PPM, Prawo prywatne międzynarodowe

POJĘCIE PRAWA PRYWATNEGO MIĘDZYNARODOWEGO

Poszczególne określenia są używane w różnej kolejności: PPM /MPP.

Prywatne - prawo prywatne jest to zespół norm, które dotyczą (!nie regulują) stosunków majątkowych i osobistych wynikających z prawa cywilnego, rodzinnego opiekuńczego oraz prawa pracy (art.1 § 1). Są to stosunki oparte na zasadzie równorzędności stron.

To prawo jest przeciwwagą dla prawa publicznego.

Międzynarodowe - nie chodzi o pochodzenie norm, bo jest to prawo krajowe. Chodzi o normy, które dotyczą stosunków z „elementem obcym”, zagranicznym, międzynarodowym.

Ten stosunek międzynarodowy determinuje międzynarodowość, która jest uwarunkowana różnymi powiązaniami: podmioty mają różne obywatelstwa, siedziby mają w różnych państwach lub przedmiot umowy jest za granicą, lub umowa jest zawarta lub wykonana za granicą. Stosunek prawny nie zamyka się w granicach jednego państwa, ale wychodzi poza jego granice bądź przedmiotowo, podmiotowo lub inaczej. Samo prawo jest pochodzenia krajowego. Można mówić o polskim prawie prywatnym międzynarodowym, niemieckim itd.

Prawo - to zespół norm.

PPM sensu stricto (tym się zajmujemy) oznacza zespół norm kolizyjnych, jest to istota PPM.

Są to przepisy przejściowe w ustawie, które rozgraniczają działanie ustawy w czasie - mówią czy stosuje się ustawę nową czy starą. Nasze normy kolizyjne zajmują się rozgraniczeniem działania systemów prawnych w przestrzeni. Wszystkie państwa mają swoje systemy prawne, w grę wchodzi kilka systemów prawa, które można by zastosować. Tę kolizję rozstrzyga PPM, ono decyduje, które prawo, którego państwa będzie miało zastosowanie. Porównanie ppm do budki informacyjnej na stacji PKP, gdzie dowiadujemy się, z którego peronu odjeżdża pociąg.

Nie reguluje stosunków prawnych wprost, nie mówi, jakie strony będą miały zastosowanie, bo jedynie wskazuje system prawny, który będzie regulował te stosunki prawne.

Należy rozgraniczyć pojęcia: obowiązywanie prawa a stosowanie prawa.

Obowiązywanie prawa - na terytorium danego państwa obowiązuje prawo krajowe. Prawo europejskie jest prawem krajowym w tym sensie, że na podst. Konstytucji uznajemy je za obowiązujące. To nie wyklucza, że na naszym terenie będzie obowiązywać obce prawo. Będziemy nie jednokrotnie stosować obce prawo za sprawą PPM. Np. zdolność prawną osoby fizycznej, na podstawie jej prawa krajowego niemieckiego.

PPM sensu largo (poza normami kolizyjnymi) obejmuje: prawo jednolite oraz prawo obcych.

A. NORMY JEDNOLITE to normy, które bezpośrednio (wprost) regulują stosunki prawne z elementem obcym, wskazują na konkretne prawa i obowiązki stron. Np: Konwencja o międzynarodowej sprzedaży towarów, z której wynika, co sprzedający może itd. Regulują również stosunki prawne z elementem obcym, mającym siedzibę w dwóch różnych państwach. Takie prawo jednolite jest pochodzenia międzynarodowego. Jest to międzynarodowe ppm. Prawo jednolite nazywamy normami merytorycznymi. Normy merytoryczne to przeciwieństwo norm kolizyjnych. Polegają na tym, że regulują stosunki prawne (normy kolizyjne nie regulują a jedynie tych stosunków dotyczą).

B. PRAWO OBCYCH jest to prawo, które reguluje status cudzoziemca, obcokrajowca, osoby zagranicznej na terenie danego państwa. Jakie ma prawa i obowiązki u nas.

Prawo międzynarodowe a prawo obcych.

Prawo obcych (in. prawo cudzoziemców) obejmuje zespół norm prawnych regulujących prawa cudzoziemca na terytorium, na którym się znajduje lub zamierza realizować swe prawa.

Normy te mają charakter merytoryczny i jednocześnie należą do różnych dziedzin prawa (prawo konstytucyjne, międzynarodowe publiczne, administracyjne - nabywanie nieruchomości przez cudzoziemców, prawo handlowe, pracy itp.). W takim zakresie w jakim te normy regulujące status cudzoziemca - w takim zakresie wchodzą w skład ppm, ale tylko w znaczeniu szerokim - sensu largo.

PPM a międzynarodowe postępowanie cywilne

Rozdział w KPC. Jest ono ściśle związane od str. praktycznej z ppm. Ściśle związane ze względu na to, że międz. post. cyw. jest post. sądowym w sprawach cywilnych w tym rodzinnym, opiekuńczym i prawie pracy, z elementem obcym. Czyli te same sprawy, których dotyczy ppm.

Międz. post. cyw.- uregulowana kwestia jurysdykcji, kompetencji sądu krajowego do rozstrzygania danej sprawy. Normy jurysdykcyjne wprost regulują stosunki procesowe.

Nie zgadza się z Pazdanem, nie są to normy kolizyjne. o Normy kolizyjne są normami o normach, rozgraniczają działania systemów prawnych, rozstrzygają kolizję norm prawnych. Są to normy kompetencyjne, wskazują właściwość rzeczową czy miejscową sądu.

Etapy postępowania.

Sprawa z elementem obcym: Polak z Niemcem zawarli umowę, wywiązał się spór na gruncie umowy, sprawa trafia do sądu. Może ona trafić do sądu polskiego lub niemieckiego.

Zobowiązania - jurysdykcja potraktowana jest szeroko.

Sprawa trafia do sądu polskiego, sprawa z elementem obcym i chodzi o stosunki z zakresu prawa cywilnego.

Uwaga - PPM reguluje sprawy cywilne, a nie administracyjne.

Wniesienie sprawy przed sąd jednego państwa nie stwarza zawisłości w innym państwie, wyrok z państwa jednego obowiązuje tylko na jego terenie. Wynika z tego, że sprawy mogą toczyć się jednocześnie przed sądami kilku państw. Jeżeli sprawa toczy się przed sądem państwa X to nie będzie stosował przepisów państwa obcego. Przed organem państwa X obowiązują i stosowane są tylko i wyłącznie przepisy proceduralne, przepisy tego państwa - krajowe. ZASADA!

1) Sąd bada czy ma jurysdykcję, biorąc przepisy krajowe.

Dopiero po stwierdzeniu, że ma jurysdykcję przechodzi do etapu drugiego.

2) Sąd bierze przepisy PPM, przepisy kolizyjne, ale swoje własne.

Te przepisy mówią mu, wg jakiego prawa ma rozstrzygnąć dany spór, np. wg prawa niemieckiego bo np.: należy stosować prawo miejsca położenia rzeczy.

3) Dopiero wtedy bierzemy konkretne normy merytoryczne. Tam znajdziemy normę mówiącą czy dana osoba jest właścicielem rzeczy czy nie jest.

PPM wskazuje prawo merytoryczne, wyznacza (nie odsyła!!). Norma merytoryczna dopiero reguluje. Ppm dotyczy stosunków.

PPM - > wskazuje - > normy merytoryczne - > regulują -> stosunki cywilne

PPM -> dotyczy -> stosunków cywilnych

3. PPM a prawo międzynarodowe publiczne

Nie ma tu punktów stycznych, bo są to dwie różne gałęzie.

Prawo międzynarodowe publiczne (zwane prawem narodów) reguluje bezpośrednio stosunki prawne pomiędzy suwerennymi państwami lub organizacjami międzynarodowymi.

PPM jedynie dotyczy stosunków i to stos. pomiędzy os. fiz i prawnymi.

Źródłem prawa prawa narodów jest umowa międzynarodowa, a PPM krajowym są akty wewnętrzne.

Prawo narodów obowiązuje na terytorium państw będących stronami danej umowy międzynarodowej, a PPM obowiązuje na terytorium danego państwa.

Prawo narodów stosują trybunały międzynarodowe, a PPM - sądy powszechne

UNIFIKACJA PPM.

W poszczególnych państwach obowiązują różne przepisy (kodeks niemiecki różni się od kodeksu polskiego). Gdyby były podobne to by nie było potrzeby PPM. Nie ma takiej możliwości, żeby doszło do unifikacji, nawet w obrębie unii europejskiej.

PPM ze względu, że jest prawem wewnętrznym też się różni w poszczególnych państwach, gdzie obowiązują różne normy kolizyjnej.

Są czynione próby unifikacji, ale jest to trudniejsze niż unifikacja prawa materialnego. Dla nas istotna jest konwencja EWG o prawie właściwym dla zobowiązań umownych, która ma zastąpić naszą ustawę PPM w części dotyczącej zobowiązań. Miała ona zastąpić ją już w tym roku (lecz tak się nie stało). Nowa ustawa ma inkorporować konwencję - w kwestii zobowiązań należy posługiwać się materią tej konwencji.

całkowita harmonizacja i unifikacja doprowadziłaby do zbędności ppm co jest niemożliwe

ŹRÓDŁA PRAWA PRYWATNEGO MIĘDZY.

Obowiązuje nas USTAWA PPM oraz KONWENCJA EWG o zobowiązaniach umownych.

Są różne koncepcje formułowania aktów prawnych zawierających normy kolizyjne, bo jest to:

a) odrębna ustawa albo

b) część innego aktu normatywnego np. przepisy wprowadzające do kc niemieckiego zawierają normy kolizyjne

Art. 1 § 2 „Przepisów ustawy niniejszej nie stosuje się, jeżeli umowa międzynarodowa, której Polska Rzeczpospolita Ludowa jest stroną, postanawia inaczej.”

→ jest bezprzedmiotowy, bo jest to samo w Konstytucji zawarte i dotyczy wszystkich umów nie tylko z zakresu prawa międzynarodowego. Umowa międzynarodowa ma pierwszeństwo - lex specjalis derogat legi generali - jeżeli nie ma kodeksu to dopiero ustawa ppm na samym końcu jest stosowana.

Doktryna jako inne źródło ma dość istotne znaczenie, bo ustawa jest krótka i wymaga interpretacji. Jedynym autorytetem jest Pazdan.

Orzecznictwo, niewiele jest orzeczeń dot. tej tematyki. Ostatnio orzeczenie np.: przelewu wierzytelności.

Prawo wspólnotowe, które ma mieć prymat, stoi w sprzeczności, zwłaszcza dot. os. prawnych, traktaty zapomniały o PPM - ETS orzekał.

BUDOWA NORM KOLIZYJNYCH PPM

Normy kolizyjne mają podobną budowę jak normy merytoryczne - koncepcja trójelementowa: Hipoteza - Dyspozycja - Sankcja.

Odmienna terminologia w ppm.

HIPOTEZA (zakres + baza faktyczna łącznika)

- wskazuje na okoliczności zastosowania danej normy - stan faktyczny, stosunki prawne

W hipotezie normy kolizyjnej mieści się zakres ( hipoteza zwana jest zakresem)

- zakres stanowi o istocie hipotezy

- zakres zawiera opis pewnej stypizowanej sytuacji do której dana norma się odnosi

- zakres odnosi się do sytuacji z zakresu pr. cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz pracy

Do tego zakresu należą:

- zdolność prawna,

- zdolność do czynności pr os. fiz,

- przedawnienie roszczenia,

- forma czynności prawnej,

- zawarcie małżeństwa,

- rozwiązanie małżeństwa,

- stosunki między rodzicami a dziećmi,

- przysposobienie,

- roszczenia alimentacyjne,

- zobowiązania,

- prawa rzeczowe,

- sprawy spadkowe.

W tej hipotezie obok zakresu znajduje się baza faktyczna łącznika, doprecyzowuje ona okoliczności zawarte w zakresie.

Art. 11 § 2 „Jeżeli jednak w sprawie o uznanie cudzoziemca za zmarłego lub o stwierdzenie jego zgonu orzeka sąd polski to stosuje się prawo polskie.”

Normalnie § 1 „ Do uznania osoby zaginionej za zmarłą stosuje się jej prawo ojczyste. To samo dotyczy stwierdzenia zgonu.”

Art. 10 „Jeżeli cudzoziemiec niezdolny według swojego prawa ojczystego dokonał w Polsce czynności prawnej mającej wywrzeć skutek w Polsce, zdolność cudzoziemca podlega w tym zakresie prawu polskiemu, o ile wymaga tego ochrona osób działających w dobrej wierze.”

Normalnie 9 § 1 „Zdolność prawna i zdolność do czynność prawnych osoby fizycznej podlega jej prawu ojczystemu.”

DYSPOZYCJA (nakaz/zakaz + łącznik)

- składa się co do zasady z nakazu lub wyjątkowo z zakazu zastosowania własnego lub obcego prawa (jakiegoś obszaru prawnego) „właściwe jest”, „stosuje się”,

- składa się z łącznika, za pomocą, którego następuje powiązanie sytuacji faktycznej wyrażonej w hipotezie (zakresie) z określonym obszarem prawnym.

ŁĄCZNIK

Kryterium wskazujące, o jakiego państwa prawo chodzi w danej normie, zbudowany jest z określnika nominalnego oraz subokreślnika temporalnego.

OKREŚLNIK NOMINALNY składa się z podstawy i dopełniacza

Podstawę stanowią różnego rodzaju więzi (np.: miejsce zamieszkania, obywatelstwo, miejsce położenia, dokonania) - więzi, które wiążą nam sytuację faktyczną z określonym obszarem prawnym. Art. 9 § 1 „Zdolność prawna podlega prawu ojczystemu” - ta więź to obywatelstwo.

Dopełniacz tę wieź (podstawę) nam dopełnia.

np.: obywatelstwo - kogo?czego? - matki, dziecka, małżonków, spadkobiercy.

SUBOKREŚLNIK TEMPORALNY

Precyzuje nam określnik pod względem czasowym. Określnik nie zawsze jest wyrażony wprost w normie kolizyjnej - trzeba go wyinterpretować (ustalić w drodze wykładni).

! Gdy ustawa mówi nam, że ma być to: prawo z chwili śmierci, z chwili urodzenia, zawarcia małżeństwa, dokonania czynności prawnej to mamy do czynienia z usztywnieniem statutu (petryfikacją statutu).

! Czasem mamy do czynienia ze statutem zmiennym, co jest wyrażane subokreśnikiem każdoczesne (prawo).

Np. przy ocenie stosunków majątkowych między małżonkami. Zmieniając obywatelstwo zmieni się prawo właściwe.

STATUT

Jest to prawo merytoryczne (prawo właściwe) wskazane za pomocą normy kolizyjnej (łącznika) (np. pr. polskie, pr. niemieckie itd.)

W zależności od zakresu mówimy o statucie zdolności pr., rozwodowym, deliktowym, kontraktowym.

Jest norma bez określnika (trzeba wyinterpretować) - art. 9 § 1 „Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej podlega jej prawu ojczystemu”.

Pytanie: jaki subokreślnik? jakie prawo ojczyste?

Odpowiedź: prawo z chwili dokonania czynności - czy w chwili dokonania czynności miał zdolność prawną?

Norma - zakres jej to hipoteza. Zakres tej normy za pomocą łącznika wskazuje nam określone prawo właściwe (zwane statutem).

Można też mówić o zakresie statutu tzn. czego ten statut dotyczy.

Np.: statut rzeczowy czyli prawo właściwe wskazane za pomocą normy kolizyjnej z art. 24 to mówimy, że statut rzeczowy, jego zakres dotyczy powstania własności, jej utraty, pierwszeństwa, statut personalny osoby pr. wskazany za pomoca normy kolizyjnej z art. art. 9 §2 to zakres statutu obejmuje: jej powstanie, formę organizacyjnoprawną, stosunki między wspólnikami spółki, odpowiedzialność za zobowiązania, charakter majątku spółki, kwestie podejmowania uchwał.

Subsumcja - czy dany stan podpada pod dany zakres normy.

Jak podpada ten dany stan pod zakres danej normy, to ten zakres wskazuje dla danego stanu określone prawo właściwe czyli wyznacza statut i można mówić o zakresie statut.

Zakres normy to co innego niż zakres statutu!

SANKCJA

Nie ma poglądów jednoznacznych wskazujących na to jaka byłaby sankcja dla normy kolizyjnych, same przepisy kolizyjne tej sankcji nie wskazują, co najwyżej tej sankcji można doszukiwać się w przepisach KPC, które to przepisy będą miały charakter podwójny a jedna z funkcji jaką będą pełnić to sankcja dla normy kolizyjnej pod tytułem: nieważność postępowania poprzez zastosowanie niewłaściwego prawa.

RODZAJE NORM KOLIZYJNYCH

a) zupełne

- wskazują prawo właściwe dla danego stosunku prawnego - bez względu na to czy prawem tym jest prawo własne czy obce.

- przeważają w naszym ustawodawstwie jak i ustawodawstwie innych państw.

Np.: art. 9 §1. „ Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej podlega jej prawu ojczystemu” (nie ma znaczenia, jakie to będzie prawo)

b) niezupełne

- one nie rozgraniczają działania systemów prawnych w sposób całkowity.

- mogą mieć charakter normy jednostronnych lub dwustronnych.

n. niezupełna jednostronna - wskazuje tylko okoliczności w których należy zastosować prawo własne obowiązujące w siedzibie organu orzekającego.

Art. 11 § 2 „Jeżeli jednak w sprawie o uznanie cudzoziemca za zmarłego lub o stwierdzenie jego zgonu orzeka sąd polski to stosuje się prawo polskie.”

n. niezupełna dwustronna - wskazuje sferę działania prawa częściowo własnego a częściowo obcego.

Zasadą są normy kolizyjne o normach merytorycznych, ale zdarzają się też normy kolizyjne o normach kolizyjnych.

a) n. pierwszego stopnia - przeważają

b) n. drugiego stopnia - wyjątkowo się zdarzają i dotyczą odesłania, klauzuli porządku publicznego (normy kolizyjne o normach kolizyjnych)

a) n. bezwzględnie obowiązujące

b) n. względnie obowiązujące

podział ten jest sztuczny, kontrowersyjny bo wszystkie te normy są bezwzględnie obowiązujące

WYKŁADNIA NORMY KOLIZYJNEJ

Zasady wykładni norm kolizyjnych są takie same jak w innych gałęziach. Kwalifikacja pojęć prawnych normy prawnej - kwalifikacja dotyczy subsumpcji, chodzi o to czy dany stan faktyczny podpada pod daną normę kolizyjną. Problem kwalifikacji wiąże się z różnie stosowaną terminologią poszczególnych pojęć w poszczególnych systemach prawnych. Z tej kwalifikacji najbardziej wyraźnym elementem jest odszyfrowanie łącznika Łącznik zawiera zabarwienia prawne. Kwalifikacji dokonujemy ze względu na zakres (np. separacja, rozwód) i ze względu na łącznik(np. miejsce położenia rzeczy, miejsce zawarcia umowy).

Źródła trudności kwalifikacyjnych:

Nadawanie różnych znaczeń tak samo brzmiącym wyrażeniom.

Np. miejsce wykonania zobowiązania w KC to miejsce zamieszkania dłużnika w chwili powstania zobowiązania, a we włoskim kc w chwili wymagalności długu.

2. Występowanie w różnych systemach prawnych instytucji prawnych nieznanych w innych systemach prawnych

Np. instytucja zaręczyn w prawie polskim nie jest znana, a w prawie szwajcarskim tak.

3. Odmienna ocena prawna na tle poszczególnych systemów prawnych tych samych zdarzeń i skutków.

Np. roszczenia wdowy do majątku męża - w prawie polskim oceniane to jest jako sprawa z zakresu prawa spadkowego, a w prawie maltańskim oceniane to jest jako sprawa z zakresu małżeńskich praw majątkowych.

Metody kwalifikacyjne:

Jest to odzwierciedlenie w pewnym sensie rodzajów wykładni ogólnie stosowanych: językowa, systemowa, funkcjonalna itp.

Żadna z tych metod wykładni nie dominuje, bo zależy to od konkretnego przypadku, od sędziego, któremu mogą narzucić metodę strony, w zależności od okoliczności. Możemy stosować kwalifikacje:

wg lex fori - siedziby sądu orzekającego - powszechnie stosowana, krytykowana teoretycznie bo normy kolizyjne mają służyć międzynarodowemu zastosowaniu, a nie związane z jednym systemem wewnętrznym. Zawodzić będzie zwłaszcza jak będziemy chcieli tą metodą wyjaśniać normy kolizyjne pochodzenia międzynarodowego (które są w umowie międzynarodowej)
wg lex causa - prawo właściwe czyli wg. prawa wskazanego przez normę. Lex causa to jest statut, prawo materialnie wskazane. Norma wskazuje jakieś prawo, statut, a my mamy ocenić czy prawo właściwe jest właściwe. Np. ocena czy coś jest nieruchomością?
zasada porównawcza (zw. autonomiczną) - chodzi o przeprowadzenie badań prawno-porównawczych czyli dokonanie pewnej syntezy w oparciu o te badania. Sprawdzamy 1-10 systemów prawnych i dochodzimy do wniosku czym jest własność, posiadanie itd. (sprawy z zakresu zobowiązań i praw rzeczowych)
metoda funkcjonalna - z jednej strony zakłada porównanie (badania prawno-porównawcze) ale z drugiej strony ma ona uwzględniać cel, charakter, funkcje, którym ma służyć. Np. ubezwłasnowolnienie, co to jest, o co w nim chodzi, czy ochrona majątku, czy pozbawienie zdolności do czynności - w zależności od tego co jest istotą tej instytucji dopasować do tego odpowiednio normę, która ma te cele zrealizować w odniesieniu do tej instytucji, którą mamy podporządkować pod zakres danej normy. Jeśli ustalimy, że ubezwłasnowolnienie, które nie jest uregulowane w naszej ustawie - celem jego jest ochrona majątku to statut rzeczowy/ jeśli tu najważniejsza jest opieka to statut opieki i kurateli / jeśli to jest decydujące przy pozbawieniu zdolności do czynności prawnych to statut personalny /

STOSOWANIE PRAWA WŁAŚCIWEGO

Wskazanie przyjęte

Norma kolizyjna PPM wskazuje jakiś system prawny, jakieś prawo właściwe, jakieś prawo merytoryczne, wskazuje prawo regulujące bezpośrednio stosunki cywilne między osobami fizycznymi i prawnymi.

To wskazanie będzie wskazaniem przyjętym tzn. że jeżeli chcemy ocenić zdolność prawną jakiejś osoby prawnej to sięgamy do PPM:

art. 9 §2 „Zdolność osoby prawnej podlega prawu państwa, w którym osoba ta ma siedzibę.”

- właściwe jest prawo siedziby.

Jeśli okaże się, że ta osoba ma siedzibę, np. w Niemczech to powinniśmy zastosować prawo niemieckie, ale musimy najpierw sprawdzić w normach kolizyjnych systemu wskazanego co one na ten temat mówią. Nasza norma wskazuje na prawo niemieckie, więc zanim sięgniemy do norm materialnych to najpierw sprawdzamy w ppm niemieckich, co one na ten temat mówią - czy wskazują, że decyduje prawo siedziby dla tej osoby. Jeśli się to potwierdzi, a tak jest w prawie niemieckim, to mamy do czynienia ze wskazaniem przyjętym.

Ze wskazaniem przyjętym mamy do czynienia, gdy normy kolizyjne prawa wskazującego i wskazanego są ze sobą zgodne.

Odesłanie

Nie zawsze tak jest jednak, bo normy kolizyjne różnią się między sobą.

Np. oceniając zdolność osoby mającej siedzibę w Anglii nasza ustawa

art. 9 §2 „Zdolność osoby prawnej podlega prawu państwa, w którym osoba ta ma siedzibę.”

wskazuje siedzibę w Anglii, ale angielskie normy kolizyjne mówią, że zdolność prawna osoby prawnej podlega jej prawu rejestracji, czyli normy prawa wskazującego - polskiego i normy prawa wskazanego - angielskiego są sprzeczne. W takiej sytuacji nie mamy do czynienia z przyjęciem, lecz z odesłaniem

Odesłanie uregulowane jest od XVII w. gdzie zaistniał przypadek taki we Francji - Pana Forgo. Sprawa toczyła się przed sądem francuskim, Forgo był dzieckiem nieślubnym, ale był Bawarczykiem, który w skutek śmierci pozostawił po sobie kosztowne ruchomości na terenie Niemiec i Francji. Sprawa spadkowa odbywała się przed sądem francuskim. Wg prawa francuskiego - krewni z linii matki nie mogli po nim dziedziczyć a wg. prawa niemieckiego mogli.

Pytanie: jakie prawo mogłoby mieć tutaj zastosowanie? Normy kolizyjne prawa francuskiego wskazywały jako prawo właściwe - prawo niemieckie, bo właściwe jest prawo ojczyste właściciela czyli prawo bawarskie. Gdyby sąd francuski zastosował prawo bawarskie to krewni z linii matki dziedziczyliby. Sąd francuski doszukał się jednak w prawie bawarskim norm kolizyjnych, które mówią, że właściwym jest prawo miejsca położenia tych ruchomości. Sąd francuski się ucieszył, bo jeśli prawem właściwym miało być prawo francuskie to krewni Ci nie dziedziczyliby i ruchomości przepadają na rzecz skarbu państwa francuskiego. To rozwiązanie znalazło zastosowanie szeroko w innych państwach.

Prawo państwa lex fori - PPM obowiązujące w siedzibie sądu orzekającego wskazuje określony system prawnym, badamy czy to wskazanie jest wskazaniem przyjętym czyli czy te normy kolizyjne państwa wskazanego są zgodne z nasza normą kolizyjną jeśli nie - dochodzi do ODESŁANIA.

Nie należy mówić na I etapie, że nasze PPM odsyła do prawa jakiegoś państwa, bo odesłanie jest na II etapie. Najpierw norma A wskazuje na jakąś normę B, a dopiero ta B może odsyłać do jakiegoś państwa X. Prawo państwa A wskazuje prawo państwa B (za pomocą jakiegoś łącznika), natomiast to prawo państwa B (jeżeli nie jest zgodne z prawem państwa A) odsyła do kolejnego prawa państwa X. Ze względu na prawo państwa X mamy odesłanie zwrotne albo odesłanie dalsze.

Odesłanie zwrotne

Jest wtedy, kiedy prawo państwa X będzie prawem państwa A. W tym przypadku norma kolizyjna prawa państwa B odsyła z powrotem do systemu wskazującego, czyli do systemu prawnego państwa A.

Np. jeśli chcielibyśmy ocenić zdolność obywatela angielskiego zamieszkałego w Polsce to nasz system polski A wskazuje w tym względzie jako system B prawo angielskie

art. 9 §1. „ Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej podlega jej prawu ojczystemu” a prawo angielskie tą zdolność każe oceniać wg miejsca zamieszkania a on mieszka w Polsce, więc z powrotem każe oceniać wg prawa polskiego.

Art. 4 §1 „ Jeżeli prawo obce, wskazane jako właściwe przez ustawę niniejszą, każe stosować do danego stosunku prawnego prawo polskie, stosuje się prawo polskie.”

- jest ono jednostopniowe (B z powrotem do A)

Art. 4 §2 „Jeżeli obce prawo ojczyste, wskazane jako właściwe przez ustawę niniejszą, każe stosować do danego stosunku prawnego inne prawo obce, stosuje się to inne prawo”

Odesłanie dalsze

Wtedy, gdy prawem państwa X będzie prawo państwa C

Np. oceniamy zdolność prawną obywatela angielskiego zamieszkałego w Czechach to nasza norma wskazująca A odeśle do prawa angielskiego - B a ono odeśle do prawa czeskiego C.

- jest też jednostopniowe

- różni się od odesłania zwrotnego tym, że jest odesłaniem ograniczonym jedynie do łącznika obywatelstwa. Prawo wskazujące - A posługuje się łącznikiem obywatelstwa ( nie dotyczy to spraw rzeczowych bo tam nasza norma - A z art.24 wskazuje na łącznik miejsca położenia rzeczy a ta rzecz znajduje się w Niemczech to interesuje nas to o tyle, że teoretycznie ta norma B może z powrotem odesłać do A - Łącznik obywatelstwa musi być łącznikiem ustawowym! wtedy jest odesłanie dalsze.

Odesłanie zwrotne lub dalsze może być:

odesłaniem pełnym - następuje w takim samym zakresie w jakim nastąpiło wskazanie np. zdolności : zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych, tak jak wskazana, tak po całości sprawa odesłana dalej.
odesłaniem częściowym - polega na tym, że prawo wskazane odsyła w mniejszym zakresie, aniżeli nastąpiło wskazanie. Prawo państwa sądu orzekającego (forum - A) częściowo uznaje się za właściwe, a częściowo odsyła albo dalej albo z powrotem.

Np. Polska ocenia sprawy spadkowe Francuza. Sprawy spadkowe ocenia się wg prawa ojczystego spadkodawcy w chwili jego śmierci czyli wg prawa francuskiego. A prawo francuskie mówi, że sprawy spadkowe nieruchomości ocenia się wg miejsca położenia nieruchomości. Jeśli nieruchomości są we Francji to nie ma odesłania, w stosunku do nieruchomości znajdujących się w Polsce mamy odesłanie zwrotne do Polski. Jeśli zostawił nieruchomości w Niemczech i we Francji to jest to odesłanie częściowo dalsze do prawa niemieckiego.

odesłaniem złożonym - gdy prawo wskazane odsyła do więcej niż jednego systemu prawnego. Np. Francuz pozostawił nieruchomości w Niemczech, Polsce i Szwajcarii. Jest to odesłanie złożone pełne.

Odesłanie złożone częściowe - Francuz zostawia nieruchomości we Francji, Polsce i Niemczech (przyjęte zwrotne i dalsze).

Rozszczepienie statutu - statutem jest prawo właściwe wskazane przez normę kolizyjną, mamy wielość praw właściwych.

KLAUZULA PORZĄDKU PUBLICZNEGO.

Mamy tu do czynienia nie z nakazem, ale z zakazem zastosowania prawa, prawa wskazanego jako właściwe.

Jest w:

- PPM,

- KPC, gdy chodzi o uznawanie wykonywania orzeczeń sądów zagranicznych.

- traktaty ustanawiające wspólnotę europejską, gdzie są określone pewne wolności, które mogą być ograniczane ze względu na ważny porządek publiczny.

Jest to swoista klapa bezpieczeństwa, która ma uchronić nas przed niekorzystnymi skutkami. W art. 6 PPM klauzula jest formą ochrony własnego porządku prawnego:

1. Prawa obcego stosować nie można, jeżeli jego stosowanie miałoby mieć skutki sprzeczne z porządkiem prawnym IV RP, sprzeczne z normami merytorycznymi.

Powołanie się na tę klauzulę może, co do zasady, nastąpić tylko ze względu na własny porządek prawny.

Jeżeli by było odesłanie nasze prawo państwa A wskazuje na prawo państwa B, to prawo państwa B odsyła do prawa państwa C. Nie możemy dojść do wniosku, że nie będziemy stosować prawa państwa C, bo to jest niezgodne z zasadami podstawowymi prawa porządku prawa państwa B. Nie możemy chronić cudzego porządku prawnego, chodzi tylko o nasz.

Przedmiotem działania klauzuli - nie jest treść przepisu prawnego, a jedynie skutki zastosowania tego przepisu bierzemy pod uwagę.

Wyłączenie tej obcej normy merytorycznej następuje ze względu na podstawowe zasady (wyrażone w Konstytucji i nie tylko, bo np. ochrona dłużnika jest podstawową zasadą a nie jest wyrażona w Konstytucji)

Działanie tej klauzuli może być dozwalające i zakazujące:

Dozwalające - jeżeli strona wskutek zastosowania klauzuli uzyska więcej niż uzyskałaby, gdyby tej klauzuli nie zastosowano, czyli niż uzyskałaby gdyby zastosowano to prawo obce. Strona wskutek niezastosowania prawa wskazanego uzyska więcej niż uzyskałaby, gdyby to prawo właściwe zastosowano.

Zakazujące - kiedy strona uzyska mniej, aniżeli uzyskałaby, gdyby zastosowano prawo właściwe, Np. związki małżeńskie gejów z Anglii i Szwecji, u siebie mogą zawierać małżeństwa, u nas nie.

Działanie klauzuli - zasadą jest działanie negatywne, które polega na tym, że wyłączamy obcy przepis i koniec. Wywalamy jakby go nie było, nie wstawiając nic w zamian.

KWESTIA WSTĘPNA

Jest to zagadnienie incydentalne uboczne, które wyłoniło się już po ustaleniu prawa właściwego dla sprawy głównej.

Np. sprawach spadkowych, stosuje się prawo ojczyste spadkodawcy - Pr. ojczyste spadkodawcy mówi, że uprawnionym jest mąż, żona i dzieci. Trzeba ustalić czy uprawniony jest mężem, żoną itd. Wówczas wyłania się kwestia wstępna. Jest odrębnym samoistnym stosunkiem prawnym w stosunku do sprawy głównej, ale której rozstrzygnięcie ma wpływ na rozstrzygnięcie sprawy głównej. Od tego zależy czy będzie spadkobiercą dana osoba. Nie ma jasnych wskazówek wg jakiego prawa rozpatrywać tą kwestię wstępną.

PRAWO NIEJEDNOLITE

Na terenie jednego państwa obowiązuje więcej niż jeden porządek prawny. W takich okolicznościach zachodzi pytanie: które prawo obowiązujące na danym terytorium należy zastosować?

Mamy tu do czynienia z konfliktem norm merytorycznych. Konflikt ten może mieć różne przyczyny, bo może to być:

a) konflikt w płaszczyźnie terytorialnej - na terytorium danego państwa obowiązują różne system prawne dotyczące poszczególnych jego obszarów (np. USA, Wlk. Brytania)

b) konflikt w płaszczyźnie personalnej - na terytorium danego państwa obowiązują systemy prawne dotyczące poszczególnych grup społecznych (np. państwa afrykańskie, azjatyckie gdzie mamy prawo kościelne i państwowe obok siebie.

W Polsce w PPM art. 5 „Jeżeli w państwie, którego prawo jest właściwe, obowiązują różne systemy prawne, prawo tego państwa rozstrzyga, który z tych systemów stosować należy.”

Na gruncie ustawy spotykamy się z dookreśleniem, o jakie prawo chodzi - prawo państwa np. art. 9§ 2 (prawu państwa, w którym ma siedzibę), 12 (prawo państwa, w którym czynności została dokonana), 15§ 1 (prawo państwa, w którym zawarto małżeństwo). W większości przypadków chodzi o dookreślenie - prawo państwa jako całości (art.5).

Wniosek - nasza norma kieruje nas do systemu prawnego jako całości a prawo tego państwa jego normy kolizyjne rozgraniczają te kwestie. Nasza norma nie ma nas skierować konkretnie do obszaru państwowego. Np. Zdolność prawna osoby prawnej podlega prawu siedziby. (prawu państwa siedziby). Jeśli ma siedzibę w Nowym Yorku, to zdawałoby się, że obowiązuje prawo Nowego Yorku, ale chodzi o prawo USA, które to wskaże dalej na prawo Nowego Yorku lub inaczej.

Art. 28 dylemat „Do zobowiązań umów giełdowych stosuje się prawo obowiązujące w siedzibie giełdy, chyba że strony dokonały wyboru prawa.” - tak naprawdę chodzi o prawo państwa siedziby giełdy (przepis martwy, bezużyteczny).

ZMIANA STATUTU (prawo właściwe) (dotyczy statutu rzeczowego jedynie)

Jest to zmiana powiązania określonego stanu faktycznego z określonym obszarem prawnym. W konsekwencji prowadzi do zmiany norm merytorycznych, które zostały wskazane przez naszą normę kolizyjną -do zmiany prawa merytorycznego właściwego dla rozstrzygnięcia danej sprawy.

Przyczyną tej zmiany mogą być:

1) konflikty międzyczasowe (temporalne) - polegają na zmianie statutu, zmianie norm kolizyjnych.( np. dzisiaj mamy normę która mówi że badamy zdolność prawną wg miejsca pochodzenia, jutro norma mówi że wg miejsca zamieszkania).

Zmiana norm kolizyjnych wskutek wejścia w życie nowych norm lub przesunięcia granic państwowych a także wskutek zastąpienia łącznika podstawowego łącznikiem posiłkowym (zmian norm kolizyjnych). Np. zdolność prawna os. fiz. podlega prawu ojczystemu. W międzyczasie pozbawiono ją tego obywatelstwa. art. 3 „Jeżeli ustawa przewiduje właściwość prawa ojczystego, a obywatelstwa danej osoby ustalić nie można albo osoba ta nie ma obywatelstwa żadnego państwa, stosuje się prawo państwa, w którym znajduje się jej miejsce zamieszkania.”

Łącznik posiłkowy - miejsce zamieszkania. Jest to łącznik posiłkowy względem łącznika głównego z art.9 § 1 - obywatelstwa. W stosunku do tej osoby dojdzie do zmiany statutu. Miejsce zamieszkania będzie decydowało o tym, czy ma zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych.

Rozwiązanie tych konfliktów intertemporalnych następuje na zasadach przyjętych w przepisach wprowadzających KC.

2) konflikty ruchome - przyczyną zmiany statutu jest zmiana okoliczności wyrażonych w łączniku normy kolizyjnej, co głównie następuje w skutek działania stron (np. zmiana miejsca położenia ruchomości, zmiana obywatelstwa, zmiana miejsca zamieszkania).

Może ten konflikt ruchomy się wiązać z obejściem prawa.

Przy rozwiązywaniu konfliktów ruchomych, ważną rolę pełni subokreślnik temporalny w normie kolizyjnej, bo jeśli ten subokreślnik temporalny precyzuje chwilę dla wskazania prawa właściwego, to będziemy mieli do czynienia ze statutem stałym i nie będzie zmiany statutu (np. sprawy spadkowe, obywatelstwo w chwili jego śmierci). Konflikt ruchomy nie doprowadzi do zmiany statutu: chwila urodzenia, chwila dokonania czynności, chwila zawarcia małżeństwa, chwila śmierci.

W ustawie występują też subokreślniki, które posługują się pojęciem każdoczesności i powołują się na prawo każdoczesne. Sytuacja ta doprowadza do zmiany statutu.

Np. przy małżeństwach - art. 17 § 1 „ Stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami podlegają ich każdoczesnemu wspólnemu prawu ojczystemu. Każdoczesne wspólne prawo ojczyste stron rozstrzyga także o dopuszczalności zawarcia, zmiany lub rozwiązania majątkowej umowy małżeńskiej.” mamy do czynienia ze statutem zmiennym.

Zasada właściwości każdoczesnego statutu dla zdarzeń, które miały w tym okresie powiązania z tym statutem.

Tutaj wskazujemy na dwie strony:

- negatywną - zakaz wstecznego działania statutu nowego czyli statutowi dawnemu cały czas będzie podlegać ocena zdarzeń zaistniałych pod jego rządami.

- pozytywną - zasada natychmiastowego oddziaływania statutu nowego do zdarzeń, które zaistniały po zmianie statutu.

Wcześniejszy statut może zmieniać treść tych stosunków, które miały miejsce przed zmianą statutu.

Zasada poszanowania praw nabytych - prawa nabyte pod rządami dawnego statutu nadal zachowują swoją moc.

OBEJŚCIE PRAWA

Jest to instytucja nieuregulowana w PPM. Stosuje się do niej podobne zasady jak w prawie materialnym, co w konsekwencji ma doprowadzić do nieważności.

W PPM obejście prawa - polega na takim zachowaniu się strony, które to zachowanie zmierza do zmiany powiązania pewnego stanu faktycznego z określonym obszarem prawnym w celu uniknięcia skutków zastosowania tego prawa.

Strona zmierza do zmiany okoliczności wyrażonych w łączniku w sposób sztuczny (np. zmiana miejsca zamieszkania) po to żeby ta zmiana mogła doprowadzić do powiązania stanu faktycznego z pożądanym dla niej stanem prawnym. To jest obejście prawa, więc jest zakazane już od czasów rzymskich. Przeciwdziała się temu. W prawie materialnym czynność jest wówczas nieważna. W PPM w razie stwierdzenia obejścia prawa, prawo wskazane w normalnym toku rzeczy jako właściwe znajdzie zastosowanie, czyli w sytuacji zanim nastąpiły działania zmierzające do zmiany okoliczności wyrażonych w łączniku.

Np. w wieku XIX księżna Witremont miała męża Francuza i chciała się z nim rozwieść i wyjść za księcia rumuńskiego. Prawo Francuskie nie dopuszczało rozwodów i powstał problem podziału majątku. Księżna wyjechała w strony niemieckie gdzie uzyskała obywatelstwo tego księstwa i rozwód został orzeczony, bo prawo ojczyste nowe - niemieckie pozwalało na to. Rozwód orzeczono. Sprawa o podział majątku odbywała się przed sądem francuskim. Sąd francuski uznał, że do rozwodu nie doszło. Doszło do obejścia prawa a w konsekwencji dla rozwodu jest zastosowane prawo francuskie, które rozwodów zakazuje.

Np. Polak się rozwiódł, żonie ma płacić alimenty. Żeby nie płacić alimentów przeszedł na muzułmanizm, gdzie nie płaci się żonie alimentów.

Np. ETS zaakceptował obejście prawa. Uznał, że wszystko jest w porządku dopóki działanie jest zgodne z traktatem i nie szkodzi, że ma to na celu obejście krajowych PPM.

Np. małżeństwo duńskie zamieszkałe w Danii pojechało do Anglii do znajomego i założyło tam spółkę, wskazując za siedzibę statutową mieszkanie znajomego. Założyli tam spółkę ze względu na niższe podatki i mniejszą biurokrację i też po to, żeby w Danii otworzyć oddział, który de facto prowadził całą działalność w Danii. Władze duńskie dopatrzyły się obejścia prawa. Małżeństwo duńskie powołało się na traktat, a rząd duński mówił, że kwestia nie dotyczy dwóch państw członkowskich, tylko jednego - Danii, bo powiązanie z Anglią było sztuczne. ETS uznał, że traktat pozwalał im obejść prawo.

DOSTOSOWANIE (zwane dopasowaniem)

rodzaj zabiegu kwalifikacyjnego prowadzonego w płaszczyźnie merytorycznoprawnej (a nie kolizyjnoprawnej)

Jest efektem sprzeczności lub braku harmonii pomiędzy normami należącymi do różnych systemów prawnych. Ta sprzeczność utrudnia lub uniemożliwia zastosowanie tych norm merytorycznych wskazanych przez normę kolizyjną. To dostosowanie wejdzie w grę w okolicznościach: rozszczepienia statutu, czyli kiedy będą w grę wchodzić różne statuty, czyli wskazane zostaną różne normy merytoryczne, pochodzące z różnych systemów i kiedy pojawi się między tymi systemami sprzeczność.

Może się to pojawić:

na tle rozstrzygania odrębnych spraw głównych należących do różnych zakresów norm kolizyjnych.

Odrębne sprawy główne należące do zakresu różnych norm kolizyjnych, przez co wskazują one różne systemy prawne, różne prawa właściwe, różne statuty.

Np. spadki i sprawy majątkowe małżeńskie (dwie różne sprawy), więc różne normy kolizyjne wchodzą w grę:

- sprawy spadkowe zakres normy z art. 34,

- sprawy małżeńskie majątkowe zakres normy z art. 21.

Skoro są 2 różne sprawy podlegające pod różne zakresy różnych norm to każda z tych norm odeśle do innego systemu prawnego, do innego statutu, do innego prawa właściwego, do innego prawa merytorycznego.

Np. mąż obywatelstwo szwedzkie, żona angielskie a miejsce zamieszkania ich - Anglia. Rozstrzyga sąd polski, który stoi przed dylematem dostosowania bo w świetle prawa polskiego do oceny spraw spadkowych właściwe jest prawo ojczyste spadkodawcy z chwili jego śmierci więc dla oceny sprawy spadkowej właściwe będzie prawo szwedzkie - prawo szwedzkie spadkowe nie przewiduje dziedziczenia przez żonę, tylko załatwia tą sprawę w ramach wspólności majątkowej. Jakby sąd polski chciałby zastosować statut spadkowy to uznałby, że żona nie dziedziczy. Dostosowanie ma usunąć nie sprawiedliwości. Prawo szwedzkie załatwia te sprawy w ramach wspólności małżeńskiej więc sąd polski taż zastosuje statut małżeński - prawem właściwym wtedy będzie prawo ojczyste - prawo angielskie, które nie przewiduje żadnego udziału we wspólności dla żony ani męża, ale przewiduje bardzo wysoki ułamek w sprawach spadkowych. Więc żona bez względu rozpatrzenie sprawy czy to od strony dziedziczenia czy od strony wspólności majątkowej to nic nie dostaje. W takich okolicznościach sąd musi dokonać dostosowania tzn. stworzyć własną normę merytoryczną. Porównuje Anglię i Szwecję 1/2 i 1/4 to buduje własną normę merytoryczną pośrodku - 1/3.

przy rozstrzyganiu jednej sprawy miarodajna ( jedna) norma kolizyjna wskaże więcej niż jeden system prawny.

O przysposobieniu decyduje prawo ojczyste. Jak jest dwóch przysposabiających różnego obywatelstwa.

ŁĄCZNIK

to element normy kolizyjnej, który wiąże stan faktyczny z określonym obszarem prawnym. To związanie konkretnego stosunku z określonym obszarem prawnym może nastąpić za pomocą różnych więzi i w różny sposób.

Ze względu na więzi wyróżnia się:

a) łączniki podmiotowe - związane z określoną osobą: obywatelstwo, miejsce zamieszkania, siedziba osoby prawnej ( ale nie będzie art. 9§3 siedziba przedsiębiorstwa bo jest to miejsce prowadzenia działalności gospodarczej).

b) łączniki przedmiotowe - to pozostałe: siedziba przedsiębiorstwa, siedziba giełdy, miejsce targów, miejsce położenia rzeczy, miejsce dokonania czynności.

a) łączniki subiektywne - to jedynie wybór prawa.

b) łączniki obiektywne - to pozostałe.

Ze względu na sposób powiązania: !!

a) łączniki proste - wskazują na jedno prawo za pomocą którego następuje powiązanie.

b) łączniki złożone --- przewidują właściwość kilku praw. Takiego przykładu w naszej ustawie nie mamy. Nasza ustawa mówi o łącznikach, które przewidują tylko jedno określone prawo. W znaczeniu szerszym wśród łączników złożonych znaczenie bardzo istotne mają łączniki kumulatywne. Są to łączniki:

alternatywne - wskazują na systemy prawne z takim samym nasileniem (w naszej ustawie nie występują, występują w Konwencji EWG dla zobowiązań umownych), ich skutki ocenia się wg systemu korzystniejszego dla strony (wg interesów stron)

główny i posiłkowy - pierwszeństwo ma łącznik główny a drugi ma charakter akcesoryjny (w naszej ustawie występują łączniki posiłkowe:

→ miejsce zamieszkania zamiast obywatelstwa, gdy nie można go ustalić

→ jeśli nie można w ogóle ustalić miejsca zamieszkania to posiłkowo - prawo polskie art. 7 „Jeśli nie można ustalić okoliczności, od których zależy właściwość określonego prawa obcego, albo jeżeli nie można stwierdzić właściwego prawa obcego, stosuje się prawo polskie.”

→ przy formie czynności prawnej - ł. główny (lex causae) to prawo właściwe dla tej czynności, a posiłkowy to miejsce dokonania czynności. Różnica dotyczy skutków niedochowania przesłanek przewidzianych w prawie wskazanym - jeżeli nie zostaną dochowane przesłanki wskazane w prawie ani za pomocą łącznika głównego ani posiłkowego, czyli forma czynności nie spełnia warunków ani właściwych dla danej czynności ani nie spełnia warunków przewidzianych w prawie miejsca jej dokonania to skutki niedochowanie tej formy ocenia się wg prawa wskazanego łącznikiem głównym.

PRAWO RZECZOWE

W kontekście kolizyjnoprawnym sprawy rzeczowe należą do trudniejszych. Ze sprawami rzeczowymi wiąże się władztwo państwowe i państwo zawsze w szerszym zakresie reguluje kwestie z zakresu spraw rzeczowych aniżeli z zakresu innych spraw.

Wiąże się to:

→ z podziałem na nieruchomości i ruchomości

→ z określeniem, jakie prawa są prawami rzeczowymi a jakie obligacyjnymi,

→ z posługiwaniem różnymi łącznikami przez poszczególne ustawodawstwa.

W związku z ruchomościami powstaje duży dylemat związany ze zmianą miejsca położenia rzeczy, która to zmiana prowadzi zwykle do zmiany statutu, czyli prawa właściwego dla oceny powstania treści zmiany i ustania danego prawa rzeczowego.

Kwestia łączników się zmieniała: początkowo

NIERUCHOMOŚCI - łącznik podstawowy - łącznik miejsca położenia tej nieruchomości.

RUCHOMOŚCI - łącznik personalny, czyli prawo ojczyste osoby uprawnionej.

W tej chwili w niektórych systemach prawnych ten dualizm nadal się utrzymuje, ale są też systemy prawne, w których mam do czynienia z jednolitością statutu rzeczowego np. tak jest w Polsce - jednolitość statutu rzeczowego, czyli bez względu na to czy są to nieruchomości czy ruchomości to jeden łącznik - łącznik miejsca położenia przedmiotu praw rzeczowych.

W prawie spadkowym polskim też jednolitość statutu spadkowego, czyli niezależnie, co wchodzi w skład spadku, czy ruchomości czy nieruchomości.

1. Kwalifikacja zakresu normy:

Art. 24. § 1. Własność i inne prawa rzeczowe podlegają prawu państwa, w którym znajduje się ich przedmiot.

§ 2. Nabycie i utrata własności, jak również nabycie i utrata oraz zmiana treści lub pierwszeństwa innych praw rzeczowych, podlegają prawu państwa, w którym znajdował się przedmiot tych praw w chwili, gdy nastąpiło zdarzenie pociągające za sobą wymienione skutki prawne.

§ 3. Przepisy paragrafów poprzedzających stosuje się odpowiednio do posiadania.

Problem kwalifikacji normy kolizyjnej dotyczącej tego, co rozumiemy pod pojęciem praw rzeczowych - własność rozumiana jest obecnie w sposób w miarę jednolity, natomiast w rozumieniu praw rzeczowych są różnice, szczególnie w rozróżnieniu praw rzeczowych od praw obligacyjnych. Zakresy mogą się różnić w różnych państwach.

Prawa rzeczowe to skuteczne erga omnes prawa, które dotyczą rzeczy in rem, prawa do rzeczy (nie ad rem na rzeczy). Rozwiązanie tych problemów kwalifikacyjnych następuje z pomocą jednej z wybranych metod kwalifikacyjnych.

Ze względu na to, iż w każdym systemie prawnym obowiązuje zasada numerus clausus praw rzeczowych - zasada zamkniętej listy praw rzeczowych - to sąd będzie posługiwał się metodą lex causa prawa właściwego czyli prawo właściwe (w sensie prawa przedmiotowego bo chodzi o przepisy) wskaże nam czy to konkretne prawo podmiotowe jest prawem rzeczowym czy nie. Prawo właściwe wskaże nam czy rzecz ta jest ruchomością czy nieruchomością (lex fori nie decyduje o tym).

Lex causae - prawo prawdopodobnie właściwe, bo dopiero to prawo odpowie nam na pytanie: czy rzeczywiście jest to prawo rzeczowe czy może prawo obligacyjne? Wtedy trzeba wrócić do naszej normy kolizyjnej i w oparciu o normy z zobowiązań odnaleźć statutu kontraktowy.

Prawa na dobrach niematerialnych - podobne do praw rzeczowych, bo też skuteczne erga omnes. Jedni mówią, że to jest luka w prawie, inni że trzeba analogii poszukać, ale są też i tacy którzy mówią, że odpowiednio a nawet niekiedy wprost stosować do tych praw normę z zakresu prawa rzeczowego.

2. Kwalifikacja łącznika:

Łącznikiem jest miejsce położenia przedmiotu praw rzeczowych.

Def. PRZEDMIOT - jest to pojęcie szersze od pojęcia rzeczy, ( rzecz - to dobro materialne ruchome lub nieruchome).

Przedmiotem prawa rzeczowego mogą być również dobra niematerialne a w szczególności tym przedmiotem mogą być prawa Np. hipoteka jest na prawie własności, obciąża prawo własności nieruchomości ( nie obciąża nieruchomości tylko prawo).

Def. MIEJSCA POŁOŻENIA

- przy dobrach materialnych nie ma problemu z ustaleniem ich miejsca położenia, sprowadza się je do faktycznego usytuowania

- przy dobrach niematerialnych - bierze się pod uwagę punkt odniesienia np. hipoteka na prawie własności nieruchomości - punkt odniesienia to ta nieruchomość np. zastaw na wierzytelności, zastaw na obligacji

- brak punktu odniesienia w zależności od okoliczności może to być miejsce zamieszkania dłużnika lub wierzyciela stosuje się kwalifikację funkcjonalną, nie da się tego ustalić a priori.

Ustalając miejsce położenia zasadą jest - faktyczne położenie tego przedmiotu czyli SITUS NATURALIS. To faktyczne położenie może zawodzić w odniesieniu do ruchomości - kwestia przemieszczania się ruchomości, więc wtedy stosujemy SITUS CIVILIS - ujęcie prawne.

Są 2 grupy wyjątków gdzie situs civilis musi się pojawić: trzeba sztucznie ustalić, że mimo iż to się przemieszcza, leży w danym miejscu i stosować prawo właściwe dla tego miejsca:

a) są to prawa rzeczowe na środkach transportowych

Prawa rzeczowe na środkach transportowych, pociąg, samochód itd. są one również przedmiotem praw rzeczowych, bo ktoś jest ich właścicielem czy też użytkownikiem, jest jakaś osoba uprawniona.

Statki powietrzne - prawo lotnicze reguluje - statutem rzeczowym jest prawo państwa przynależności tego statku powietrznego.

Statki morskie - prawem właściwym będzie prawo bandery.

Nie jest uregulowana kwestia praw rzeczowych do pociągu lub samochodu, są zasady doktrynalne ewentualnie.

b) prawa rzeczowe na przedmiotach przewożonych (res in transitum) rzeczy w transporcie. Rzecz znajduje się w ruchu, czyli układ dynamiczny w związku z czym nie ma rzeczywistego powiązania z określonym terytorium a tym samym z obszarem prawnym i do tej sytuacji stosuje się situs civilis bo brak powiązania. W sytuacji, gdy ta rzecz osiągnie swój cel, osiągnie układ statyczny to od tego momentu zasada ogólna - situs naturalis. Situs civilis to np: miejsce wysłania rzeczy lub miejsce docelowe dotarcia rzeczy, prawo właściwe dla praw rzeczowych na środku transportowym, w którym się przemieszcza

Zakres zastosowania statutu rzeczowego:

Powstanie, zmiana, przeniesienie treści oraz wygaśnięcie prawa rzeczowego, ale też do zakresu statutu rzeczowego należy ocena zdarzeń wywołujących skutki prawno-rzeczowe. Np. zasiedzenie jest zdarzeniem prawno-rzeczowym, które prowadzi do powstania prawa własności. Do statutu rzeczowego należą zdarzenia prawno-rzeczowe wywołujące skutki rzeczowe. Skutki prawno-rzeczowe wywołane przez zdarzenie inne niż prawno-rzeczowe np. umowa sprzedaży jako zdarzenie obligacyjne - wywołuje skutki prawnorzeczowe w postaci nabycia własności. Do zakresu statutu rzeczowego należy ocena zdarzeń prawno-rzeczowych wywołujących skutki prawno-rzeczowe ale do zakresu statutu rzeczowego nie należy ocena tytułu nabycia praw rzeczowych prowadzących do powstania, ustanie itd jeżeli te tytuły nie należą do prawa rzeczowego a do innych działów prawa cywilnego np. tytuł umowy sprzedaży, darowizny, zamiany należy do prawa obligacyjnego ale wywołuje w prawie polskim skuteki prawno-rzeczowe w postaci przeniesienia własności tzn nabycia własności po jednej stronie, utraty po drugiej.

To tylko skutki oceniamy wg statutu rzeczowego ale sam tytuł - umowę wg statutu kontraktowego. Mogą być też inne zdarzenia prowadzące do skutków rzeczowych np. z zakresu statutu spadkowego, małżeńskiego.

Np. przy umowie sprzedaży dochodzi do rozszczepienia statutu:

- statut kontraktowy,

- statut rzeczowy

- statut personalny

- statut pełnomocnictwa (może)

- statut formy

- przedawnienia roszczeń z tej umowy

- statut małżeński (marginalnie)

Nie należy do statutu rzeczowego majątek rozumiany jako zbiór praw universitas podlega ten majątek jako całość prawu właściwemu, do którego przynależy ze względu na swą naturę, np. majątek wspólników spółki cywilnej - statut kontraktowy, majątek jako masa spadkowa - statut spadkowy, majątek wspólny małżeński - statut małżeński (ale z chwilą kiedy dojdzie do zniesienia tej wspólności wracamy do statutu rzeczowego, czyli poszczególne przedmioty wchodzące w skład tej masy każdy z nich odrębnie będzie podlegał swojemu statutowi rzeczowemu).

Zmiana miejsca położenia rzeczy

Z pkt widzenia PPM (inaczej w podręczniku) jest wtedy, kiedy rzecz zostanie przeniesiona z terytorium jednego państwa na drugie.

- Co do nieruchomości rzadko, tylko gdy zmiana granic

- Co do rzeczy ruchomych często, bo one w sposób naturalny przemieszczają się.

W pewnym sensie zmiana miejsca położenia rzeczy może się wiązać ze zmianą statutu. Zmiana statutu nie jest ogólnie uregulowana ale cząstkowo w odniesieniu do praw rzeczowych.

Art. 24. § 1 Własność i inne prawa rzeczowe podlegają prawu państwa, w którym znajduje się ich przedmiot.

§ 3 Przepisy paragrafów poprzedzających stosuje się odpowiednio do posiadania.

Dla oceny praw rzeczowych podstawowe znaczenie ma zasada każdoczesnego działania prawa miejsca położenia przedmiotu tych praw czyli art. 24§1 - z każdą zmianą położenia rzeczy wiąże się zmiana statutu czyli prawa właściwego dla oceny treści powstania, zmiany i ustania prawa rzeczowego.

Ale art.24 § 2 „ Nabycie i utrata własności, jak również nabycie i utrata oraz zmiana treści lub pierwszeństwa innych praw rzeczowych, podlegają prawu państwa, w którym znajdował się przedmiot tych praw w chwili, gdy nastąpiło zdarzenie pociągające za sobą wymienione skutki prawne”.

Art. 24§ 2 jest to wyjątek który mówi, że zasada zmienności statutu nie dotyczy jednak nabycia i utraty własności oraz zmiany treści lub pierwszeństwa innych praw rzeczowych gdyż podlegają one statutowi niezmiennemu - podlegają prawu państwa, w którym znajdował się przedmiot tych praw w chwili, gdy nastąpiło zdarzenie pociągające za sobą wymienione skutki prawne”.

Zestawiając art. 24§1 z Art. 24§ 2 wyjątki wymienione w §2 konsumują nam w zasadzie cały zakres statutu rzeczowego - prawie cały. Priorytetowe znaczenie materialnie ma §2. To, co jest poza §2 podlega statutowi zmiennemu, natomiast większość kwestii związanych ze statutem rzeczowym podlega statutowi niezmiennemu, bo chodzi o miejsce położenia rzeczy w chwili, gdy nastąpiło zdarzenie pociągające za sobą owe skutki prawne np. zawarto umowę sprzedaży, zasiedzono jakąś nieruchomość.

Niezmienność statutu czyli PETRYFIKACJA STATUTU.

Wskazanie prawa właściwego w przypadku art. 24 § 2 zdeterminowane jest dwiema sytuacjami:

1) sytuacja dokonana → jeżeli zmiana miejsca położenia przedmiotu nastąpiła w chwili kiedy stan powstania, zmiany, ustania prawa rzeczowego był definitywnie zamknięty (zawarto umowę sprzedaży, zasiedzono nieruchomość- stan się zamknął skutki powstały) i tu w tym zakresie decydujące znaczenie ma zasada praw nabytych, która działa w dwóch kierunkach:

a) kierunek pozytywny → jeżeli prawo już powstało (stan został zamknięty) na terenie określonego państwa a rzecz dostała się później na teren innego państwa w którym powstanie tego prawa w taki sposób nie jest możliwe to PRAWO NADAL TRWA!

Np. jeżeli na terenie Francji zawarto umowę sprzedaży - solo consensus tzn. bez wydania rzeczy a później rzecz przedostała się do Niemiec gdzie wymaga się realności wydania tej rzeczy, czyli w Niemczech umowa solo consensus nie doprowadziłaby do przeniesienia prawa własności bez wydania rzeczy. Ale tę umowę zawarto na terenie Francji i jeżeli ta rzecz przedostanie się do Niemiec to jednak to prawo wcześniej nabyte musi być respektowane.

Np. w Polsce zawarto umowę obligacyjną, która prowadzi do skutku podwójnego rozporządzającego czyli nabycie własności następuje w odniesieniu do rzeczy oznaczonych co do tożsamości a później przeniesiono tą rzecz do Niemiec gdzie wymaga się odrębnej czynności rozporządzającej - sama umowa nie wystarczy jako zobowiązująca ale w Polsce była już zawarta i skutek powstał rozporządzający to prawo to musi być respektowane.

b) kierunek negatywny → prawo nie powstało a rzecz została przeniesiona na teren innego państwa to uwzględnia się przepisy obowiązujące na terenie państwa do którego ta rzecz została przeniesiona.

Np. w Niemczech zawarto umowę solo consensus (nie doszło do przeniesienia własności) a potem przeniesiono tą rzecz do Francji to pomimo że tam można zawierać tak to prawo nie powstało.

2) sytuacja niedokonana → rzecz zmienia swoje położenie z jednego obszaru na drugi w chwili kiedy ciąg zdarzeń zmierzający do wywołania określonego skutku prawnego trwa, nie został zamknięty to wtedy decydujące znaczenie ma statut późniejszy, tam gdzie zakończy się ów ciąg zdarzeń.

Np. nabycie własności ruchomości poprzez zasiedzenie, np. okres zasiedzenia w Polsce 3 lata a w Szwajcarii 5 lat, pan X zaczął zasiadywać w Polsce 2 lata a potem przeniósł się do Szwajcarii to jeszcze 3 lata musi zasiadywać a jeżeli w Szwajcarii zasiadywał 4 lata i przeniósł się do Polski to już zasiedział.

ZOBOWIĄZANIA

Obok ustawy obowiązuje Konwencja o prawie właściwym dla zobowiązań umownych.

Zobowiązania dzielą się na:

1) zobowiązania wynikające z czynności prawnych → statut kontraktowy

2) zobowiązania niewynikające z czynności prawnej → statut deliktowy.

Statut kontraktowy - zasadą jest wybór prawa

art. 25 § 1 → wybór ograniczony, bo strony mogą dokonać wyboru prawa, jeśli pozostaje on w związku z zobowiązaniem.

§2 mówi, że nie dotyczy zobowiązań dot. nieruchomości gdyż zobowiązanie podlega prawu państwa, w którym ta nieruchomość jest położona - łącznik miejsca położenia nieruchomości (tego wyj. nie ma w Konwencji bo tu dla nieruchomości strony mogą dokonać wyboru prawa). Ale każde państwo ma przepisy wymuszające zastosowanie danego prawa.

Konwencja - wybór nie jest ograniczony, strony mogą dokonać wyboru jakkolwiek.

Wybór prawa

→ jest czynnością prawną, jeżeli dokonamy go dla umowy, to ten wybór prawa jest odrębną czynnością prawną - czyli jest też umową - odrębną, chociaż najczęściej znajduje się w tym samym dokumencie co umowa główna (zwykle jest to jeden z końcowych przepisów, § ).

→podlega odrębnej ocenie kolizyjno-prawnej, jeżeli wybieramy prawo dla czynności jednostronnej to wybór prawa będzie czynnością jednostronną.

Czynność główną - oceniamy wg prawa wybranego.

Wybór prawa wg jakiego prawa oceniamy?

Wg jakiego prawa ocenić czynność kolizyjno-prawną pod tytułem wybór prawa?

Czy wg lex fori, czy wg prawa właściwego dla umowy głównej, czy doszukiwać się zasad ogólnych np. związek ze zobowiązaniem - nie wiadomo.

→ można dokonać go dla danej czynności - przed, równocześnie z dokonaniem czynności, po dokonaniu, nawet w toku sporu do momentu wydania wyroku.

→ jest czynnością kolizyjno-prawną, którą można uzewnętrznić:

- strony mówią, że prawem właściwym dla danego stosunku prawnego będzie prawo francuskie - wprost odwołują się do określonego systemu prawnego.

- określenie, że prawem właściwym dla danej czynności będzie prawo obowiązujące w siedzibie sprzedawcy - quasi łącznik wtórny.

→ jeżeli dokonujemy wyboru prawa do wybieramy określony system prawny obowiązujący w określonym państwie, nie może to być system nieobowiązujący lub pozaprawny.

My wskazujemy ten system po całości, wybieramy prawo jako całości. To prawo w całości znajdzie zastosowanie dla oceny ważności umowy (przesłanek materialno-prawnych bo wyboru co do formy nie możemy dokonać - choć w pewnym zakresie Konwencja co do zobowiązań wprowadza modyfikacje bo forma może odnosić się nie tylko do zobowiązań ale też do innych czynności.

Jeżeli strony nie dokonają wyboru prawa to wchodzą w grę zasady wynikające z Konwencji: najsilniejszy związek z zobowiązaniem a co do tego później określone domniemania, czyli łączniki obiektywne wynikające z przepisów.

Skutki braku wyboru prawa lub wyboru niewłaściwego:

Brak wyboru prawa jest traktowany na równi z wyborem nieskutecznym.

Wybór nieskuteczny jest wtedy, gdy strony powołają się na system pozaprawny - bo mają wybrać prawo jakiegoś państwa a nie prawo jakiejś organizacji. Ten wybór nieskuteczny sąd może uznać, co najwyżej za wskazanie materialno-prawne i uzupełnić tym samym treść umowy o postanowienia wynikające z wybranego źródła.

WSKAZANIE MATERIALNOPRAWNE

Polega ono na tym, że strony inkorporują, włączają określone normy, wybrane normy, poszczególne normy, konkretne normy do treści umowy. Te inkorporowane normy stają się niejako częścią umowy i w sposób bezpośredni regulują prawa i obowiązki stron.

W jednej i tej samej umowie można dokonać materialno-prawnego wskazania kolizyjno-prawnego wyboru.

Przy kolizyjno-prawnym wyborze wskazujemy system prawny, który będzie oceniał po całości czy taka umowa jest ważna.

Materialno-prawne wskazanie może być takie, że my włączymy do danej umowy przepisy pochodzące z różnych systemów prawnych. Może się ono odnosić do systemów pozaprawnych np. prywatne kodyfikacje przygotowanych przez org. międzynarodowe.

Strony mogą dokonać wyboru prawa, a jeżeli nie dokonają to Konwencja mówi, że prawem właściwym wtedy jest prawo najściślej związane ze zobowiązaniem.

Konwencja wskazuje kaskadę domniemań, wskazując, które prawo jest tym najściślej związanym z zobowiązaniem.

Np. jeśli zobowiązanie dotyczy nieruchomości to prawem właściwym- będzie miejsce położenia nieruchomości.

Ta kaskada domniemań opiera się na teorii charakterystycznych świadczeń zaczerpniętych z teorii Saviniego jego teorii siedziby stosunku prawnego a ostatecznie teoria charakterystycznych świadczeń została sformułowana przez Sznicera.

Poza przypadkami wskazanymi wyraźnie w Konwencji przyjęto w doktrynie inne jeszcze ogólne zasady wskazywania prawa najściślej związanego z zobowiązaniem:

- świadczenie strony, która działa nie w ramach działalności gospodarczej przeważa nad interesem profesjonalisty,

- jeżeli obie stronny są profesjonalistami to przeważa świadczenie niepieniężne,

- jeżeli oba świadczenia mają charakter pieniężny to przeważa świadczenie które wiąże się z większym ryzykiem lub większymi obowiązkami,

- jeżeli są to umowy adhezyjne to umowa ta podlega prawu strony silniejszej,

- jeżeli mamy umowy jednostronnie zobowiązujące np. darowizna to umowa ta podlega prawu zobowiązanego.

2 etpy przy teorii charakterystycznych świadczeń:

1) najpierw musimy odnaleźć to świadczenie charakterystyczne, które w danej umowie przeważa, jest silniejsze decyduje o istocie umowy wg albo zasad szczególnych albo ogólnych.

2) umowa podlega prawu osoby zobowiązanej tzn. że jeżeli odnajdziemy to świadczenie to ustalamy kto jest stroną zobowiązaną do tego świadczenia a prawem właściwym będzie prawo siedziby tej osoby zobowiązanej do świadczenia charakterystycznego.

Zobowiązania niewynikające z czynności prawnych.

Kwalifikacja miejsca dokonania czynności jest niejednolita.

1) trudno ustalić, co jest tym zdarzeniem wywołującym określone skutki prawne

Np. gdy w państwie A kupiliśmy paczuszkę cukierków, w państwie B otworzyliśmy i zjedliśmy cukierki, w państwie C doszło do zatrucia.

2) problem wielomiejscowości czynów lub skutków

np. wybuch w Czarnobylu - skutki pojawiły się w różnych państwach.

Jest projekt Rozporządzenia EWG o prawie właściwym dla zobowiązań niewynikających z czynności prawnych, który może rozwieje te wątpliwości.

PRAWO RODZINNE I OPIEKUŃCZE

I część - Małżeństwo

Problematyka kolizyjno-prawna zajmuje się powstaniem związku małżeńskiego, które traktuje jak czynność prawną oraz skutkami prawnymi wynikającymi z tego faktu oraz skutkami unieważnienia i ustania małżeństwa.

Zawarcie małżeństwa - wymogi materialne

Art. 14 rozstrzyga o nich prawo ojczyste w stosunku do każdej ze stron. Możność zawarcia małżeństwa dotyczy wszelkich przeszkód - jednostronnych i dwustronnych.

Przeszkody jednostronne - dotyczą tej osoby, której prawo ojczyste je przewiduje. Przeszkody dwustronne - muszą być spełnione bez względu na to czy prawo ojczyste drugiej strony je przewiduje czy nie, np. nakaz monogamii, to dot. obu stron, druga strona musi też poprzestawać w związku monogamicznym.

Prawo ojczyste jednej strony oddziaływuje również na drugą stronę i odwrotnie.

Wymogi formalne

Art. 15 (który jest wyjątkiem od art. 12) forma zawarcia małżeństwa - ł. podstawowy i posiłkowy - doczytać

Stosunki między małżonkami dzielimy na:

a) osobiste - art17 §1 - podlegają każdoczesnemu wspólnemu prawu ojczystemu

b) majątkowe - art17 §1 + § 2 i §3

Zakres tej normy kolizyjnej wyróżnia tu 2 rodzaje stosunków majątkowych:

- stosunki wynikające z małżeńskiego ustroju małżeńskiego nieopartego na majątkowej umowie małżeńskiej (np. wspólność ustawowa)

- stosunki majątkowe związane ze stosunkami osobistymi (np. obowiązek zaspakajania potrzeb rodziny, zarząd majątkiem wspólnym) art17 §1 - podlegają każdoczesnemu wspólnemu prawu ojczystemu

- grupa stosunków wynikających z umowy majątkowej małżeńskiej (tam gdzie jest intercyza)

ad. a) zawarcia, zmiany lub rozwiązania umowy - prawo każdoczesne

ad. b) treść umowy czyli wzajemne prawa i obowiązki - petryfikacja statutu - prawo ojczyste wspólne z chwili zawarcia.

II część POKREWIEŃSTWO - stosunki między rodzicami a dziećmi

Art. 19 §1 mówi o stosunkach między rodzicami a dziećmi - prawo ojczyste dziecka.

Art. 20 mówi o roszczeniach alimentacyjnych między powinowatymi a krewnymi - prawie osoby uprawnionej do alimentacji tzn. zarówno dziecko jak i rodzic może się ubiegać.

Art. 19 musi ustąpić przed art. 20.

Wyszukiwarka