Temat 1: Polska, położenie geograficzne, podział administracyjny Polski
Polska położona jest w centrum kontynentu europejskiego
Położenie geograficzne Polski - w geometrycznym środku Europy, na styku Europy Zachodniej i Wschodniej, wpływa na występowanie charakterystycznych cech środowiska przyrodniczego - budowę geologiczną, rzeźbę, klimat, stosunki wodne, gleby, szatę roślinną, świat zwierzęcy.
Powierzchnia: |
|
całkowita 312 685 km2 |
|
Powierzchnia o wzniesieniu nad poziomem morza |
|
poniżej 0 m |
0,2 % |
0 - 200 m |
74,9 % |
200 - 500 m |
21,8 % |
500 - 1000 m |
2,9 % |
powyżej - 1000 m |
0,2 % |
średnia wys. |
173 m (Europa - 330 m) |
Długość granic:
całkowita z siedmioma państwami - 3495 km (wodami granicznymi 1281 km)
w tym granica lądowa (w km) z:
Rosja |
- 210 |
Litwa |
- 103 |
Białoruś |
- 416 |
Ukraina |
- 529 |
Słowacja |
- 539 |
Czechy |
- 790 |
Niemcy |
- 467 |
Granica morska |
- 440 (długość linii brzegowej - 788) |
Najdalej wysunięte punkty:
- N - Rozewie (54°50' N)
- S - Opołonek (49°00' S)
- E - kolano Bugu na wschód od Strzyżowa (24°08' E)
- W - zakole Odry na zachód od Cedyni (14°07' W)
Konsekwencje rozciągłości równoleżnikowej:
- różnica czasu lokalnego, na wsch. krańcach Polski Słońce wschodzi i zachodzi około 40 min. wcześniej niż na zachodzie.
Konsekwencje rozciągłości południkowej:
- różny kąt padania promieni słonecznych w południe w Polsce południowej i północnej (6°)
- zróżnicowanie długości dnia i nocy (dłuższy dzień w lecie i dłuższa noc w zimie na północy kraju)
- różnica średnich temperatur.
Główne cechy położenia Polski w Europie:
- położenie pośrednie miedzy zróżnicowaną w rzeźbie terenu i budowie Europą Zachodnią
i Wschodnią.
- położenie prawie w całości w zlewisku Morza Bałtyckiego
- położenie w strefie klimatu umiarkowanego przejściowego
- położenie na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych
- położenie w bliskości państw Unii Europejskiej.
Podział administracyjny:
16 województw;
308 powiatów;
2489 gmin
Lp |
Województwo (Stolica) |
Powierzchnia |
Ludność |
1 |
Dolnośląskie (Wrocław) |
19 946 |
2 987 |
2 |
Kujawsko-pomorskie (Bydgoszcz, Toruń) |
17 970 |
2 098 |
3 |
Lubelskie (Lublin) |
25 115 |
2 244 |
4 |
Lubuskie (Gorzów Wlkp., Zielona Góra) |
13 985 |
1 019 |
5 |
Łódzkie (Łódź) |
18 223 |
2 676 |
6 |
Małopolskie (Kraków) |
15 141 |
3 204 |
7 |
Mazowieckie (Warszawa) |
35 715 |
5 068 |
8 |
Opolskie (Opole) |
9 412 |
1 092 |
9 |
Podkarpackie (Rzeszów) |
17 890 |
2 117 |
10 |
Podlaskie (Białystok) |
20 180 |
1 224 |
11 |
Pomorskie (Gdańsk) |
18 293 |
2 179 |
12 |
Śląskie (Katowice) |
12 309 |
4 899 |
13 |
Świętokrzyskie (Kielce) |
11 672 |
1 329 |
14 |
Warmińsko-mazurskie (Olsztyn) |
24 202 |
1 460 |
15 |
Wielkopolskie (Poznań) |
29 942 |
3 345 |
16 |
Zachodniopomorskie (Szczecin) |
23 032 |
1 729 |
Ogółem: |
312 685 |
38 |
|
Większe miasta:
Łódź (806 tys.)
Kraków (740 tys.)
Wrocław (650 tys.)
Poznań (578,2 tys.)
Gdańsk (462 tys.)
Szczecin (416 tys.)
Bydgoszcz (386 tys.)
Katowice (345 tys.)
Lublin (356 tys.)
Najwyższy szczyt: Rysy (Tatry) 2499 m n.p.m.
Największa depresja: Żuławy - depresja w delcie Wisły - 1,8 m p.p.m
Najdłuższa rzeka: Wisła 1047 km
Największe jezioro: Śniardwy (Mazury) pow. 11 383 ha
Najgłębsze jezioro: Hańcza 108 m
Temat 2: Polska, budowa geologiczna, zasoby mineralne, rzeźba
Na obecne ukształtowanie terenów polskich miały wpływ procesy geologiczne datowane pomiędzy prekambrem a holocenem. Współczesną budowę geologiczną Polski określa się mianem - mozaikowej (skomplikowanej). Nasz kraj pod względem geologicznym położony jest w trzech głównych prowincjach geologicznych kontynentu europejskiego:
prekambryjskiej platformie wschodnioeuropejskiej,
obszarze fałdowań paleozoicznych (kaledońskich i hercyńskich) - z tego okresu pochodzą Sudety
i Góry Świętokrzyskie, Zapadlisko Śląsko-Krakowskie, Monoklina Przedsudecka, Monoklina Śląsko-Krakowska, Niecka Szczecińska, Niecka Mogileńska, Niecka Łódzka i Miechowska, Wał Środkowopolski,
obszarze fałdowań alpejskich - w wyniku tych fałdowań powstały Karpaty i Zapadlisko Przedkarpackie.
Platforma wschodnioeuropejska jest najstarszą i największą jednostką geologiczną. Jej zachodnia część obejmuje północno-wschodnią część Polski. Platforma ta zbudowana jest z prekambryjskich skał magmowych i metamorficznych. Na nich znajduje się pokrywa skał osadowych złożona z osadów paleozoiku, mezozoiku i kenozoiku. Podłoże krystaliczne ma urozmaiconą powierzchnię, tworzy wyniesienia, np. mazursko-suwalskie, Sławatycz i obniżenia nadbużańskie, podlaskie, nadbałtyckie. Zachodnią granicą platformy jest niecka brzeżna, w której prekambryjskie podłoże zapada się do głębokości ponad 10 km.
Platforma paleozoiczna rozciąga się na zachód od platformy wschodnioeuropejskiej oraz na północ od Karpat. Podłoże wschodniej części zostało sfałdowane podczas orogenezy kaledońskiej, a zachodniej części podczas orogenezy hercyńskiej. Podczas orogenezy alpejskiej platforma podzieliła się na nieckę brzeżną, wał środkowopolski, niecki: szczecińską, mogileńską i nidziańcką oraz monoklinę przedsudecką. Na północno-wschodniej części platformy znajdują się Góry Świętokrzyskie, a na zachodniej Sudety.
W Sudetach występują najstarsze skały Polski m.in. prekambryjskie gnejsy sowiogórskie. Występują także skały magmowe i metamorficzne wieku paleozoicznego.
Góry Świętokrzyskie zbudowane są ze skał paleozoicznych. Skały te zostały sfałdowane podczas orogenezy hercyńskiej, a całe góry podczas orogenezy alpejskiej.
Zapadlisko śląsko-krakowskie jest wypełnione osadami karbońskimi, w obrębie których znajdują się grube pokłady węgla kamiennego.
Strefa fałdowań alpejskich zajmuje południową część Polski. Znajdują się tam najmłodsze jednostki kenozoiczne - Karpaty i zapadlisko przedkarpackie. Są one zbudowane z osadów mezozoicznych
i trzeciorzędowych.
Ukształtowanie terenu
Polska jest krajem o dość urozmaiconej rzeźbie terenu, przy przewadze nizin (91,3% powierzchni kraju). Ogólną tendencją jest zmniejszanie się wysokości z południa w kierunku północno-zachodnim. Najbardziej urozmaicona rzeźba występuje w części południowej. Średnie wzniesienie nad poziom morza wynosi 173 m. Najwyższym punktem są Rysy 2499m., zaś najniższym depresja na Żuławach Wiślanych. Cechą charakterystyczną ukształtowania terenu jest pasowość rzeźby. Wyróżniamy trzy pasy nizin i trzy pasy wzniesień, począwszy od północy ku południu:
- nadmorskie niziny - część najniższa Polski, na tym terenie znajdują się Żuławy Wiślane.
- tereny młodoglacjalne - pojezierza
- równiny peryglacjalne
- stare góry i wyżyny (Sudety, Wyżyna Śląska, Kielecka, Lubelska, Krakowsko-Częstochowska)
- obniżenie podkarpackie - kotlina Sandomierska i Oświęcimska
- Karpaty
Surowce mineralne
Polska jest krajem zasobnym w surowce mineralne; wydobywa się ponad 70 różnych kopalin, w tym 40 ważnych dla gospodarki; łącznie wydobywa się ok. 400 mln t surowców, w tym:
40% — węgiel kamienny,
35% — piasek i żwir,
8% — węgiel brunatny
8% — skały wapienne.
Z surowców energetycznych Polska posiada złoża węgla kamiennego, brunatnego, ropy naftowej, gazu ziemnego. Z surowców metalicznych - rudy miedzi, rudy cynku, ołowiu i srebra, z surowców chemicznych - złoża siarki, soli kamiennej, z surowców skalnych - złoża wapieni, margli, dolomitów, kredy, gipsów, anhydrytów, kaolinu, glinki ceramicznej, granitów, sjenitów, bazaltów, porfirów oraz diabazów.
Surowce mineralne występują na terenie całego kraju, lecz największe ich skupienie jest na południu kraju.
Węgiel kamienny - wyróżniamy dwa rodzaje zagłębi węgla kamiennego: zagłębie paraliczne - powstały w sąsiedztwie zbiorników morskich, przykładem jest Zagłębie Górnośląski i Lubelskie oraz zagłębie limniczne - tworzyły się z dala od morza, w zagłębieniach śródgórskich, np.; Zagłębie Dolnośląskie.
Węgiel brunatny - występuje w rejonie Bełchatowa, Łodzi, Konina, Koła, Turka, na południe od Poznania, w okolicach Legnicy.
Ropa naftowa i gaz ziemny - substancje pochodzenia organicznego, najczęściej gromadzą się
w skałach osadowych. W Polsce występują na terenie Karpat, na Ziemi Lubuskiej.
Rudy miedzi - na Dolnym Śląsku, w okolicach Lublina, Głogowa, Bolesławca, Złotoryi.
Siarka - okolice Tarnobrzega i Staszowa.
Sól kamienna i potasowa - powstały na skutek wytrącania się z roztworów wodnych podczas silnego parowania zbiornika morskiego. Występuje na Podkarpaciu, na Górnym Śląsku w rejonie Wieliczki
i Bochni. Ponadto w okolicach Kłodawy, Inowrocławia.
Zlodowacenia Polski
Na obszarze Polski miały miejsce najprawdopodobniej cztery zlodowacenia poprzedzielane okresami ciepłymi zwanymi interglacjałami. Ośrodkiem zlodowacenia była Skandynawia. Lokalnie lodowce rozwijały się w górach m.in. w Tatrach i Karkonoszach
1. Pierwsze zlodowacenie Polski miało miejsce ok. 2 mln Lat temu i nazwane zostało SZCZECIŃCKO-PODLASKIM. Lądolód na teren Polski nasunął się dwoma lobami. Pierwszy przykrył Nizinę Szczecińską, drugi północno wschodnią część kraju na linii %u2013 Łeba, Grudziądz, Warszawa, Brześć.
Po tym okresie nastąpił interglacjał PRZESNYCKI trwający ok. 80 tyś lat.
2. Nastąpiło drugie zlodowacenie POŁUDNIOWO POLSKIE, KRAKOWSKIE lub SANU 2. Trwało ono ok. 150 tyś lat i miało największy zasięg. Lądolód sięgnął Sudetów, wkroczył w Worek Żytwaski, wsparł się
o Góry Kaczawskie i Sowie, wkroczył w Kotlinę Jeleniogórską i Kłodzką, wsparł się o Jesionniki, wkroczył w Bramę Morawską. We wschodniej części kraju oparł się o próg Beskidów na wysokości ok. 450 m n.p.m. na linii Cieszyn, Rożnów, Jasło, Krosno, Przemyśl.
Po tym zlodowaceniu nastąpił kolejny interglacjał zwany MAZOWIECKI, który trwał ok. 50 tyś lat.
3. Ok. 300 tyś lat temu nastąpiło trzecie zlodowacenie zwane ŚRODKOWOPOLSKIM bądź ODRY trwające ok. 180 tyś lat. W zachodniej części kraju lądolód dotarł do Sudetów, wsparł się o Jesionniki
i wkroczył w Bramę Morawską. We wschodniej części kraju przykrył Wyżynę Śląską, wsparł się o Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, wkroczył w Nieckę Nidziańską, oparł się o Góry Świętokrzyskie, wkroczył
w dolinę Wisły po Zawichłost i oparł się o północny skłon Wyżyny Lubelskiej.
Nastąpił kolejny interglacjał zwany EEMSKIM, trwający ok. 15 tyś lat
4. Po tym okresie nastąpiło ostatnie zlodowacenie kraju zwane PÓŁNOCNOPOLSKIM, BAŁTYCKIM, bądź WISŁY. Lądolód sięgnął linii Gubin, Zielona Góra, Leszno, Płock, Mława, Nidzica, Szczytno, Grajewo, Grodno.
Po tym ostatnim zlodowaceniu nastąpił ostatni interglacjał zwany HOLOCENEM, który trwa do dziś od ok. 10 tyś lat.
_____________
Rzeźba młodoglacjalna - jest to rzeźba powstała podczas ostatniego zlodowacenia (Bałtyckiego); formy terenu są bardzo dobrze zachowane, występują jeziora polodowcowe
Rzeźba staroglacjalna - jest to rzeźba zlodowacenia krakowskiego i środkowopolskiego, formy są zdenudowane i porozcinane, występują obszary równinne, nie istnieją jeziora
Temat 3: Klimat Polski, sieć hydrograficzna, Morze Bałtyckie, jeziora, gleby
Klimat Polski zaliczamy do typu przejściowego wśród klimatów ciepłych strefy umiarkowanej. Do głównych czynników kształtujących klimat Polski należą:
- położenie w średnich szerokościach geograficznych
- usytuowanie w centrum Europy miedzy jej częścią zachodnia z silnie rozczłonkowaną linia brzegowa, sąsiadującą z oceanem wraz z ciepłym prądem zatokowym a wielka masa lądowa Azji.
- równoleżnikowy przebieg większości łańcuchów górskich na obszarze Europy sprzyjający strefowej wymianie mas powietrza
- nizinny charakter przeważającej części Polski
Masy powietrza kształtujące klimat Polski:
- powietrze polarnomorskie znad Atlantyku
- powietrze polarnokontynentalne znad Europy Wschodniej i Azji
- powietrze zwrotnikowomorskie znad wysp Azorskich
- powietrze zwrotnikowokontynentalne znad północnej Afryki
- powietrze arktyczne znad morza Arktycznego
Powietrze polarnomorskie i zwrotnikowomorskie przynosi zachmurzenie i deszcz, zimą odwilże i mgły, powietrze polarnokontynentalne pogodę słoneczną z małą wilgotnością. Powietrze zwrotnikowokontynentalne przynosi pogodę słoneczną. Powietrze arktyczne przynosi silne opady śniegu
i mróz, przymrozki wiosną i jesienią.
Najważniejsze cechy klimatu Polski:
- duża różnorodność i zmienność typów pogody z dnia na dzień
- nieregularność przebiegu por roku
- występowanie 6 por roku, przedwiośnia, wczesnej jesieni, zimy, lata, jesieni, wiosny
- przewaga wiatrów zachodnich, latem - północno-zachodnich
- w Tatrach - Halny, nad morzem - bryza
- narastanie cech kontynentalnych z zachodu na wschód
- średnie temperatury stycznia na zachodzie i nad morzem -1°C na wschodzie -5°C
- średnie temperatury lipca nad morzem 17°C na południu 19°C
- średnia roczna amplituda temperatur na zachodzie 19°C na wschodzie 23°C
- suma opadów średnio 600 mm [najmniejsza na Kujawach - poniżej 500 mm; największa na południu (Tatry, Sudety) - 1700 mm]
- długość okresu wegetacji roślin 220 dni na Śląsku, 180 dni na Pojezierzu Suwalskim, 100 dni w górach
- średnie roczne zachmurzenie77%
- średnia roczna liczba godzin nasłonecznienia 1400 - 1900 h
- latem na klimat ma wpływ wyż czeski, niż islandzki
- zimą niż euroazjatycki
Klimat Polski odznacza się dużą zmiennością pogody i znacznymi wahaniami przebiegu pór roku
w następujących po sobie latach; przez Polskę przebiega granica między klimatem umiarkowanym ciepłym i dżdżystym a klimatem borealnym (zimnym i suchym klimatem Syberii). Przez Polskę przechodzą izoamplitudy roczne 20°C i 23°C, wyznaczające umowne granice między klimatem oceanicznym a kontynentalnym.
Położenie fizyczno-geograficzne kraju sprawia, że nad jego obszarem ścierają się różnorodne masy powietrza wpływające na kształtowanie się stanów pogody, a w rezultacie na klimat Polski.
Rozkład ciśnienia atmosferycznego powoduje, że Polska znajduje się w strefie przeważających wiatrów zachodnich (60% wszystkich dni wietrznych).
Najwyższe średnie roczne temperatury powietrza występują na Nizinie Śląskiej (ponad 8,5°C) i w zach. części Kotliny Sandomierskiej (ponad 8°C), najniższe — w pn.-wschodniej Polsce (6,5°C) i w górach (Śnieżka 0,2°C, Kasprowy Wierch -0,8°C).
Klimat ma charakter przejściowy strefy umiarkowanej, ze względu na ścieranie się różnych mas powietrza, przede wszystkim powietrza polarnomorskiego oraz polarnokontynentalnego powodujących częste zmiany pogody i znaczne wahania długości poszczególnych pór roku.
Gleby
Gleby w Polsce podzielić można na trzy podstawowe typy:
gleby bielicoziemne, płowe, brunatne (około 82% terytorium Polski),
czarnoziemy (niespełna 1% powierzchni kraju),
gleby strefowe (czyli gleby bagienne, mady, czarne ziemie i rędziny) zajmują 17% powierzchni.
Najwięcej mamy gleb bielicowych i brunatnych. Jeżeli gleby brunatne powstają na glinach to są średnio urodzajne, gdy natomiast powstają na podłożu lessowym zalicza się je do gleb najżyźniejszych. Nazwa brunatne pochodzi od zawartości żelaza. Występują one na terenie całej Polski razem zajmują ok. 80% powierzchni kraju. Największe kompleksy występują na Wielkopolsce, Pojezierzu Mazurskim, Podlasiu oraz w zachodniej części Pojezierza Pomorskiego.
Gleby bielicowe są najgorsze pod względem przydatności rolniczej. Powstają na podłożu piaszczystym. Gleby te maja bardzo mało wilgoci. Występują na terenie całej Polski a zwłaszcza na wschodnim terenie Poj. Pomorskiego, północnej części Niziny Mazowieckiej.
Mady zajmują ok. 4-5% powierzchni kraju, są to gleby rzeczne. Powstają na skutek ciągłego wylewania rzek. W wyniku tego tworzą się osady organiczne (nanosy rzeczne noszą nazwę aluwia). Podczas kolejnego wylewu tworzą się kolejne warstwy osadów aż do momentu wytworzenia odpowiedniej gatunkowo gleby. Występują na Żuławach Wiślanych wzdłuż Wisły, Odry, Sanu, Bugu oraz Warty.
Czarnoziemy zajmują ok. 1% powierzchni Polski. Zalicza się je do gleb bardzo żyznych. Powstają na podłożu lessowym. Występują na Wyżynie Lubelskiej w Kotlinie Sandomierskiej, w południowej części Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej na północ od Krakowa.
Czarne ziemie powstają na podłożu podmokłym, zabagnionym. Są to gleby żyzne, ale po osuszeniu. Zajmują 1-2% powierzchni kraju. Występują na Kujawach.
Czarnoziemy i czarne ziemie zawierają dużo próchnicy, co wpływa na ich żyzność.
Gleby bagienne zajmują ok. 9% powierzchni kraju. Należą do nich gleby torfowe. Warunkiem ich żyzności jest melioracja i nawożenie. Występują w okolicy rzeki Biebrzy i Narwi na Polesiu Lubelskim.
Rędziny powstała na podłożu wapiennym. Zajmują ok.1% powierzchni Polski. Występują na Wyżynie Lubelskiej, Krakowsko - Częstochowskiej, Kielecko-Sandomierskiej .
Wody
Całkowity odpływ rzek polskich formuje się na obszarze 351 028 km2, tj. na powierzchni większej
o 12,3% od powierzchni kraju. Wody wypływające rzekami poza obszar Polski zasilają oprócz Bałtyku również Morze Czarne i Północne.
Polska położona jest w przeważającej części w granicach dorzeczy dwóch jej największych rzek: Wisły (54% powierzchni kraju) oraz Odry (33,9%). Sieć hydrograficzna Polski o długości przekraczającej
98 000 km obejmuje także rzeki Przymorza uchodzące bezpośrednio do Bałtyku. Gęstość sieci rzecznej jest nierównomierna.
Najważniejszymi elementami sieci hydrograficznej są:
rzeka Wisła wraz z głównymi dopływami: Sołą, Skawą, Rabą, Dunajcem, Wisłoką, Sanem, Wieprzem, Pilicą, Narwią z Bugiem i Bzurą, o łącznej długości 3945 km, której powierzchnia dorzecza wynosi 194 424 km2 (w granicach Polski 168 699 km2);
rzeka Odra wraz z głównymi dopływami: Nysą Kłodzką, Baryczą, Bobrem, Nysą Łużycką
i Wartą z Notecią, o łącznej długości 2889 km, której powierzchnia dorzecza wynosi
118 861 km2 (w granicach Polski 106 056 km2 );rzeki Przymorza, a zwłaszcza: Pasłęka, Reda i Wieprza.
Sieć rzeczna jest asymetryczna (lewe dorzecza Wisły i Odry są mniejsze), co wiąże się z nachyleniem powierzchni kraju ku północnemu - zachodowi. Rzeki płyną ku północy zygzakiem. W Polsce gęstość sieci rzecznej największa jest w Karpatach i Sudetach, niższa zaś na wyżynach. Zasilanie rzek odbywa się bezpośrednio z opadów i topniejących śniegów oraz dopływu do koryta wód podziemnych. W Polsce występuje śnieżno - deszczowy ustrój zasilania z dwoma wysokimi stanami wód w ciągu roku: na wiosnę, gdy topnieje lód i latem w czasie wysokich opadów.
Powierzchnia zlewisk i dorzeczy w Polsce
|
||
Zlewiska i dorzecza |
Powierzchnia w Polsce |
|
|
w tys. km2 |
% powierzchni ogólnej |
Zlewisko Morza Bałtyckiego |
311.9 |
99,7 |
Dorzecze Odry |
106,1 |
33.9 |
Zlewisko Zalewu Szczecińskiego |
2,5 |
0,8 |
Bezpośrednie zlewisko Bałtyku |
17,3 |
5,5 |
Dorzecze Wisły |
168,7 |
54,0 |
Zlewisko Zalewu Wiślanego |
14,8 |
4,7 |
Dorzecze Niemna |
2,5 |
0,8 |
Zlewisko Morza Północnego |
0,2 |
0,1 |
Zlewisko Morza Czarnego |
0,6 |
0,2 |
Większe rzeki
|
|||
Rzeka |
Powierzchnia dorzecza |
Długość |
Przepływ średni |
Odra |
118 861 |
854 |
567 |
Nysa Kłodzka |
4 566 |
182 |
37,7 |
Barycz |
5 534 |
133 |
18,8 |
Bóbr |
5 876 |
272 |
44,8 |
Nysa Łużycka |
4 297 |
252 |
31,0 |
Warta |
54 529 |
808 |
216,0 |
Rega |
2 725 |
168 |
21,1 |
Parsęta |
3 151 |
127 |
29,1 |
Wisła |
194 424 |
1047 |
1080,0 |
Dunajec |
6 804 |
247 |
85,5 |
Nida |
3 865 |
151 |
21,1 |
Wisłoka |
4 110 |
164 |
35,5 |
San |
16 861 |
443 |
129,0 |
Wieprz |
10 415 |
303 |
36,4 |
Pilica |
9 273 |
319 |
47,4 |
Narew |
75 175 |
484 |
313,0 |
Bzura |
7 788 |
166 |
28,6 |
Drwęca |
5 344 |
207 |
30,0 |
Brda |
4627 |
238 |
28,0 |
Jeziora o powierzchni większej
|
||
Jezioro |
Województwo |
Powierzchnia (km2 ) |
Śniardwy |
warmińsko-mazurskie |
113,8 |
Mamry |
warmińsko-mazurskie |
104,4 |
Łebsko |
pomorskie |
71,4 |
Dąbie |
zachodniopomorskie |
56,0 |
Miedwie |
zachodniopomorskie |
35,3 |
Jeziorak |
warmińsko-mazurskie |
34,6 |
Niegocin |
warmińsko-mazurskie |
26,0 |
Gardno |
pomorskie |
24,7 |
Jamno |
zachodniopomorskie |
22,4 |
Wigry |
podlaskie |
21,9 |
Gopło |
kujawsko-pomorskie |
21,8 |
W Polsce jest ok. 9300 jezior o pow. większej od 1 ha; zajmują one 3,2 tys. km2 (ok. 1% powierzchni kraju), a ich łączna pojemność wynosi 17,4 km3. Jeziora mają różną genezę i są rozmieszczone nierównomiernie.
Ważniejsze kanały
|
||
Kanał |
Połączenia
|
Długość (w km) |
Wieprz- Krzna |
Wieprz- Krzna Pd. |
140 |
Augustowski |
Czarna Hańcza- Biebrza |
80,0 |
Elbląski |
J. Drwęckie- J. Drużno |
62,5 |
Gliwicki |
Kłodnica- Odra |
41,2 |
Ślesiński |
Warta- J. Gopło |
32,0 |
Notecki |
Noteć- Kanał Bydgoski |
25,0 |
Bydgoski |
Brda- Noteć |
24,7 |
Żerański |
Wisła- Narew |
17,6 |
Łączański |
Wisła- Wisła |
17,2 |
Zasoby wód Polski:
1 - obszary wybitnie deficytowe
2 - obszary deficytowe
3 - obszary samowystarczalne
i nadmiarowe
Bałtyk
Bałtyk jest morzem śródlądowym, otoczonym lądem tylko jednego kontynentu. Jest też jednym
z najmłodszych mórz Atlantyku. Rozwój naszego morza związany jest z wytapianiem się lodowca w czasie ostatniego zlodowacenia północnopolskiego, oraz ze wznoszeniem i obniżaniem się obszaru północnej Europy. Około 12 tys. lat temu wody roztopowe, zbierające się przed czołem lądolodu, utworzyły słodkowodne bałtyckie jezioro zaporowe, które dopiero później uzyskało połączenie z Atlantykiem. W ten sposób ok. 500 lat później powstało zimne Morze Yolidowe. Zanikający przez setki lat lądolód skandynawski powodował podnoszenie się terenów Skandynawii, czego wynikiem była utrata połączenia morskiego z Atlantykiem i ponowne przeobrażenie się morza (ok. 8 tys. lat temu) w słodkowodne jezioro ancylusowe. Równocześnie obniżyło się południowe wybrzeże jeziora ancylusowego, i powstało powtórne połączenie z Atlantykiem.
Współczesny Bałtyk ukształtowany został ok. 2 tys. lat temu. Rozciąga się południkowo na długości ok. 1300 km. Zajmuje on powierzchnię 415,3 tys. km2. Bałtyk jest morzem płytkim, szelfowym. Około 80% jego powierzchni leży na głębokości 50 - 100 m. Na dnie wyróżnić można głębie, oraz płycizny - ławice (Ławica Słupska, Bornholmska i Odrzańska). Średnia jego głębokość wynosi 52 m., a maksymalna głębokość - 459 m. (głębia Lansort na wschód od Gotlandii). Bałtyk jest też morzem chłodnym. Jego temperatura zależy od szerokości geograficznej, a także od zasolenia. Średnie zasolenie wynosi od 8 do 10 ‰. Występują lokalne prądy morskie:
- powierzchniowy prąd wody słodkiej (opadowej), płynący na zachód,
- głębinowy prąd wody słonej przynoszący słone wody z Morza Północnego,
- dryfy powodujące potok rumowiska skalnego, szczególnie piasku i tworzenie mierzei (przy wybrzeżach południowych)
Brzeg polski dzieli się na dwa główne rodzaje:
- Klifowy - w miejscach, gdzie morze podchodzi do wysoczyzny morenowej )z przewagą glin i głazów);
- Wydmowy (niski i piaszczysty) - tam, gdzie występują niskie obszary pradolinne, często zabagnione.
Polskie wybrzeże określa się jako mierzejowo - zalewowe.
Temat 4: Regiony geograficzne Polski, charakterystyka poszczególnych krain
Polska jest krajem typowo nizinnym.
Średnia wysokość n.p.m. wynosi 173 m, obszary nizinne (o wysokości do 300 m n.p.m.) zajmują ok. 91,3% ogólnej powierzchni, obszary wyżynne (od 300 do 500 m) stanowią ok. 5,6%, a obszary górskie (powyżej 500 m) tylko 3,1%.
Mimo zdecydowanej przewagi nizin krajobraz Polski jest urozmaicony, charakteryzuje się bowiem pasowym układem krain geograficznych i bogatym ukształtowaniem powierzchni.
1. Niż Polski
Niziny stanowią ponad 91% pow. Polski. Niż Polski tworzą regiony:
pobrzeża południowobałtyckie,
pojezierza
niziny środkowopolskie.
Powierzchnie Niżu Polskiego ukształtowały nie tylko lądolody ale również rzeki, wiatry, fale i prądy morskie oraz działalność gospodarcza człowieka. Wisła akumulując materiał skalny utworzyła równinę deltową - Żuławy. Na sandrach wiatry usypały wydmy.
Okres wegetacyjny wynosi tu około 210 dni. Niż Polski porastają lasy liściaste iglaste i mieszane, bogate w zwierzynę łowną.
Pobrzeża południowobałtyckie
Większa jego część leży około 50 m n.p.m. Nad polskim Bałtykiem dominuje brzeg niski- piaszczysty.
Pobrzeża odgrodzone są od strony lądu wałem wydm. Wysoki brzeg klifowy występuje w Orłowie i na Przylądku Rozewie.
Piaski i żwiry transportowane przybrzeżnym prądem morskim budują szerokie plaże i mierzeje (Helska, Wiślana).
W ujściach Odry i Wisły osady rzeczne utworzyły płaskie równiny deltowe, porozcinane rzekami i jeziorami. Człowiek osuszając Żuławy doprowadziła do powstania depresji (Raczki Elbląskie 1,8 m p.p.m.)
Pojezierza
Pojezierze Pomorskie, Chełmińsko-Dobrzynskie, Mazurskie i Wielkopolskie
Na całym obszarze pojezierzy lądolód pozostawił skały osadowe, majace duże znaczenie
w budownictwie(piaski, iły gliny, żwiry, głazy narzutowe).Pagórkowaty krajobraz i duże obszary pastwisk sprzyjają rozwojowi chowu bydła, owiec i kóz.
Pojezierze Pomorskie - charakteryzuje się największymi wysokościami względnymi. Najwyższym wzniesieniem jest WIEŻYCA 329 m n.p.m. Dominują tu liczne ale niewielkie jeziora rynnowe. Klimat morski. Występują tu lasy sosnowe na sandrze (Bory Tucholskie). Zaznacza się tu również spadek rzek. Największym miastem jest Bydgoszcz i Toruń.
Pojezierze Mazurskie - występują tu największe i najgłębsze jeziora. Największymi jeziorami są Śniardwy i Mamry, rynnowymi- Jeziorak i Bełdany. Najgłębszym jeziorem jest Hańcza .Region ten wyróżnia się ostrym klimatem. Rzeki połączone są kanałami. Występują tu puszcze sosnowe, bogate
w zwierzynę łowną. Występują urozmaicone formy terenu. Miasta: Olsztyn, Giżycko
Pojezierze Wielkopolskie - z obszaru tego pojezierza lądolód wycofywał się najszybciej, dlatego formy rzeźby polodowcowej są zniszczone, bardziej łagodne i niższe. Większość jezior zarosła, tworząc bagna
i torfowiska. Charakterystyczne dla rejonu są pradoliny i doliny rzeczne. Rzeki płyną właśnie
w pradolinach. Występuje klimat morski. Roślinność- puszcze np. Notecka. Miasta: Poznań, Ciechocinek, Inowrocław.
Niziny Środkowopolskie
Nizina Śląska, Nizina Wielkopolska, Nizina Mazowiecka, Nizina Podlaska, Polesie Lubelskie
Najżyźniejsze gleby to mady, czarne ziemie bagienne. W dawnych wiekach prawie cały obszar nizin pokrywała puszcza.
Nizina Wielkopolska- ma krajobraz równinny, wybitnie rolniczy. Na nizinie tej występują złoża węgla brunatnego, gazu ziemnego oraz surowców budowlanych. Miasta: Łódź, Kalisz.
Nizina Mazowiecka - największy region geograficzny Polski. W centrum znajduje się kotlina Warszawska do której promieniście spływają rzeki. Nizina ta jest prawie bezleśna i pozbawiona jezior. Występują duże wahania temperatury powietrza. Miasta: Warszawa
Nizina Podlaska - ma budowę płytową. Ma krajobraz nizinny, występują łąki, pastwiska, bagna i lasy. Rozwija się rolnictwo- uprawa buraków cukrowych i warzyw. Miasta : Białystok
Polesie Lubelskie - charakteryzują ją zatorfione równiny i duża ilość małych jezior. Eksploatowany jest również węgiel kamienny. Duże obszary zajmują bagna oraz jeziora krasowe. Miasta: Włodawa
Nizina Śląska- występują tu żyzne gleby i długi okres wegetacyjny. Uprawia się pszenice, buraki cukrowe, rzepak. Występują tu również największe w Polsce złoża rud miedzi. Transport wodny odbywa się po Odrze. Gleby (czarnoziemy bagienne i lesowe oraz mady) i okres wegetacyjny sprzyjają rozwojowi rolnictwa. Miasta: Wrocław, Opole
2. Wyżyny polskie
Wyżyna Śląska, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Niecka Nidziańska, Wyżyna Kielecko-Sandomierska i Wyżyna Lubelska z Roztoczem
Krajobraz ich jest zróżnicowany i zmienia się głównie w zależności od rodzaju i odporności skał na wietrzenie.
Wyżyna Śląska - średnia wysokość bezwzględna wynosi tu ok. 200 - 300 m. n. p. m. a najwyższym wzniesieniem jest góra św. Anny (400 m n.p.m.), która w trzeciorzędzie była czynnym wulkanem. W erze mezozoicznej istniało tu morze. Pozostałością po tym są wapienie, dolomity, łupki i piaskowce. Istotną cechą ukształtowania powierzchni są hałdy. Duże złoża węgla kamiennego oraz rud cynku i ołowiu spowodowały intensywny rozwój przemysłu wydobywczego. Wraz z rozwojem przemysłu powstawały miasta tworzące stopniowo zespół miejski - GOP. Osobliwością przyrodniczą jest Pustynia Błędowska. Znajduje się ona w okolicach Olkusza i Kluczy, obecnie zmieniła swój wygląd gdyż zasadzono na niej nowe drzewa: sosny, olchy i wierzby. Gospodarka rozwija się w zakresie przemysłu wydobywczego
i przetwórczego. Miasta: Katowice.
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska - średnia wysokość wynosi tu ok. 300-450 m n.p.m.
a najwyższym wzniesieniem jest Górą Janowskiego (504 m n.p.m.) w Ogrodzieńcu. Wyżyna jest zbudowana z wapieni jurajskich. Południowa część regionu porozcinana jest dolinami (jarami) krasowymi. Największą i najbardziej znanym jarem krasowym jest Dolina Pradnika. Innymi formami rzeźby są tu liczne jaskinie, mosty, leje, zapadliska i ostańce wapienne. Rozwija się tu turystyka i rolnictwo (żyzne gleby - uprawa buraków cukrowych i żyta). Miasta: Częstochowa.
Niecka Nidziańska - średnia wysokość wynosi tu ok. 200-300 m. n.p.m. a największe wzniesienie ma wysokość 415 m. n.p.m. Pod względem geologicznym region ten tworzy nieckę wypełnioną utworami mezozoicznymi, głównie marglami kredowymi. W czasie ostatniego, bałtyckiego zlodowacenia południowa część niecki pokryła kilkumetrowa warstwa lessu, na której wytworzyły się żyzne gleby. Dzięki temu rozwija się tu rolnictwo (pszenica, buraki cukrowe). Surowcem mineralnym jest tu przede wszystkim gips eksploatowany w Gackach nad Nidą, jak również wapień eksploatowany w Pinczowie. Region słynie też ze źródeł mineralnych - leczniczych. Znanymi uzdrowiskami są Busko i Solec Zdrój.
Wyżyna Kielecko-Sandomierska - środkową jej część zajmują Góry Świętokrzyskie. Należą one do najstarszych gór w Polsce. Góry te wyróżniają się masywem paleozoicznym otoczonym utworami mezozoicznymi: triasu jury i kredy. Najwyższy szczyt to Łysica (612 m n.p.m.). Osobliwością przyrodniczą Gór Świętokrzyskich są gołoborza występujące w paśmie Łysogór. Niższe partie gór zbudowane są z wapieni, piaskowców i zlepieńców pochodzących z młodszych okresów ery paleozoicznej
i mezozoicznej. Przedłużeniem Gór Świętokrzyskich jest Wyżyna Sandomierska o średniej wysokości
300 m n.p.m. Występują tu liczne wąwozy. Na lessach utworzyły się żyzne gleby i uprawia się buraki cukrowe, warzywa oraz drzewa owocowe. Obecnie eksploatuje się tu tylko wapienie. Rozwija się tu turystyka i przemysł elektromaszynowy, mineralne, metalurgiczny i spożywczy. Miasta: Sandomierz, Kielce.
Wyżyna Lubelska i Roztocze - pod względem budowy geologicznej wyżyna jest niecką, której podłoże stanowią utwory jurajskie. W okresie kredowym niecka była zalana przez morze, na dnie którego osadziły się wapienie margle kreda pisząca piaski kwarcowe i fosforyty. Eksploatuje się tu margle, krede pisząca, węgiel kamienny i less do wyrobu kostki brukowej. Na lessach wytworzyły się czarnoziemy i gleby brunatne. Wyżyna Lubelska należy do najważniejszych rejonów rolniczych kraju (pszenica, buraki cukrowe, chmiel i tytoń). Roztocze zbudowane jest z wapieni kredowych i margli. Średnia jego wysokość wynosi 300-390 m. n.p.m. a najwyższe wzniesienie to Wielki Dział (390 m n.p.m.). Na obszarze Roztocza utworzona Roztoczański Park Narodowy. Miasta: Lublin.
3. Kotliny podkarpackie
Obszar ten obejmuje Kotlinę Oświęcimską i Kotlinę Sandomierską.
Kotliny te stanowią obniżenie pomiędzy łańcuchem Karpat a wyżynami. Kotliny połączone są Bramą Krakowska. Leżą one w zapadlisku tektonicznym, które powstało w czasie alpejskich ruchów górotwórczych. W trzeciorzędzie wypełniało kotliny płytkie morze. W osadach morza trzeciorzędowego znajdują się obecnie surowce: siarka, sól kamienna, gaz ziemny.
Znaczny obszar zajmują mało żyzne gleby, wykształcone na polodowcowych piaskach i glinach. Kotlina Sandomierska jest ważnym w gospodarce kraju regionem przemysłowym.
Największym miastem Kotliny Oświęcimskiej jest Oświęcim.
4. Polskie Góry: Sudety i Karpaty
Obszar polskich gór tworzą dwa łańcuchy Sudety i Karpaty, które oddziela Brama Morawska.
Sudety i Przedgórze Sudeckie - Sudety są średniej wielkości górami. Tworzyły się one w procesie fałdowania kaledońskiego i hercyńskiego w erze paleozoicznej. Potem były niszczone aż do powstania płaskiej równiny. Po raz ostatni Sudety zostały wypiętrzone w fałdowaniu alpejskim. Wypiętrzyły się wtedy zrębowe pasma górskie i powstały zapadliskowe kotliny śródgórskie. Sudety są więc górami zrębowymi.
Do największych kotlin należą tu Jeleniogórska i Kłodzka. Na rzeźbę Sudetów wpłynęła także epoka lodowcowa. Drugi okres kształtowania się gór wpłynął na różnorodność występujących tu skał (magmowe wylewne (porfiry), magmowe głębinowe (granity), osadowe(piaskowce, wapienie). Różnorodność skał wpłynęła na zróżnicowanie form rzeźby Sudetów. Wierzchołki gór mają kształt kopuła ich stoki są na ogół łagodne. W miejscach występowania granitu powstały skałki o niezwykłych kształtach.
Panuje tu ostry klimat - wraz z wysokością obniża się temperatura i zwiększa roczna ilość opadów atmosferycznych. Wieją tu też silne i porywiste wiatry. Przedgórze Sudeckie i śródgórskie kotliny są gęsto zaludnione.
Najwyższy szczyt - Śnieżka 1602 m n.p.m.
Sudety i przedgórze Sudeckie obfitują złoża surowców mineralnych. Obecnie najważniejszym surowcem jest tu węgiel brunatny (wydobywany metoda odkrywkową). Powoduje to znaczne zanieczyszczenia środowiska. Spalanie węgla powoduje wydzielanie się do atmosfery dwutlenku węgla i dwutlenku siarki, co jest powodem powstawania kwaśnych opadów atmosferycznych. Innymi surowcami mineralnymi są: rudy miedzi cyny, złoto, srebro, rudy uranu. Spośród złóż surowców skalnych największe znaczenie gospodarcze maja złoża granitu.
Rozwija się tu także przemysł przetwórczy (Wałbrzych, J. Góra).
Istnieją tu też zakłady lecznicze korzystające z wód mineralnych (także ciepłych). U podnóża Karkonoszy leża dwie znane miejscowości turystyczne - Szklarska Poręba i Karpacz.
Karpaty - młode wysokie góry, wypiętrzone w fałdowaniu alpejskim. Ich przebieg ma kształt rozległego łuku. Od Alp oddziela je dolina Dunaju, a od Sudetów Brama Morawska. Karpaty są górami fałdowymi
Schemat 2.
Góry fałdowe
W Karpatach Zachodnich wyróżnia się nastepujące strefy :
zewnętrzną - fliszową
wewnętrzną - posiadającą skomplikowaną budowęϖ geologiczną, wielokrotnie fałdowaną
południową - wulkaniczną
Do Polski należy większa cześć Karpat Zachodnich. Ponadto do Polski należy mała część Karpat Wewnętrznych obejmująca Podhale i Tatry oraz fragment Karpat Wschodnich - Bieszczady.
Karpaty zostały sfałdowane w kredzie i trzeciorzędzie w czasie fałdowania alpejskiego. Zbudowane są ze skał magmowych i osadowych. Dominują tu wapienie, dolomity, margle, łupki, piaskowce i granity.
Na rzeźbę Karpat wpływa nie tylko budowa geologiczna ale również czynniki zewnętrzne. Zróżnicowanie rzeźby Karpat stało się podstawa podziału tych gór na regiony.
Pogórze Karpackie - region zbudowany z fliszu (gruba warstwa naprzemianległych osadów morskich, głównie piaskowców, wapieni i łupków oraz zlepieńców i margli, przetransportowanych przez wody
i wiatry z nowo powstałych gór i osadzanych na dnie morza w okresie kredy i trzeciorzędu). Rozciąga się ono od kotlin podkarpackich aż po Beskidy. Jest regionem rolniczym, gęsto zaludnionym.
Beskidy - zbudowane również z fliszu. Występuje tu ropa naftowa i gaz ziemny. Obszar ten jest najstarszym w Europie ośrodkiem wydobycia ropy naftowej, dziś wyeksploatowanym. Duże znaczenie mają też skały budowlane, piaskowce, piaski, żwiry i gliny oraz lecznicze źródła mineralne w Krynicy, Żegiestowie, Rymanowie i Iwoniczu. Beskidy również dzielą się na szereg pasm. Najwyższym wzniesieniem całych Beskidów jest Babia Góra (1725 m n.p.m.)
Bieszczady - tworzą długie, równoległe pasma gór o stromych stokach, poprzedzielanych szerokimi obniżeniami. Krajobraz urozmaicają bezleśne wierzchołki gór porośnięte wysokimi trawami. Płaskie wierzchołki gór zwane są połoninami.
W Beskidach mają swoje źródła liczne rzeki, na których zbudowano zapory i sztuczne zbiorniki wodne.
Beskidy ze względu na łagodna rzeźbę stanowią obszar rolniczy (sadownictwo, uprawa warzyw).
Podhale - jest rozległa kotlina rozciągającą się pomiędzy Beskidem Sądeckim, Pieninami i Tatrami. Zbudowane jest z łupków i piaskowców. Głównymi miastami i ośrodkami przemysłowymi tego regionu są Zakopane i Nowy Targ. Słabe gleby nie sprzyjają rolnictwu. Głównym źródłem dochodów jest obsługa ruchu turystyczno - wczasowego.
Pieniny - położone na wschód od Podhala. Są to wzniesienia zbudowane z wapieni jurajskich
i kredowych. W krajobrazie wyróżnia się najwyższy szczyt Trzy Korony (982 m n.p.m.) oraz skałki wapienne. W czasie fałdowania alpejskiego w warstwy skał mezozoicznych wdarła się magma tworząc miejsca występowania skał wulkanicznych - andezytów. Występują tu zjawiska krasowe, bogactwo lasów iglastych, przełom Dunajca.
Tatry - stanowią najwyższe pasmo górskie Karpat. Wysokość wielu szczytów w Tatrach przekracza
2000 m. n.p.m. Do Polski należy tylko północna cześć Tatr, której najwyższym szczytem są Rysy
(2499 m n.p.m.). Południowa część Tatr z najwyższym szczytem należy do Słowacji. Na współczesną rzeźbę Tatr wpłynęła nie tylko budowa geologiczna, ale również czynniki zewnętrzne. Znajduje się tu około 40 stawów, doliny u kształtne, 40 wodospadów.
Pasma:
Turnie
pietro kosodrzewiny
regiel górny
regiel dolny
pola uprawne
W Karpatach znajduje się 6 Parków Narodowych: Babiogórski, Gorczański, Magurski, Bieszczadzki, Pieniński i Tatrzański
Temat 5: Struktura demograficzna, narodowościowa i etniczna Polski, zróżnicowanie religijne ludności, rozmieszczenie ludności
i struktura osadnicza,
Według bilansu ludności w końcu 2003 roku Polska liczyła 38 219 tys. mieszkańców, co dawało średnią gęstość zaludnienia 122,2 osoby na km². Ludność jest rozmieszczona bardzo nierównomiernie.
W wyniku zmian terytorialnych i masowych migracji po II wojnie światowej Polska stała się państwem niemal jednolitym narodowościowo.
Liczba ludności:
1980 - 35 735 000
1990 - 38 183 000
2001 - 38 632 000
2003 - 38 219 000
Gęstość zaludnienia w 2001 roku (osób/km2):
Świat - 45
Europa - 32
Polska - 123
Procesy demograficzne Polski.
Ludność Polski wynosi 38,2 mln, co daje jej 8 miejsce w Europie. Polska jest krajem prawie jednolitym narodowościowo i religijnie. Do 1980 r. dynamika rozwoju ludności była związana głównie z wysokim przyrostem naturalnym, tempo wzrostu ludności należało do bardzo wysokich. Po 1980 r. tempo to znacznie spadło. Drastyczny spadek przyrostu ludności można tłumaczyć pogorszeniem się ogólnej sytuacji ekonomiczne, późniejszym zawieraniem małżeństw, upowszechnianiu się modelu rodziny 2+1. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 122 osoby/ km2.
Najgęściej zaludnione są województwa: śląskie, łódzkie, najrzadziej podlaskie.
Ludność Polski charakteryzuje nasilający się proces starzenia, zmniejsza się udział ludności w wieku poniżej 20 lat, zwiększa powyżej 64 lat. Następstwem przesunięć w strukturze wiekowej jest malejący udział ludności w wieku produkcyjnym. W Polsce na 100 mężczyzn przypada 105 kobiet [wskaźnik feminizacji].
W 1990 - 1996 nastąpiła zmian polityki gospodarczej państwa, jej podstawą stała się gospodarka rynkowa i racjonalizacja zatrudnienia. Liczba pracujących gwałtownie spadła.
Średnia długość życia:
- mężczyźni - 68,8 lat
- kobiety - 77,5 lat
Analizując piramidę wieku ludności Polski zauważymy liczbową przewagę kobiet.
Skład etniczny: [jednolity]
Polacy - 98,7%
Ukraińcy - 0,6%
inni - 0,7%
Wyznania:
katolicy - 95%
prawosławni - 1,5%
protestanci, głównie ewangelicy - 1%
Najwyższy przyrost naturalny w 1999 r. miały województwa:
· Województwo Warmińsko- mazurskie 2,7 promila
· Województwo Podkarpackie 2,5 promila
Najniższy przyrost naturalny mają województwa:
· Województwo Łódzkie -3 promila
· Województwo Mazowieckie -1,3 promila
w dużych miastach notuje się ujemny przyrost naturalny.
Przyczyny ujemnego przyrostu naturalnego w miastach:
1. starzenie nie społeczeństwa
2. opóźnienie wieku zawierania małżeństw
3. większa częstotliwość zapadania na choroby cywilizacyjne
4. warunki ekonomiczne
5. konsumpcyjny charakter życia
6. brak mieszkań
7. bezrobocie
Czynniki środowiska geograficznego mają stosunkowo niewielki wpływ na rozmieszczenie ludności
w Polsce. Polska w całości leży w strefie sprzyjającego działalności gospodarczej klimatu umiarkowanego, tereny wysoko górskie pokrywają tylko niewielki procent powierzchni kraju. Mała gęstość zaludnienia charakteryzuje pn.- wsch. część kraju, gdzie większy jest udział terenów leśnych. Dużą większą rolę odegrały czynniki natury politycznej. Obszary o największej gęstości zaludnienia to: Górny Śląsk wraz z woj. przyległymi, woj.- warszawskie, łódzkie i gdańskie.
Demografia w ujęciu ogólnopolskim jest trudnym zagadnieniem. Przed wojną, w 1935 roku Polskę zamieszkiwało ok. 35 mln ludzi. Liczba ta drastycznie spadła, szacuje się, że ziemie Polskie po drugiej wojnie światowej zamieszkiwało ok. 26 mln. ludzi (niekoniecznie naszej narodowości). Stan niżu trwał aż do 1956 roku, kiedy szacowano liczebność ludności na tylko 28 mln. Tutaj mamy "czarną dziurę informacji" aż do 1967 roku - stan ludności znacznie się poprawił (lub poprawiły się rejestry), ponieważ
w rejestrze było 32 mln. ludzi. To bardzo wysoki skok na tamte czasy. Do roku 1998 liczebność narodu wzrosła o 7,8%, co dało nam liczbę 41 mln zarejestrowanych.
______________
Przyrost naturalny - to różnica pomiędzy liczbą urodzeń a liczbą zgonów w ciągu roku.
Wskaźnik przyrostu naturalnego - służy do określania tempa przyrostu lub spadku liczby ludności. Migracje wewnętrzne - przemieszczanie się ludności wewnątrz kraju, przeważnie migracje ludności ze wsi do miast doprowadziły one do:
a)zwiększenia liczby mieszkańców istniejących miast, powiększenia obszarów tych miast i powstania nowych miast (proces urbanizacji)
b)zwiększenia udziału ludności zamieszkałej w miastach w ogólnej liczbie ludności Polski (wskażnik urbanizacji)
c)wyludniania się niektórych obszarów wiejskich.
Aglomeracja - to skupisko sąsiadujących ze sobą miast i osiedli, np.: aglomeracja katowicka - to aglomeracja policentryczna, mieszka tu 3,6 mln osób, znajduje się tu 35 miast. Aglomeracja warszawska - to aglomeracja monocentryczna, mieszka tu 2,4 mln osób, składa się z jednego dużego miasta
i miast średnich i małych. Aglomeracja łódzka -mieszka tu 1 mln osób, składa się z jednego dużego miasta i miast średnich i małych.
Strefa podmiejska - jest to obszar o dużej liczbie osad powiązanych gęstą siecią dróg i kolei
z miastami, niegdyś obszary typowo rolnicze.
Demografia jest nauką zajmująca się stanem liczebnym ludności , przyrostem naturalnym, migracjami, oraz strukturą wieku, płci, strukturą zawodową narodowościową i wyznaniową.
Temat 6: Rolnictwo Polski, warunki rozwoju rolnictwa, produkcja rolnicza, problemy polskiego rolnictwa
Przyrodnicze i pozaprzyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa w Polsce:
Cechy środowiska przyrodniczego Polski są średnio korzystne dla rozwoju rolnictwa. Polska jest krajem nizinnym (cecha korzystna). Większość gleb to gleby suche, niezbyt urodzajne. Klimat oznacza się dużą zmiennością pogody i znacznymi wahaniami przebiegu pór roku, co nie jest korzystne dla rolnictwa. Roczne wahania temperatur mają wpływ na okres wegetacji od 180 dni na Pojezierzu Suwalskim do 220 dni na zachodzie kraju. Warunki termiczne oraz rozkład opadów umożliwiają uprawę większości roślin użytkowych, nie sprzyjają jednak uprawie soi, kukurydzy.
Pozaprzyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa: w latach 80 zostały zniesione preferencje dla rolnictwa uspołecznionego, lepsze warunki dla rolników indywidualnych. Od 1989 r. Za gospodarstwo rolne uważa się gospodarstwo użytkujące 1 ha lub więcej. Użytki rolne zajmują w Polsce 58,9% powierzchni kraju,
w tym grunty orne 45%. W produkcji rolnej istotną rolę odgrywa zaopatrzenie rolnictwa w środki produkcji pochodzenia przemysłowego, jak nawozy sztuczne, ciągniki, energię. Plony uzyskiwane
w Polsce są dużo niższe niż w krajach Europy.
Powierzchnia użytków rolnych wynosiła w 2001 r. 18,5 mln ha. (59,2% ogólnej powierzchni kraju). Gruntów ornych jest 45,7%, łąk 7,8%, pastwisk 5,2%, sadów 0,9%. Grunty najsłabszych klas (V i VI) stanowią 34,6%, natomiast grunty najlepsze (klas I i II) - 3,3%.
Przeciętna powierzchnia indywidualnego gospodarstwa rolnego wynosi 9 ha, przy czym 56% gospodarstw posiada powierzchnię między 1,01 i 4,99 ha, 25% między 5,00 i 9,99, a 18% powyżej 10 ha. Struktura obszarowa gospodarstw w poszczególnych regionach jest silnie zróżnicowana; przeciętna wielkość gospodarstwa na północnym zachodzie Polski wynosi około 18 ha, podczas gdy na południu poniżej 3 ha.
W ogólnej powierzchni zasiewów zboża zajmują 59,9% (8481 tys. ha), w tym pszenica 28%, żyto 28%
(3 miejsce na świecie), jęczmień 12%, pszenżyto 6%, owies 0,7% oraz ziemniaki 12,9% (1697 tys. ha - 6 miejsce na świecie), rośliny przemysłowe 6,5% (836 tys. ha), w tym buraki cukrowe 47%, rośliny oleiste 47%, włókniste 1%, rośliny pastewne 9% (1277 tys. ha), warzywa 2% (291 tys. ha).
Znaczący odsetek gospodarstw rolnych (ponad 40%) prowadzi produkcję wielokierunkową, bez wyraźnie określonej specjalizacji. Sytuacja ta nie sprzyja unowocześnieniu produkcji, warunkującemu obniżkę kosztów i poprawę jakości. W konsekwencji prowadzi to do niskiej konkurencyjności znacznej liczby gospodarstw.
Do regionów o bardzo korzystnych i korzystnych warunkach naturalnych rozwoju rolnictwa można zaliczyć: Wyżynę Lubelską, zwarty pas między Krakowem i Przemyślem, Nizinę Śląską
i Przedgórze Sudeckie, Wielkopolskę, Kujawy, zachodnią część Pojezierza Pomorskiego, Żuławy i Warmię.
Polska jest liczącym się w świecie producentem owoców i warzyw. Uprawia się je głównie
w gospodarstwach indywidualnych w południowej i centralnej części kraju. Największe obszary upraw są zlokalizowane w dolinie Wisły, w rejonach: mazowieckim, górnośląskim, małopolskim, kujawskim, lubelskim.
Polska należy do krajów o średnio rozwiniętej hodowli, głównie bydła (5 734 tys. sztuk, 2001), trzody chlewnej (17 106 tys. sztuk, 2001), owiec (343 tys. sztuk, 2001), koni (622 tys. sztuk, 2001) i drobiu (46,4 tys. sztuk, 2001).
Proces integracji Polski ze strukturami europejskimi spowodował konieczność dostosowania produkcji rolniczej i polityki na obszarach wiejskich do standardów Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej.
Sektor rolniczy był najtrudniejszym obszarem negocjacyjnym ze względu na znaczące różnice
w funkcjonowaniu rolnictwa w Polsce i krajach UE i znaczenie polskiego rolnictwa dla całości gospodarki wspólnotowej (areał użytków rolnych w Polsce odpowiada 13,5% użytków UE, przeciętna wielkość gospodarstwa w Polsce wynosi 9 ha wobec 19,4 w UE).
W latach 90. nastąpiła istotna zmiana w strukturze własnościowej gruntów rolnych. Udział gospodarstw indywidualnych, które dominowały już wcześniej, znacznie się powiększył. W 1997 r. gospodarstwa te stanowiły 82,2% wszystkich gospodarstw, natomiast gospodarstwa spółdzielcze - 2,6%, a państwowe - 7,2%.
W Polsce pracujących w sektorze rolniczym jest ok. 19% zatrudnionych.
Mocne strony produkcji rolnej w Polsce
Pomimo, że stan polskiego rolnictwa nie prezentuje się zbyt optymistycznie, to ma ono jednak pewne przewagi konkurencyjne wobec rolnictwa krajów Unii. Są to przede wszystkim:
Obfite zasoby ziemi rolniczej w porównaniu do krajów UE. Powierzchnia użytków rolnych wynosi 18,6 mln ha. Po wejściu do Unii Polska znalazłaby się na trzecim miejscu po Francji (30,2 mln ha) i Hiszpanii (30 mln ha) pod względem wielkości obszaru użytków rolnych. W Polsce na mieszkańca przypada też dość duży obszar ziemi rolniczej. Jest to 0,5 ha, a więc znacznie więcej niż wynosi średnia dla Unii (około 0,37 ha na mieszkańca). Dzięki temu możliwe jest mniej intensywne użytkowanie ziemi, nie zagrażające środowisku naturalnemu.
Niższe koszty pracy, co przyczynia się do wzrostu konkurencyjności wielu polskich towarów na rynku Wspólnoty (owoce, warzywa, produkty drobiowe).
Korzystna struktura wieku ludności rolniczej. Mieszkańcy wsi państw członkowski UE są starsi niż mieszkańcy wsi polskich. W Polsce udział młodych rolników (do 45 lat), jest znacznie wyższy, co powinno korzystnie wpłynąć na przemiany w rolnictwie, ponieważ młodzi ludzie są z reguły gotowi do podejmowania nowych zadań (Ryc. 20).
Wyższa ekologicznie jakość produktów rolnych. Polskie rolnictwo jest jednym z bardziej ekologicznych w Europie. Jest to efekt stosowania metod produkcji przyjaznych środowisku, a także niższego zużycia nawozów i środków ochrony roślin. W warunkach wzrastającego zainteresowania konsumentów "zdrową żywnością", jest to z pewnością duży plus dla konkurencyjności polskich produktów.
Walory przyrodnicze obszarów wiejskich. Polskie rolnictwo nie nastawione na intensywną, wyspecjalizowaną produkcję towarową, nie wpłynęło na silne przekształcenie środowiska i krajobrazu. Umożliwia to rozwój nie tylko rolnictwu ekologicznemu, ale także działalności usługowej uzupełniającej, bądź zastępującej produkcję rolną, jak np. agroturystyka.
6.1.2. Słabe strony produkcji rolnej w Polsce
Do czynników obniżających konkurencyjność polskiego rolnictwa należą:
Wysokie zatrudnienie i niska wydajność pracy. Rolnictwo wytwarza około 3% PKB, zatrudnia natomiast ponad 20% siły roboczej.
Niski poziom organizacji rynku i systemu powiązań producentów z przemysłem rolno-spożywczym. W Polsce nie powstały jeszcze instytucje i organizacje rynków rolnych na poziomie zbliżonym do unijnego.
Duża liczba gospodarstw małych obszarowo i słabych ekonomicznie oraz niski poziom wykształcenia ich właścicieli. Rozdrobnienie struktury obszarowej gospodarstw uniemożliwia osiągnięcie wysokich dochodów z produkcji rolnej, a także akumulację kapitału niezbędnego dla podjęcia inwestycji, mogących podnieść efektywność gospodarstw. Brak specjalizacji gospodarstw i produkcja w dużym asortymencie utrudnia utrzymanie wysokiej jakości produkcji oraz organizację zbytu. Istniejąca sytuacja ogranicza zarazem skuteczność programów wspierających przemiany strukturalne w rolnictwie.
Nie najlepsza przeciętna jakość gleb. W Polsce dominują gleby lekkie.
Gorsze warunki klimatyczne i krótszy okres wegetacji niż w większości krajów zachodniej Europy.
Słabo rozwinięta infrastruktura techniczna w wielu regionach kraju. Źle rozwinięta sieć drogowa, telefoniczna, wodociągowa i kanalizacyjna nie tylko obniża standard życia i gospodarowania, lecz także decyduje o słabej atrakcyjności obszarów wiejskich dla inwestorów. Istniejąca infrastruktura techniczna ogranicza możliwości prowadzenia działalności gospodarczej, nie sprzyja nowym inwestycjom, a tym samym tworzeniu nowych miejsc pracy.
Utrudniony dostęp młodzieży wiejskiej do systemu edukacji. Szkoły w regionach wiejskich są często prowadzone na niższym poziomie, natomiast kształcenie młodzieży wiejskiej w dużych miastach jest niejednokrotnie zbyt drogie. W efekcie przeciętny poziom wykształcenia ludności wiejskiej jest niski, co bardzo utrudnia dostosowanie się do wymogów rynku pracy. Brak wykwalifikowanych rolników jest także dodatkową przeszkodą w unowocześnianiu polskiego rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich.
Trudna sytuacja finansowa większości gospodarstw rolnych. Niskie dochody z produkcji rolnej uniemożliwiają prowadzenie inwestycji i stanowią hamulec rozwoju i modernizacji gospodarstw.
Niski poziom samoorganizacji rolników. Poziom organizacji producentów rolnych w Polsce jest znacznie niższy niż w Unii. Polscy rolnicy nie wykorzystują przez to wielu istniejących możliwości korzystania z różnego typu pomocy i zwiększania dochodów.
Temat 7: Przemysł Polski
Przemysł - dział nierolniczej produkcji materialnej, w którym wydobywanie zasobów przyrody oraz ich przetwarzanie w dobra zaspokajające potrzeby ludzi jest prowadzone w dużych rozmiarach, przy zastosowaniu podziału pracy i użyciu maszyn.
Funkcje przemysłu:
Funkcja produkcyjna: pozyskiwanie i przetwarzanie surowców na artykuły gotowe, wytwarzanie dóbr konsumpcyjnych dla ludności oraz środków trwałych dla całej gospodarki, tworzenie dochodu narodowego, dostarczanie wyrobów do obrotu handlu zagranicznego, wpływ na poziom i tempo rozwoju gospodarczego kraju.
Funkcja społeczna: tworzenie miejsc pracy, warunkowanie postępu technologicznego i kultury technicznej człowieka.
Funkcja przestrzenna: przekształcanie środowiska geograficznego, sposób zagospodarowania terenu.
Czynniki lokalizacji przemysłu:
Przyrodnicze: zasoby surowcowe, energetyczne, wodne, bariery ekonomiczne (prawne).
Pozaprzyrodnicze: wykwalifikowana kadra pracownicza, rynek zbytu, zaplecze naukowo - badawcze.
W skali Europy Polska należy do krajów zasobnych w surowce mineralne.
Z surowców energetycznych posiada złoża (1994):
1) węgla kamiennego, ok. 65 mld t, wydobywane głównie w trzech Zagłębiach - Górnośląskim, Dolnośląskim i Lubelskim, szacuje się, że przy obecnej eksploatacji wystarczy go na prawie 500 lat.
2) węgla brunatnego, ok. 14 mld t, wydobywane w rejonie Turoszowa, Konina, Bełchatowa, którego zasoby wystarczą na ok. 210 lat.
Obecnie główne złoża występują w okolicach Krosna Odrzańskiego, Kamienia Pomorskiego, Karlina, Sulęcina, gdyż w zagłębiu Krosno-Jasło-Gorlice wydobywa się niewielkie ilości.
Rozpoczęto poszukiwania ropy naftowej w zachodniej części Niżu Polskiego i w południowej części Morza Bałtyckiego, gdzie zainstalowano już urządzenia wiertnicze na platformie wydobywczej.
Do surowców metalicznych, których dość duże złoża znajdują się w Polsce, należy zaliczyć:
1) rudy miedzi - 3,4 mld t, eksploatowane na obszarze między Lubinem i Głogowem, które wystarczą na ok. 125 lat.
2) rudy cynku i ołowiu - 0,2 mld t, zlokalizowane w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym (kopalnie
w Bukownie, Tarnowskich Górach, Katowicach), które wystarczą na 50 lat, oraz niewielkie ilości złóż żelaza.
Z surowców chemicznych występują bogate złoża: siarki, zaliczane do najbogatszych na świecie, 0,9 mld t, zlokalizowane w rejonie Tarnobrzega, Jeziórka i Grzybowa, które wystarczą na ok. 450 lat.
Złoża soli kamiennej, 88 mld t, wydobywane w Inowrocławiu, Kłodawie oraz w Wieliczce, Bochni
i Rybniku, przy obecnej eksploatacji wystarczy ich na 2300 lat.
Z surowców skalnych Polska posiada bogate złoża: wapieni, margli, dolomitów, występujących głównie na: Wyżynie Lubelskiej (Chełm, Rejowiec), Wyżynie Kielecko-Sandomierskiej (Gacki, Sitkówka-Nowiny, Wiśniówka, Wierzbica, Morawica), Krakowsko-Częstochowskiej, Kujawach, w rejonie Opola, kredy - na Wyżynie Lubelskiej i Kielecko-Sandomierskiej, gipsów i anhydrytów - w Niecce Nidziańskiej, kaolinu
i glinki ceramicznej - w rejonie Strzegomia (Sudety) i Strzelina (Przedgórze Sudeckie), granitów (Strzelin, Strzegom, Szklarska Poręba), sjenitów (Niemcza), bazaltów (Lubań) oraz porfirów i diabazów (Krzeszowice koło Krakowa).
Temat 8: Polska w instytucjach międzynarodowych: ONZ, NATO i UE
Członkostwo w ważniejszych organizacjach międzynarodowych:
Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ)
ONZ stawia sobie za cel zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, rozwój współpracy między narodami oraz popieranie przestrzegania praw człowieka
Rada Państw Bałtyckich (CBS)
Porozumienie Środkowo-Europejskie o Wolnym Handlu (CEFTA)
Wyrosła na Grupie Wyszehradzkiej. Porozumienia zawarły 21 grudnia 1992 r. w Krakowie: Polska, Węgry
i Czechosłowacja. Dołączyły: Słowenia [1996 r.], Rumunia [1997 r.], Bułgaria [1998 r.] i Chorwacja [2002 r.].
Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF/MFW)
Niezależna międzynarodowa organizacja w ramach ONZ, zajmująca się kwestiami stabilizacji ekonomicznej na świecie. Zrzesza ponad 150 państw. Dostarcza pomocy finansowej zadłużonym krajom członkowskim, które w zamian są zobowiązane do dokonywania reform ekonomicznych i innych działań stabilizujących.
Organizacja Narodów Zjednoczonych d/s Wychowania Nauki i Kultury (UNESCO)
Utworzona w 1946 roku organizacja wchodząca w skład ONZ. Pierwszym sekretarzem generalnym UNESCO został Julian Huxley, biolog i pisarz. Podstawowym celem organizacji jest popieranie współpracy międzynarodowej
w dziedzinie kultury, sztuki i nauki, a także wzbudzanie szacunku dla praw człowieka, bez względu na kolor skóry, status społeczny i religię.
Fundusz Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom (UNICEF)
Organizacja jest częścią systemu ONZ. Powstała z inicjatywy Polaka dr Ludwika Reichmana w 1946, w wyniku Uchwały Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych. Głównym celem jest pomoc dzieciom w zakresie wyżywienia, ochrony zdrowia, praca na rzecz ich dobra oraz rozwijanie oświaty. Zakres działania organizacji jest globalny.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)
organizacja działająca w ramach ONZ, utworzona w 1946 r., działalność rozpoczęła w 1948 r. Siedzibą jest Genewa. Zadaniem WHO jest działanie na rzecz zwiększenia współpracy miedzy państwami w dziedzinie ochrony zdrowia
i zwalczania epidemii chorób zakaźnych, a także ustalanie norm dotyczących składu lekarstw i jakości żywności.
Światowa Organizacja Handlu (WTO)
kontynuacja GATT [Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu], powołana w 1994 r. w Marakeszu [Maroko]. Dąży do liberalizacji międzynarodowego handlu.
Inicjatywa Środkowo-Europejska (ISE)
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD)
wyrosła z Planu Marschalla. Organizacja międzynarodowa skupiająca 30 wysoko rozwiniętych i demokratycznych państw, powstała w 1961 r. z przekształcenia Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC). Została założona przez 20 państw, w celu wspieranie państw członkowskich w osiągnięciu jak najwyższego poziomu wzrostu gospodarczego i stopy życiowej obywateli. OECD zajmuje się też pomocą dla najbiedniejszych państw. Siedzibą OECD jest Paryż.
Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO)
organizacja polityczno-wojskowa powstała w wyniku podpisania 4 kwietnia 1949 roku Traktatu Waszyngtońskiego przez 10 krajów europejskich: państw-członków Unii Zachodniej (Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Wielka Brytania) wraz z pięcioma dodatkowymi krajami (Dania, Islandia, Norwegia, Portugalia, Włochy) oraz USA
i Kanadę.
Unia Europejska
Celami Unii są:
promowanie ekonomicznego i społecznego postępu poprzez zacieśnianie współpracy gospodarczej i likwidowanie barier w obrocie handlowym między państwami członkowskimi,
wzmacnianie obrazu Unii jako jednego ciała politycznego mówiącego jednym głosem na arenie międzynarodowej poprzez prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej,
dążenie do stworzenia obywatelstwa europejskiego i poczucia przynależności do jednej wspólnoty u zwykłych obywateli poprzez zapewnienie jednakowych norm prawnych i pełnej swobody przepływu ludzi w obrębie Unii,
rozwijanie obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwego traktowania, którym ma być UE poprzez wprowadzanie wspólnych norm prawnych, socjalnych i stałą poprawę poziomu życia państw uboższych.
Temat 9: Człowiek w środowisku przyrodniczym, ochrona środowiska
Przyroda
Centralne położenie Polski na kontynencie sprawia, że jej tereny znajdują się w umiarkowanej strefie klimatycznej.
Tak ukształtowane warunki klimatyczne determinują typ zalesienia kraju. Polska znajduje się w obrębie prowincji środkowoeuropejskiej lasów liściastych i mieszanych, gdzie przeważają lasy typowo liściaste - dęby, lipy i graby, oraz bory mieszane sosnowo - dębowe. Lasy pokrywają około 29 % terenu kraju.
Polska flora liczy ponad 2000 gatunków rodzimych oraz około 300 gatunków obcego pochodzenia roślin. Prawną ochroną gatunkową objętych jest ponad 200 gatunków roślin oraz ponad 470 gatunków zwierząt. Wiele zwierząt łownych podlega ochronie okresowej.
Na terenie polski znajdują się 23 parki narodowe o łącznej powierzchni ok.3120 hektarów, oraz 1072 różnego typu rezerwaty przyrody.
Obszary chronione
Najmniejszy park narodowy w Polsce, Ojcowski Park Narodowy ma ok. 16 km2, a największy, Kampinoski, ok. 360 km2.
Celem utworzenia parku narodowego jest:
1) poznanie i zachowanie całości systemów przyrodniczych danego obszaru, razem z warunkami jego funkcjonowania,
2) odtworzenie zdegradowanych lub zupełnie zanikłych ogniw rodzimej przyrody,
3) służenie badaniom naukowym,
4) udostępnienie dla turystyki poznawczej oraz edukacji.
W Polsce Park Narodowy tworzony jest na mocy rozporządzenia Rady Ministrów. Obecnie istnieją (wg stanu na 1 VII 1996) 24 parki narodowe o łącznej powierzchni 301 tys. ha (co stanowi 1% powierzchni Polski): Babiogórski, Białowieski, Biebrzański, Bieszczadzki, Borów Tucholskich, Drawieński, Gorczański, Gór Stołowych (Stołowogórski), Kampinoski, Karkonoski, Magurski, Narwiański, Ojcowski, Pieniński, Poleski, Roztoczański, Słowiński, Świętokrzyski, Tatrzański, Wielkopolski, Wigierski i Woliński.
Ogółem obszary chronione w Polsce zajmują 29% powierzchni kraju.
Niestety obszary chronione zagrożone są ekspansją przemysłu, urbanizacją czy też bezplanową turystyką a czasem wręcz zwyczajną głupotą. Najbardziej jaskrawo widać to na przykładach Tatrzańskiego Parku Narodowego, który nieustannie zadeptywany miałby jeszcze również budowę obiektów sportowych
(w domyśle olimpijskich) oraz Białowieskiego, w którym prowadzi się przemysłowy wyrąb starodrzewia.
Problemem jest również kłusownictwo zarówno wynikające ze zubożenia ludności miejscowej, która w ten sposób wypełnia swe spiżarnie, ale i wynikające z przesądów (wilki, czaple i żurawie).
Polska należy do krajów o znacznie zanieczyszczonym środowisku. Wiele czynników gospodarczych, społecznych, a zwłaszcza politycznych powodowało, że do końca lat 80 XX wieku stan środowiska naturalnego systematycznie się pogarszał. Teraz jednak staramy się dbać o środowisko, w którym żyjemy między innymi poprzez przeciwdziałanie skutkom:
-zanieczyszczeń przemysłowych (ograniczenie emisji gazów i pyłów, kwaśnych deszczów),
-zanieczyszczeń cywilizacyjnych (składowanie i utylizacja wzrastającej liczby odpadów),
-degradacji środowiska z powodu nadmiernej eksploatacji (erozja gleb, pustynnienie, wyrobiska górnicze),
-niszczenia lasów,
-zanieczyszczeń termicznych,
-zanieczyszczeń ulegających biodegradacji (ścieki komunalne nadmiernie kumulujące dostarczaną energię (materię organiczną) czy też mineralne składniki pokarmowe (fosforany, węglany).
Chronić środowisko można i powinno się za pomocą aktów prawnych, ale też we własnym, lokalnym zakresie np. segregując odpadki. Problem w tym, że te pieczołowicie posegregowane śmieci, umieszczone w specjalnych pojemnikach i tak często trafiają na to samo wysypisko.
Poważnym źródłem do finansowania inwestycji ekologicznych jest tak zwana ekokonwersja, czyli zamiana naszych długów zagranicznych bezpośrednio na działania proekologiczne.
Ochronę środowiska w Polsce należy zacząć od zmiany mentalności ludzkiej, czyli na samym początku od siebie.
Parki Narodowe:
Wyszukiwarka