TRĄDZIK POSPOLITY
Choroba gruczołów łojowych
Trądzik młodzieńczy - pospolity
Jest przewlekłym schorzeniem aparatu włosowo łojowego w którym występuje łojotok i różne wykwity na twarzy i tułowiu
Głównymi miejscami występowania są okolice twarzy, pleców i klatki piersiowej, ale w niektórych ciężkich przypadkach mogą obejmować cały tułów, przechodzić na uda i pośladki.
Występowanie
80 - 90% młodych osób od 11 - 30 roku życia
szczyt zapadalności u dziewcząt przypada między 14 a 17 rokiem życia
u chłopców od 16 do 19 roku życia - „burza hormonów”
występuje głównie w okresie dojrzewania, czyli około 13 roku życia
Wzrost częstości występowania
Okres przedpokwitaniowy
Po 30 roku życia - trądzik przetrwały
U większości (80%) chorych zmiany ustępują w 22.-23. r.ż.
Ocenia się, że u 85% pacjentów z trądzikiem występuje łagodna postać choroby, a u 15% - ciężka.
Obie płcie są w równym stopniu predysponowane do wystąpienia trądziku, cięższe postacie występują jednak częściej u mężczyzn.
Wynika to z uwarunkowań genetycznych i hormonalnych.
Gruczoły łojowe kontrolowane są przez hormony męskie - androgeny
Androgeny
Trądzik zwyczajny występuje u większości młodych osób w okresie dojrzewania. Jest to związane ze wzrostem aktywności androgenów, czyli męskich hormonów płciowych (zarówno u dziewcząt, jak i chłopców), które wpływają stymulująco na wytwarzanie łoju i powiększenie gruczołów łojowych. Najaktywniejszym hormonem androgenowymw stymulacji gruczołów łojowych jest dihydrotestosteron (DHT) powstający na skutek redukcji testosteronu przez enzym 5-a-reduktazę. Receptory dla DHT znajdują się w skórze, mieszkach włosowych i gruczołach łojowych.U osób z trądzikiem stwierdza się większe stężenie 5-a-reduktazy w obrębie gruczołów łojowych oraz nasilenie wytwarzania DHT w obrębie tak zwanych okolic łojotokowych.
O trądziku decydują 3 czynniki
Łojotok
jest czynnikiem dominującym, ale nie jedynym może istnieć bez trądziku
Nadmierne rogowacenie ujść mieszków włosowych
nieprawidłowe nadmierne rogowacenie ujścia mieszka włosowego występuje szczególnie w obrębie warstwy ziarnistej i rogowej i powoduje
Nagromadzenie łoju
Rozszerzenie ujścia mieszka włosowego
Nadmierne rogowacenie, które zamyka światło kanału wydzielniczego
W efekcie powstaje zaskórnik
Przyczyną powstawania zmian trądzikowych jest zarówno nadmierne wytwarzanie łoju, jak i zmiany w jego składzie. U osób z trądzikiem stwierdza się wzrost wytwarzania łoju, ale jednocześnie zmniejszenie względnej zawartości kwasu linolowego1 . Prowadzi to do wzmożonego, nieprawidłowego rogowacenia przewodów wyprowadzających gruczołów łojowych i nadmiernego rogowacenia ujść mieszków włosowych. Wskutek tego dochodzi do zaczopowania ujść mieszków przez zbite masy komórek rogowych. Utrudnia to prawidłowe wydzielanie łoju i prowadzi do stopniowego poszerzania przewodów gruczołów łojowych i powstawania mikrozaskórników. Są one pierwszym elementem rozwoju zmian trądzikowych. Wraz z poszerzaniem przewodów gruczołów łojowych dochodzi do powstania małych, niezapalnych grudek (zaskórników zamkniętych). Następnie, w miarę rozszerzania ujść przewodów wyprowadzających i utleniania tłuszczów zawartych w łoju, powstają zaskórniki otwarte z ciemnymi czopami na powierzchni.
Flora bakteryjna
Wskutek wytworzenia warunków beztlenowych i dużej zawartości łoju gruczoły łojowe są doskonałym siedliskiem dla bakterii beztlenowej - Propionibacterium acnes, która odgrywa istotną rolę w powstawaniu procesu zapalnego w trądziku.
Bakterie wykazują aktywność lipolityczną w stosunku do triglicerydów łoju, powstają kwasy tłuszczowe, które ulegają oksydacji i stają się drażniące co prowadzi do procesów zapalnych
Propionibacterium acnes ma właściwości antygenowe, które powodują reakcje alergiczne
Bakterie te wydzielają czynniki odpowiedzialne za przyciąganie w okolicę gruczołów łojowych komórek zapalnych, które z kolei uwalniają enzymy powodujące niszczenie ścian gruczołów łojowych i wylewanie się ich zawartości do otaczającej skóry właściwej. Powoduje to dalsze nasilanie procesu zapalnego.
Etiologia
Etiologia trądziku jest złożona, związana z wieloma czynnikami przyczynowymi, takimi jak:
łojotok
zaburzenia rogowacenia naskórka przy ujściu mieszka włosowego,
aktywność hormonów płciowych,
zakażenia bakteryjne.
Trądzik pospolity jest następstwem nadmiernej czynności gruczołów łojowych i blokady przewodów wyprowadzających
Nadmierne wydzielanie oraz zmieniony skład łoju grają istotną rolę w powstawaniu wykwitów trądzikowych.
Wytwarzany przez gruczoły łojowe łój jest mieszaniną lipidów
Łój pod wpływem Propionibacterium acne może przekształcić się w komedogenne wolne kwasy tłuszczowe - powodują stan zapalny, podrażnienie
Wolne kwasy tłuszczowe mają właściwości drażniące i komedogenne - tworzą zaskórniki ( komedolityczne - niszczące zaskórniki)
Ich nadmiar jest czynnikiem wyzwalającym trądzik
Wolne kwasy tłuszczowe powstają na drodze hydrolizy trójglicerydów zawartych w łoju pod wpływem lipaz uwalnianych z Propionibacterium acnes.
Androgeny - stymulują wytwarzanie łoju
Wykwit pierwotny - zaskórnik
Powstawanie zaskórnika - łój wydzielony w nadmiarze uchodzi do mieszka włosowego, dochodzi do nieprawidłowego rogowacenia, powstaje mieszanina martwych komórek i łoju, zaczopowanie, w tym są bakterie Propionibacterium
Objawy i przebieg
Wykwitem pierwotnym jest zaskórnik
Zaskórnik jest wynikiem zablokowania przewody łojowo - włosowego przez czop rogowy powstający na skutek nieprawidłowego rogowacenia naskórka wyściełającego przewód
W zaskórniku dochodzi do zbijania się komórek warstwy rogowej, która łącznie z łojem i bakteriami tworzy blokujący czop
Kwas linolowy - jeden ze składników łoju - warunkuje prawidłowy rozwój i przyleganie korneocytów w przewodach gruczołów łojowych.
U osób z trądzikiem znamienne jest zmniejszenie względnej zawartości kwasu linolowego w łoju.
Prowadzi to do nieprawidłowej keratynizacji przewodów wyprowadzających gruczołów łojowych oraz nadmiernego rogowacenia ujść mieszków.
W efekcie ewakuacja łoju z gruczołów staje się coraz bardziej utrudniona, a przewody gruczołów poszerzone.
Powyższe procesy prowadzą do powstania mikrozaskórników (microcomedones) - wykwitów pierwotnych w rozwoju zmian trądzikowych.
W miarę poszerzania się przewodów wyprowadzających gruczołów łojowych powstają zaskórniki zamknięte.
W dalszym etapie, wraz z rozszerzaniem ujść przewodów wyprowadzających i utlenianiem tłuszczów zawartych w łoju, pojawiają się zaskórniki otwarte.
Rozróżnia się 2 rodzaje zaskórników
Zaskórnik zamknięty - drobny, biały, dobrze widoczny
Zaskórnik otwarty - otwiera się bezpośrednio na powierzchnię skóry, uwidacznia się przebarwiona, utlenowana keratyna - ciemne zabarwienie
Poza zaskórnikami w trądziku mogą występować zmiany zapalne takie jak
Grudki
Krostki
Krosty ropne
Guzki - prowadzą do rozwinięcia cyst, przetok
Zmiany potrądzikowe
Przebarwienia
Bliznowacenia - blizny zanikowe, blizny przertosłe - keloidy
Przebieg trądziku
Obserwuje się przejście ze stadium niezapalnego do zapalnego
Na początku rozwija się mikrozaskornik na skutek powolnego nagromadzenia łoju i keratyny w obrębie ujścia mieszka włosowego. Jego rozwój prowadzi do powstania w większości przypadków zaskórnika otwartego.
Kiedy zaskórnik zostaje zamknięty jego rozwój może prowadzić do powstania guzka lub krosty
Odmiany kliniczne
Trądzik ropowiczy
obok zmian typowych dla trądziku występują torbiele ropne,
gojenie następuje przez bliznowacenie - blizny są nierówne, wciągnięte
Trądzik skupiony
zwany trądzikiem odwróconym - acne inversa
zmiany polegają na występowaniu głębokich nacieków i torbieli ropnych niekiedy zlewających się
Występują liczne duże zaskórniki,
Nierówne przerosłe blizny
Występuje prawie zawsze u mężczyzn
Zmiany mogą występować w okolicy pach, pachwin, pośladków
Zwany jest odwróconym bo występuje w nietypowych miejscach
Trądzik bliznowcowy
Polega na tworzeniu się bliznowców w obrębie wykwitów trądzikowych
Często towarzyszy trądzikowi ropowiczemu lub skupionemu
Niekiedy objawia się tylko w okolicach karku
Trądzik z objawami ogólnymi - trądzik piorunujący
Występuje rzadko
Ciężki przebieg
Głównie u mężczyzn
Zmiany obejmują twarz, plecy, kark, klatkę piersiową,
Wykwity są typu trądzika ropowiczego lub skupionego z rozpadem i objawami krowtocznymi
Towarzyszą objawy podmiotowe - podwyższona temperatura, bóle kostno - stawowe
Zmiany trądzikowe dzielą się na
niezapalne (zaskórniki otwarte i zamknięte)
zapalne (grudki, krosty, guzy, cysty i torbiele ropne).
W zależności od tego, który rodzaj dominuje, wyróżnić można odmiany kliniczne trądziku, takie jak:
Trądzik zaskórnikowy z licznymi zaskórnikami otwartymi i zamkniętymi;
Trądzik zaskórnikowo - grudkowy
Trądzik grudkowy
Trądzik grudkowo-krostkowy - obok zaskórników również grudki i krosty;
Trądzik guzkowo-cystowy - z licznymi głębokimi zapalnymi guzami i guzkami wypełnionymi ropą lub ropą i krwią, z tendencją do powstawania blizn;
Inne odmiany - nie kliniczne
Trądzik polekowy
może powstać w wyniku stosowania leków, takich jak
przede wszystkim kortykosteroidy. - sterydy
barbiturany
androgeny,
brom,
jod,
sole litu,
tetracyklina,
cyklosporyna A,
witaminy B1, B6, B12 i
leki przeciwpadaczkowe,
hormonalne leki antykoncepcyjne,
Trądzik kosmetyczny
jest związany ze stosowaniem kosmetyków z lanoliną, wazeliną, olejami roślinnymi itp.
Pudry, róże zatykające ujścia gruczołów łojowych - mechaniczne zatykanie porów
Trądzik niemowlęcy
wykwity grudkowe i ropne na ogół bez zaskórników
Wywołany przez stosowanie olejów mineralnych
Trądzik wywołany
Trądzik zawodowy wywołany najczęściej przez
Chlor
Oleje
Dziegcie
Czynniki nasilające trądzik
Leki - trądzik mogą pogarszać niektóre miejscowo stosowane preparaty, w tym kortykosteroidy
Czynniki powodujące okluzję - pomady do włosów, które dostają się na czoło i powodują okluzje ujść przewodów
Okluzje może powodować zbyt długie siedzenie na krzesłach z oparciem, zwłaszcza plastikowym
Warunki klimatyczne - u osób predysponowanych, gorący, wilgotny, zwłaszcza tropikalny klimat może nasilić trądzik (majorca acne)
Trądzik występuje najczęściej na twarzy, dekolcie i plecach - bo jest najwięcej gruczołów łojowych
Rodzaj trądziku |
przyczyna |
objawy |
Trądzik młodzieńczy |
Nadczynność gruczołów łojowych |
Zaskórniki i wykwity guzkowe |
Trądzik ropowiczy
|
Nadczynność gruczołów łojowych |
Obok zmian typowych torbiele ropne |
Trądzik skupiony |
Nadczynność gruczołów łojowych |
Głębokie nacieki, torbiele ropne |
Trądzik bliznowcowy |
Nadczynność gruczołów łojowych |
Tworzą się blizny w obrębie wykwitów trądzikowych |
Trądzik z objawami ogólnymi |
Nie wszystkie poznane |
Wykwity z rozpadem i objawami krwotocznymi |
Trądzik neuropatyczny u dziewcząt |
Na skutek ciągłego drapania i wyciskania |
Stany zapalne, po zagojeniu pozostawiają blizny |
Trądzik zawodowy |
Kontakt z chlorem, olejami mineralnymi, dziegciem |
Zmiany na twarzy i tułowiu, głównie na wyprostnych powierzchniach kończyn |
Trądzik polekowy |
Steroidy, jod, barbiturany, witamina B12 |
Wykwity drobno grudkowe na klatce piersiowej, brak zaskórników |
Trądzik kosmetyczny |
Kosmetyki kolorowe zatykające ujścia gruczołów łojowych |
Zaskórniki i prosaki na policzkach |
Trądzik niemowlęcy |
Stosowanie tłustych olejków do pielęgnacji |
Wykwity grudkowe i ropne najczęściej na twarzy |
|
|
|
Leczenie miejscowe
Jest wystarczające w łagodnym trądziku młodzieńczym
Miejscowo stosuje się głównie preparaty przeciwbakteryjne i keratolityczne, które zmniejszają nieprawidłowe rogowacenie i kolonizacją przewodów łojowo - włosowych przez drobnoustroje
Celem leczenia trądziku jest:
zapobieganie nadmiernemu rogowaceniu przymieszkowemu,
zahamowanie rozwoju Propionibacterium acnes,
zmniejszenie łojotoku.
Kwas salicylowy
jest obecnie rzadko zalecany w terapii trądziku,
powoduje podrażnienia u wielu chorych.
Jest to środek o działaniu keratolitycznym.
Nadtlenek benzoilu
skuteczny lek przeciwbakteryjny i komedolityczny czasami kojarzony z innymi preparatami przeciwbakteryjnymi lub siarką
Lek ten ułatwia ewakuację wydzieliny gruczołów łojowych, a więc działa komedolitycznie.
Podczas jego rozkładu dochodzi do uwolnienia tlenu, co stwarza niekorzystne warunki rozwoju dla beztlenowców.
W jego działaniu przeciwbakteryjnym praktycznie nie obserwuje się oporności.
Redukując populację bakterii Propionibacterium acnes, zmniejsza wytwarzanie wolnych kwasów tłuszczowych.
W rezultacie potęguje efekt przeciwzapalny i komedolityczny.
Kwas witaminy A
środek keratolityczny zwiększający liczbę mitoz w warstwie rogowej naskórka i przemianę naskórkową.
Powoduje otwarcie zaskórników i prawdopodobnie normalizuje dojrzewanie nabłonka mieszków włosowych
Modyfikuje spójność korneocytów, działa głęboko aż do poziomu warstwy rozrodczej,
zmniejsza hiperkeratozę i ułatwia usuwanie nadmiaru korneocytów.
Rezorycyna
często stosowana w połączeniu z kwasem salicylowym i siarką.
Uważana za preparat keratolityczny
miejscowe antybiotyki
najczęściej stosowanymi lekami przeciwbakteryjnymi są nadtlenek benzoilu, klindamycyna
Kwas azelainowy
Charakteryzuje się wielokierunkowym mechanizmem działania:
poza działaniem przeciwbakteryjnym skierowanym przeciwko szczepom Propionibacterium acnes oraz Staphylococus epidermidis, wykazuje aktywność keratolityczną i przeciwzaskórnikową, zmniejsza liczbę kwasów tluszczowych w łoju.
Dzięki hamowaniu melanogenezy znajduje zastosowanie w usuwaniu przebarwień pozapalnych. Zaletą jest rzadsze występowanie działań niepożądanych oraz brak rozwoju lekooporności
Leczenie ogólne
Leczenie ogólne trądziku obejmuje
antybiotykoterapię,
leczenie hormonalne,
pochodne witaminy A,
rzadziej kortykosteroidoterapię, niesterydowe leki przeciwzapalne,
sporadycznie szczepionki i autoszczepionki.
Antybiotyki ogólne
Najczęściej stosowana jest tetracyklina i erytromycyna
Powodują zmniejszenie stężenia wolnych kwasów tłuszczowych w łoju
Terapia hormonalna
U kobiet z dużym zaostrzeniem trądziku przed miesiączką
Poprawę uzyskuje się przez podawanie preparatów antykoncepcyjnych
W takich przypadkach nie powinien być stosowany progesteron
Retinoidy
Kwas 13-cis witaminy A, czyli izotretynoiny (Roaccutane,) syntetyczna pochodna witaminy A
ma wielokierunkowy mechanizm działania. Poza działaniem keratolitycznym i przeciwłojotokowym (dodatkowo zmniejsza wymiary gruczołów łojowych), wywiera efekt przeciwzapalny (hamując chemotaksję leukocytów) oraz przeciwbakteryjny.
Lek z wyboru w trądziku grudkowo - torbielowym
W trądziku nie odpowiadającym na konwencjonalne metody leczenia
W trądziku prowadzącym do bliznowacenia
Skutki uboczne - bóle głowy, wypadanie włosów, suchość śluzówek, działa teratogennie - wady
rozwojowe u płodu
Preparaty przeciwbakteryjne
Erytromycyna
Klindamycyna
Kwas azelianowy
Nadtlenek benzoilu
Sulfonamidy
Preparaty keratolityczne
Retinoidy
O PIELĘGNACJI
Produkty kosmetyczne przeznaczone dla cer z nadmiernym łojotokiem powinny ograniczać wydzielanie sebum, zapobiegać stanom zapalnym, przywrócić skórze odpowiednie pH.
Skóra trądzikowa najczęściej nie potrzebuje dodatkowego natłuszczania, a wymaga jedynie dobrego nawilżania.
Jedną z podstawowych form kosmetyków stosowanych w przypadku cery trądzikowej są preparaty do jej oczyszczania zawierające łagodne związki powierzchniowo-czynne. Szczególnie polecane są produkty w postaci żeli lub pianek.
Ważnym preparatem stosowanym podczas zabiegów pielęgnacyjnych jest tonik kosmetyczny. Wybieramy te o działaniu odkażającym i ściągającym. Powinny normalizować pH, dlatego też bardzo często zawierają takie składniki, jak: kwas borowy, cytrynowy czy też salicylowy.
Przy trądziku zabronione jest stosowanie preparatów działających agresywnie na skórę, między innymi z alkoholem, które mogą prowadzić do dalszych jej
Specjalną grupę kosmetyków wspomagających oczyszczanie skóry stanowią maseczki typu peel-off. Po nałożeniu i wyschnięciu tworzą na powierzchni skóry elastyczną błonkę, którą zdejmuje się w całości. Wraz z nią zostają usunięte obumarłe komórki naskórka jak również nadmiar wydzielanego przez gruczoły łoju.
Kolejnym ważnym elementem związanym z pielęgnacją skóry jest peeling. W przypadku cery łojotokowej, trądzikowej szczególnie polecane są preparaty enzymatyczne.
Do najważniejszych składników tego typu preparatów należą enzymy hydrolizujące białka, w tym również keratynę, główny składnik warstwy rogowej naskórka. Najczęściej wykorzystuje się tu związki pozyskiwane z wyciągów roślinnych: papainę, bromelinę, ficynę.
W recepturach można znaleźć także enzymy lipolityczne pozwalające usunąć nadmiar wytworzonego łoju.
Polecane są kosmetyki nawilżające o małej zawartości tłuszczów naturalnych, szczególnie olejów roślinnych, które powinny być zastąpione przez mniej tłuste i bardziej funkcjonalne surowce, m in. silikonowe. Składniki powinny charakteryzować się działaniem antyseptycznym, ściągającym, przeciwłojotokowym, absorbującym nadmiar łoju, ale także regenerującym i matującym.
O SKŁADNIKACH
W preparatach przeznaczonych do pielęgnacji cery ze skłonnością do łojotoku wykorzystuje się antyseptyczne właściwości siarki.
Skuteczne w walce z tego typu dysfunkcją skóry są również aminokwasy zawierające ten pierwiastek, między innymi N-acetylometionina i N-acetylocysteina, które regulują ilość wydzielanego łoju.
Często także występuje kamfora, która działa przeciwzapalnie, keratolitycznie, dezynfekująco, a także poprawia ukrwienie skóry.
Ekstrakty roślinne:
ekstrakt rumianku, który działa oczyszczająco, delikatnie ściągająco, zmiękczająco, przeciwzapalnie i odkażająco.
aktywny składnik rumianku -azulen. Działa łagodząco, przeciwzapalnie, bakteriostatycznie, a także powoduje zmniejszenie obrzęków.
z szałwii,
eukaliptusowy
nagietka,
rozmarynu,
kory dębu,
oczaru wirginijskiego
brzozy.
wyciąg z dziurawca,
krawnika,
borówki czarnej,
trzciny cukrowej,
cytryny,
pomarańczy
Witamina A i retinoidy to kolejne surowce, które działają przeciwzaskórnikowo, oraz normalizują procesy złuszczania.
Ważnymi składnikami są także kwasy owocowe (AHA). Szczególnie przydatny jest tu kwas glikolowy, który zapewnia efekt złuszczenia i wygładzenia skóry oraz ściągnięcia rozszerzonych porów.
Ważną rolę spełniają także wielonienasycone kwasy tłuszczowe z grupy NNKT - linolowy, linolenowy, arachidonowy. Powodują one modyfikację płaszcza hydrolipolidowego, dzięki czemu kontrolują skład mikroorganizmów warstwy rogowej.
W preparatach do pielęgnacji cery przetłuszczającej się wykorzystuje się także kaolin czyli rozdrobnioną glinkę o silnych właściwościach absorbowania nadmiaru łoju. Dzięki temu działaniu ułatwia ona oczyszczanie skóry, powoduje zamykanie porów, działa bakteriobójczo.
Chętnie wykorzystywany jest też propolis, czyli tzw. kit pszczeli. Jest to lepka substancja żywiczna, wytwarzana przez pszczoły, o barwie żółtej, zielonej lub brunatnej i przyjemnym, aromatycznym zapachu. Propolis charakteryzuje silne działanie bakteriobójcze i grzybobójcze. Jest on skutecznym środkiem w leczeniu wielu stanów zapalnych i ropnych. Jego ekstrakty wykazują działanie znieczulające i antyutleniające. Ograniczają powstawanie zaskórników, zapobiegają nadmiernemu jej przetłuszczaniu, regenerują uszkodzoną skórę.
W preparatach przeciwtrądzikowych bardzo często stosowany jest nadtlenek benzoilu, który działa keratolitycznie, przeciwbakteryjnie.
Podobne efekty można uzyskać przy pomocy kwasu azelainowego. Zmniejsza liczbę Pityrosporum acnes. Związek ten ponadto ogranicza proces melanogenezy, dzięki czemu przydatny jest przy zmniejszaniu przebarwień pozapalnych.
W preparatach do skóry tłustej wykorzystywany jest także cynk, który absorbuje nadmiar wydzielanego przez gruczoły łojowe tłuszczu, dzięki czemu wspomaga proces leczenia łojotoku.
Pojawiają się także specjalne składniki tzw. aktywatory cynkowe, które zawierają jony cynku.
Należy wymienić także tlenek cynku. Jest to surowiec o działaniu przeciwtrądzikowym, ułatwiający gojenie się skóry i błon śluzowych.
Szczególnym zainteresowaniem w ostatnim czasie cieszy się tzw. aktywne srebro wykorzystywane w postaci dodatnio naładowanych jonów. Wpływa ono na zmniejszenie objawów trądziku. Wspomaga proces gojenia stanów zapalnych, zapobiega powstawaniu nowych zaskórników i wykwitów.
O OLEJKACH ETERYCZNYCH
W recepturach preparatów przeciwtrądzikowych bardzo często pojawiają się olejki eteryczne z
drzewa herbacianego
jałowcowy
cytrynowy
Charakteryzują się one silnym działaniem antyseptycznym. Można w nich również spotkać olejki: bergamotowy cedrowy, geraniowy lawendowy, kamforowy, sandałowy, z szałwii, które zalicza się do grupy surowców oddziaływujących na procesy wydzielnicze skóry. Ograniczają one wytwarzanie łoju, działają bakteriobójczo i przeciwzapalnie. Skutecznie udrażniają ujścia gruczołów łojowych oraz zapobiegają ich czopowamu
11
Wyszukiwarka