procesami automatycznymi, które wspierają nasz system uwagi. Podczas gdy w habituacji przyzwyczajamy się do bodźca i coraz mniej go zauważamy, to w dyshabituacji mamy do czynienia ze znanym bodźcem, który mógł się zmienić w niewielkim stopniu, a wtedy nastąpiło ponowne zainteresowanie nim przez jednostkę.

Uwaga podzielna- jednostka zdolna jest robić dwie rzeczy jednocześnie, jednak częściej są to zadania zautomatyzowane. Ludzie dzięki wprawie mogą nauczyć się wykonywać więcej niż jedno zadanie kontrolowane (niezautomatyzowane) jednocześnie.

Badania na mózgu dowiodły, że system uwagi angażuje dwa obszary kory mózgowej, jak również wzgórze i niektóre inne struktury podkorowe, system uwagi kierje również specyficznymi procesami zachodzącymi w licznych obszarach mózgu, zgłasza korze mózgu.

Percepcja.

To, że spostrzegamy trójwymiarowo przestrzeń zawdzięczamy dwuocznemu zróżnicowaniu (każde oko otrzymuje nieco odmienny obraz tego samego oglądanego obiektu) oraz dwuocznej konwergencji (zależy od stopnia, w jakim nasze dwoje oczu musi zwracać się do wewnątrz ku sobie, w miarę jak zbliżają się do nas obiekty). W postrzeganiu głębi pomagają nam jednooczne wskazówki głębi takie jak np. gradienty faktury, względna wielkość, perspektywa linearna i inne.

Stałości percepcyjne np. stałość wielkości i kształtu zachodzą, gdy nasze percepcje obiektów mają tendencje do pozostawania stałymi, nawet wtedy kiedy bodźce rejestrowane przez zmysły się zmieniają.

Percepcja ogólnie mówiąc to zestaw procesów, dzięki którym rozpoznajemy, organizujemy i nadajemy sens bodźcom z otoczenia. Dwa główne teoretyczne punkty widzenia na percepcje:

  1. percepcja jest konstruktywiczna (czyli inteligentna)- zakłada, że osoba spostrzegająca konstruuje spostrzegany bodziec, wykorzystując informację zmysłową jako podstawę struktury, ale uwzględniając również istniejącą wiedzę i procesy myślowe.

  2. percepcja bezpośrednia- zakłada, że jednostka potrzebuje wyłącznie informacji w receptorach zmysłowych, aby spostrzegać cokolwiek, zgodnie z tym poglądem wcześniejsza wiedza czy procesy myślowe nie są konieczne do percepcji.

Agnozja jest nieprawidłowym spostrzeganiem informacji zmysłowej, zwykle związany ze wzrokową modalnością zmysłową, lezjami mózgu, chorzy nie są w stanie do rozpoznawania obiektów będących w ich polu widzenia mimo normalnych zdolności percepcyjnych. Jest kilka rodzajów tej choroby, jednostka cierpiąca na wzrokową agnozję przedmiotu widzi przedmioty, jednak widziane obiekty nie mają dla niego sensu. Agnozja symultatywna zakłóca zwrócenie uwagi na więcej niż jeden obiekt jednocześnie. Natomiast agnozja przestrzenna utrudnia zrozumienie i radzenie sobie z relacjami pomiędzy własnym ciałem i przestrzennymi konfiguracjami wokół siebie. Osoby z prozppagnozją mają poważne ubytki w zdolności rozpoznawania ludzkiej twarzy.

Jedną z najwcześniejszych podejść do percepcji kształtu i wzoru uprawiali gestaltyści. Według nich jednostka spostrzega na zasadzie figura- tło. Czyli jeden aspekt pola widzenia staje się widoczny, podczas gdy inne cofają się w tle.

Psychologowie Gestalt wyjaśniali podejściem dół- góra (koncentrując się na aspektach bodźca zmysłowego, a następnie przechodząc do wyższych procesów poznawczych zaangażowanych w percepcję. Trzy główne grupy teorii dół -góra to:

  1. teoria dopasowania

  2. teoria dopasowania prototypu

  3. teoria dopasowania cech

Uzupełnienie w wyjaśnianiu postrzegania niektórych aspektów percepcji kształtu i wzoru wymagają podejścia typu góra- dół np. lepiej wyjaśnia efekty kontekstu. Teoria ta koncentruje się na procesach poznawczych wyższego rzędu, istniejącej wiedzy i wcześniejszym doświadczeniu, które wpływają na percepcję, a następnie przechodzą w dół do rozpatrywania danych zmysłowych, jak bodziec percepcyjny.

Problemy osób z dysleksją związane z problemami dotyczącymi percepcyjnych aspektów czytania, składają się na nie dwa rodzaje procesów:

  1. procesy leksykalne czyli sekwencje fiksacji oczu i dostęp leksykalny.

  2. procesy rozumienia, jak kodowanie semantyczne, nabywanie słownictwa, rozumienie sądów ,reprezentacje tekstu w postaci modeli umysłowych oraz inferencje oparte na kontekście i punkcie widzenia.

Reprezentacja wiedzy: obrazy i sądy.

Reprezentacja wiedzy zawiera różne sposoby, za pomocą których umysł tworzy i modyfikuje struktury umysłowe przedstawiające to, co wiemy o zewnętrznym świecie. Zawiera wiedzę deklaratywną- „wiedza typu że”, jak i niedeklaratywnej „wiedza typu jak”. Za pośrednictwem wyobrażeń wzrokowym (najczęstsze) oraz wyobrażenia innych zmysłów tworzymy struktury umysłowe, które przedstawiają rzeczy w danym momencie nie odczuwane przez narządy zmysłów.

Hipoteza podwójnego kodowania mówi, że są dwa oddzielne kody umysłowe reprezentowania wiedzy: informacja może być reprezentowana obrazowo- występuje jeden kod dla obrazów albo odmienny kod dla słów i innych symboli.

Hipoteza twierdzeniowa- której zwolennikami są Andersen, Bower, Pylyshyn, wskazuje, że zarówno informacja obrazowa jak i werbalna reprezentowana jest w postaci sądów, które są znaczeniami będącymi u podłoża różnych relacji między pojęciami.

Na podstawie hipotezy podwójnego kodowania Shepard i inni przyjęli hipotezę funkcjonalnej równoważności. Według tej hipotezy, mimo że wyobrażenia umysłowe nie są identyczne z percepcją, to są one funkcjonalnie z nią równoważne czyli wyobrażenia działa mniej więcej tak samo jak percepcja.

Mapy poznawcze to umysłowe reprezentacje fizycznego otoczenia, szczególnie w odniesieniu do relacji przestrzennych między obiektami w otoczeniu. Ludzie mają tendencje do zniekształcania własnych map umysłowych, by liczne cechy map stawały się bardziej regularne np. wyobrażanie sobie kątów prostych, pionowych lub poziomych granic (nie ukośnych, równo uszeregowanych figur i obiektów.

Reprezentacja wiedzy i przetwarzanie informacji.

Podstawową jednostką wiedzy symbolicznej jest pojęcie, a pojęcia mogą być zorganizowane w schematy, które mogą zawierać inne schematy. Zaproponowano formy schematów: ramy- opisuje sekwencje zdarzeń i jest stosowany do reprezentowania stereotypowych sytuacji. Inną formą schematu są skrypty. Alternatywą dla schematów są modele sieciowych, które zakładają występowanie sieci nazwanych relacji pomiędzy węzłami pojęciowymi. Wcześniej modele sieciowe były hierarchiczne, oparte na ekonomii poznawczej, natomiast późniejsze podkreślały znaczenie częstości, z jaką asocjacje są używane.

Rodzaje wiedzy, które są reprezentacją w umyśle to:

-wiedza deklaratywna

- różne rodzaje wiedzy niedeklaratywnej- prosta wiedza asocjacyjna (warunkowanie klasyczne i sprawcze), prosta wiedza nieasocjacyjna (habituacja i uwrażliwianie) oraz torowanie.

Modele przetwarzania informacji oparte na badaniu nad mózgiem zakłada przetwarzanie równoległe- czyli różne procesy przetwarzania informacji mogą być wykonywane symultanicznie. Inne modele zakładają odrębne cechy przetwarzania informacji jak np. dokonywanie uogólnień, zdolność wykorzystywanie ograniczonych, zniekształconych informacji do generowania układów reprezentujących jakiś schemat, zdolność uczenia się nowych informacji i inferowania nowych informacji na podstawie istniejących. Z drugiej strony modele nie wyjaśniają jak potrafimy konstruować nowy układ dla nowych zdarzeń, czy jak potrafimy zmieniać istniejące układy.

Pamięć: modele i struktury.

Są różne aspekty pamięci, naukowcy wykazali to dzięki badaniu osób z amnezjami.

Pamięć:

  1. krótkotrwała- Przechowuje niewielkie ilości informacji przez krótki okres (bez dokonywania powtórek wewnętrznych czas ten szacuje się na kilka do kilkunastu sekund).

  2. długotrwała- stanowi trwały magazyn śladów pamięciowych, o teoretycznie nieograniczonej pojemności i czasie przechowywania

  3. pamięć proceduralna- Informacje do tej pamięci nabywane są poprzez bezpośrednie spostrzeganie, doświadczanie oraz dostrajanie do wymagań otoczenia. Pamięć ta wyrażana jest w formie zmiany prawdopodobieństwa reagowania na specyficzne bodźce. Dostęp do tej pamięci jest automatyczny. Nie jesteśmy świadomi operacji pamięciowych, uświadamiamy sobie, że została wykonana pewna reakcja.

  4. deklaratywna- eden z rodzajów pamięci długotrwałej, dane z pamięci deklaratywnej mogą być stosunkowo łatwo wydobyte i uświadomione w odróżnieniu od danych gromadzonych przez pamięć niedeklaratywną.

  5. pamięć explicite (jednostka świadomie wydobywa z pamięci informacje, by je zreprodukować lub rozpoznać)

  6. implicite (jednostka wykorzystuje zapamiętane informacji bez świadomości, że je odtwarza)

Funkcje pamięci są liczne, najważniejsze są te, które dotyczą jawnej reprodukcji informacji np. swobodne odtwarzanie, odtwarzanie w kolejności i odtwarzanie kierowane, oraz jawne reprezentowanie informacji.

Tradycyjny model pamięci w psychologii zakładał trzy magazyny (rejestr sensoryczny, magazyn krótkotrwały oraz magazyn długotrwały. Współcześnie zaproponowano alternatywny model, który wykorzystuje pojęcie pamięci operacyjnej- część pamięci, która może być postrzegana jako wyspecjalizowana część pamięci długotrwałej, utrzymuje zaktywizowaną w ostatnim czasie część pamięci długotrwałej i przenosi te zaktywizowane elementy do i z pamięci krótkotrwałej.

Dodatkowymi modele to koncepcja poziomów przetwarzania- zakłada, że pamięć nie ma specyficznej liczby oddzielnych magazynów, ale ciągły wymiar, w którym głębokość, na jakiej zakodowana jest określona informacja, odpowiada łatwości jej odnalezienia, im głębszy poziom przetwarzania, tym większe prawdopodobieństwo, że informacja będzie mogła być odnaleziona. Ponadto zaproponowano różne modele pamięci semantycznej, w tym model hierarchiczny, wielowymiarowy, sieciowy oraz przetwarzania równoległego i rozproszonego ( który włącza pojęcia pamięci operacyjnej, sieci pamięci semantycznej, rozprzestrzeniającej się aktywizacji, torowania i równoległego przetwarzania informacji).

Rozwój fizjologiczny mózgu ma kluczowe znaczenie w wielu aspektach pamięci, u dzieci w miarę nabywania doświadczenia i wiedzy merytorycznej wzrasta umiejętność organizowania informacji.

Procesy pamięciowe.

Istnieją dowody, że dane w pamięci krótkotrwałej są kodowane przeważnie akustycznie, jednak istnieje również wzrokowe i semantyczne kodowanie informacji. W pamięci długotrwałej kodowanie przebiega głównie semantycznie, w mniejszym stopniu wzrokowo i akustycznie.

Zapominanie przez nas informacji wyjaśnia teoria zanikania, która mówi że do zapominania informacji dochodzi, gdy stopniowo zanika z czasem, a nie dlatego, że zostaje przemieszczona przez inne informacje.

Inną teorią jest teoria interferencyjna- są dwa rodzaje interferencji: retroaktywną i proaktywną.

Przenoszenie informacji do pamięci długotrwałej może być ułatwione dzięki powtarzaniu, organizowaniu informacji, oraz dzięki pomocy mnemonicznych (technika pomagająca zapamiętywać izolowane informacje przez dodanie znaczenia lub wyobrażeń do arbitralnej listy izolowanych elementów) lub poprzez wykorzystanie zewnętrznych pomocy pamięciowych np. listy, notatki.

Większość dorosłych ma świadomość metapamięci czyli zrozumienie zdolności pamięciowych i wiedza o podwyższaniu umiejętności pamięciowych, dzięki temu mogą wykorzystywać strategie metapamięciowe. Jednak dzieci lub osoby upośledzone umysłowe nie mają takiej świadomości i zwykle nie angażują się w powtarzanie czy monitorowanie poznawcze.

Wbrew powszechnej opinii, pamięć nie jest tylko rekonstruktywna ( reprodukuje to, czego nauczyliśmy się na podstawie odtworzonych danych i interferencji wyprowadzonych tylko z tych danych), ale jest także konstruktywna- czyli posiadane schematy, czy nawet nowe informacje mogą wpływać na sposób, w jaki nowe lub istniejące informacje będą przechowywane w pamięci.

Schematy konstruowania pamięciowego wpływają na procesy pamięciowe, tak jak i wewnętrzne czynniki kontekstowe: intensywność emocjonalna zapamiętanego zdarzenia, nastrój czy stan świadomości. Ponadto wskazówki pochodzące z kontekstu zewnętrznego obecne w trakcie kodowania mogą wpływać na późniejsze wydobywanie- mówi o tym zasada specyficzności kodowania.

Język: jego natura i przyswajanie.

Język ma przynajmniej sześć właściwości:

- pozwala nam się komunikować z jedną lub kilkoma osobami mówiącymi w tym samym języku

- stwarza arbitralny związek między symbolem i jego odniesieniem- ideą, rzeczą, procesem, relacją czy opisem

- posiada strukturę, tylko określone układy symboli (dźwięków i słów) mają znaczenie, różne układy przekazują odmienne znaczenie

- struktura języka może być analizowana na więcej niż jednym poziomie np. fonemicznym i morfemicznym

- użytkownicy języka mogą produkować nowe wypowiedzi, możliwości są praktycznie nieograniczone

- języku stale ulegają ewolucji

Język zawiera rozumienie werbalne- umiejętność rozumienia pisanych i mówionych danych językowych np. słowa, zdania oraz płynność werbalną- umiejętność produkowania wypowiedzi lingwistycznych.

W trakcie przyswajania języka ludzie przechodzą przez następujące etapy:

  1. gruchanie- zawiera wszystkie możliwe fony

  2. zawiera fonemy, charakteryzujące język ojczysty niemowlęcia

  3. wypowiedzi jednowyrazowe

  4. wypowiedzi dwuwyrazowe i mowa telegraficzna

  5. podstawowa dorosła struktura zdaniowa

Wyjaśnienie mechanizmu przyswajania języka przez ludzi za pomocą testowania hipotezy. Zakłada ona występowania integracji natury i wychowania: dzieci przyswajają język przez tworzenie w umyśle hipotez na jego temat (na podst. Natury) a następnie sprawdzają te hipotezy w środowisku (na podst. Wychowania). W tworzeniu tych hipotez dziećmi kieruje wrodzony mechanizm nauki języka, który ułatwia jego przyswajanie. Wraz z rozwojem wzrasta złożoność języka, jednostka nabywa coraz bogatszego słownictwa, strategie językowe stają się coraz bardziej wypracowane.

Jest kilka alternatywnych sposobów wyjaśniania jak dokonujemy umysłowej reprezentacji znaczenia słów:

Według Sternberga najlepsze wyjaśnienie dostępnych danych jest dostarczane przez syntezę teorii cech i teorii prototypów.

Język w kontekście.

Koncepcja względności językowej mówi, że ludzie mówiący różnymi językami różnie postrzegają świat. Zmienne środowiskowe wpływają na interakcje języka i myślenia np. u osób dwujęzycznych drugi język może wzbogacać umiejętności językowe lub poznawcze. Teoretycy nie są zgodni, czy osoby dwujęzyczne magazynują dwa lub więcej języków oddzielnie (hipoteza podwójnego systemu- te dwa języki reprezentowane w oddzielnych systemach umysłu, czy nawet mózgu), czy też razem (hipoteza pojedynczego systemu- oba języki reprezentowane są w jednym systemie w umyśle i mózgu).

Różnice w styku rozmowy między mężczyznami i kobietami polegają w dużej mierze na odmiennym rozumieniu przez nich rozmowy. Mężczyźni spostrzegają świat jako hierarchiczny porządek społ., w którym celem ich komunikacji zawiera potrzebę utrzymania wysokiej pozycji w porządku społecznym. Kobiety widzą komunikację jako środek dla ustanawiania i utrzymywania związków z partnerami komunikacji, dążą do wykazywania sprawiedliwości i wsparcia oraz do osiągania porozumienia.

Język ułatwia myślenie, wpływa także na percepcję i pamięć. Skrypty to wspólne rozumienie omawianej sytuacji, obiektów czy sekwencji działań, ułatwia to skuteczniejszą komunikację.

Neuropsycholodzy, psycholodzy badawczy i inni badacze odkryli, że u większości osób lewa półkula mózgowa ma zasadnicze znaczenie dla mowy i wpływa na liczne aspekty syntaktyczne przetwarzanie językowego, jak i niektóre aspekty semantyczne. U większości prawa półkola pełni mniej funkcji językowych, wśród nich ą słuchowe rozumienie informacji semantycznej oraz rozumienie i ekspresja niektórych niedosłownych aspektów wykorzystywania języka jak np. gesty, metafory, sarkazm, ironia itp.

Rozwiązywanie problemów i twórczość.

Podstawowymi krokami w rozwiązywaniu problemu to zidentyfikowanie problemu, zdefiniowanie go, utworzenie jego reprezentacji, stworzenie strategii rozwiązania, organizacja informacji, alokacja zasobów, monitorowanie i ocena.

Problem ustrukturalizowany, czyli taki, który ma wyraźnie określoną drogę prowadzącą do rozwiązania zazwyczaj rozwiązywany jest za pomocą algorytmów, jednak stosowanie ich może być żmudne. Ludzie w większości stosują nieformalne heurystyki (nieformalna, spekulatywna, skrótowa strategia rozwiązywania problemów, które czasami okazują się efektywne, a czasem nie) jak na przykład analiza celów pośrednich, ruchy naprzód, ruchy wstecz, tworzenie i sprawdzanie pomysłów.

Problemy, które nie są ustrukturalizowane to łatwość znalezienia ich poprawnego rozwiązania zależy od wyboru właściwego reprezentowania problemu.

Rozwiązywanie problemów przez wgląd czyli zrozumienie natury czegoś, będące często rezultatem przyjęcia nowego sposobu podejścia do sprawy. Wielu miało odmienne stanowiska na ten temat:

Nastawienie umysłowe (określane też jako umysłowe obwarowanie) oznacza, że człowiek rozwiązujący problem trzyma się uporczywie strategii, która sprawdzała się w przeszłości, ale dziś nie musi być adekwatna.

Inną przeszkodą może być tzw. Fiksacja funkcjonalna- osoba nie dostrzega, że coś o znanym zastosowaniu może też służyć do innych celów.

Transfer- może być zarówno pozytywny, jak i negatywny, oznacza przenoszenie umiejętności rozwiązywania problemów z jednego na inny rodzaj problemów. Transfer pozytywny w odniesieniu do problemów izomorficznych (czyli ma taką samą formę lub strukturę formalną) rzadko zachodzi spontanicznie, jeśli problemy odnoszą się do różnych treści lub występują w różnych kontekstach.

Inkubacja jest wtedy, gdy po intensywnej pracy nad problemem odkłada się go na jakiś czas, w czasie którego trwa nieświadoma praca nad rozwiązaniem go, choć świadomie jest ignorowany, po pewnym czasie powraca się do niego.

Twórczość jest procesem poznawczym prowadzącym do produkowania czegoś, co jest zarówno oryginalne jak wartościowe.

Osoby twórcze charakteryzują się:

- wysoką motywacją do tworzenia w danej dziedzinie

- nonkorfomizm w łamaniu konwencji, jak i dążenie do utrzymanie standardów doskonałości oraz samodyscyplina w zakresie pracy twórczej

- głębokie przekonanie o wartości pracy twórczej, zarazem gotowość do krytykowania i doskonalenia dzieła

- staranny wybór problemów czy tematów, nad którymi koncentruje się uwaga twórcy

- zdolność do podejmowania ryzyka

- szeroka wiedza z zakresu danej dziedziny

- głębokie zaangażowanie w działalność twórczą

Podejmowanie decyzji i rozumowanie.

Wcześniejsze teorie podejmowania decyzje zakładały, że człowiek ma pełną wiedzę i jest całkowicie racjonalne, dopiero późniejsze teorie zaczęły zakładać, że człowiek przy podejmowaniu decyzji kieruje się często kryteriami subiektywnymi, wyniki tego procesu mogą być przypadkowe, a człowiek może nie zawsze podejmować decyzje racjonalnie.

Człowiek podejmując decyzje posługuje się skrótami myślowymi np. heurystyką reprezentatywną- czyli zbyt uogólnia cechy małej grupy osób na całą populację, lub heurystyka dostępności- jednostka korzysta z informacji łatwo dostępnych, nie trudząc się w wyszukiwaniu informacji mniej dostępnych.

Człowiek może rozumować dedukcyjnie, indukcyjnie lub przez analogię.

Rozwój poznawczy.

Jean Piaget uważał, że rozwój poznawczy polega na coraz bardziej złożonej adaptacji do środowiska i opiera się głównie na zmianach związanych z dojrzewaniem fizjologicznym. Rozwój poznawczy dokonuje się przez dwa procesy równoważenia: asymilacji- jednostka włącza nowe informacje w istniejące schematy poznawcze. Oraz proces akomodacji- jednostka modyfikuje swoje schematy poznawcze, dostosowując je do nowych aspektów środowiska.

Piaget mówił o czterech stadiach rozwoju poznawczego:

  1. stadium sensoryczno- motoryczne- pod koniec tego stadium zaczyna powstawać myślenie wyobrażeniowe

  2. stadium przedoperacyjne

  3. stadium operacji konkretnych

  4. stadium operacji formalnych

Dzisiaj badacze uważają, że Piaget źle oszacował wiek dzieci w poszczególnych stadiach. Niektórzy też dodają piąte stadium- które miałoby polegać na odnajdywaniu, rozwiązywaniu problemów i tendencjach do myślenia dialektycznego.

Z wiekiem wzrasta szybkość przetwarzania poznawczego, pojawiają się coraz bardziej wyrafinowane strategie myślenia, przetwarzanie informacji staje się pełniejsze, wzrasta zdolność rozumienia relacji wyższego rzędu i giętkość strategii używanych przy rozwiązywaniu problemów.

Dojrzewanie (dziedziczność) i uczenie się (środowisko) są odrębnymi, ale działającymi w interakcji czynnikami rozwoju poznawczego.

W okresie dorosłość w poznaniu zachodzą zdolności płynne- zaangażowanie w szybkie przetwarzanie poznawcze przy wykonywaniu nowych zadań umysłowych, najpierw wzrastają potem zaczynają się obniżać. Natomiast zdolności skrystalizowane reprezentowane przez nagromadzoną wiedzę- wzrastają w ciągu całego życia lub przynajmniej ulegają stabilizacji w okresie późnej dorosłości. Mądrość rozumiana szeroko jako szczególny wgląd, wyostrzona świadomość i trafność sądów.

Ludzka i sztuczna inteligencja.

Inteligencja czyli zdolność do uczenia się na podstawie doświadczeń i do adaptacji do otaczającego środowiska.

Są różne podejścia do struktury inteligencji:

  1. w kategoriach analizy czynnikowej- techniki statystycznej. Spearmanowski model zakłada istnienie czynnika g, model podstawowych zdolności umysłowych stworzonych przez Thurstone'a, model struktury intelektu zaproponowany przez Guilforda, modele hierarchiczne Cattella, Vernona i Carrolla.

  2. Inne podejście do inteligencji w kategoriach przetwarzania informacji. Teoretycy szukają wyjaśniania inteligencii, posługując się takimi pojęciami jak czas inspekcji, czas reakcji z wyborem, szybkość dostępu leksykalnego, podzielność uwagi, komponenty rozumowania itd.

  3. Kolejnym sposobem jest przyjęcie modelu biologicznego i stosowanie coraz bardziej wyrafinowanych metod badania mózgu zaangażowanego w inteligentne zachowania.

  4. Czwarte podejście oparte na modelu antropologicznym, jest to podejście kontekstowe. Według niego inteligencja całkowicie lub częściowo zdeterminowana przez wartości kulturowe.

  5. Tu buduje się całościowe modele do rozumienia inteligfecji. Gardnem przyjmuje, że inteligencja nie stanowi jednolitego konstruktu, ale istnieje wiele różnych, stosunkowo niezależnych od siebie. Tierchiczna teoria ludzkiej inteligencji według Sternberga opisuje inteligencję odwołując się do komponentów przetwarzania informacji wykorzystywanych w doświadczeniu by służyły adaptacji do środowiska, przekształcania środowiska i wybieraniu nowych środowisk.

Badania nad AI- sztuczną inteligencją opierają się na założeniu, że można tworzyć urządzenia symulujące inteligencję.

Psychologia poznawcza w praktyce.

Psychologia poznawcza jest dziedziną psychologii, która ostatnio zdobywa coraz większą popularność. Dzięki jej wynikom można poprawić system nauczania jednostki np. dzieci. Także firmy szkoląc pracowników współpracują z psychologami, którzy mogą zoptymalizować proces samego szkolenia oraz podnieść kompetencje w miejscu pracy.

Znajomość zasad rządzących mózgiem- zapamiętywanie, percepcja czy nabywanie wiadomości wykorzystuje się współcześnie w marketingu.

Dziedziną pokrewną z psychologią poznawczą jest kognitywistyka, która koncentruje się na modelowaniu świadomych i abstrakcyjnych procesów myślowych, samoświadomości (metakognitywistyka, ang: metacognition), kognitywnym podejmowaniu decyzji (cognitive decision-making) i inteligencji socjokognitywistycznej/kognitywnej jako uniwersalnej własności jednostki, grupy, organizacji ludzkich i robotów.

Jedność poznania społecznego, schemat poznawczy

Poznanie świata społecznego jest rezultatem aktywności tego samego poznającego umysłu . Wartości, emocje i motywy wpływają na efektywność poznania.

Schemat poznawczy jest posiadana przez podmiot wiedzą na temat określonego wycinka rzeczywistości.

Rodzaje schematów:

Najbardziej zaskakującym rezultatem uzyskanym przez współczesną psychologię poznawczą jest rosnąca liczba dowodów na to, że wszystkie rodzaje schematów maja podobną strukturę oraz podobny sposób oddziaływania na przebieg procesów psychicznych i zachowania.

W każdy akcie działania obecny jest schemat - rodzaj poznawczego planu, stosowanego przez jednostkę do rozwiązania danego problemu. Operacja jest strukturą umysłową wyższego rzędu, która nie jest dana od urodzenia i zwykle nie pojawia się w myśleniu przed osiągnięciem średniego dzieciństwa - wiek szkolny. Operacje pozwalają rozumieć bardziej złożone struktury funkcjonowania otoczenia. Ich cechą charakterystyczną jest odwracalność, co oznacza, że operacje można traktować jako czynność umysłowa, która może być wykonana w kierunku odwrotnym, czyli być odwrócona.(5-latek rozumie dodawania 2+2=4 jednak nie rozumie, że operacje tą można odwrócić przez odejmowanie 4-2=2, starsze dziecko które jest zdolne do myślenia operacyjnego wie, że dodawanie jest odwracalne przez odejmowanie a mnożenie jest odwracalne perze dzielenie. Myślenie młodszego dziecka wydaje się zdominowane przedmiotem (eksperyment z kulką i kiełbaską z plasteliny) dziecko nie potrafi dokonywać odwracalności.

Przetwarzanie informacji

Dane sensoryczne - wierne odzwierciedlenie konfiguracji bodźcowych dostępnych aktualnej percepcji. System danych sensorycznych jest bardzo nietrwały - zawarta w nich informacja jest całkowicie wymazywana po upływie kilkuset milisekund.

Dane operacyjne- stanowią system danych aktualnie wykorzystywanych przez podmiot w przebiegu jego procesów psychicznych i zachowania. Są równie nietrwałe, choc znacznie trwalsze od poprzedniego - zawarte w nim dane zostają całkowicie wymazane po upływie kilkunastu sekund, jeżeli nie są podtrzymywane np. przez powtarzanie. System danych operacyjnych ma ograniczona pojemność, w szczególności w odniesieniu do danych, które są w owym systemie reprezentowane w sposób świadomy.

Dane latentne - trwały zapis indywidualnego doświadczenia podmiotu oraz pewną indywidualna wersję doświadczenia społecznego, przejętego przez podmiot w procesie socjalizacji. Właściwością tego systemu jest nieograniczona pojemność i nieograniczona trwałość informacji w nich zawartych.

Funkcjonowanie systemu poznawczego można traktować jako transformowanie danych sensorycznych w operacyjne, a tych w latentne albo transformowanie danych latentnych w operacyjne.

Aktywizacja schematów

Aktywizacja określonych schematów prowadzi do wzrostu organizacji odebranych informacji epizodycznych, do wzrostu poziomu ich zapamiętania. Aktywizacja oznacza zmianę statusu schematu, który z wiedzy ukrytej i jałowej przeradza się w wiedzę aktualnie przez podmiot używaną. Aktywizacja jest „przejściem” schematu z systemu danych latentnych do systemu danych operacyjnych.

Wpływ schematów na identyfikacje obiektów

Identyfikacja jest procesem polegającym na konfrontowaniu informacji dochodzących ze świata zewnętrznego z informacją już przez przedmiot posiadaną. Do ludzi dociera to, do czego są dostosowane ich schematy, a resztę muszą zignorować.

Mowa i myślenie u dziecka

Piaget dzieli mowę dzieci na dwie grupy:

  1. Egocentryczna:

  • Uspołeczniona