1.
Psychologia rozwoju zajmuje się badaniem zmian w zachowaniu się, procesach i strukturach psychicznych człowieka. W odróżnieniu do innych nauk psychologicznych psychologia rozwojowa bada zachowanie się i przeżycia człowieka z punktu widzenia zmian, jakim podlegają one w czasie, tzn. uwzględnia w swoich badaniach zmienną czasu. Przedmiotem badań psychologii rozwojowej są zmiany dokonujące się w psychice i zachowaniu człowieka w różnych fazach jego życia. Rozwój oznacz zmiany w danym obszarze zjawisk.
Główne działy psychologii rozwojowej
Główne działy psychologii rozwoju człowieka w ciągu życia można wyodrębnić na podstawie kryterium wieku (okresu rozwojowego), jakim się ona zajmuje, albo na podstawie procesów, czy aspektów rozwoju, które bada. Biorąc za punkt wyjścia okres rozwojowy człowieka możemy wyróżnić takie działy psychologii rozwoju człowieka, jak np. psych. prenatalna, psych. niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa, psych. rozwoju dziecka, psych. młodzieży, człowieka dorosłego, starzenia się i starości.
Biorąc za punkt wyjścia aspekty rozwoju człowieka wyróżniamy: psychologia rozwoju mowy, rozwoju poznawczego, rozwoju społeczno-moralnego, rozwoju osobowości.
Bada zarówno filogenetyczny, jak i ontogenetyczny rozwój człowieka. W związku z tym wyróżniamy:
psychologię filogenetyczną - bada pochodzenie i rozwój procesów psychicznych poszczególnych grup organizmów, które są ustalane na podstawie badań porównawczych.
psychologię ontogenetyczną - zajmuje się rozwojem psychicznym obejmującym wszystkie zmiany, jakie zachodzą w danym organizmie od chwili poczęcia, przez dzieciństwo, młodość i dorosłość do końcowych etapów życia
2.
W celu wykrycia i badania zmian następujących w trakcie rozwoju przez całe życie człowieka psychologia rozwojowa posługuje się określonymi strategiami i metodami badawczymi.
Strategia porównań podłużnych - badania, w których te same jednostki są obserwowane i badane wiele razy, często przez dłuższy okres czasu np. wiele lat. przedmiotem badania są te same jednostki w ciągu dłuższego okresu czasu. Strategia ta oparta jest na kryterium czasowym, pozwala na uchwycenie mechanizmów zmiany oraz czynników mogących wpływać na zachowanie.
Strategia porównań poprzecznych - grupy badanych różniących się wiekiem są obserwowane, badane i porównywane w tym samym momencie. Następnie analizuje się różnice w zachowaniu badanych, które mogą wynikać z różnicy wieku.
Podstawowe techniki badawcze stosowane w psychologii rozwojowej to metody obserwacji sytuacyjnej oraz metody eksperymentalne.
Sytuacyjna obserwacja psychologiczna jest techniką badania zewnętrznych działań oraz obserwowalnych i dających się zarejestrować reakcji zarówno w laboratoryjnych, jak i rzeczywistych sytuacjach życiowych. Polega ona na rejestrowaniu wzorców zachowania w jednej lub wielu sytuacjach. Celem jest określenie wyznaczników i konsekwencji reakcji oraz nawyków jednostki. Wyróżnia się różnie typy obserwacji:
Obserwacja naturalna - przedmiotem obserwacji są zachowania występujące w sposób naturalny, bez konieczności ich specjalnego wywoływania czy zmieniania. Nie ingerujemy zatem w obserwowaną sytuację. Dane zbierane są bez manipulacji czy stosowania specjalnych laboratoryjnych narzędzi pomiaru.
Obserwacja kontrolowana - przedmiotem obserwacji są również zachowania naturalne, jednak badacz kontroluje je do pewnego stopnia i może dokonywać niewielkich manipulacji (np. obserwacja zabawy dziecka z matką w pokoju z lustrem weneckim).
Obserwacja anegdotyczna - polega na analizie poszczególnych zdarzeń, jakie miały miejsce w życiu dziecka, mających charakter anegdotek np. urodziny. Ten typ obserwacji prowadzony jest często przez dłuższy okres czasu, dane zebrane są w specjalnym arkuszu obserwacyjnym.
Obserwacja fotograficzna (ciągła) - stosowana jest w sposób ciągły, bez przerw w ściśle określonym czasie. Obejmuje raczej krótszy odcinek czasu - trwa od kilku minut aż do całego dnia. W trakcie obserwacji poddaje się dokładnej analizie zachowanie dziecka.
Próbki czasowe - obserwację dzieli się na kilka krótszych odcinków czasowych. Długość poszczególnych próbek i ich rozkład w czasie zależy od zachowania, jakie się bada.
Próbki zdarzeń - obserwacja prowadzona jest w określonym środowisku, w którym zwiększone jest prawdopodobieństwo pojawienia się określonej reakcji czy zachowania, które poddawane jest analizie.
Eksperyment - metoda badawcza, w której obserwacje określonych zachowań są przeprowadzane w ściśle kontrolowanych i zmienianych warunkach. Osoby badane mogą być przydzielane w sposób losowy do poszczególnych grup.
Eksperyment naturalny - przedmiotem obserwacji są zachowania możliwe do wywołania jedynie w naturalnym środowisku, w którym rozwija się dany gatunek. Gwarantuje badanie naturalnie występujących reakcji, jednak sytuacja badawcza podlega słabej kontroli, badacz nie jest w stanie uwzględnić wszystkich czynników mogących wpływać na obserwowane przez niego zachowanie.
Testy psychologiczne - narzędzia psychologiczne stosowane do pomiaru pozycji i właściwości jednostki w porównaniu do innych, dotyczące określonej sprawności umysłu lub zachowania.
3.
W ontogenezie człowieka wyróżnia się trzy etapy:
- prenatalny (od poczęcia do narodzin),
- postnatalny (od narodzin do śmierci),
- perinatalny (okołoporodowy).
4.
Okres Prenatalny:
Okres ciąży u człowieka trwa 40 tygodni. Obejmuje kilka etapów. Pierwszy z nich to stadium zarodkowe, które trwa przez pierwsze dwa tygodnie po zapłodnieniu, w stadium tym następuje wielokrotny podział zapłodnionego jaja. Kolejny etap to stadium embrionalne (do 8 tygodnia), w którym wykształcają się najważniejsze elementy organizmu, np. kończyny, palce i narządy zmysłów. Stadium płodu (od 8 tygodnia do narodzin) obejmuje intensywny rozwój tkanki nerwowej. Najszybciej w okresie prenatalnym rozwija się głowa, która jeszcze u noworodków jest nieproporcjonalnie duża w porównaniu do reszty ciała. Począwszy od ok. 16 tygodnia ciąży matka może odczuwać już ruchy płodu. Przed upływem 24 tygodnia ciąży uaktywniają się u dziecka receptory dotykowe, smakowe i węchowe
(więcej w zeszycie)
5/6
Teratogenność (dosłownie potworotwórczość od teratos - potwór) - właściwość teratogenów powodująca wady (potworności) w rozwoju płodu (mają ją np. promieniowanie, wirusy, ksenobiotyki, niektóre lekarstwa). Działanie teratogenne to działanie toksyczne substancji na zarodek lub płód (śmierć zarodka, zaburzenia czynnościowe, opóźnienie rozwoju, przedwczesne urodzenie).
7/8
Bodziec bezwarunkowy - bodziec, który ma dla danego organizmu biologiczne znaczenie i automatycznie wywołuje albo wzmacnia reakcję bezwarunkową.
W pierwszych dniach życia noworodka obserwujemy 3 grupy odruchów bezwarunkowych:
odruch wspólne dla noworodka i człowieka dorosłego,
odruch normalne u noworodka i niemowlęcia, a patologiczne u człowieka dorosłego,
odruchy występujące tylko u noworodka.
Przykłady odruchów bezwarunkowych :
9.
Rozwój lokomocji
Rozwój sprawności lokomocyjnych dziecka jest ściśle powiązany z jego osiągnięciami sensorycznymi i manipulacyjnymi. Coraz sprawniejsze przemieszczanie się w przestrzeni zapewnia bowiem dostęp do przedmiotów i skutecznie ich zdobywanie.
Zmiany postawy ciała prowadzą od postawy horyzontalnej, charakterystycznej dla pierwszych miesięcy życia dziecka, do postawy wertykalnej. Przejście odbywa się stopniowo, a kolejne osiągnięcia rozwojowe polegają na odrywaniu, krok po kroku, ciała dziecka od podłoża (leżenie na brzuszku z uniesioną górną częścią tułowia, siedzenie, stanie), aż przyjmie ono postawę spionizowaną.
Postępy w zakresie przemieszczania się w przestrzeni układają się na linii rozwojowej - od obrotów w miejscu, wokół osi własnego ciała, poprzez samodzielne zmiany postawy ciała (siadanie, wstawanie), do samodzielnego przemieszczania się w przestrzeni (pełzanie, raczkowanie, chodzenie) i doskonalenia sposobów przemieszczania się (pokonywanie przeszkód, bieganie). Pod koniec wczesnego dzieciństwa dziecko staje się niezależne w poruszaniu się w najbliższym otoczeniu i docieraniu do interesujących go obiektów.
10.
Halverson prowadził badania na podstawie których wyróżnił on
etapy i drobne stadia chwytania.
STADIUM I
Dziecko
w wieku 4 - 5 miesiąca życia zbliża obydwie ręce do widzianego przedmiotu.
Zbliżanie owo dokonuje się dzięki ruchom kończyn górnych w stawach barkowych,
którym to ruchom towarzyszy słabo zaznaczony chwyt łokciowo - dłoniowy. Ręce
niemowlęcia nie są jednak w tym okresie zdolne samodzielnie uchwycić przedmiot,
jeżeli wsuniemy mu przedmiot do rączki - niemowlę wypuszcza go bardzo szybko. W
tym stadium obydwie kończyny górne działają u większości dzieci na zasadzie
całkowitej symetrii. W żadnej z rąk nie obserwujemy jeszcze przewagi
czynnościowej. Obydwie ręce zbliżają się do oglądanego przez dziecko przedmiotu.
STADIUM II
Dziecko
w wieku 5 - 6 miesiąca wyciąga raczki do przedmiotu w te sposób, że porusza
ramionami w stawach barkowych i wyprostowuje jednocześnie ręce w stawach
łokciowych. Chwyt następuje przy użyciu czterech palców dłoni z wyłączeniem
kciuka. W tym okresie, zwanym również okresem chwytu dłoniowego prostego
dziecko nie jest zdolne utrzymać dwóch przedmiotów jednocześnie. Na początku
omawianego stadium dziecko na sam widok
innego przedmiotu wypuszcza z ręki przedmiot poprzednio trzymany. Pod koniec
stadium II wypuszcza przedmiot z ręki po to, aby chwycić drugą ręką nowy
przedmiot.
STADIUM III
W wieku 7 - 8 miesięcy dziecko zaczyna posługiwać się przy chwytaniu także
kciukiem. Niemowlę nie potrafi jednak jeszcze przeciwstawić kciuka pozostałym
palcom, wykorzystuje jednak ruch przywodzenia i odwodzenia kciuka w stosunku do
pozostałych palców dłoni. Dlatego też chwyt ten nazwany został chwytem
nożycowym. Dzięki niemu niemowlę potrafi utrzymać w ręce miedzy palcem
wskazującym a kciukiem nawet stosunkowo drobny przedmiot. W tym okresie
następuje zróżnicowanie czynnościowe prawej i lewej ręki. U dzieci
praworęcznych zaczyna już przeważać ręka prawa, u leworęcznych natomiast lewa.
W stadium III niemowlę potrafi już utrzymać po jednym przedmiocie w każdej
rączce. Mimo, że chwyt jest chwytem bardzo prymitywnym, można już mówić o
początkach zabawy manipulacyjnej.
STADIUM IV
Zaczynając
od 9 miesiąca życia dziecko rozpoczyna posługiwanie się tzw. Chwytem
pęsetkowym, w którym kciuk przeciwstawia się pozostałym palcom. Pod koniec
pierwszego roku życia niemowlę potrafi już chwytać przedmioty i trzymać je
między opuszkami kciuka i palca wskazującego, co pozwala na bardziej precyzyjne
posługiwanie się tymi przedmiotami. W tym okresie dziecko potrafi również w dowolny
sposób otworzyć swoją dłoń. Umożliwia to wkładanie przedmiotów do większych
naczyń a także rzucanie nimi, co stanowi jedno z ulubionych zajęć starszego
niemowlęcia.
Chwytanie
przedmiotów pod kontrolą wzroku zapoczątkowuje tzw. niemowlęcą manipulację. Już
dziecko 7 - 8 miesięczne sięga bez trudu po znajdujące się u pobliżu zabawki.
Wykazuje nawet dużą wytrwałość w zdobywaniu przedmiotów nieco od niego
oddalonych. Zdobytą zabawką trzyma w ręku, ogląda, obmacuje, przekłada z jednej
ręki do drugiej. Chociaż dziecko w tym wieku pociąga i interesuje nowość
zabawki - jej kształt, barwa, dźwięk, który wydaje przy postukiwaniu, machaniu
lub naciskaniu, to jednak niemowlę manipuluje w sposób zbliżony wszystkimi
zabawkami, niezależnie od ich przeznaczenia. Jest to okres manipulacji
niespecyficznej.
Dopiero pod koniec okresu niemowlęcego
naśladując niektóre czynności osób dorosłych, dziecko uczy się turlać piłkę po
podłodze, układać klocki itp. Jego manipulacja staje się specyficzna tzn.
dostosowana do struktury i funkcji użytkowej przedmiotu.
11.
Stadia rozwoju inteligencji wg Piageta
1. SENSOMOTORYCZNE 0-2 lata
Dziecko poznaje świat dzięki bezpośredniemu spostrzeganiu i aktywności motorycznej, bez udziału myślenia w formie znanej dorosłym. Do ósmego miesiąca dziecko nie posiada pojęcia stałości przedmiotu. Do tego czasu co znika z pola widzenia dziecka znika również z jego umysłu. Myślenie dziecka jest zdominowane przez tu i teraz. Kiedy dziecko nabywa pojęcie stałości przedmiotu i pojawiają się inne środki myślenia jak pamięć i język stadium sensomotoryczne dobiega końca. Dziecko staje się zdolne do antycypowania przyszłości i myślenia o przeszłości
2. PRZEDOPERACYJNE 2-7 lat
Okres przejściowy który kończy się pojawienie myślenia operacyjnego. Wraz z rozwojem mowy dziecko staje się zdolne do myślenia symbolicznego, jednak możliwości intelektualne nadal zdominowane są przez postrzeżenia niż przez pojęciowe uchwycenie sytuacji i zdarzeń.
Myślenie dziecka podlega ograniczeniom
- egocentryzm dziecko nie potrafi zrozumieć, że mogą istnieć inne punkty widzenia niż jego ( eksperyment z górami.
- centracja zwracanie uwagi na tylko jedną właściwość przedmiotu z pominięciem innych nawet bardzo ważnych (eksperymenty nad pojęciem stałości - kulka i kiełbaska z plasteliny)
- nieodwracalność niezdolność przedoperacyjnego dziecka do powrotu - w myślach - do punktu wyjścia rozumowania.
3. OPERACJE KONKRETNE 7-11 lat
Główne właściwości tego stadium to - nabywanie odwracalności wmyślenia dziecko potrafi odwracać operacje myślowe i - zdolność do decentracji dziecko staje się mniej egocentryczne i potrafi widzieć przedmioty i zdarzenie z różnych punktów widzenia
Inną ważną cechą tego stadium jest wzrastająca zdolność do posługiwania się takimi operacjami jak klasyfikacja - zdolność do logicznego grupowania przedmiotów wg ich wspólnych cech właściwości oraz szeregowania zdolność do porządkowania elementów wg jakiegoś porządku np. wg koloru, wielkości
W tym stadium dziecko aby rozwiązać jakiś problem w sposób logiczny potrzebuje manipulacji i eksperymentowania na rzeczywistych przedmiotach
4. OPERACJE FORMALNE 11-do końca
Dziecko nabywa zdolność do rozumowania abstrakcyjnego bez odwoływania się do konkretnych przedmiotów i wydarzeń. Dzieci potrafią rozwiązywać problemy w umyśle za pomocą systematycznego testowania zbioru hipotez i równoczesnego badania ich wzajemnych zależności. Staje się w coraz większym stopniu podobne do myślenia człowieka.
11.
Dla dziecka płacz jest reakcją na zagrożenie i sposobem komunikacji. Mały, bezbronny człowiek, który opuścił bezpieczne łono matki, jest codziennie atakowany przez mnóstwo nowych bodźców, których jego niewykształcony system nerwowy nie jest w stanie znieść. Stąd najmniejsze dzieci płaczą najczęściej i najwięcej. Potrzebują czasu, by przyzwyczaić się do nowych warunków. Wszystko, co nowe, dotąd nieznane, jest dla nich potencjalnym zagrożeniem: zmiany temperatury, mokra pielucha, głód, ból, zmęczenie.
Niemowlę płaczem wyraża swoje zaniepokojenie i prosi Cię o pomoc. Jego mózg nie jest na tyle rozwinięty i dojrzały, by było w stanie uspokoić się samodzielnie.
Dziecko potrzebuje Twojej reakcji, bez względu na to, czy potrafisz odciąć źródło jego cierpienia. Pamiętaj, że dzieci nie płaczą w ramach „ćwiczenia płuc”, kontrolowania rodziców, czy też dla kaprysu. Tak jak i Ty płaczą, gdy nie potrafią sobie z czymś poradzić.
Twoje spokojne towarzyszenie, pełne współczucia i miłości jest czasami jedynym lekarstwem. Podaruj swojemu dziecku własne ramiona, czuły dotyk, łagodny głos. Powiedz, że nie możesz mu inaczej pomóc, ale jesteś blisko i może liczyć na Twoją obecność.
12.
Rozwój emocjonalny dziecka
Osiągnięcie przez jednostkę pełnej dojrzałości emocjonalnej jest procesem długotrwałym i nie każdy dojrzałość tę osiąga.
Jeżeli rozwój emocjonalny we wczesnym stadiach ontogenezy przebiega pomyślnie, można oczekiwać dalszego prawidłowego kształtowania się uczuć. Natomiast wszelkie zakłócenia rozwoju emocjonalnego we wczesnym dzieciństwie utrudniają, a niekiedy uniemożliwiają osiągnięcie dojrzałości emocjonalnej. Dziecko nie rodzi się z gotowym repertuarem reakcji emocjonalnych jako odpowiedzi na specyficzne bodźce. Reakcji tych uczy się w toku nabywania doświadczenia indywidualnego. Emocje dziecka przejawiają się też w sposób bardzo ekspresyjny. Mimika przeżyć emocjonalnych jest bogata.
Pod koniec okresu przedszkolnego dziecko zdobywa umiejętności powściągania afektów, co jest świadectwem stopniowego osiągania dojrzałości emocjonalnej.
3-latek jest przeważnie pogodny i zrównoważony. Potrafi się bawić cierpliwie, często się śmieje i cieszy, a do dorosłych odnosi się przyjaźnie.
W następnym półroczu - obserwuje się zachwianie równowagi. Dziecko źle sypia, jest lękliwe i niespokojne a w stosunku do dorosłych nadmiernie wymagające, żąda wyłączności uczuć - źle znosi rozłąkę z rodzicami.
Zachowanie 5-latka jest zupełnie inne. Stosunki z dorosłymi układają się znacznie lepiej. Dziecko wchodzi w wiek pytań. Dorośli stają się osobami mogącymi zaspokoić ciekawość poznawczą. Jego ogólne przystosowanie jest dobre.
Następny okres braku równowagi jest w zachowanie dziecka 6-letniego. Dziecko jest przeważnie podniecone i agresywne. Jego zachowanie cechuje niekiedy okrucieństwo wobec zwierząt i innych dzieci. Jest ekspansywny i wybuchowy. Kryzys ten mija u 7-latka, u którego wyraźnie zmniejsza się impulsywność uczuciowa, wzrasta zaś ocena intelektualna sytuacji i umiejętność panowania nad emocjami.
Zdrowe dziecko, gdy znajduje się w korzystnym i sprawnym wychowawczo otoczeniu, jest pogodne, górują w nim optymistyczne nastroje i dobre przystosowanie do środowiska.
14.
W psychologii twarz jest opisywana jako obszar komunikacji, wyrażający stany wewnętrzne, relacje i informacje społeczne.
Ludzie przyjmują różne wyrazy twarzy także wtedy, gdy nikt na nich nie patrzy (np. w kinie). Oznacza to, że mimika wyraża emocje - mimika jest w takich sytuacjach mniej ekspresyjna i szybciej się zmienia, a wyrazy mimiczne są krótkotrwałe, liczy się je w sekundach lub ułamkach sekund. Wyrażają one nasze rzeczywiste stany emocjonalne.
Mimo to badania sugerują, że wyrazy mimiczne są przede wszystkim komunikatami społecznymi. Przybierają one na sile, jeśli jesteśmy przekonani, że inni ludzie mogą nas zobaczyć. Na przykład inne wyrazy mimiczne pojawiają się w ciemnym kinie wtedy, gdy jesteśmy sami, a inne, gdy sądzimy, że jeszcze ktoś prócz nas ogląda film. Gracze w kręgle zwykle nie wyrażają swoich emocji kręglom, ale dopiero wtedy, gdy odwrócą się do towarzyszy. Ponadto wyraz twarzy przeważnie wywołuje w toku konwersacji reakcje werbalne i niewerbalne rozmówców.
Obecnie przyjmuje się więc, że wyrazy mimiczne są przeważnie zamierzonymi komunikatami społecznymi, ale odzwierciedlają także prawdziwe stany emocjonalne. Obrazowo można powiedzieć, że wyraz mimiczny jest raczej miną niż maską. Oznacza to, że mimika najczęściej wyraża prawdziwe stany emocjonalne (ewentualnie w sposób przerysowany) rzadko jest całkowicie udawanym i nieadekwatnym do stanu wewnętrznego grymasem (autoprezentacja).
15.
Klasyfikacje temperamentu NYLS :
Temperament łatwy (40% próby; przyjemny, sprawiający radość):
Ø regularność,
Ø zbliżanie się,
Ø łatwość przystosowania,
Ø niewielka lub umiarkowana siła reakcji,
Ø przewaga pozytywnych nastrojów.
Temperament trudny (10% próby; stawiający wymagania, zadziorny):
Ø nieregularność,
Ø wycofywanie się,
Ø trudność przystosowania,
Ø duża siła reakcji,
Ø przewaga negatywnych nastrojów.
Temperament wolno rozgrzewający się (15% próby; nieśmiały):
Ø wycofywanie jako reakcja na nowe bodźce,
Ø trudność przystosowania,
Ø przewaga negatywnych nastrojów,
Ø średnia regularność,
Ø niewielka siła reakcji.
16.
Przywiazanie rozwija sie stopniowo.
Najpierw dziecko jest w fazie aspolecznej, ktora trwa od narodzin do mniej wiecej 6 tygodnia zycia dziecka. W tej fazie, dziecko bedzie pozytywnie reagowac na wiekszosc bodzcow (spolecznych i innych) i niewiele rzeczy wywola w nim zdecydowany protest. Tak samo spodoba mu sie misio, grzechotka, garnek, twarze rodzicow, wlosy siostry, kocyk, muzyka Mozarta czy Led Zeppelin. Pod koniec tej fazy dziecko zaczyna pokazywac co podoba mu sie bardziej i pojawia sie wyrazna preferencja dla twarzy usmiechnietych. Twarz smutna albo zla moze spowodowac placz u dziecka.
Nastepna jest faza braku dyskryminacji w przywiazaniach (indiscriminate attachments phase), ktora trwa mniej wiecej od 6 tygodnia to 6/7 miesiaca zycia. Dziecko lubi towarzystwo ale nie przedklada mamy nad ciocie czy nianie. Woli ludzi niz zabawki. Miedzy 3 a 6 miesiacem zycia rozpoznaje czlonkow rodziny i do nich usmiecha sie najszerzej.
Trzecia faza to przywiazanie specyficzne lub indywidualne, miedzy 7 a 9 miesiacem zycia. Wtedy dziecko zaczyna protestowac jesli jest oddzielone od obiektu przywiazania, ktorym najczesciej jest matka. Aktywnie i celowo trzyma sie matki, zaczyna byc ostrozne przy obcych. W tej fazie formuje sie pierwsze prawdziwe przywiazanie dziecka. Rowniez w tej fazie dziecko zaczyna odkrywac otoczenie i traktuje matke jak bezpieczna baze .
Ostatnia faza to przywiazania mnogie lub wielokrotne), ktora rozwija sie kilka tygodni po powstaniu indywidualnego przywiazania do matki. Mniej wiecej polowa dzieci szybko przywiazuje sie do innych osob czyli do ojca, rodzenstwa, dziadkow, opiekunow. Do 18 miesiaca zycia niewiele dzieci przywiazanych jest tylko do jednej osoby, a wiekszosc dzieci ma okolo 5 przywiazan.
17.
Badania wykazują, że dzieci wychowywane w domach dziecka czy w zakładach opiekuńczych prawie zawsze cierpią na chorobę sierocą, są często opóźnione w rozwoju fizycznym, psychicznym, wykazują trudności w nawiązywaniu prawidłowych kontaktów społecznych, emocjonalnych z otoczeniem. W cechach charakteru można zauważyć egocentryzm, egoizm, niewdzięczność, brak życzliwości dla ludzi. Dziecko, które utraciło rodzinę, powinno być wychowywane w rodzinie zastępczej a nie w zakładzie, gdzie nie może rozwinąć swych psychicznych możliwości. Badania nad chorobą sierocą potwierdzają, że każde dziecko pozbawione wychowania w rodzinie stanowi trudny problem nie tylko z racji zdrowia psychicznego i postaw moralnych, ale także ze względów społecznych. Choroba sieroca wykazuje, jak bardzo niezastąpiona jest funkcja wychowawcza rodziny.
Podstawą społeczeństwa jest rodzina i od jej prawidłowego funkcjonowania zależy właściwe funkcjonowanie społeczeństwa jako całości.
18.
Piaget
1 faza - [0 do 2 roku życia] SENSOMOTORYCZNA - dzieci uczą się przez zmysły, ich świat jest doświadczeniem fizycznym.
2 faza - [2 do 7 roku życia] PRZEDOPERACYJNA - dzieci starają się uaktywnić swoją wyobraźnię; mają bardzo egocentryczne spojrzenie na świat (w tym przypadku egocentryzm oznacza niemożność zrozumienia punktu widzenia innych ludzi).
3 faza - [7-11 lat] FAZA OPERACJI KONKRETNEJ - stosowanie logiki i alternatywnych perspektyw, pomaga dziecku pojąć związki przyczynowo skutkowe; dzieci mają problem z pojęciami abstrakcyjnymi.
4 faza - [ od 12 roku życia] FAZA OPERACJI FORMALNYCH - dzieci zaczynają myśleć abstrakcyjnie pozwala ona przekroczyć granicę czasu i przestrzeni.
Piaget uważał, że moment przechodzenia z jednej fazy na drugą jest indywidualny.
19.
Sprawiedliwością dystrybutywna u dzieci w wieku ... lat rządzi zasada:
a) równości(4-5)
b) sprawiedliwości(od 7)
c) własnej korzyści
20.
Sprawiedliwość retrybutywna (albo wyrównawcza) odnosi się zwłaszcza do sfery "zasług i win'', rozdziału "nagród i kar” i polega na zastosowaniu zasady „równym za równe”, a więc zasady ekwiwalentności, wyrażającej równowartość dóbr i czynów, przeniesionej z dziedziny ekonomicznej (ekwiwalentność dóbr materialnych) w dziedzinę prawa i moralności. Domaga się np. "sprawiedliwej ceny" płaconej wytwórcy za jego produkt
(usługi), odpowiadającej poniesionym przez niego nakładom i kosztom, wysiłkowi oraz ryzyku.
21.
W chwili urodzenia podejmują swoje funkcje podstawowe systemy percepcyjne. Zdaniem Jerome Brunera, poznanie wyprzedza percepcję. Dopóki bowiem człowiek nie potrafi skategoryzować obiektu, zaliczyć go do jakiejś klasy obiektów, nie wyodrębnia go spostrzeżeniowo. Otaczający nas świat spostrzegamy zależnie od posiadanej wiedzy.
Intermodalny charakter percepcji
Od urodzenia dziecko ma skłonność do dokonywania powiązań między modalnościami percepcji. Powiązania te utrwalają się i modyfikują w toku rozwoju. U dwumiesięcznego niemowlęcia obserwuje się koordynację słuchu ze wzrokiem: dziecko, słysząc dźwięk, zwraca wzrok w jego stronę.
Niemowlęta od 2 do 4 miesiąca życia są wrażliwe na brak synchronizacji ruchu warg i dźwięków, co ma znaczenie przy zdobywaniu kompetencji językowej. W 1 roku życia intensywnym zmianom podlega koordynacja wzrokowo - ruchowa, co znajduje wyraz w rozwoju chwytu dowolnego i manipulacji specyficznej.
22.
Dziecko jeszcze przed urodzeniem zapoznaje się ze światem DŹWIĘKÓW. Po urodzeniu już trzydniowe niemowlęta rozpoznają głos swojej matki i potrafią go odróżnić od głosu innej kobiety, co jest związane z kontaktowaniem się dziecka z pewnymi charakterystykami głosu matki przed narodzeniem. Wiele interesujących danych, dotyczących umiejętności różnicowania przez małe dziecko dźwięków mowy ludzkiej, przyniosły badania psycholingwistyczne. Okazało się że już w 1 miesiącu dziecko różnicuje dwa syntetyczne dźwięki mowy, które różnią się początkową spółgłoską, np. p - b. Różnicowanie to jest kategoryczne i podobne do różnicowania dokonywanego przez dorosłych. Z kolei eksperymenty z różnicowaniem dźwięków charakterystycznych dla języków nieznanych dziecku wykazały, że zdolność ta jest wrodzona i wyraźnie zmniejsza między10 a 12 miesiącem, co zdaje się wskazywać, że doświadczenie językowe prowadzi do spadku zdolności różnicowania tych dźwięków które nie funkcjonują w języku używanym przez dane dziecko.
23.
Gestykulacja spełnia również swoją funkcję, kiedy mały brzdąc pragnie zwrócić na siebie uwagę. W tym celu pokazuje np., co trzyma w ręku, czasem też podaje przedmiot mamie. Oczekuje, że rodzic zainteresuje się jego osobą, a może nawet skomentuje jego postępowanie. Z czasem maluch zaczyna wskazywać na pewne określone przedmioty. Pragnie nie tylko zwrócić uwagę na siebie, lecz także np. na papugę, która siedzi w klatce. Taki typ gestykulacji, w którym dziecko pragnie zwrócić uwagę dorosłego nazywa się komunikacją referencjalną.
24/25/26
Trzylatek używa już zdań kilkuwyrazowych, w których wciąż występują błędy gramatyczne np. „ nie mam zabawków, spodniów” zamiast „nie mam zabawek, spodni” Mówi chętnie i dużo.
Dla mowy dziecka trzyletniego charakterystyczne jest też opuszczanie, zastępowanie lub przestawianie dźwięków. Wiąże się to zwłaszcza w trudnych wyrazach z występowaniem obok siebie grup spółgłoskowych oraz z samą długością wyrazów.
W miejscu (r) coraz częściej pojawia się (l) a nie jak dotychczas (j).
1. Okres melodii - od urodzenia do 1 roku życia.
Wstępna, przygotowawcza faza rozwoju mowy.
Dziecko od urodzenia wydaje różne dźwięki. Pierwszym z nich jest krzyk, potem pojawiają się inne nieartykułowane dźwięki: mlaskanie, cmokanie, pochrząkiwanie. Przygotowują one do wydawania dźwięków mowy usprawniając współdziałanie układu oddechowego i artykulacyjnego.
Ok.3 miesiąca życia dziecko zaczyna wydawać gardłowe dźwięki: k i g. Ten rodzaj zachowań przedwerbalnych nazywany jest gruchaniem lub głużeniem. Jest to mimowolna reakcja dziecka będąca najczęściej sygnalizacją pozytywnych uczuć, np. na widok osoby dorosłej.
Ok. 5 miesiąca pojawia się gaworzenie, czyli zamierzone powtarzanie dźwięków własnych i zasłyszanych od otoczenia. Stopniowo pojawiają się spółgłoski: m, b, f, w, t, , l; dziecko łączy je w sylaby, które powtarza np. ma ma, ba ba.
Pod koniec 1 r. ż. pojawiają się pierwsze słowa (3 - 5 wyrazów), najczęściej są to nazwy osób (mama, baba, tata), żądanie dania czegoś (da, dać), wyrażenie sprzeciwu (ne, nie ).
2. Okres wyrazu - od 1 do 2 r. ż.
Stadium wyrazu charakteryzują specyficzne cechy:
ˇ mowa jest autonomiczna, niepodobna do mowy otoczenia. Budowa słowotwórcza wyrazów jest zniekształcona, a ich znaczenie niewyraźne i nieustalone. Wiele słów przybiera formę wyrazów dźwiękonaśladowczych - onomatopei, np. hau - hau;
ˇ mowa jest agramatyczna - dziecko nie używa końcówek koniugacyjnych;
ˇ mowa jest synpraktyczna - to znaczy ściśle powiązana z działaniem dziecka na przedmiotach, towarzyszy temu działaniu;
ˇ mowa jest sytuacyjna - zrozumiała dla otoczenia tylko na podstawie pozawerbalnych zachowań dziecka (gestów, mimiki) i całej sytuacji;
ˇ w mowie występują holofrazy, czyli "jednowyrazowe zdania", np. dziecko wskazując na zabawkę mówi "mama", co oznacza "mama podaj mi zabawkę". W ciągu roku zasób słów, którym dziecko się posługuje znacząco rośnie: z 20 - 30 do 300.
3. Okres zdania - od 2 do 3 r. ż.
W tym okresie ustala się i precyzuje znaczenie słów. Wyrazy nabierają brzmienia zbliżonego do poprawnego, następuje gwałtowny wzrost zasobu słownikowego: z 300 na początku do 1000 słów pod koniec tego etapu.
Dziecko zaczyna rozbudowywać swoje wypowiedzi. Początkowo posługuje się "zlepkami dwuwyrazowymi" (najczęściej są to dwa rzeczowniki), np."mama koko" ("mamo chodźmy do kur"). Stopniowo "zlepki" te przekształcają się w równoważniki zdań (dwa rzeczowniki z końcówką fleksyjną), a następnie pojawiają się proste zdania pojedyncze.
Mowa ma jeszcze początkowo charakter "telegraficzny" - dziecko pomija przyimki, spójniki i końcówki fleksyjne.
Coraz mniejszą rolę w procesie komunikacji odgrywają środki pozawerbalne: mimika, gesty.
Mowa staje się kontekstowa - zrozumiała na podstawie treści i formy danej wypowiedzi i wypowiedzi ją poprzedzających.
Od strony artykulacyjnej kłopoty sprawiają dziecku głoski: s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż oraz głoska .
4. Okres swoistej mowy dziecka.
27.
Przykładem podawania wzorów jest naśladownictwo, które ułatwia przystosowanie człowieka do środowiska. Istotę naśladownictwa sprowadza się do uczenia przez obserwację. Jest to więc definicja bardzo szeroka, ponieważ obejmuje wszelkie formy uczenia się, oparte na wzorze. Jednocześnie jest ona na tyle wąska, że nie mieszczą się w niej typowe zjawiska zaliczone do pojęcia "naśladownictwo", np. naśladownictwo modeli nie poddawanych wprost obserwacji, np. postaci z książek.
Istnieją dwa rodzaje naśladownictwa:
jedno ma charakter pełnego odtwarzania zachowania modela - "małpowanie",
drugie polega na odtworzeniu motywu modela, przy zachowaniu pewnej odrębności zewnętrznej reakcji - "modelowanie".
28.
Cele operacyjne :
dziecko wskazuje i nazywa części swojego ciała,
potrafi skupić uwagę na czynnościach drugiej osoby,
potrafi zrozumieć znaczenia gestów, ruchów ciała i wykonywanych czynności podczas treningu,
dziecko utrwala umiejętność określania lewej i prawej strony ciała,
nazywa i rozróżnia liczebniki główne w zakresie 1 - 10,
potrafi wykonać podstawowe działania na w/w liczbach
Metoda: - słowna - rozmowa
- oglądowa - demonstracja
- czynna - zadań stawianych do wykonania
Pomoce: taśma magnetofonowa z nagraniem piosenki „Tańczymy lambado”, tamburyno, duże kartki papieru, ołówki, cyfry, litery.
Przebieg zajęcia:
Marsz przy akompaniamencie tamburyna - tworzenie par. Przywitanie się poprzez podanie prawych dłoni. Zabawa naśladowcza przy wierszu „Paluszkowa rodzina” (parami).
Samodzielne liczenie witających się palców u rąk, poznanie nazwy palców oraz ich wskazywanie. Określenie liczby palców u rąk oraz graficzne przedstawienie - dwa zbiory po 5 elementów, przedstawienie dodawania - ułożenie równania.
Zabawa ruchowa przy piosence „Tańczymy lambado” - wskazywanie i nazywanie części ciała.
Oglądanie rąk i nóg kolegi z pary - liczenie podstawowych części ręki (dłoń, nadgarstek, przedramię, łokieć, ramię, bark) i nogi (stopa, kostka, łydka, kolano, udo).
Odrysowanie swoich dłoni na dużych arkuszach papieru. Określenie lewej i prawej dłoni - oznaczenie ich literami P i L.
Zabawa ruchowa „Lustrzane odbicie” - dzieci stoją parami, dłonie stykają się, jedno dziecko jest odbiciem i musi starać się wykonywać ruchy swojego partnera. Potem następuje zmiana ról.
Słuchanie piosenki E. Dalcroz „Palce” oraz próby śpiewania powtarzających się fragmentów. Utrwalenie nazw palców.
Podczas marszu wskazywanie przez dzieci wymienianych przez nauczycielkę części ciała (głowa, szyja, piersi, brzuch, biodra, plecy, pośladki, części ręki i nogi).
Odrysowanie swoich stóp - na tej samej kartce co ręce - oznaczenie literami oraz porównanie ilości palców u stóp z ilością palców u rąk.
Improwizacja ruchowa przy piosence „Tańczymy lambado” - zwrócenie uwagi na dowolność ruchów dowolnych części ciała.
29.
Najnowsze badania podkreślają znaczenie wczesnego dzieciństwa jako okres niezwykle ważne dla rozwoju przyszłych zdrowia psychicznego i poczucie własnej wartości. Children with a healthy sense of self-esteem feel that the important adults in their lives love them, accept them, and would go out of their way to ensure their safety and well-being. Dzieci ze zdrowym poczuciem własnej wartości czuje, że ważne w życiu dorosłych, ich miłość, ich przyjąć, i pójdzie na ich drodze, aby zapewnić im bezpieczeństwo i dobrobyt. Low self-esteem (feeling unwanted, unloved, and unaccepted) can often lead to learning disabilities, disciplinary problems, and depression later in life. Niska samoocena (uczucie niechciane, niekochane, nieakceptowane i) często może prowadzić do trudności w uczeniu się, problemy dyscyplinarne i depresji w późniejszym życiu. Following are some essential elements for what young children need for healthy emotional development. Poniżej są niektóre ważniejsze elementy tego, co małe dzieci potrzebują dla zdrowego rozwoju emocjonalnego.
Każde dziecko potrzebuje co najmniej jeden niezawodny, elastyczny dorosłego, który jest podłączony do dostępnych dla nich w długim okresie. Without this, children are unlikely to learn to trust, or suffering the anguish of broken trust, learn not to trust again. Bez tego, dzieci jest mało prawdopodobne, aby nauczyć się ufać, bólu i cierpienia złamanego zaufania, nauczyć się nie zaufania. This creates permanent damage in their ability to develop productive relationships, possibly including relationships with child care professionals and teachers. Powoduje to trwałe uszkodzenie ich zdolność do rozwoju owocnych relacji, prawdopodobnie w tym relacje z opieki nad dzieckiem specjalistów i nauczycieli. In addition, a child who lacks an adult to count on and to comfort her doesn't feel lovable and may not behave "lovably." Ponadto, dziecko, które nie ma liczyć na dorosłych i ją pocieszyć nie czuje się kochane i nie może zachowywać się "lovably". Because she has never experienced and absorbed compassion, she has none to give. Bo ona nigdy nie doświadczył i wchłaniany współczucie, ona żaden dać. A warm and caring adult can sometimes tip the balance between a child who learns and a child who learns to fail. Ciepłe i opiekuńcze dorosłych może czasami szalę między dziecko, które uczy się i dziecko, które uczy się niepowodzeniem.
30.
Temperament - podstawowe, względnie stałe czasowo cechy osobowości, które manifestują się w formalnej charakterystyce zachowania. Cechy te występują już we wczesnym dzieciństwie i są wspólne dla człowieka i zwierząt. Będąc pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne, temperament podlega zmianom zachodzącym pod wpływem dojrzewania (i starzenia się) oraz niektórych czynników środowiskowych.
31/32.
Klasyczną teoria temperamentu zainteresował się rosyjski fizjolog, Iwan Pawłow. Jego koncepcja typologii układu nerwowego opiera się na trzech cechach podstawowych procesów nerwowych: ich sile, zrównoważeniu i ruchliwości. Podstawowe procesy nerwowe to pobudzenie i hamowanie.
Siła procesów nerwowych to stopień odporności na działanie silnych bodźców i zmęczenie. Zrównoważenie procesów nerwowych to stosunek siły procesu pobudzania do siły procesu hamowania jednostki. Ruchliwość procesów nerwowych to szybkość przechodzenia ośrodków ze stanu pobudzania w stan hamowania i vice versa. Kombinacje tych trzech cech to różne typy układu nerwowego (typy wyższej czynności nerwowej), wyróżnione przez Pawłowa.
Punktem wyjścia jest siła procesów nerwowych - rozróżniamy dwa typy układu nerwowego, słaby i silny. Typ silny dzieli się, pod względem zrównoważenia procesów pobudzenia i hamowania, na zrównoważony i niezrównoważony. Typ niezrównoważony to kolejny (po słabym) typ pojedynczy, u którego występuje przewaga pobudzenia nad hamowaniem. Pod kątem ruchliwości, typ silny zrównoważony dzieli się na typ ruchliwy i typ powolny. Pawłow uparcie podkreślał, że jego typologia pokrywa się z klasyczną propozycją Hipokratesa-Galena.
Według Pawłowa typ układu nerwowego jest wrodzony i raczej nie zmienia się pod wpływem wychowania, czy otoczenia. Typ układu to fizjologiczna baza temperamentu, a temperament to jego przejaw psychiczny.
1) Typ silny, zrównoważony, ruchliwy - sangwinik; obok flegmatyka (typ powolny) złoty środek skali temperamentu, jednocześnie najbardziej poważany przez Pawłowa. Jest zdrowy, odporny i sprawny życiowo; jest aktywny, jeżeli docierają doń bodźce z otoczenia; w sytuacji braku bodźców ma skłonności do biernego odpoczynku. Bardzo łatwo wytwarza pozytywne i negatywne odruchy warunkowe. Niepodatny na choroby nerwowe. Utrzymuje pełną równowagę między stanem organizmu a aktualną sytuacją.
2) Typ silny, zrównoważony, powolny - flegmatyk; dobrze przystosowany, silny i zrównoważony, czyli zdrowy i odporny układ nerwowy. Szybko wytwarza stabilne odruchy warunkowe, dodatnie i ujemne. Także raczej niepodatny na choroby nerwowe. Trochę gorzej przystosowuje się do zmiennych warunków otoczenia - jego procesy pobudzenia i hamowania charakteryzuje duża bezwładność.
3) Typ silny, niezrównoważony - choleryk; bardzo szybko tworzy pozytywne odruchy warunkowe, negatywne dużo wolniej. Nie potrafi odraczać czynności, procesy pobudzenia przeważają nad hamowaniem, stąd duże prawdopodobieństwo wystąpienia stanów nerwicowych. W sytuacji wymagającej silnego hamowania odczuwa niepokój i zmęczenie, przeradzające się czasami w depresję albo przejawia agresję i brak opanowania.
4) Typ słaby - melancholik; typ ograniczony, jego egzystencja zależy od szczególnych warunków otoczenia. Ma bardzo słabe neurony, dla których bodziec o przeciętnej sile jest zbyt silny i wywołuje stan hamownia ochronnego. Często pojawiająca się konieczność wygaszania aktywności oraz zmienne warunki otoczenia dezorganizują jego zachowanie.
Iwan Pawłow różnie oceniał zdolności przystosowawcze jednostek reprezentujących różne typy układu nerwowego. Najwyżej oceniał zdolności przystosowawcze obu typów silnych, zrównoważonych, najniżej zaś słabego typu układu nerwowego.
33.
Temperament - zespół względnie stałych właściwości organizmu, które przejawiają się w takich formalnych cechach, jak poziom energetyczny i charakterystyka czasowa. Cechy te są pierwotnie biologicznie zdeterminowane. Temperament stanowi jeden z mechanizmów regulacyjnych czynności (wpływa na ich przebieg).
34/35
Reaktywność jako składnik temperamentalny określa intensywność reakcji organizmu na czynniki zewnętrzne. Wysoko reaktywne jednostki są bardziej wrażliwe na bodźce, ale mniej wydolne energetycznie. Aktywność natomiast to tendencja do podejmowania przez jednostkę działań na określonym poziomie stymulacji. Obydwa składniki temperamentu są wzajemnie powiązane. Osoby wysoko reaktywne charakteryzują się niskim progiem wrażliwości układu nerwowego, dlatego nie muszą być szczególnie aktywne, żeby zapewnić sobie optymalny poziom pobudzenia. Nisko reaktywni natomiast muszą podejmować więcej i bardziej intensywne działania.
Hp1:
jednostki wysoko reaktywne podejmują więcej czynności pomocniczych niż zasadniczych, ponieważ pozwala im to na uniknięcia nadmiaru napięć, które mogłyby obniżyć jakość działania
jednostki nisko reaktywne, w celu osiągnięcia optymalnego poziomu pobudzenia, wykonują więcej działań zasadniczych
Hp2:
jednostki wysoko reaktywne preferują wykonywanie długich czynności w sposób przerywany
jednostki nisko reaktywne z racji wyższego progu wrażliwości mogą wykonywać czynności ciągłe bez obawy nadmiernej stymulacji
Hp3:
jednostki wysoko reaktywne wolą czynności różnorodne niż jednorodne, z częstą zmianą wykonywanych działań
jednostki nisko reaktywne odwrotnie - preferują angażowanie się w wykonanie czynności jednorodnych
36.
Przykłady z badań wykazują, że:
Wysoko reaktywni kierowcy taksówek poświęcają więcej czasu na przerwy w pracy w ciągu nocy niż w ciągu dnia w porównaniu z kierowcami, którzy są nisko reaktywni, również dokonują więcej przeglądów technicznych samochodu. Nie zaobserwowano natomiast różnic w efektywności pracy.
Pod względem wyborów zawodowych, daje się zaobserwować trend do wybierania dziedzin o mniejszym zagrożeniu społecznym przez osoby wysoko reaktywne, np. częściej zostają bibliotekarzami niż prawnikami
Osoby wysoko reaktywne prowadzą mniej ryzykowny tryb życia, dlatego pilotów, taterników i innych sportowców, zwłaszcza w dziedzinach związanych z zagrożeniem fizycznym charakteryzuje raczej niska reaktywność.
37.
Zasadnicze różnice między osobowością a temperamentem można ująć w sposób następujący:
Temperament stanowi wynik ewolucji biologiczne, podczas gdy• osobowość jest wytworem warunków społeczno - historycznych.
Temperament• właściwy jest zarówno ludziom, jak i zwierzętom, osobowość z kolei stanowi zjawisko psychiczne, typowe tylko dla człowieka.
Jednostka ma określone• właściwości temperamentu od momentu urodzenia. Wynika to z faktu, że one zdeterminowane przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne, które z kolei ulegają modyfikacji - zmianom pod wpływem określonych oddziaływań środowiska. Człowiek w momencie urodzenia nie posiada jeszcze osobowości. Kształtuje się ona w działaniu orazw interakcji człowieka ze środowiskiem społecznym.
• Temperament obejmuje wyłącznie formalne cechy zachowania, niezależnie od ich treści. Osobowość to przede wszystkim aspekt treściowy zachowania, w którym wyraża się stosunek do świata i do samego siebie.
38.
Wszystkie postacie związku pomiędzy temperamentem a osobowością, opierają się na założeniu, że temperament będąc zjawiskiem pierwotnym w relacji do osobowości, wpływa na nią lub współdeterminuje jej kształtowanie. Czy możliwa jest odwrotna zależność? Biorąc za punkt wyjścia interakcyjny sposób myślenia, który w psychologii ma silne uzasadnienie empiryczne, celowe wydaje się założenie, że cechy osobowości mogą wpływać na temperament. Wymiary czy mechanizmy osobowości, niezależnie od swojej treści i specyfiki, w których wyraża się stosunek jednostki do samej siebie, jak i do świata zewnętrznego, mogą pełnić funkcję generatora stymulacji.
10
Wyszukiwarka