KINEZJOLOGIA WYKŁAD 25.03.2010
Stabilność postawy - zdolność organizmu do odzyskiwania wyznaczonej pozycji w przestrzeni po ustaniu działania bodźca zakłócającego.
- bodźce takie mogą być wynikiem wszelkiej aktywności ruchowej organizmu lub mogą pojawiać się w wyniku interakcji z otoczeniem (np. potknięcie się, zderzenie z obiektem itp.)
- stabilność postawy ciała zależy więc od szybkości z jaką układ nerwowy potrafi wykryć i skorygować zakłócenia oraz wykonać program ruchowy przeciwdziałający utracie równowagi
Prawidłowa postawa ciała
- jest niezbędna do wszelkich czynności czuciowych i ruchowych
- jest wynikiem równowagi pomiędzy aktywnością odpowiednich grup mięśni przeciwstawnych, stabilizujących poszczególne stawy. Efektem takiej równowagi jest ściśle określone położenie ogólnego środka ciężkości OSC w polu postawy
Granica stabilności
To obwiednia stóp stanowiąca granicę powierzchni podparcia (obszar stabilności)
Granice stabilności wyznacza umowna linia po przekroczeniu której rzut środka ciężkości ciała nie może zostać bezpośrednio przywrócony do swojego normalnego położenia i następuje upadek.
- faktyczna granica stabilności nie pokrywa się z obwiednią powierzchni podparcia
założenie: ciało człowieka jako sztywna bryła o stałym środku ciężkości
Upadek
Niekontrolowane przemieszczenie ciała, które nie może być skorygowane w ściśle określonym czasie. Czas ten nie przekracza kilkudziesięciu milisekund niezbędnych do typowej reakcji przywrócenia równowagi.
Obszar stabilności
- nowy model kontroli równowagi dzieli płaszczyznę podparcia na kilka obszarów mających różny wpływ na kontrolę stabilności
- kształt i wielkość zależą między innymi od budowy i wydolności organizmu
- obszar ten zależy też od wieku, wzrostu, prawidłowej postawy, siły mięśni i innych czynników
- nawet najbardziej sprawny fizycznie człowiek nigdy nie osiąga hipotetycznej granicy stabilności wyznaczonej obwiednią stóp
Rzeczywista granica stabilności
- jest oddzielona od granicy mechanicznej, czyli krawędzi stóp, obszarem nazywanym marginesem bezpieczeństwa
- rzut środka ciężkości ciała człowieka w postawie wyprostowanej znajduje się w małym, ściśle określonym obszarze powierzchni podparcia - około 5 cm do przodu w stosunku do kostki bocznej stawu skokowo - goleniowego
- utrzymanie środka ciężkości w tym obszarze wiąże się z minimalnym wydatkiem energetycznym
Kołysanie postawy
- środek ciężkości nie pozostaje w jednym punkcie, lecz wykonuje drobne, przypadkowe ruchy o amplitudzie rzędu kilkunastu milimetrów (zjawisko to nosi nazwę kołysania postawy, a ruchy z nim związane nazywają się wychwianiami postawy stojącej)
Centralny obszar stabilności
Powierzchnię zamkniętą granicą stabilności można podzielić na dwa obszary:
- przywrócenie równowagi ciała odbywa się bez zmiany płaszczyzny podparcia
- w odpowiedzi na niewielkie bodźce zakłócające, równowaga może być przywrócona poprzez skoordynowaną aktywność mięśni stabilizujących staw skokowo-goleniowy bez konieczności odrywania stóp od podłoża
Okalający obszar stabilności
- odzyskanie równowagi wymaga modyfikacji postawy, na przykład przez wykonanie wykroku
- jeśli strategia ta zawiedzie, zburzenie równowagi kończy się upadkiem
- skuteczność strategii przewracania równowagi zależy od wydolności systemu kontroli równowagi oraz od parametrów bodźca destabilizującego
Czynniki determinujące stabilność ciała
- postawa ciała
- wiek
- choroby
Warunki utrzymania stabilnej postawy
- równowaga ciała: stan układu posturalnego uzyskany dzięki fazowej, odruchowej aktywności skurczowej mięśni posturalnych (antygrawitacyjnych)
- stabilność funkcjonalna: wrażliwość postawy ciała na działanie bodźców destabilizujących
- stabilność strukturalna: zależy od sprawności układu kontroli równowagi (układ przedsionkowy, czucie głębokie)
Kontrola INTERPRETACJA
sensomotoryczna
Mechanoreceptory w:
- mięśniach
- ścięgnach
- więzadłach
- torebkach stawowych
- skórze
Narząd równowagi
- jest odpowiedzialny za utrzymanie pionowej postawy ciała, zarówno w bezruchu jak i podczas czynności motorycznych
- spełnienie tego zadania umożliwia złożona budowa anatomiczna narządów receptorowych układu równowagi oraz sieć szlaków nerwowych, które łączą poszczególne ośrodki nerwowe i efektory mięśniowe
- ludzki układ równowagi cechuje wyjątkowa plastyczność, która wynika z tego, że sieć połączeń neuronowych powstaje w dzieciństwie, rozwija się w czasie dojrzewania i podlega zmianom pod wpływem informacji docierających z otoczenia
Informacje aferentne - „drogi wejść”
- dane o położeniu głowy i tułowia względem siebie, całego ciała oraz otaczających go płaszczyzn pochodzą z wielu ośrodków receptorowych
- receptorów siatkówki (informacja wzrokowa)
- eksteroreceptorów skóry i proprioreceptorów mięśni, ścięgien i stawów (zmiany ciśnienia i napięć spowodowanych grawitacją)
- receptorów narządów przedsionkowych (dane o ruchach głowy poza działaniem, podczas przyspieszeń liniowych i kątowych)
- receptorów ślimaka (przestrzenna percepcja dźwiękowa)
- dane o „orientacji przestrzennej” mogą być dostarczane niezależnie drogami wzrokowymi, przedsionkowymi lub proprioceptywnymi
Stymulacja wzrokowo - somatosensoryczna
- podczas wykonywania ruchu z podprogowym przyspieszeniem do przodu człowiek jest zdolny postrzegać kierunek przemieszczenia dzięki stymulacji wzrokowo - somatosensorycznej. Podczas postrzegania ruchów w kierunkach przeciwstawnych przewagę nad nią przejmuje informacja przedsionkowa, a w przypadku dezorientacji wzrokowo - przedsionkowej czucie proprioceptywne
Układ równowagi
- integracja układów percepcyjnych ma miejsce na poziomie śródmózgowia. Poza tym istnieją połączenia z częścią górnego zakrętu płata skroniowego i z móżdżkiem
- dla prawidłowej orientacji przestrzennej i utrzymania stanu równowagi podczas wykonywania ruchu z przyspieszeniem liniowym bądź kątowym niezbędne jest ukierunkowanie i stabilizacja spojrzenia na nieruchomym punkcie otoczenia
Przemieszczanie się gałek ocznych w stosunku do ruchów głowy
W przemieszczaniu się gałek ocznych w stosunku do ruchów głowy bierze udział szereg odruchów okoruchowych:
- odruch przedsionkowo-okoruchowy: kompensacyjna reakcja odruchowa gałek ocznych skierowana przeciwnie do wektora przyspieszenia kątowego
- odruch otolitowo-okoruchowy: kompensacyjna reakcja odruchowa gałek ocznych skierowana przeciwnie do wektora przyspieszenia liniowego
- odruch wzrokowo-okoruchowy (optokinetyczny): zapewnia utrzymanie stabilności spojrzenia w przypadku gdy informacji o kierunku, szybkości i świadomości ruchu dostarcza wejście wzrokowe. Składa się z wolnej fazy oczopląsu optokinetycznego i mechanizmu kaskadowego
- odruch kaskadowy: ruch szybkiego ustawienia gałek ocznych
Skurcz i rozkurcz mięśni szkieletowych
jest następstwem przepływu informacji z narządów przedsionkowych do efektorów dwiema drogami przedsionkowo-rdzeniowymi
Droga przedsionkowo-rdzeniowo boczna
bierze początek w jądrze przedsionkowym bocznym, kontroluje zgodnostronne mięśnie prostujące jednej strony ciała
Droga przedsionkowo-rdzeniowa przyśrodkowa
bierze początek w jądrze przedsionkowym przyśrodkowym, koryguje stan mięśni szyi i ustala położenie głowy względem reszty ciała
Połączenia z układem autonomicznym
- narządy przedsionkowe mają połączenia z układem autonomicznym, dlatego w przypadkach niefizjologicznej impulsacji pojawiają się nudności, wymioty, zmiany rytmu serca, zmiany biochemiczne we krwi i procesach metabolicznych
Fizjologiczna czynność układu kanałów półkolistych
- kanały półkoliste wraz z grzebieniami bańkowymi są odpowiedzialne za dośrodkowy przepływ informacji ruchu obrotowego głowy i ciała. W przypadku zastosowania bodźców o umiarkowanej sile ma miejsce małe wychylenie osklepka, a potencjał czynnościowy zmienia się wprost proporcjonalnie do siły bodźca.
- w przypadku bardzo dużych przyspieszeń odchylenie osklepka jest mniejsze niż można wywnioskować na podstawie siły stymulacji. Przy niewielkich wartościach przyspieszenia kątowego reaguje sam układ osklepkowo-śródchłonkowy jako swoisty amortyzator nadmiernych wychyleń osklepka.
Kiedy głowa jest nagle poddana działaniu dodatniego przyspieszenia kątowego przemieszczają się same kanały półkoliste czyli zachodzi względny przepływ płynów ucha wewnętrznego w kierunku przeciwnym do ruchu głowy.
- w przypadku bezruchu osklepek znajduje się w pozycji wyprostnej, a komórki rzęsate wysyłają tylko toniczne wyładowania spoczynkowe
- kiedy głowa jest obracana wszystkie kanały są stymulowane jednakże odruch przedsionkowo-okoruchowy w rotacji jest przede wszystkim wyzwalany przez kanały półkoliste poziome
- wstępujące połączenia nerwowe z drogami wzgórkowo-korowymi i zstępujące połączenia z drogami przedsionkowo-ruchowymi odgrywają istotną rolę w dopasowaniu ustawienia głowy do ustawienia reszty ciała.
Narząd otolitowy
- reaguje na zmiany przyspieszenia liniowego w płaszczyźnie poziomej i pionowej, zmiany wektora siły grawitacji i siły odśrodkowej. Mechanizm pobudzenia narządów otolitowych nie jest do końca wyjaśniony ale przyjmuje się, że pobudzenia wywołują siły działające równolegle do powierzchni nabłonka receptorowego określane jako „siły strzygące”, które uginają rzęski.
- zmiany położenia głowy prowadzą do „ślizgowych” ruchów masy otolitowej i ugięcia rzęsek komórek receptorowych, a do wyższych ośrodków nerwowych przesyłane są sygnały umożliwiające utrzymanie pionowej postawy ciała
Czynność łagiewki
- reaguje na ruch, który zmienia położenie jej plamki względem kierunku działania siły grawitacji, reaguje na działanie siły odśrodkowej oraz przyspieszenia ruchu liniowego przy zachowaniu równoległości wektora przyspieszenia do powierzchni plamki. Efektem tego są kompensacyjne ruchy gałek ocznych w odpowiednim ustawieniu w stosunku do ciała.
Czynność woreczka
- reaguje na bodźce związane ze zmianami siły grawitacji i przyspieszeniami liniowymi, co umożliwia kontrolę ruchów gałek ocznych oraz ruchów głowy. Woreczkowi przypisuje się także rolę zbliżoną do ślimaka, polegającą na reagowaniu na bodźce dźwiękowe i wibracje.
Zjawisko bioelektryczne narządu przedsionkowego
- podczas ugięcia „szczotki” rzęsek w kierunku kinotecylium następuje pocąganie jednej rzęski za drugą oraz odciąganie ich od ciała komórki. Zapoczątkowuje to otwarcie setek kanałów w błonie komórkowej dla Janów sodu, a ostatecznie doprowadza do pobudzenia komórek receptorowych. Przy odchyleniu szczotki w kierunku przeciwnym dochodzi do zamknięcia kanałów sodowych.
Rola pozostałych receptorów układu równowagi
- proprioreceptory szyjne: dostarczają informacji o ustawieniu głowy względem reszty ciała
- proprioreceptywna i eksteroceptywna informacja z innych części ciała: ma duże znaczenie w utrzymaniu równowagi np. rozróżnianie czy wrażenie ucisku dotycz jednakowo obu stóp czy też przedniej bądź tylnej części
- informacja wzrokowa ma istotne znaczenie po całkowitym zniszczeniu narządów przedsionkowych, ponieważ nawet wyraźnie liniowy lub obrotowy ruch natychmiast wyzwala wrażenie na siatkówce, a ta informacja jest przesyłana do ośrodków kontroli równowagi
ROLA OUN W ZACHOWANIU RÓWNOWAGI
Twór siatkowaty i jądra przedsionkowe
- twór siatkowaty integruje poszczególne elementy układu równowagi, przechodzi przez niego wiele włókien nerwowych tworzących szlaki, a zarazem stanowi układ połączeń neuronalnych. Pośredniczy między kompleksem jąder przedsionkowych i wyższymi piętrami OUN. Za pośrednictwem dróg zstępujących działa na rdzeniową czynność ruchową, a przez to na utrzymanie odpowiedniego tonusu mięśniowego w ruchu jak i w spoczynku.
Móżdżek
- impulsacji z płatów kłaczkowo-grudkowych powoduje symetryczne funkcjonowanie narządów przedsionkowych
- odgrywa rolę w mechanizmie powstawania złożonych ruchów korekcyjnych i programowania szybkich ruchów docelowych kończyn i gałek ocznych
- w oddziaływaniu na struktury jąder przedsionkowych dominuje wpływ hamujący
Równowaga dynamiczna
aws
BADANIE FUNKCJONALNE NARZĄDU RUCHU
Dysfunkcja
Określenie dotyczące zaburzenia funkcji, nie jest rozpoznaniem klinicznym, odnosi się do zaburzenia funkcji motorycznych, umysłowych, emocjonalnych i socjalnych. Może być objawem schorzenia lub stanowić jego zejście (niepełnosprawność).
Dysfunkcje motoryczne
Źródła:
układ kostno-stawowy
układ torebkowo-więzadłowy
układ mięśniowy
układ nerwowy ośrodkowy i obwodowy
- układ krążenia
- układ oddechowy
Ogólny podział dysfunkcji narządu ruchu
- zaburzenia statyczne
- zaburzenia dynamiczne
- zaburzenia mieszane
- zaburzenia ogólne
- zaburzenia miejscowe
Zaburzenia ruchowe |
|||
statyczne |
dynamiczne |
||
Lokalne |
Ogólne |
Lokalne |
Ogólne |
Nieprawidłowe ustawienie odcinkowe |
Nieprawidłowy układ całego ciała |
Odcinkowe zaburzenie ruchowe |
Upośledzenie ruchów całego ciała |
Upośledzenie funkcji podporowej kończyn dolnych |
Nieprawidłowa postawa ciała |
Upośledzenie sięgania i chwytania |
Upośledzenie lokomocji |
Zaburzenia uogólnione (układowe)
- zaburzenia stereotypów ruchowych
- zaburzenia stereotypu oddechowego
- hipermobilność konstytucjonalna
Cel badania funkcjonalnego
- poszukiwanie objawów dysfunkcji jako możliwej przyczyny dolegliwości
- lokalizacja dysfunkcji: stawy, mięśnie, powięzi, narządy wewnętrzne
- analiza patogenezy powstania dysfunkcji: przeciążenia statyczne, dynamiczne, uraz, długotrwałe unieruchomienie
- określenie planu leczenia
- weryfikacja skuteczności podjętej taktyki terapeutycznej
Wzorzec torebkowy
Charakterystyczny dla danego stawu wzorzec utraty możliwości funkcjonalnych wynikający z odruchowego obkurczania torebki stawowej.
Brak danego wzorca może sugerować inną niż zwyrodnienie lup zapalenie stawu przyczynę ograniczenia ruchomości.
Wzorce torebkowe wg Cyriaxa
Staw |
Ograniczenie ruchomości |
Skroniowo - żuchwowy |
Ograniczenie otwarcia ust |
Szczytowo - potyliczny |
Wyprost i skłon boczny równo ograniczone |
Ramienny |
Rotacja zewnętrzna, odwodzenie, rotacja wewnętrzna |
Łokciowy |
Zgięcie, wyprost |
Ramienno - promieniowy |
Zgięcie, wyprost, odwracanie, nawracanie |
Promieniowo - łokciowy bliższy |
Odwracanie, nawracanie |
Promieniowo - łokciowy dalszy |
Pełny zakres ruchu, ból na końcu odwracania i nawracania |
Promieniowo nadgarstkowy |
Zgięcie i wyprost równo ograniczone |
Śródręcznopaliczkowe i międzypaliczkowe |
Zgięcie, wyprost |
Biodrowy |
Zgięcie, odwodzenie, rotacja wewnętrzna |
Kolanowy |
Zgięcie, wyprost |
Piszczelowo - strzałkowy |
Ból podczas napięcia struktur okołostawowych |
Skokowo - goleniowy |
Zgięcie, wyprost |
Śródstopno - paliczkowy palucha |
Wyprost, zgięcie |
Śródstopno - paliczkowy palców II-IV |
Zmienny |
międzypaliczkowe |
Zgięcie, wyprost |
Testy oporowe
- Cel: ocena siły mięśni lub prowokacja bólu w mięśniu lub przyczepach
- Wykonanie: ustawienie stawu zbliżone do neutralnego, maksymalny, izometryczny skurcz mięśnia
- Przed wykonaniem testu przeciw oporowi należy wykonać bierny test kompresji
Typy odpowiedzi tkanek kurczliwych
Testowanie: napięcie izometryczne mięśni w pośrednim ustawieniu stawu (zmniejszenie reakcji tkanek pasywnych)
Napięcie silne i bezbolesne - stan prawidłowy
Napięcie „w miarę silne” i bolesne - uraz badanego mięśnia, jego ścięgna (stan zapalny) lub przyczepu
Napięcie bolesne, jednocześnie osłabione - poważniejsze uszkodzenie w pobliżu stawu
Napięcie osłabione, bezbolesne - zerwanie mięśnia testowanego lub dysfunkcja nerwów obwodowych
Zaburzenia stereotypów ruchowych
- prawidłowy stereotyp ruchowy pozwala na wykonanie skutecznego ruchu przy minimalnym wydatku energetycznym z użyciem najmniejszej ilości mięśni, najmniejszej niezbędnej siły i z zachowaniem maksymalnego bezpieczeństwa tkanek
- podstawą rozwoju stereotypów jest sterowanie OUN
- wskutek różnych przyczyn, wyuczony lub zakodowany stereotyp odbiega od idealnego wzorca
- prowadzi to początkowo do zaburzeń symetrii napięcia i czynności mięśni, a w następstwie do osłabienia jednych grup mięśniowych, przeciążenia i przykurczu innych
- to z kolei powoduje przeciążenia stawów, kości, krążków międzykręgowych aż do wystąpienia zmian zwyrodnieniowych
Zaburzenia równowagi napięć mięśniowych
- zjawisko typowe dla społeczeństw cywilizowanych
- zdecydowana przewaga obciążeń statycznych w stosunku do obciążeń dynamicznych
- nierównowaga aktywności grup mięśniowych wpływa na zmiany w mięśniach fazowych i statycznych
- mięśnie fazowe reagują na świadomy sygnał
- mięśnie posturalne działają pod wpływem świadomości oraz udziału woli, co prowadzi do większej aktywności mięśni posturalnych i dominacji nad mięśniami fazowymi
- przejawem tego zjawiska jest dążenie do posługiwania się mięśniami silniejszymi, czyli posturalnymi i eliminacja mięśni fazowych
- konsekwencją tego jest powstawanie przykurczy mięśni posturalnych i rozciągnięcie mięśni fazowych
Najczęściej występujące skrócenie mięśni tonicznych
- strona grzbietowa:
m. levator scapulae
m. trapezius
m. erector spinae
m. quadratus lumborum
grupa kulszowo - udowa:
m. semitendinosus
m. biceps femoris
m. gastrocnemius
m. soleus
- strona brzuszna
m. pectoralis major
zginacze ręki i palców
m. iliopsoas
grupa przywodzicieli
m. rectus femoris
Czynniki wpływające na kształt i ustawienie kręgosłupa:
Pochylenie miednicy - zależy od następujących mięśni:
I grupa - ich wzmocnienie powoduje zwiększenie przodopochylenia miednicy, są to:
m. biodrowo - lędźwiowy
m. prosty uda
m. czworoboczny lędźwi
prostownik grzbietu
II grupa - ich wzmocnienie powoduje zmniejszenie przodopochylenia miednicy, są to:
mięśnie brzucha
mięśnie pośladkowe
m. półścięgnisty
m. półbłoniasty
m. dwugłowu uda
m. przywodziciel wielki
Zaburzenia stereotypu oddechowego
- mięśnie oddechowe zmuszone są do ciągłej aktywności
- stawy żebrowo - kręgowe są jedynymi stawami w organizmie, które poruszają się nieustannie przez całe życie w rytm czynności oddechowej
- bezpośrednie i pośrednie powiązanie mięśni oddechowych z żebrami oraz kręgami odcinka szyjnego i piersiowego kręgosłupa powoduje, że zaburzenie czynności oddechowej powoduje przeciążenie struktur kręgosłupa.
- Wzrok
- Informacje
przedsionkowe
- Dostosowanie wzorców mięśniowych w celu zachowania stabilności lokalnej i/lub globalnej równowagi
- Informacje
proprioreceptywne
ZE BRAIN
Decyzja o pozycji ciała
Wybór ruchu ciała
Porównanie, wybór i łączenie informacji sensorycznych
Wybranie i dopasowanie odpowiednich wzorców napięcia mięśniowego
Aparat Informacje
przedsionkowy proprioceptywne
Kompleks biodra - miednica - kręgosłup L
Wpływ środowiska
Wykonanie ruchu
WZROK
STOPA
SZYJA
Wyszukiwarka