Nazewnictwo w chemii nieorganicznej
opracowano na podstawie:
1. Nomenklatura związków nieorganicznych, PTCh, Ossolineum 1988
2. R.Sołoniewicz, Zasady nowego słownictwa związków nieorganicznych, WNT, Warszawa 1993
3. PTCh, Komisja Nomenklaturowa Chemii Nieorganicznej, red. Z.Stasicka - Nomenklatura chemii nieorganicznej. Zalecenia 1990, Wyd. Uniwersytet Wrocł., Wocław 1998
Zasady pisania wzorów związków nieorganicznych:
Wzór związku rozpoczyna się od symbolu składnika elektrododatniego (mniej elektroujemnego),
- składnik elektrododatni - kation w danym związku,
np.: KCl a nie ClK, ZnO a nie OZn
(kationami są najczęściej metale)
- we wzorach kwasów nieorganicznych - na pierwszym miejscu symbol wodoru,
np.: HNO3, H2SO4
- we wzorach wodorotlenków nieorganicznych - na pierwszym miejscu symbol metalu
- jeżeli związek zawiera kilka składników elektrododatnich (kationów) lub elektroujemnych (anionów), kolejność w każdej z tych klas odpowiada kolejności alfabetycznej ich symboli,
np.: KMgF3, MgNH4PO4, Na2BrF, K2BrCl
- we wzorach związków tworzonych przez dwa niemetale najpierw umieszcza się symbol składnika mniej elektroujemnego, tzn. stojącego z lewej strony względem drugiego w następującym szeregu:
(symbole wybranych pierwiastków wg rosnącej elektroujemności)
B, Si, C, Sb, As, P, N, H, Te, Se, S, I, Br, Cl, O, F
np.: B2H6, SiH4, NH3 i H2O, H2Se, HBr, HCl
SiO2, As2O3, SO3, Cl2O5 i OF2
As2S3, PCl3, TeBr2,
Zasady systematycznego nazewnictwa związków nieorganicznych
1 - Tworzenie nazwy związku nieorganicznego
- system rzeczownikowo-rzeczownikowy
- na miejscu pierwszym nazwy - część elektroujemna
- na miejscu drugim nazwy - część elektrododatnia
np.: CO - tlenek węgla
NaCl - chlorek sodu
2 - Tworzenie nazwy części elektrododatniej związku
- rzeczownik określający część elektrododatnią związku podawany jest w drugim przypadku.
3 - Tworzenie nazwy części elektroujemnej związku
Rodzaj końcówki elektroujemnej zależy od jej składu pierwiastkowego:
- końcówka "-ek"
jeżeli część elektroujemna składa się z atomu (lub atomów) tylko jednego pierwiastka (homoatomowa lub homopoliatomowa),
np.: NaCl - chlorek sodu
BaH2 - wodorek baru
ZnO - tlenek cynku
KI - jodek potasu
wyjątki: - KCN - cyjanek potasu
- końcówka "-an"
jeżeli część elektroujemna składa się z atomów różnych pierwiastków (heteroatomowa),
np.: CaCO3 - węglan wapnia
Na2SO4 - siarczan(VI) sodu
KNCS - tiocyjanian potasu
KSCN - izotiocyjanian potasu
4 - Przedrostki zwielokrotniające (tzw. afiksy)
wg IUPAC - liczebniki greckie lub łacińskie
wg PTCh - liczebniki greckie lub łacińskie
- dopuszczalne liczebniki polskie
Krotność |
Przedrostek |
|
|
grecki lub łaciński |
polski |
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 3/2 1/2 nieduża duża |
mono di [bis] tri [tris] tetra [tetrakis] penta heksa hepta (septa) okta nona deka undeka dodeka seskwi (sesqui) semi oligo poli |
jedno dwu trój cztero pięcio sześcio siedmio ośmio dziewięcio dziesięcio jedenasto dwunasto półtora pół kilka wielo |
5 - Określenie stechiometrii związku
- system Stocka
przy nazwie części elektrododatniej lub elektroujemnej podaje się w nawiasie stopień utlenienia pierwiastka, wyrażony cyfrą rzymską,
np.: FeCl2 - chlorek żelaza(II)
FeCl3 - chlorek żelaza(III)
NaNO2 - azotan(III) sodu
NaNO3 - azotan(V) sodu
As2O3 - tlenek arsenu(III)
P2O5 - tlenek fosforu(V)
- nazwy systematyczne
nazwa wskazuje stosunek składników,
np.: FeCl2 - dichlorek żelaza
NaNO2 - dioksoazotan sodu
Na2SO4 - tetraoksosiarczan disodu
As2O3 - tritlenek diarsenu
Nazewnictwo tlenków
Wzór tlenku |
Nazwa wg Stocka |
Nazwa systematyczna wg IUPAC |
CO |
tlenek węgla(II) |
tlenek węgla |
CO2 |
tlenek węgla(IV) |
ditlenek węgla |
N2O |
tlenek azotu(I) |
tlenek diazotu |
NO |
tlenek azotu(II) |
tlenek azotu |
N2O3 |
tlenek azotu(III) |
tritlenek diazotu |
NO2 |
tlenek azotu(IV) |
ditlenek azotu |
N2O4 |
|
tetratlenek diazotu |
N2O5 |
tlenek azotu(V) |
pentatlenek diazotu |
P2O3 |
tlenek fosforu(III) |
tritlenek difosforu |
P2O5 |
tlenek fosforu(V) |
pentatlenek difosforu |
P4O10 |
|
dekatlenek tetrafosforu |
SO2 |
tlenek siarki(IV) |
ditlenek siarki |
SO3 |
tlenek siarki(VI) |
tritlenek siarki |
Cl2O |
tlenek chloru(I) |
tlenek dichloru |
Cl2O3 |
tlenek chloru(III) |
tritlenek dichloru |
Cl2O7 |
tlenek chloru(VII) |
heptatlenek dichloru |
H2O |
woda |
tlenek diwodoru |
H2O2 |
nadtlenek wodoru |
ditlenek diwodoru |
OF2 |
fluorek tlenu |
difluorek tlenu |
Wzór tlenku |
Nazwa wg Stocka |
Nazwa systematyczna wg IUPAC |
FeO |
tlenek żelaza(II) |
tlenek żelaza |
Fe2O3 |
tlenek żelaza(III) |
tritlenek diżelaza |
Fe3O4 |
tlenek żelaza(III) i żelaza(II) |
tetratlenek triżelaza |
MnO |
tlenek manganu(II) |
tlenek manganu |
MnO2 |
tlenek manganu(IV) |
ditlenek manganu |
Mn2O7 |
tlenek manganu(VII) |
heptatlenek dimanganu |
Cr2O3 |
tlenek chromu(III) |
tritlenek dichromu |
CrO3 |
tlenek chromu(VI) |
tritlenek chromu |
PbO |
tlenek ołowiu(II) |
tlenek ołowiu |
PbO2 |
tlenek ołowiu(IV) |
ditlenek ołowiu |
Pb3O4 |
tlenek ołowiu (IV) i ołowiu(II) |
tetratlenek triołowiu |
Nazewnictwo wodorków
Wzór |
Nazwa systematyczna |
Nazwa dopuszczalna |
B2H6 B5H11 |
diboran(6) pentaboran(11) |
diborowodór(6) pentaborowodór(11) |
SiH4 Si3H8 |
monosilan trisilan |
monosilan
|
GeH4 |
germanan |
germanowodór |
SnH4 |
stannan |
cynowodór |
PbH4 |
plumban |
plumban |
NH3 N2H4 HN3 |
azan diazan azydek wodoru |
amoniak hydrazyna triazotowodór |
Wzór |
Nazwa systematyczna |
Nazwa dopuszczalna |
PH3 P2H4 |
fosfan difosfan |
fosfina
|
AsH3 |
arsan |
arsenowodór (arsyna) |
SbH3 |
stiban |
stibina (antymonowodór) |
BiH3 |
bizmutan |
bizmutyna (bizmutowodór) |
H2O H2O2 |
tlenek diwodoru ditlenek diwodoru |
woda nadtlenek wodoru |
H2S |
sulfan |
siarkowodór |
H2Se |
selan |
selenowodór |
H2Te |
tellan |
tellurowodór |
HF |
fluorek wodoru |
fluorowodór |
HCl |
chlorek wodoru |
chlorowodór |
HBr |
bromek wodoru |
bromowodór |
HI |
jodek wodoru |
jodowodór |
Wodne roztwory wodorków niemetali o charakterze kwasowym są kwasami i noszą nazwy:
Wzór kwasu |
Nazwa |
|
|
kwasu |
anionu |
HF |
fluorowodorowy |
fluorek |
HCl |
chlorowodorowy |
chlorek |
HBr |
bromowodorowy |
bromek |
HI |
jodowodorowy |
jodek |
H2S |
siarkowodorowy |
siarczek |
H2Se |
selenowodorowy |
selenek |
H2Te |
tellurowodorowy |
tellurek |
HN3 |
azotowodorowy |
azydek |
HCN |
cyjanowodorowy |
cyjanek |
Nazewnictwo kwasów i anionów
HnXOm, 
Wzór kwasu |
Nazwa wg Stocka |
Nazwa systematyczna |
|
|
kwasu |
anionu |
|
HClO |
chlorowy(I) |
chloran(I) |
oksochlorowy |
HClO2 |
chlorowy(III) |
chloran(III) |
dioksochlorowy |
HClO3 |
chlorowy(v) |
chloran(V) |
trioksochlorowy |
HClO4 |
chlorowy(VII) |
chloran(VII) |
tetraoksochlorowy |
HBrO |
bromowy(I) |
bromian(I) |
oksobromowy |
HBrO2 |
bromowy(III) |
bromian(III) |
dioksobromowy |
HBrO3 |
bromowy(V) |
bromian(V) |
trioksobromowy |
HBrO4 |
bromowy(VII) |
bromian(VII) |
tetraoksobromowy |
HIO |
jodowy(I) |
jodan(I) |
oksojodowy |
HIO3 |
jodowy(V) |
jodan(V) |
trioksojodowy |
HIO4 |
jodowy(VII) |
jodan(VII) |
tetraoksojodowy |
H2SO3 |
siarkowy(IV) |
siarczan(IV) |
trioksosiarkowy |
H2SO4 |
siarkowy(VI) |
siarczan(VI) |
tetraoksosiarkowy |
H2S2O5 |
disiarkowy(IV) |
disiarczan(IV) |
pentaoksodisiarkowy |
H2S2O3 |
tiosiarkowy(VI) |
tiosiarczan(VI) |
trioksodisiarkowy |
Wzór kwasu |
Nazwa wg Stocka |
Nazwa systematyczna |
|
|
kwasu |
anionu |
|
HNO2 |
azotowy(III) |
azotan(III) |
dioksoazotowy |
HNO3 |
azotowy(V) |
azotan(V) |
trioksoazotowy |
H3PO3 |
fosfonowy(V) |
fosfan(V) |
hydrotrioksofosforowy |
H3PO4 |
ortofosforowy(V) |
ortofosforan(V) |
tetraoksoortofosforowy |
HPO3 |
metafosforowy(V) |
metafosforan(V) |
trioksometafosforowy |
H4P2O7 |
difosforowy(V) |
difosforan(V) |
heptaoksodifosforowy |
H4P2O5 |
difosfonowy(III) |
difosfan(III) |
dihydropentaoksodifosfo-rowy |
H3PO2 |
fosfonowy(III) |
fosfan(III) |
dihydrodioksofosforowy |
H3AsO3 |
ortoarsenowy(III) |
ortoarsenian(III) |
trioksoortoarsenowy |
HAsO2 |
metaarsenowy(III) |
metaarsenian(III) |
dioksometaarsenowy |
H3AsO4 |
ortoarsenowy(V) |
ortoarsenian(V) |
tetraoksoortoarsenowy |
HAsO3 |
metaarsenowy(V) |
metaarsenian(V) |
trioksometaarsenowy |
H2CO3 |
węglowy |
węglan |
węglowy |
H4SiO4 |
ortokrzemowy |
ortokrzemian |
tetraoksoortokrzemowy |
H2SiO3 |
metakrzemowy |
metakrzemian |
trioksometakrzemowy |
H3BO3 |
ortooksoborowy |
ortooksoboran |
trioksoborowy |
HBO2 |
metaoksoborowy |
metaoksoboran |
dioksoborowy |
H2B4O7 |
oksoczteroborowy |
oksotetraboran |
heptaoksotetraborowy |
HNCS |
tiocyjanowy |
tiocyjanian |
tiocyjanian |
HSCN |
izotiocyjanowy |
izotiocyjanian |
izotiocyjanian |
HMnO4 |
manganowy(VII) |
manganian(VII) |
tetraoksomanganowy(VII) |
H2MnO4 |
manganowy(VI) |
manganian(VI) |
tetraoksomanganowy(VI) |
H3MnO4 |
manganowy(V) |
manganian(V) |
tetraoksomanganowy(V) |
H2MoO4 |
molibdenowy(VI) |
molibdenian(VI) |
tetraoksomolibdenowy |
H2WO4 |
wolframowy(VI) |
wolframian(VI) |
tetraoksowolframowy |
HVO3 |
metawanadowy(V) |
metawanadan(V) |
trioksowanadowy |
Nazewnictwo wodorotlenków
M(OH)n
Wzór wodorotlenku |
Nazwa wg Stocka |
Nazwa systematyczna |
NaOH |
wodorotlenek sodu |
wodorotlenek sodu |
Ca(OH)2 |
wodorotlenek wapnia |
diwodorotlenek wapnia |
Al(OH)3 |
wodorotlenek glinu |
triwodorotlenek glinu |
CuOH |
wodorotlenek miedzi(I) |
wodorotlenek miedzi |
Cu(OH)2 |
wodorotlenek miedzi(II) |
diwodorotlenek miedzi |
Nazewnictwo soli prostych
MnRm
np.:
NaOH + HCl = NaCl + H2O
Ca(OH)2 + 2 HNO3 = Ca(NO3)2 + 2 H2O
Ba(OH)2 + H2SO4 = BaSO4 + 2 H2O
3 Fe(OH)2 + 2 H3PO4 = Fe3(PO4)2 + 6 H2O
Al(OH)3 + H3PO4 = AlPO4 + 3 H2O
Wzór soli |
Nazwa wg Stocka |
Nazwa systematyczna |
CuCl |
chlorek miedzi(I) |
chlorek miedzi |
CuCl2 |
chlorek miedzi(II) |
dichlorek miedzi |
Hg2Cl2 |
chlorek dirtęci(I) |
dichlorek dirtęci |
HgCl2 |
chlorek rtęci(II) |
dichlorek rtęci |
As2S3 |
siarczek arsenu(III) |
trisiarczek diarsenu |
As2S5 |
siarczek arsenu(V) |
pentasiarczek diarsenu |
NaClO |
chloran(I) sodu |
oksochloran sodu |
KClO2 |
chloran(III) potasu |
dioksochloran potasu |
KClO3 |
chloran(V) potasu |
trioksochloran potasu |
KClO4 |
chloran(VII) potasu |
tetraoksochloran potasu |
Ca(NO2)2 |
azotan(III) wapnia |
bis(dioksoazotan) wapnia |
Ca(NO3)2 |
azotan(V) wapnia |
bis(trioksoazotan) wapnia |
FePO4 |
ortofosforan(V) żelaza(III) |
tetraoksoortofosforan żelaza |
K2MnO4 |
manganian(VI) potasu |
tetraoksomanganian dipotasu |
Nazewnictwo soli złożonych
np.:
NaOH + KOH + H2CO3 = KNaCO3 + 2 H2O
Fe(OH)3 + NH3H2O + 2 H2SO4 = FeNH4(SO4)2 + 4 H2O
2 BiCl3 + K2Cr2O7 + 2 H2O = (BiO)2Cr2O7 + 2 KCl + 2 HCl
SbCl3 + H2O = SbOCl + 2 HCl
Wzór soli |
Nazwa wg Stocka |
Nazwa systematyczna |
AlK(SO4)2 |
siarczan(VI) glinu i potasu |
bis(tetraoksosiarczan) glinu i potasu |
CrNH4(SO4)2 |
siarczan(VI) amonu i chromu(III) |
bis(tetraoksosiarczan) amonu i chromu |
KNa2PO4 |
ortofosforan(V) potasu i disodu |
tetraoksoortofosforan potasu i disodu |
VOSO4 |
siarczan(VI) tlenek wanadu(IV) |
tetraoksosiarczan tlenek wanadu |
MgClF |
chlorek fluorek magnezu |
chlorek fluorek magnezu |
Nazewnictwo wodorosoli
M(HR)n
np.:
2 NaOH + H2SO4 = Na2SO4 + 2 H2O
NaOH + H2SO4 = NaHSO4 + H2O
KOH + H3PO4 = KH2PO4 + H2O
2 KOH + H3PO4 = K2HPO4 + 2 H2O
Ca(OH)2 + H2CO3 = Ca(HCO3)2 + H2O
Wzór soli |
Nazwa wg Stocka |
Nazwa systematyczna |
NaHSO4 |
wodorosiarczan(VI) sodu |
tetraoksowodorosiarczan sodu |
KH2PO4 |
diwodoroortofosforan(V) potasu |
tetraoksodiwodoroortofosforan potasu |
K2HPO4 |
wodoroortofosforan(V) potasu |
tetraoksowodoroortofosforan dipotasu |
Wzór soli |
Nazwa wg Stocka |
Nazwa systematyczna |
CaHPO4 |
wodoroortofosforan(V) wapnia |
tetraoksowodoroortofosforan wapnia |
Ca(H2PO4)2 |
diwodoroortofosforan(V) wapnia |
bis(tetraoksodiwodoroortofosfo-ran) wapnia |
Ca(HCO3)2 |
wodorowęglan wapnia |
bis(trioksowodorowęglan) wapnia |
FeHPO4 |
wodoroortofosforan(V) żelaza(II) |
tetraoksowodoroortofosforan żelaza |
Fe(H2PO4)2 |
diwodoroortofosforan(V) żelaza(II) |
bi(tetraoksodiwodoroortofosfo-ran) żelaza |
Fe2(HPO4)3 |
wodoroortofosforan(V) żelaza(III) |
tris(tetraoksowodoroortofosfo-ran) diżelaza |
Fe(H2PO4)3 |
diwodoroortofosforan(V) żelaza(III) |
tris(tetraoksodiwodoroortofosfo-ran) żelaza |
Nazewnictwo hydroksosoli
(MOH)nR
np.:
Cu(OH)2 + HCl = Cu(OH)Cl + H2O Cu(OH)Cl + HCl = CuCl2 + H2O
Cu(OH)2 + 2 HCl = CuCl2 + 2 H2O
Al(OH)3 + HCl = Al(OH)2Cl + H2O Al(OH)2Cl + HCl = Al(OH)Cl2 + H2O
Al(OH)Cl2 + HCl = AlCl3 + H2O
Al(OH)3 + 2 HCl = Al(OH)Cl2 + 2 H2O
Wzór soli |
Nazwa wg Stocka |
Nazwa systematyczna |
Fe(OH)2Cl |
chlorek diwodorotlenek żelaza(III) |
chlorek diwodorotlenek żelaza |
Fe(OH)Cl2 |
chlorek wodorotlenek żelaza(III) |
dichlorek wodorotlenek żelaza |
Mg(OH)Cl |
chlorek wodorotlenek magnezu |
chlorek wodorotlenek magnezu |
(CoOH)2SO4 Co2(OH)2SO4 |
siarczan(VI) wodorotlenek kobaltu(II) |
diwodorotlenektetraokso siarczan dikobaltu |
Nazewnictwo soli tworzonych przez tlenki i wodorotlenki amfoteryczne
np.:
Zn(OH)2 + 2 HCl = ZnCl2 + 2 H2O
Zn(OH)2 + 2 NaOH = Na2ZnO2 + 2 H2O
SnO2 + 4 HCl = SnCl4 + 2 H2O
SnO2 + 4 KOH = K4SnO4 + 2 H2O
SnO2 + 2 KOH = K2SnO3 + H2O
Al(OH)3 + 3 HCl = AlCl3 + 3 H2O
Al(OH)3 + NaOH = NaAlO2 + 2 H2O
Wzór soli |
Nazwa wg Stocka |
Nazwa systematyczna |
K2ZnO2 |
cynkan potasu |
dioksocynkan dipotasu |
Na2SnO2 |
cynian(II) sodu |
dioksocynian disodu |
Na2SnO3 |
metacynian(IV) sodu |
trioksocynian disodu |
Na4SnO4 |
ortocynian(IV) sodu |
tetraoksocynian tetrasodu |
K2PbO2 |
ołowian(II) potasu |
dioksoołowian dipotasu |
K2PbO3 |
metaołowian(IV) potasu |
trioksoołowian dipotasu |
K4PbO4 |
ortoołowian(IV) potasu |
tetraoksoołowian tetrapotasu |
Wzór soli |
Nazwa wg Stocka |
Nazwa systematyczna |
NaAlO2 |
metaglinian sodu |
dioksoglinian sodu |
Na3AlO3 |
ortoglinian sodu |
trioksoglinian trisodu |
K3CrO3 |
ortochromian(III) potasu |
trioksochromian tripotasu |
8
7
Wyszukiwarka