Nazwisko i imię:	Żył w latach:		Skrócona charakterystyka:
	Urnammu	-2112	-2095	Sumer, twórca najstarszego kodeksu praw, kompilacja kazuistycznych reguł z różnych dziedzin, system stosowania kary grzywny jako podstawowy u poddanych
	Hammurabi	-1728	-1750	Twórca kodeksu, przepisy uporządkowane, lecz bez rozróżniania sfer prawnych, charakterystyczna kara talionu, kary odzwierciedlające, wprowadził 3 kategorie obywateli i uzależniał od przynależności postępowanie
	Konfucjusz (Kongzi, tzn. Mistrz Kong)	-551	-479	Nauczyciel starożytnej klasyki, chciał moralności we władzy politycznej, rządów cnoty zamiast siły, reformy społecznej na tradycyjnych wzorach, doskonalenie osobowości doprowadzi do powszechnego, niezbędna jest naprawa nazw, każda nazwa implikuje odpowiedzialność i obowiązki
	Heraklit z Efezu	-540	-480	Twórca koncepcji wariabilizmu (wszystko jest zmienne, naprawdę istnieje tylko zmiana), ogień (Logos) pierwotnym składnikiem materii, podstawą, naturą świata, różni ludzie różny udział w Rozumie powszechnym, stąd elitarystyczna koncepcja społeczeństwa i koegzystencja dwóch moralności, prawo suwerenem do kierowania tłumem (pisane przez Mędrców)
	Sofokles	-496	-406	Doktryna z jego tragedii („Antygona”, „Edyp”, „Elektra”), skupił się na człowieku, człowiek jest silny, posiada wolną wolę, ale życiem człowieka rządzi Bóg, kierując ludzkim losem, zakłócenie właściwego porządku pociąga za sobą karę boską, oprócz praw stanowionych boskie lub natury, wyższe od ludzkich, powszechnie znane
	Protagoras z Abdery	-485	-411	Najstarszy sofista, państwo i społeczeństwo nie są tworami odwiecznymi, ale odpowiedzią na potrzeby egzystencjonalne, człowiek okiełznał chęć krzywdzenia, zawarł niepisane porozumienie, ma w swej naturze jeszcze poczucie wstydu i prawa, ale dla utrzymania trwałego ładu są jeszcze konieczne cnoty: sprawiedliwości, rozsądku i pobożności, najlepsza jest demokracja, bo odpowiada wzajemnej równości i pozwala ujawniać akceptację dla poszczególnych norm i zasad	-
	Gorgiasz z Leontinoi	-483	-375	Skreślony z listy, ale obowiązuje do kolokwium! Trzy okresy twórczości, percepcja jako wiedza lub mniemanie, retoryka odgrywa decydującą rolę, zawsze decyduje kontekst o właściwościach czynu, na potrafiących mówić spoczywa odpowiedzialność za sprawy publiczne, demokracja z umowy społecznej, prawo stanowione ponad prawem natury
	Sokrates	-470	-399	Poza człowiekiem istnieje porządek obiektywny, człowiek ma w sobie zwierciadło, odbijające prawa, źródłem mądrości jest więc poznanie samego siebie, cnotą wiedza o tym, co dobre, a co złe, sprawiedliwość tożsama z legalnością, normy państwowe i boskie, przestrzegać trzeba wszystkich, choć niesprawiedliwe potępiać, każdy zajmuje się tym, w czym jest dobry, od demokracji lepsza więc arystokracja (ewentualnie monarchia)
	Demokryt z Abdery	-460	-360	Ludzie z wody i błota, egoiści, samotni, ale ze strachy przed przyrodą współpracują, pod wpływem żądz i braku umiaru charakter się zepsuł, konieczna zmiana zachowań, nie wszyscy są równi w dobroci i mądrości, prawa nie obowiązują rządzących, najważniejsze dobro państwa
	Platon	-427	-347	Elitaryzm, państwo-polis idealne, teoria idei (świat idei i świat odbicia idei - liczy się poznawanie idei), państwo z biologicznej potrzeby, podporządkowuje sobie jednostkę, klasyfikacja: timarchia (najlepszy), oligarchia, demokracja, tyrania (najgorszy), społeczeństwo elity (komuna) i reszty, prawo zmienne jak ludzie, reguluje co tylko się da, najpierw jego ratio legis, dopiero potem przymus, religia jego podstawą	!
	Diogenes z Synopy	-399	-323	Cynik, istnieją tylko rzeczy jednostkowe (konkretny trójkąt), nie ma sensu zajmować się społeczeństwem, bo nie ma ono desygnatu, jedynie warta uwagi cnota (wyzbycie się przywiązania do dóbr materialnych i tradycyjnego systemu wartości), co przynosi los obojętne, konwencjonalne oznaczenie wartości fałszywe, państwo i prawo to twory sztuczne, człowiek obywatelem świata
	Arystoteles zw. Stagirytą	-384	-322	Metoda empiryczna zamiast idealizmu platońskiego, człowiek istotą społeczną, państwo samowystarczalnym związkiem wsi (dla zaspokajania potrzeb i popierania dobrego życia), ustroje dobre (monarchia, arystokracja, politeja) i złe (demokracja, oligarchia, tyrania), oddzielił jako pierwszy prawa natury (tylko dla ludzi) od praw przyrody, prawo łączył z moralnością, prawo pozytywne ważniejsze od natury, bo ma większą dolegliwość, człowiek powinien starać się czynić dobro, nie zło	!
	Epikur	-341	-270	Człowiek z atomów, nie ma życia po życiu, celem egzystencji szczęście za życia, doznawanie przyjemności, unikanie cierpień, wyższość przyjemności negatywnych, brak hierarchii cielesnych i duchowych przyjemności, człowiek egoistą dążącym do własnych celów, ale powinien przestrzegać pewnych reguł, mędrcom nie potrzeba prawa stanowionego, konieczna moralna przemiana człowieka, państwo oparte na wzajemnej życzliwości i przyjaźni, a nie prawie czy przymusie
	Cicero Marcus Tullius	-106	-43	Zajmował się kwestiami ekonomicznymi, jednostka istotą rozumną, prawo sprawiedliwe zgodne z naturalnym, celem państwa zapewnić szczęście, sprawiedliwość, wymienił 3 ustroju (demokracja, republika, arystokracja i chciał je połączyć przy harmonii społecznej między klasami), zaproponował hierarchię zajęć gospodarczych, z natury nic nie jest własnością prywatną, konieczne etyczne korzystanie z własności
	Seneka (Lucius Annaeus Seneca)	2	65	Późny stoik (wyłom: przekonanie człowiek jest istotą rozumną i każdy może iść drogą cnoty, jeżeli chce), nieomylnym sędzią wyborów moralnych sumienie, ludzie są z natury dobrzy, państwo jest niedoskonałe, ale chroni przed niebezpieczeństwami i ułatwia życie, ideałem władca-mędrzec (silny i łagodny ojciec), występował przeciw nierówności, oparł filozofię na cnocie, dostosował ją do swego życia, nie stworzył systemu
	Gaius	150		Prawnik rzymski, autor „Instytucji”, podzielił wykład wg schematu personae, res, action es, 4 księgi komentarzy (źródła, osoby, powództw; rzeczy, własność, dziedziczenie; sukcesja uniwersalna, spadki, zobowiązania; powództwa dla ochrony i postępowanie), wyliczył źródła prawa: ustawy, uchwały plebejuszy, uchwały senatu, konstytucje cesarskie, opinie prawników
	Augustyn Aureliusz, św.	354	430	Pesymista, filozofia dla wiary, zwolennik Platona, dualizm świata idei i rzeczywistości stąd państwo boże i ziemskie, ludzie są grzeszni, państwo ma ich karać, zapewniając pokój i bezpieczeństwo, naturalne prawo zapisane w „duszy rozumnej”, brak sprzeczności między prawem a moralnością (jedno jest przymusowe), stosunki międzyludzkie to: pax domestica, civilis, terrena, i prawa to: lex aeterna, naturalis i temporalis	!
	Justynian I Wielki	482	565	Kodyfikator prawa rzymskiego, Kodeks, Digesta lub Pandecta, Instytucje, Nowele (całość to Corpus Iuris Civilis)
	Farabi al-Abu Nasr Muhammad ibn Muhammad	870	950	Komentator Platona i Arystotelesa, człowiek doskonałość osiąga żyjąc w społeczeństwie, stworzył wizję państwa doskonałego (dzielił społeczności na doskonałe i niedoskonałe), na czele państwa wybitny zwierzchnik, który prowadzi ludzi do szczęścia, państwa niedoskonałe są nieświadome, ich obywatele są niczym zwierzęta, „państwo grupy” to państwo demokratyczne, niedoskonałe, ale mające elementy dobre i przyciągające
	Ghazali al Abu Hamid Muhammad	1058	1111	Przedstawiciel sofizmu, krytyczna ocena możliwości poznawczych ludzi, moralność to przywiązanie do Boga, synteza muzułmańskiej doktryny moralności (teolog, filozof, sufizm, szariat), szariat fundamentem, konieczny imam, religia to podstawa, kalifat symbolem jedności, ale władzą sułtanat, rządy sprawowane tak, by muzułmanin mógł przygotować się do przyszłego życia
	Jan z Salisbury	1115	1180	Zwolennik hierokratyzmu, wszystko tworem Boga, państwo „ciałem politycznym”, granica władzy zgodnie z rzymską zasadą, całość ustawodawczej władzy w rękach władcy, lecz bez samowoli, król ziemskim obrazem Boga, tyran grzesznikiem do zgładzenia, władca bierze pod uwagę hierarchów kościelnych, ma monopol na przymus, działa dla dobra poddanych i prawości (materialny cel władzy)	-
	Eike von Repkow	1180	1235	Skreślony z listy!
	Tomasz z Akwinu, św.	1225	1274	Zwolennik Arystotelesa, ludzki dualizm duszy i ciała (nie jesteśmy zepsuci), państwo zapewnia dobro powszechne i stwarza zewnętrzne warunki do zbawienia, musi być\bv pokój i ład, społeczeństwo organiczne, grupy feudałów, posiadaczy majątku i nieposiadających majątku łączy sprawiedliwość (rozdzielcza i wymienna), władza od Boga, ustroje jak u Arystotelesa, prawo ułożone w hierarchii norm (aeterna, naturalis, leges humanae)	!
	Marsyliusz z Padwy	1275	1342/3	Twórca zasady suwerenności ludu, prekursor pozytywizmu, społeczna natura człowieka, suwerenność ludu podstawą, władza oparta na woli prawodawcy (wola suwerennego ludu), lud wyłania rząd i kontroluje decyzje (koncepcja delegacji suwerennych praw ludu), prawem norma opatrzona sankcją przymusu I wydana przez uprawnionego ustawodawcę (prawo boże to tylko doktryna a prawo kościelne nie ma mocy obowiązującej)	-
	Ockham William	1290	1350	Ekskomunikowany, przedstawiciel nominalizmu, istnieją tylko byty jednostkowe, stąd poznanie przez empiryzm i „brzytwa Ockhama”, Bóg transcendentny, niepoznawalny, określa zasady, prawo boże (nikt! nie może go kwestionować), prawo naturalne (przekazane przez Boga przez naturę rzeczy, ma obszary swoiste, prawo ludzkie od władzy publicznej (od Boga - prawo do jej ustanowienia), przeczy realnemu istnieniu państwa i kościoła, kościół nie ma władzy świeckiej, władza od ludu
	Stanisław ze Skarbimierza	1360	1431	Teoretyk prawa międzynarodowego, pisał o wojnie sprawiedliwiej (obronnej, walka o zrabowane, obowiązek chrześcijanina, wszelkie możliwe środki obrony), prawo natury jednakowe dla wszystkich (to usprawiedliwia współpracę z poganami), wojna niesprawiedliwa gwałci prawo naturalne i pozytywne, państwo boże (siłą kierującą prawda, prawem miłość bliźniego, regułą sprawiedliwość i równość), istnieje powszechne dobro, prawo pozytywne powinny być jasne i oparte na bożym
	Fortescue sir John	1385	1479	Skreślony z listy!
	Włodkowic Paweł	1370	1435	Zwolennik koncyliaryzmu, wpływ Ockhama i Stanisława ze Skarbimierza, prawnik w sporze Polski z Krzyżakami, idea współistnienia chrześcijan, pogan i różnowierców (z przykazania miłości bliźniego), potępiał wojny religijne, chciał tolerancji religijnej, zainicjował koncepcję moralności międzynarodowej, chciał międzynarodowego sądu do sporów międzypaństwowych
	Ostroróg Jan	1430	1501	Prawnik renesansowy, nawiązywał do tez reformacyjnych Włodkowica, chciał wzmocnić króla, uniezależnić się od papieża i cesarza (stąd np. zniesienie prawa niemieckiego, a w zamian prawo polskie oparte na rzymskim, kościół płaci podatki, król posłuszny papieżowi tylko w kwestiach religii, brak świętopietrza), powszechny obowiązek obrony granicy, stała armia, sąd sejmowy
	Kallimach (Filip Buonaccorsi)	1437	1496	Włoskie pomysły na polskim gruncie, wzmocnienie króla, ograniczenie roli szlachty, król ponad prawem, suwerenny na zewnątrz i wewnątrz, „lis i lew”, „dzieli i rządzi”, urzędnicy agentami monarchy z duchowieństwa, niezależność od papieża, oparcie władzy na bogatym mieszczaństwem, którego król jest opiekunem
	Erazm z Roterdamu (Gerhard Gerhards)	1469	1536	„Papież humanistów”, nurt reformatorski w kościele (ale nie reformacja, bo polemizował z Lutrem!), odnowienie dzięki powrotowi do pierwotnych źródeł, władca idealny jest silny, mądry, moralny, wzór cnót, panuje miłość, zwolennik republiki, szacunek dla władcy ze względu na jego zalety, tolerancja, człowieczeństwo centralną ideą koncepcji, przeciwnik państw narodowych, odrodzenie moralne człowieka, ideał moralny związany z chrześcijaństwem, przyczyną zepsucia niewiedza, człowiek nie jest skażony złem i grzechem
	Machiavelli Niccolo	1469	1527	„Książę”, teoria fortuny wpływającej na losy ludzkie wraz z virtu, „cel uświęca środki”, zależność od sytuacji, decyzje oparte o rzeczywistą sytuację, zdecydowanie władcy, znajomość historii, celem państwa zapewnienie bezpieczeństwa i porządku, państwo to republika (tylko forma) lub księstwo, istotą zwierzchnictwo, władza, dobre monarchia, arystokracja, demokracja, złe tyrania, oligarchia, anarchia	!
	More Thomas (Morus)	1478	1535	Autor „Utopii”, krytyk władzy królewskiej, konieczna zmiana własności z prywatnej na wspólną, wyspa Utopia ze wspólną własnością, zmuszeniem do pracy na rzecz wspólnoty, egalitaryzmem, brakiem pieniądza, ustrojem hierarchicznym i demokratycznym, różnorodność religii, rządzi dożywotni książę (prace publiczne i polityka zagraniczna)	-
	Luter Marcin	1483	1546	Twórca reformacji, przyjął tezę Augustyna o złej naturze człowieka, kościół wspólnotą sumień, wszyscy wolni i równi, hierarchiczny typ organizacji kościelnej państwo uniemożliwia grzeszenie, ludzka natura wyłącza formy demokratyczne, państwo zwierzchnikiem kościoła, poparcie dla surowości i bezwzględności prawa
	Zwingli Ulrich	1484	1531	Reformacja w Szwajcarii, władza cywilna sprawuje kontrolę nad kultem publicznym, odrzuca tradycyjną religijność, władza państwowa od Boga, nie ma uzasadnienia władza papieża, celem silnej władzy utrzymanie bezpieczeństwa, porządku, dobre życie jest oszczędne, pracowite, najtrwalsze państwa z prawdziwą religią, arystokratyczna republika (rządzi patrycjat miejski - najlepsi, bo wykształceni)
	Munzer Thomas	1490	1525	Skreślony z listy!
	Modrzewski Frycz Andrzej	1503	1572	Humanista, reformator odrodzeniowy, gruntowne reformy: silna władza króla, ograniczenie roli sejmów (opiniują projekty prawników), krytyka nadmiernej roli szlachty, poparcie dla mieszczan, opieka nad chłopami, równość wobec prawa karnego, przeciwnik wojen, stanisławowska teoria wojny sprawiedliwej (tylko dla pojednanych z Bogiem), wojna jest sztuką, konieczna jest demokratyzacja kościoła
	Kalwin Jan	1509	1564	Reformator religijny, teoretyk absolutyzmu Boga, natura ludzka dogłębnie zdeprawowana (nie ma woli, jest niewolnikiem zła, a majestat państwa musi być sługą bożym), władza nie od ludu tylko boskim instrumentem, rządzącym władzą, absolutyzm władzy boskim absolutyzmem, model oligarchicznej republiki elekcyjnej, która chroni religię, teoria prawa nawiązanie do średniowiecznej teorii praw natury, prawa objawione podstawą pisanych, prawo natury zbieżne z dekalogiem	-
	Orzechowski Stanisław	1513	1566	Ideolog „złotej wolności szlacheckiej”, rzeczpospolita policją, bo rządzi prawo, 6 stanów (3 istotne - kapłani, rycerze, król, 3 przygodne - oracze, rzemieślnicy, kupcy), król strażnikiem przywilejów szlachty, suwerenność to wolna niezależność od monarchy, suwerenem tylko szlachta, ustrój to 5-kątna figura (ołtarz, król, kapłan, kościół, wiara), polska przedmurzem chrześcijaństwa, Rzeczpospolita to zebranie obywateli, społeczność prawa lub wspólnota całej szlachty
	Hotman Francois	1524	1590	Doktryna monarchomachów, dawne prawa wpływają na obecny porządek polityczny, należy wzmocnić rolę Stanów Generalnych, suwerenność pożyczona od Bodina, nigdy nie przechodzi w całości na monarchę, Stany powołane są do ochrony praw fundamentalnych i należy im się miejsce uprzywilejowane w strukturze władzy	-
	Bodin Jean	1530	1596	Twórca prawniczej terminologii, metoda faktów, historyczna, hierarchia społeczna zamiast feudalnej, państwo (def) prawym rządzeniem wieloma rodzinami i podstawowymi komórkami wspólnymi z władzą suwerenną na czele, suwerenność (tworzenie, znoszenie prawa) to sprawiedliwy rozkaz suwerena, tylko bierny opór wobec władcy absolutnego, liberalizm w gospodarce	!
	Skarga Piotr	1536	1612	Przedstawiciel kontrreformacji, krytyk szlachty, krytykował sytuację wywołaną anarchicznymi stosunkami wśród szlachty, postulował silna władzę królewską (w monarchii zawsze żyło się lepiej), należy ograniczyć wolność szlachecką, władzę sejmu na rzecz prerogatyw królewskiego senatu, chciał jednolitego państwa stanowego z miejscem dla wszystkich, żarliwy katolik
	Suarez Francisco	1548	1617	Jezuita od „ludowej genezy władzy”, czerpał z Tomasza z Akwinu i pośrednio Arystotelesa (podział praw, rozumna natura o dwóch aspektach - natura właściwa i ratio recta, człowiek ma naturalną wolność, stworzenie społeczne, normy prawa natury przyczyniają się do bonum commune), powstanie państwa za suwerenną decyzją ludu, pierwotna suwerenność może ulec zmianie (desygnacja, translacja, na jedną osobę lub grupę), władza bezpośrednio od Boga tylko dla papieża, władcy świeccy pośrednio przez lud (papież decyduje o legalności)
	Coke sir Edward	1552	1634	Twórca angielskiego konstytucjonalizmu, idea związania prawem wszystkich instytucji życia publicznego, uzasadnił wyższość common law nad prawem parlamentu i króla (ciągłość tradycji, efekt pracy pokoleń prawników, oparte na prawach fundamentalnych), król jedynie odkrywa i stosuje prawo już istniejące, ma uprawnienia jako namaszczony przez Boga pierwszy sędzia, może zmieniać prawo w interesie kraju, ale tylko w zakresie, w jakim przewiduje to prawo (nie można unieważnić całości)
	Bacon Francis	1561	1626	Empirysta (odrzucenie „idoli”, praktyczne wykorzystanie wiedzy dla dobra ludzi), utopista (Nowa Atlantyda), państwo centralistyczne, rządzone przez króla, rzecznik dobrego rządzenia, na Atlantydzie własność uspołeczniona, własność prywatna poza produkcją, ustrój to patriarchalna monarchia, senat doradza, Dom Salomona służy radą, mieszkańcy oddają się naukom przyrodniczym, Dom Salomona gromadzi wiedzę i przygotowuje sposoby jej praktycznego użycia
	Campanella Tommaso (Giovanni Domenico C.)	1568	1639	Utopista od Miasta Słońca, obiektywizm poznawczy, sensualizm, kult wiedzy, brak własności prywatnej, obowiązkowa praca (nie stanowi ciężaru, a zapewnia obfitość dóbr), idea wspólnoty powszechnej, państwo ma środki społecznej kontroli, ustrój republiki kapłańskiej (wielki Metafizyk - Słońce i do tego Moc, Mądrość i Miłość), zgromadzenie ludowe, prawa nieliczne, łamane rzadko, ludność wierzy w jednego Boga (uosabianego przez Słońce), nauka i jej osiągnięcia dla poprawy życia
	Groot Huig de (Grocjusz)	1583	1645	Twórca nowożytnej szkoły prawa natury, cechami natury ludzkiej rozumność i popęd społeczny i z nimi wiąże się pojęcie prawa natury (nakaz prawego rozumu), czyny są dobre lub złe ze swej istoty, dał katalog praw natury (metodą rozumową wskazany), wyróżnił subiektywny charakter praw podmiotowych, dał możliwość obrotu prawami zwierzchnimi, brak trwałej suwerenności, nie ma idealnych ustrojów	-
	Richelieu Armand Jean du Plessis de	1585	1642	Teoretyk absolutyzmu, pojęciem nadrzędnym państwo i jego atrybuty, najważniejsza jest racja stanu (kwintesencja rządzenia, podporządkowanie spraw indywidualnych dobru państwa, unicestwia miłosierdzie itd.), polityka etatystyczna (wzmocni kraj), rządzenie jest sztuką, król nie ulega słabościom jak zwykły człowiek
	Filmer Robert	1588	1653	Twórca absolutyzmu patriarchalnego, powszechnie wiążące znaczenie władzy ojcowskiej, pierwszym depozytariuszem Adam, ludzie są albo władcami, albo poddanymi, władza ojcowska tylko dla monarchów, państwo to wielka rodzina z ojcem-monarchą stosunki z Księgi Rodzaju, wyłączność prawodawcza władcy	!
	Hobbes Thomas	1588	1679	Teoretyk państwa absolutnego, autor „Lewiatana”, źródłem jest dla niego człowiek, kierowany egoizmem i instynktem samozachowawczym, w stanie natury widział wojnę wszystkich ze wszystkimi, instynkt pchnął człowieka do rezygnacji z wolności i stworzenie „sztucznego człowieka” Lewiatana, który stanie na straży jego bezpieczeństwa, umowy nie można renegocjować, suweren jest w swych prawach nieograniczony, a posłuszeństwo można mu wypowiedzieć dopiero, gdy nie radzi sobie z zapewnieniem bezpieczeństwa, prawo to dwa połączone systemy norm, prawo natury zmienia się w pozytywne decyzją suwerena	!
	Zouche Richard	1590	1661	Skreślony z listy!
	Winstanley Gerrard	1609	1660	Ruch „kopaczy”, powszechna równość z motywów religijnych poprzez uspołecznienie ziemi rolnej, brak własności ziemi i płodów, wolnością swobodne korzystanie z ziemi, sprzeciw wobec pieniądza i handlu, „mit początku”, władza demokracji bezpośredniej na poziomie gminy i odwzorowanie prostoty pierwszych gmin chrześcijańskich, nierówność wzięła się od podboju Wilhelma Zdobywcy, zaprowadzenie Królestwa Bożego na ziemi możliwe dzięki boskiej ingerencji w umysły rządzących i akcję uświadamiającą
	Harrinngton James	1611	1677	Koncepcja równowagi własności i władzy, świat na podobieństwo organizmu, człowiek elementem przyrody, ma świadomość egzystencji, społeczeństwo jest pierwotne wobec jego woli, poza wspólnotą człowiek nie istnieje, władza z natury, albo de iure (z rozumu) albo de facto (z siły), autorytet bogactwa duchowego i imperium bogactwa materialnego, zależność między rozkładem własności a władzą (bez ¾ własności władza upadnie jako sprzeczna z naturą), pomysł na racjonalną republikę: lud (odpowiedni dochód), szczególna rola gentry, najwyższy parlament (zgromadzenie i Akademia Prowostów)
	Lilburne John	1614	1657	Bardzo postępowy człowieczek, choć Angole go nie chcieli słuchać, uznał, że wszyscy są wolni i równi, władza tylko z woli ludu (kontraktualistyczna geneza państwa i społeczeństwa), prawa naturalne potwierdzone umową wywodził od Boga, chciał reform: jednoizbowy parlament, Rada Państwa wykonuje (kontrola parlamentu), oddzielenie personalne judykatury od egzekutywy, zniesienie monopoli, wolny handel	-
	Colbert Jean Baptiste	1619	1683	Reformator gospodarki i administracji francuskiej, twórca odmiany merkantylizmu zwanej kolbertyzmem, początek myślenia w stylu interwencjonizmu państwowego, wspierał kolonializm, kolbertyzm był polityką protekcjonizmu wychowawczego, propagował rozwój przemysłu, rolnictwa, usprawnienie administracji, ujednolicenie procedur prawnych, reformę podatków
	Locke John	1632	1704	Twórca liberalizmu politycznego, autor „Listu o tolerancji” i „Dwóch traktatów o rządzie”, polemizował z Filmerem, prawa podmiotowe przyrodzone (triada prawa własności - życie, wolność, mienie), stan natury pomyślnością i szczęściem, ale niepewnym, stąd dwuetapowa umowa społeczna, państwo ma prawo dochodzenia sprawiedliwości, funkcje prawodawcza, wykonawcza i ochrony państwa, parlament z cenzusem majątkowym, tolerancja religijna (z 2 wyjątkami)	!
	Pufendorf Samuel	1632	1694	Przedstawiciel prawa natury, zwolennik władzy absolutnej, odróżnił prawo natury od pozytywnego, prawo natury poznawalne w drodze rozumowania, zjawiska społeczne z woli Boga, ludzie motywowani egoizmem i instynktami łączą się w społeczności, stan natury to stan wolności i równości, konsensualizm zobowiązań i poddania się władzy, państwo gwarantem bezpieczeństwa i spokoju, trzy etapy umowy (jednostki tworzą społeczeństwo, dostaje ono ustrój, poddaje się ustanowionej władzy suwerena), uzasadnienie władzy absolutnej	-
	Spinoza Baruch	1632	1677	Szkoła prawa natury, racjonalista, determinista, filozofia panteistyczna, możliwe istnienie tylko jednej niestworzonej istoty najwyższej, reszta to modyfikacje w jej rozciągłości i myśleniu, chciał swobody filozofowania, konieczność odrzucenia religii w epistemologii i polityce, to nie prawda, lecz zasady moralne, bywa uzasadnieniem dla ustrojów sprzecznych z wolnością, na szczycie ustrój demokracja, bo zapewnia wolność i równość, państwo powstałe w drodze umowy zapewnia pokój, bezpieczeństwo, kryterium postępowania ludzi w jego użyteczności, rządy sprawuje Rada Najwyższa, oparte na prawie, umowa społeczna może się zmieniać
	Thomasius Christian	1655	1728	Uczeń Pufendorfa, teoretyk prawa natury, stan natury to stan wojny i pokoju, by zachować pokój ludzie łączą się w społeczności, prawo naturalne largo (normy moralne, obyczajowe prawo naturalne stricto) i stricto, dla szczęścia trzeba uczciwości, sprawiedliwości i przyzwoitości, czyny są dobre, złe lub średnie, normy prawne tylko dla stosunków zewnętrznych między ludźmi, szacunek dla norm moralnych zależy od człowieka, są obowiązkiem sumienia, nie mogą być wymuszone przez państwo
	Meslier Jean	1664	1729	Utopista francuski, krytyk religii i katolicyzmu (dowodził na wiele sposób, że nie pochodzą one od Boga), odrzucał wszelką władzę, głosił hasła komunizmu agrarnego i gminnego (rządy najmądrzejszych), z natury wszyscy są równi, zmiana przez rewolucję ludową, tyranii (system niemoralny z pasożytniczymi elementami) nie da się obalić za sprawą jednostek	-
	Leszczyński Stanisław	1677	1766	Oświeceniowiec, zwolennik fizjokratyzmu, ustrój nie jest wolnościowy, gdy jest bezprawie, prawo zapewni autentyczną wolność, podporządkować partykularne interesy dobru ogółu, reformy: król głową państwa (ograniczony, z elekcji podwójnego Sejmu), polityka rządowa ministrów, władza najwyższa przy Sejmie (jednomyślność, ograniczone liberum veto), reformy na wsi przy założeniu, że chłopi to podstawa, prekursor federalizmu europejskiego - sojusz władców republik
	Wolff Christian	1679	1754	Szkoła prawa natury, prawo w oparciu o racjonalną metafizykę Kartezjusza, Spinozy i Leibniza, fundamentem prawa natury jest wiedza o istocie człowieka, doskonałość człowieka jest warunkowana doskonałością innych ludzi, analizował uprawnienia wrodzone (doskonałe, niezbywalne), uprawnienia nabyte we właściwy sposób (też nie mogą być naruszane), władza z umowy opiera się na społeczeństwie, nie wolno naruszać wolności, pozostaje suwerenna, mogą ją sprawować obywatele
	Montesqieu Charles Louis de	1689	1755	Liberalista arystokratyczny, „O duchu praw”, pochwała wolności, prawo kształtują różne warunki, zależne od racjonalnej oceny, a nie praw natury, prawo jasne i zrozumiałe, system prawa harmonijny z naturą rządu i jej zasadą (republika, monarchia, despocja), trójpodział władzy (dwie izby, król i sąd), lud ustawodawcą w ramach systemu przedstawicielstwa	-
	Quesnay Francois	1694	1774	Twórca fizjokratyzmu, ustrój społeczny powinien odzwierciedlać naturalny porządek stworzony przez Boga (wolność osobista, własność prywatna, wolność gospodarcza), drugim porządkiem porządek pozytywny, zwolennik leseferyzmu, koncepcja idei obiegu dóbr, najważniejsza praca na ziemi, z rolnictwa czysty dochód, który krąży między klasami (właściciele ziemscy, rolnicy, nieprodukcyjna) dając im środki utrzymania	!
	Wolter (Francois Marie Arouet-Voltaire)	1694	1778	Liberał mieszczański, wpływ Monteskiusza, duch ludzki warunkowany przez klimat, rząd i religię, wzmocnić osoby rozumne (filozofów, władcę oświeconego, który sam ograniczy zakres swej władzy), prawa polityczne tylko dla posiadaczy, równość tylko w prawach naturalnych, walczył o wolność religijną, ale kościół miał być podporządkowany państwu	-
	Konarski Stanisław (Hieronim Franciszek)	1700	1773	Reformator oświeceniowy, chciał zlikwidować przewagę magnaterii i wyeliminować z sejmu szlachtę-posesjonatów, przedstawił projekt reformy na wzór angielski (sejm, senat, rada rezydentów), zwolennik elekcji królewskiej, lecz bez udziału posesjonatów, dążył do reformy szkolnej	-
	Franklin Beniamin	1706	1790	Przekonany o możliwości samodoskonalenia, zwolennik demokratycznych rządów, jednoizbowego parlamentu, zabezpiecza i potwierdza prawa naturalne (np. wolność), źródłem bogactwa ziemia, przeciw monarchii absolutnej
	Mably Gabriel Bonnot de	1709	1785	Utopista francuski, własność prywatna źródłem zła i nędzy, konieczne jest więc wspólne posiadanie ziemi i gospodarowanie, drogą do zmian jest reforma agrarna, która upowszechni własność, państwo musi przeciwdziałać żądzy posiadania (wzorem Sparta, Szwecja i Szwajcaria), dążenie do upowszechnienia własności	-
	Rousseau Jean Jacques	1712	1778	Twórca mieszczańskiego radykalizmu, człowiek zepsuty przez cywilizację (własność prywatną, podział na biednych i bogatych), umowa społeczna zastąpiła wolność naturalną wolnością prawnie chronioną (wyrównanie sytuacji), zasada suwerenności ludu (niepodzielna, niezbywalna, nieograniczona) w funkcji prawodawczej ludu, suwerenność to także kontrola rządu w różnych formach, bo tylko w demokracji bezpośredniej sam suweren wykonuje zwierzchnictwo	-
	Diderot Denis	1713	1784	„Kubuś Fatalista i jego pan”, człowiek jest z natury dobry, ale psują go warunki życia, dlatego konieczne jest oświecenie i kres moralnego relatywizmu, stworzył koncepcję cyklicznego rozwoju społeczeństwa, krytykował monarchię absolutną (zły jest zakres władzy), rozdzielał „społeczeństwo” od „rządu”, własność prywatna ma wady i zalety (np. postęp, geneza państwa, konfliktów), zalążek teorii rewolucji (podmiotem są najczęściej niemający nic do stracenia), społeczeństwo powinno być wolne od teologii, bo zaczyna się wtedy radykalizować politycznie	-
	Smith Adam	1723	1790	Autor „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”, prekursor ekonomii, społeczeństwo sumą jednostek (homo oeconomicus), podstawą wolność konkurencji, teoria „niewidzialnej ręki rynku”, państwo ograniczone, brak monopoli, dzięki „niewidzialnej ręce” zapanuje harmonia, wykorzystanie kapitału i pracy, jednostki mimowolnie działają na korzyść ogółu	!
	Kant Immanuel	1724	1804	Przedstawiciel idealizmu filozoficznego, poznanie możliwe ze względu na aprioryczne kategorie w umyśle, źródłem prawa dla jego powszechności i obiektywności abstrakcyjne idee racjonalne, rozum, człowiek obdarzony jest rozumem praktycznym, wpływa na niego nakaz rozumu - imperatyw hipotetyczny (legalnie, choć niemoralnie) i kategoryczny (wola spełnienia obowiązku ze względu na sam przepis), obojętność motywów w prawie, ważne jest samo postępowanie, prawo reguluje stosunki między ludźmi, chroni wolności co implikuje stosowanie przymusu	-
	Burke Edmund	1729	1797	Twórca angielskiego konserwatyzmu, naród to ograniczona wspólnota generacji przeszłych, teraźniejszych i przyszłych, umowa społeczna nie jest źródłem władzy, bo naród zawsze był związany z państwem, panuje historyczny ład, celem państwa zapewnienie harmonii przez powstrzymywanie niepohamowanych działań jednostki, rewolucja jest zła bo zrywa ciągłość procesu historycznego, prawo jest tylko ujawniane przez władzę, a kształtuje się w procesie dziejowym	-
	Paine Thomas	1737	1809	Przywódca amerykańskiej rewolucji, krytyk doktryny monarchistycznej, za niepodległością i republiką, społeczeństwo potrafi rządzić, stąd postulat suwerenności ludu, krytyk Burke'a (bronił uniwersalistycznej koncepcji praw naturalnych i rewolucji ich broniącej), idea ograniczonego rządu, inspiracja Smithem (życie w społeczeństwie tak naturalne, że rząd niemal zbędny do tego), sprawiedliwość agrarna (państwo interwencjonistyczne zamiast czystych uprawnień naturalnych)
	Beccaria Cesare	1738	1794	Skreślony z listy!
	Jefferson Thomas	1743	1826	Demokrata, czerpał od Locke'a (niezbywalne prawa chronione przez państwo powstałe w wyniku umowy), prawo naturalne to system sprawiedliwości, a nie tylko nakazy moralne, wynikają z nich prawa (wolność, życie, własność itd.), władzę państwową, która sobie nie radzi, można usunąć siłą, demokracja polityczna, suwerenność narodu, autonomia stanów, słaby prezydent, demokracja agrarna, zdecydowanie za równością między ludźmi
	Bentham Jeremy	1748	1832	Twórca utylitaryzmu i terminu „kodyfikacja”, pierwszeństwo jednostki nad społeczeństwem (atomistyczna koncepcja), działając w sprawach własnych działa z pożytkiem dla ogółu, dążenie do przyjemności i uniknięcia przykrości, państwo i prawa zapewniają bezpieczeństwo i podstawy dla utylitaryzmu (konieczna znajomość praw), wola suwerena źródłem prawa, leseferyzm	!
	Sieyes Emmanuel Joseph	1748	1836	„Stan trzeci” to suwerenny naród francuski (poza najbardziej uprzywilejowanymi), wrogiem narodu, wolności i równości monarchia absolutna, różnice między ludźmi usprawiedliwione tylko dobrem wspólnym, władza od narodu, stąd niezbywalne prawo do oporu przeciw uciskowi, u władzy tylko posiadający majątek i wykształceni, naród suwerenem, ale działa pośrednio, świętość i nienaruszalność własności (nie licząc feudalnej)	!
	Svarez (Suarez) Karl Gottlieb	1748	1798	„Największy pruski ustawodawca”, chciał godzić ideę nienaruszalności społecznego status quo z postulatami iusnaturalizmu, prawo natury zawiera fundamentalne reguły rządzące zgodnym z rozumem i religią, zdrowym społeczeństwem, ustawy winny być z nim zgodne, jak najwięcej kodyfikacji, przepisy kazuistyczne, ujednolicenie prawa dla wewnętrznego porządku
	Kołłątaj Hugo	1750	1812	Wpływ Locke'a, Monteskiusza, Rousseau, chciał monarchii konstytucyjnej na wzór angielskim, sojusz posiadaczy wiejskich i miejskich, zwolennik fizjokratyzmu, prastary stan natury i przyszły wiek porządku fizyczno-moralnego rozdziela okres „błędów i przesądów”, natura to prawa fizyczne bezwzględnie narzucające się człowiekowi, porządek moralny winien być oparty na prawach przyrodzonych człowieka, które są wcześniejsze od państwa i prawa pozytywnego	-
	Morelly	XVIII	wiek	Komunista utopijny, ludzie z natury są dobrzy, ale wypaczyła ich własność prywatna, dzielił społeczeństwa na żyjące w zgodzie z naturą i skażone własnością, trzeba znieść własną prywatną, trzy zasady dla istnienia ustroju komunistycznego („jednostki społeczne”, brak własności osobistej, każdy dokłada od siebie ile może dla dobra społecznego), zaproponował Senat Najwyższy, Radę Najwyższą i Naczelnika Narodu)	-
	Maistre Joseph Marie de	1753	1821	Teoretyk kontrrewolucji, teokracji, ultramontanizmu, celem dziejów dopełnienie, czyli powrót bytów do prajedności (zjednoczenie w Bogu), najniższy byt to grzeszna dusza ludzka, formuła koła dla punktów zwrotnych historii świata, ostatni dobry to średniowiecze, rewolucja to kara za grzechy, doprowadziło do niej utracenie jedności duchowej, niezbędna apokatastaza, która wyeliminuje schizmę bytu, człowiek częścią odwiecznego społeczeństwa (odrzucał umowę), nie ma ludzi jako takich, powrót do stanowego porządku Średniowiecza, monarcha absolutny (kat i inkwizytor) i papież jako strażnik - to szansa na pokonanie rewolucji
	Bonald Louis Gabriel Ambroise de	1754	1840	Teoretyk kontrrewolucji, teokracji, przeciwnik Reformacji i Oświecenia, idea „faktu oczywistego” (był nim język-myśl warunek trwania społeczeństwa), prawo, władza od Boga, z jego woli „naturalny porządek”, prawo natury odnosi się do wszystkich osób w całości (to natura rzeczy, prawo powszechne, cywilizacja, anciem regime), odrzucał umowę społeczną, państwo z naturalnej skłonności analogicznych bytów, jednostki z natury nierówne, odróżnił „prawo legitymowalne” (boski ład) od „legalnego” (stąd współpraca państwa z kościołem), rewolucja to parodia (mit wolności i równości), negował liberalizm, chciał monarchii absolutnej, monoteizmu
	Staszic Stanisław	1755	1826	Zjawiska społeczne to przejaw działania natury, człowiek pojawił się na pewnym etapie rozwoju świata, a wraz z nim własność (motywacja działania, dobra gdy jest wynikiem pracy), należy znieść własność uprzywilejowaną, rzecznik kompromisu szlachecko-mieszczańskiego, wzmocnienie władzy centralnej, zniesienie elekcji, monarchię na wzór angielski	-
	Godwin William	1756	1836	Reformator pedagogiki (idea wolnej szkoły), prekursor anarchizmu (widział go jako zło konieczne, później wspólnoty parafialne), człowiek dobry i rozumny, konieczny jest rozwój moralny ludzi i to on przyczyni się do likwidacji państwa, zabezpieczeniem ostracyzm, podstawą ekonomiczną rola lub rzemiosło z uspołecznieniem owoców pracy	!
	Robespierre Maximilien Francois Marie de	1758	1794	Poglądy Rousseau (reprezentacja narodu na bazie powszechnego prawa wyborczego), łączył hasła demokracji społecznej i politycznej, radykalny reformator, ideologia „ojczyzny w niebezpieczeństwie”, usprawiedliwienie dla terroru, nieufność wobec ludowej mądrości, przeciwnik bogactwa nielicznych, propagator równości w prawach i szczęściu	-
	Babeuf Francois-Noel	1760	1797	Rewolucjonista, komunista, najważniejszą wartością szczęście ludu, chciał ideału równości w aspekcie materialnym przez całkowite uspołecznienie własności, znieść dziedziczenie, handel, wolną konkurencję, pieniądz, utworzyć centralny system dystrybucji dóbr, każdemu po równo, bo każdy ma taki sam żołądek, każdy wg swych możliwości, równość zależy od państwa, lud ma władzę, ale nie rządzi, konieczna wąska grupa, która w imieniu ludu zaprowadzi nowy ład w drodze dyktatury
	Saint-Simon Claude Henri de	1760	1825	Teoretyk socjalizmu utopijnego, koncepcja rozwoju wiedzy, organiczna struktura i funkcjonowanie społeczeństwa - społeczeństwo industrialne, przeciwnik likwidacji własności prywatnej, obowiązkowa praca każdego według zdolności, rząd gospodarczy przemysłowców, rząd duchowy uczonych, inne organy mogą istnieć, ale bez władzy ustawodawczej i wpływu na budżet, koncepcja „nowego chrześcijaństwa” zamiast wojen i rewolucji	-
	Fichte Johann Gottlieb	1762	1814	Skreślony z listy!
	Constant Benjamin Henri de Rebecque	1767	1830	Liberał, zwolennik monarchii konstytucyjnej, ustrój polityczny gwarantem wolności, wolność od ingerencji, prawo do własności, prawo do samorealizacji, wolność prywatna i publiczna (z podziału sfer), suwerenność ludu bezwartościowa dla ochrony praw jednostek (przeciwnik Rousseau), zasada suwerenności ludu prawdziwa w sensie negatywnym: żadna jednostka nie podporządkowuje sobie ogółu, władza wybierana przez ogół, wolność to prawa osobiste (gwarancją prawa polityczne - zestawienie z wolnością starożytnych), sześć władz (zmodyfikowany Monteskiusz)	!
	Humboldt Wilhelm von	1767	1835	Skreślony z listy!
	Napoleon I Bonaparte	1769	1821	Doktryna bonapartyzmu (plebiscytarna dyktatura „szefa narodu”), wybrany ze względu na kwalifikacje osobiste, kieruje opinią publiczną, powołany przez lud uosabia jego wolę i nią kieruje, stoi ponad prawem, lud wyraża wolę w plebiscytach, hasła rewolucji francuskiej, cesarz z woli ludu, absolutyzm łączył z suwerennością narodu
	Czartoryski Adam Jerzy	1770	1861	Konserwatysta, zwolennik monarchii, chciał reorganizacji Europy na zasadzie sprawiedliwości i moralności chrześcijańskiej (3 federacje w ramach Ligi Europejskiej), oświata o charakterze wielonarodowościowym, reforma ustroju, odrzucał rozwiązania rewolucyjne, przeciw majątkowemu egalitaryzmowi, wolność i swoboda działania, żarliwy katolik, dążył do umiędzynarodowienia sprawy polskiej, przeciw próbom zbrojnym
	Hegel Georg Wilhelm Friedrich	1770	1831	Przedstawiciel idealizmu obiektywnego (racjonalistyczny i dialektyczny), system trzyczęściowy: logika, filozofia przyrody i filozofia ducha, świat powstał dzięki rozumowi, a wszelkie prawa rozwoju są logiczne, myśl się rozwija dzięki wolności, państwo to obiektywizacja wolności, państwo ponad społeczeństwem (człowiek nie może bez niego funkcjonować), ludzie nie są równi, bo różni ich własność, powinni być jednak równi w prawie, człowiek jest wolny, gdy jego zasady są zgodne z zasadami innych ludzi
	Owen Robert	1771	1858	Teoretyk socjalizmu utopijnego, podstawą utylitaryzm, osobowość zależy od środowiska (wychowanie, wykształcenie, ale też ustrój społeczny), złu ludzi winien jest kapitalizm (wyzysk, konkurencja, bieda), społeczne władanie środkami produkcji zapewni szczęście jednostek i innych ludzi, zmiany zaprowadzą oświecenie perswadując je kapitalistą (nie rewolucja)	-
	Fourier Charles	1772	1837	Ideolog socjalizmu utopijnego, boska konstrukcja świata i myśli oświeceniowe, „prawo przyciągania namiętności”, rozwój przechodzeniem od chaosu do harmonii, typy ludzkie w ramach 12 namiętności z 3 kategorii (materialne, sympatyczne, rozdzielcze), przeciwnik kapitalizmu, zwolennik powstania autarkicznych falang (zasada asocjacji), gdzie każdy robi co jest zgodne z jego charakterem, podział produktu pracy według wkładu, talentu i kapitału	-
	Hoene-Wroński Józef	1776	1853	Skreślony z listy!
	Muller Adam	1779	1829	Poglądy uzasadniające interesy grup feudalnych, potrzeba interwencji państwa (Smith bezbożnym materialistą), winnym kryzysów postęp i podział prac, wątek tomistyczny (na właścicielu ciążą społeczne obowiązki), państwo organizmem społecznym niezależny od jednostki, organizującym jej życie, stanowe i absolutne, bo takim stworzyła je historia, winno troszczyć się o niższe warstwy społeczne
	Clausewitz Carl von	1780	1831	Skreślony z listy!
	Lamennais Hugues Felicite Robert de	1782	1855	Liberalizm katolicki, potępiał reformację, oświecenie, rewolucję francuską, dowodził wyższości katolicyzmu nad innym doktrynami, proponował zamiast oświeceniowego rozumu indywidualnego uniwersalny i nieomylny, eksponował autorytet papieża jako jedynej siły zdolnej, by przeciwstawić się rządowi, rozdział kościoła od państwa, odstąpić od monarchii na rzecz liberalizmu, krytyk rządów despotycznych, zwolennik swobody poglądów, wolności prasy
`	Comte August	1788	1857	Twórca pozytywizmu, prekursor socjologii, odrzucił metafizykę, stawiał cele praktyczne, utylitarne, chciał koordynacji 6 zasadniczych dyscyplin nauki, uważał, że społeczeństwo przechodzi kryzys „anarchii umysłowej”, konieczny jest nowy system idei, wskazał 3 etapy ewolucji społecznej (teologiczny, metafizyczny, pozytywny), chciał być propagatorem przejścia do ostatniego z nich, człowiek wyzwala się od religii i iluzji, ale nie może żyć bez filozofii życia, stąd pomysł świeckiego systemu „wspólnych idei moralnych”, kościół pozytywizmu
	Austin John	1790	1859	Twórca jurysprudencji, ujął prawo w dwóch kontekstach niewłaściwych (konieczności przyrodnicze lub prawa bez sankcji, akceptowane w społeczeństwie) i kontekście właściwym (od istoty myślącej dla innej myślącej - prawo boskie lub prawa ludzkie), prawo w najściślejszym znaczeniu to prawo pozytywne (woluntarystyczna teoria prawa jako rozkazu suwerena), wyróżnił suwerena de iure i de facto (pierwotny, ważniejszy), suweren bierze pod uwagę racjonalną kalkulację i opinię publiczną	-
	Pius IX (Giovanni Maria Mastai Ferretti)	1792	1878	Papież przeciwny postępowi, zwalczał liberalizm, wyliczał doktryny, których kościół nie może zaakceptować (naturalizm), wskazywał na błędy w pojmowaniu Kościoła i wstawił się za ustrojem feudalnym, papież nieomylny
	Puchta Georg Friedrich	1798	1846	Twórca szkoły historycznej w prawie, odrzucał racjonalistyczną koncepcję człowieka (człowiek to najdoskonalsze zwierzę i podobieństwo boże), państwo, prawo i obowiązki z pradawnego stosunku do Boga, punkt wyjścia to poszukiwania ducha prawa rzymskiego, prawo powstaje na 3 sposoby (stąd 3 jego rodzaje): poprzez bezpośrednie przekonanie narodu, przez prawodawstwo i naukę prawa (prawo prawnicze), prawo tworzy naród, jego cechy, duch, każdy ma inne cechy, jest sztucznym elementem politycznym, wyróżnił naród naturalny (prawo żywiołowe) i polityczny (w legislacji)
	Towiański Andrzej	1798	1878	Skreślony z listy!
	Jastrzębowski Wojciech Bogumił	1799	1882	Rzecznik idei wspólnoty europejskiej, eliminacja „zawiści i chciwości” narodów i władców (źródło konfliktów), ustanowienie Kongresu Europejskiego, idea rozbrojenia (koncepcja krwawych miejsc), od zewnętrznych napadów broni wspólnotowa Straż Praw, hasła liberalne
	Savigny Friedrich Karl von	1799	1861	Twórca niemieckiej szkoły historycznej w prawie, zwrócić się ku historii prawa, bo teraźniejszość to produkt przeszłości, źródłem prawa irracjonalny duch narodu, naród zmierza ku dobremu, prawo zrośnięte z narodem (element politycznych), prawnicy odrzucają treści żywe od obumarłych (element techniczny), prawo zgodne z duchem narodu to organiczna całość, nie dzieło ustawodawcy, bo ten je tylko ujawnia
	Blanqui Louis Auguste	1805	1881	Socjalista utopijny, nadrzędną wartością równość absolutna, rewolucja przy wykorzystaniu struktur tajnej organizacji i zaprowadzeniu dyktatury sprawującej rządy w imieniu mas pracujących, skrajny antyteista, chciał usunąć dawnych funkcjonariuszy państwowych, zlikwidować armię i sądownictwo Skreślony z listy!	-
	Field David Dudley	1805	1894	Ojciec amerykańskich reform ustawodawczych, chciał ujednolicenia systemu sądowniczego i prawnego, był pod wpływem Benthama (dążenie do kodyfikacji, zwłaszcza procedur), konieczność zapewnienia jasnych i zrozumiałych dla obywateli regulacji prawnych
	Tocqueville Alexis de	1805	1859	Liberał krytyczny, analiza amerykańskiej demokracji, problem relacji wolności do równości (ta pierwsza ustępuje), równość drogą do rozwoju w samorealizacji, centralizacja władzy wynika z przedkładania interesów prywatnych nad państwowe, brak indywidualności i pospolitość to cechy demokracji, zalety to oddolne inicjatywy, premiowanie własności, industrializacja, pisał też o rewolucji - to zjawisko obiektywne, konieczne są decentralizacja, religijność, nowa elita polityczna	!
	Mill John Stuart	1806	1873	Liberał sceptyczny, „O wolności”, nie ma harmonii między interesem jednostki a ogółu, jednostka i jej dobra najważniejsze, ale konieczne jest poświęcenie dla ogółu, by zapewnić sobie szczęście rozumiane intelektualnie, ponadklasowe rządy elit, wolność od i wolność do warunkiem rozwoju, wolność bierze się z przeżyć wewnętrznych, koncepcja demoliberalizmu (liberalne dla utylitaryzmu), własności w duchu utylitaryzmu, upowszechnienie jej	!
	Stirner Max	1806	1856	Przedstawiciel anarchoindywidualizmu, twórca relatywistyczno-woluntarystycznej teorii prawa, istnieje tylko jednostkowe „Ja”, reszta to „widma” pozbawione realnego bytu, jednostka musi zaakceptować swój egoizm i stać się właścicielem, prawem normy narzucane przez „uświadomionego egoistę”, o kwalifikacji prawnej czynów decyduje wola „uświadomionych egoistów” i siła, wzywał do buntu przeciwko woli rządzących poprzez ignorowanie widm, proponował nieformalne „zrzeszenie egoistów”	-
	Popiel Paweł	1807	1892	Skreślony z listy!
	Donoso Cortes Juan Francisco	1809	1853	Ideolog kontrrewolucji, konserwatyzmu, natura skażona przez grzech, rewolucja to boski plan, dwa sprzężone wędzidła na ludzi: zewnętrzne i wewnętrzne, wzrost zewnętrznego pcha do tyranii i rewolucji, zgubny liberalizm, socjalizm, racjonalizm, parlamentaryzm, na złe zjawiska najlepsza dyktatura „rządów” (z góry, szpady, szlachetna), choć ogranicza wolność, szczególną rolę w przywróceniu ładu ma Kościół
	Proudhon Pierre Joseph	1809	1865	Ideolog anarchizmu indywidualistycznego, łączył element wykluczające się: radykalizm I konserwatyzm, odrzucał rozbudowaną własność prywatną, pomysłodawca systemu mutualistycznego, zwolennik przemian na drodze ewolucji (nie chciał przemocy), wróg kapitalizmu, banki ludowe wymiany towarów i usług	!
	Leon XIII (Vincenzo Joacchimo Aloiso Pecci)	1810	1903	Papież od „Rerum novarum”, każda władza do zaakceptowania, co nie czyni jej jeszcze władzą nadaną przez lud, ani z „prawa Bożego”, bo władzą zwierzchnią zawsze pozostaje Bóg, dla państwa zasada solidaryzmu (dla idei bonum commune, w opozycji do teorii walki klas) i subsydiarności, państwo ingeruje w relacje pracodawca-pracownik, uwłaszczenie mas przez godziwe wynagrodzenie, własność prawem naturalnym i społecznym (co inne posiadać sprawiedliwe a co innego sprawiedliwie używać), twórca chrześcijańskiej demokracji	-
	Blanc Louis	1811	1882	Umiarkowany socjalista utopijny, „rewolucja socjalna”, ale bez przemocy, jako radykalna reforma społeczna drogą środków ekonomicznych i w ramach systemu demokracji parlamentarnej, wróg wolnej konkurencji gospodarczej - własność publiczna poprawiłaby wydajność pracowników, prekursor państwa dobrobytu	-
	Ketteler Wilhelm Emanuel von	1811	1877	Biskup, prawo własności prywatnej to fundament, jedynym właścicielem Bóg, własność może być ograniczona cudzym prawem do życia i prawem miłości do bliźniego, kwestia robotnicza to środki utrzymania, praca jest towarem, liberalizm odebrał ochronę zawodową, krytykował go odnosząc się do wspólnoty ludzkiej Tomasza z Akwinu, podobnie krytyk socjalizmu, program organicznego społeczeństwa, współczesne cechy
	Hercen Aleksander Iwanowicz	1812	1870	Słowianofil, „socjalizm rosyjski”, przejście od „bezpośredniości” przez „refleksję” do socjalizmu, krytyk liberalizmu i kapitalizmu, trzeba rewolucyjnych przeobrażeń, nadaje się do tego Rosja feudalna (jej chłopi, władza, inteligencja), która ma predyspozycje do odrodzenia zasad ludzkości, ważna rola jednostek, możliwość przeskoczenia pewnych etapów rozwoju
	Bakunin Michaił Aleksandrowicz	1814	1876	Ideolog anarchizmu kolektywistycznego, kult nieograniczonej wolności i negacja własności (uspołecznienie środków produkcji przez zniesienie dziedziczenia własności), państwo aparatem przemocy i ogranicza swobodne organizowanie się jednostek od dołu ku górze dla własnych interesów i dla istnienia wolności, zwolennik rewolucji i terroru, wróg kościoła, w marksizmie dostrzegał tendencje autorytarne, Niemcy najgorsze	!
	Gobineau Joseph Arhur de	1816	1882	Twórca teorii rasizmu, rasistowskiej teorii dziejów, klasyfikacja ras według koloru skóry, biała to aryjczycy (panowie i władcy, ariogermańska arystokracja francuska), rasa żółta - męska (urodzeni kupcy), rasa czarna - kobieca, mieszanie ras prowadzi do społecznego chaosu, szerzenia idei demokratycznych, które degenerują kulturę, wartość społeczeństwa zależy od jego czystości rasowej	-
	Windscheid Bernhard	1817	1892	Przedstawiciel niemieckiej pandektystyki, prawnika nie obchodzi ekonomia, etyka czy polityka, tylko dogmatyka prawa, operowanie wyłącznie metodą formalno-dogmatyczną, z prawa ustawowego i zwyczajowego wyabstrahować instytucje i pojęcia, posiadające niezależny i uniwersalny byt będą się nadawać do konkretnych przypadków, rozwinął „teorię woli” - psychologicznie pojęta wola podmiotu uprawnionego
	Ihering Rudolf von	1818	1892	Twórca jurysprudencji socjologicznej, pozytywista, stworzył metodę formalno-dogmatyczną, potem położył akcent na „moment celu” (prawo produktem zmieniających się celów), system urzeczywistniania prawa to przymus (pierwotny czynnik powstania prawa), materialna definicja prawa: „suma gwarantowanych przez państwo warunków życia społeczeństwa”, trwa „walka o prawo”, położył podwaliny pod socjologię prawa - koincydencja indywidualnych i egoistycznych interesów	-
	Marks Karol Henryk	1818	1883	Twórca socjalizmu naukowego, przedstawiciel materializmu dialektycznego i historycznego, dostrzegał powiązania w przyrodzie, ruch zjawisk, walkę zjawisk przyrodniczych i społecznych, która determinuje rozwój, byt determinuje świadomość i przekształca rzeczywistość (środki produkcji wpływają na instytucje prawne a te na świadomość prawną, moralną itd.), teoria walki klas - istotą jest świadomość klasowa	-
	Engels Fryderyk	1820	1895	Przedstawiciel socjalizmu naukowego, krytyk własności prywatnej (przyczyna podziału klasowego i państwa - zapewnienie panowania klasie rządzącej przez legalny przymus), rewolucja dla robotników (likwidacja własności i wyzysku, zanik klas średnich, koncentracja kapitału), gospodarka planowa da ustrój równości społecznej, materializm historyczny (rozwój ekonomiczny siłą sprawczą dla przemian) i dialektyczny (przez prawo negacji negacji powstaje społeczeństwo bezklasowe)	-
	Spencer Herbert	1820	1903	Twórca darwinizmu społecznego, liberał, społeczeństwo to część przyrody, społeczeństwo przemysłowe z prawem równej własności, naturalistyczny charakter etyki (hedonizm, nie dzielić się z innymi), pochwalał jednostki silne, teoria rozwoju gatunków Darwina przełożona na naturalną selekcję wśród ludzi, proces ten nie może być zakłócany przez świadome działanie, bo jest warunkiem postępu (brak ingerencji państwa)
	Buszczyński Stefan	1821	1892	Jedność Europy, która przeżywa kryzys, znieść przeszkody naturalne, uświadomić korzyści z międzynarodowej współpracy, wzorem USA i Szwajcaria (federacje), szczegółowe zasady: Etnopolia jako podstawa, władza Ciała Mezagorycznego, zjednoczenie w Cenopolię z Radą Cenopoliczną, powstanie Arycykróla, arbitrażu Najwyższego Trybunału Powszechnej Ufności i straży Związku Fenorytów - Stany Zjednoczone Europy
	Maine sir Henry James	1822	1888	Skreślony z listy!
	Lassalle Ferdinand	1825	1864	Twórca socjaldemokracji, podstawą niemiecka filozofia idealistyczna połączona z prądami socjalistycznymi, dzieje społeczne jako duch narodu, który interpretują wybitne jednostki, autor terminu „państwo - stróż nocny”, zjednoczenie Niemiec pod Prusami, stowarzyszenia produkcyjne robotników tworzone przez państwo, moralna idea państwa Hegla połączona z poprawą życia robotników	-
	Limanowski Bolesław pseudonim Janko Pokań	1835	1935	Socjalista niepodległościowy, walka o ustrój socjalistyczny i niepodległość Polski (socjalizm środkiem do niepodległości, która jest celem ostatecznym), przyszła Rzeczpospolita demokratyczną republiką (szeroki samorząd, unia z Litwą, Ukrainą i Białorusią), Europa wolna od dyktatur, przymierze socjalistycznych społeczeństw zgodne z równością i wolnością
	Koźmian Stanisław	1836	1922	„Teka Stańczyka”, myśl lojalistyczna, utrzymanie narodowego bytu jest ważniejsze niż dążenie do niepodległości, „trójlojalizm” - porzucić marzenia, uznać istniejący stan, osiągać co możliwe, zmiany w stosunkach między narodami (minimalizacja roli państwa - nie wyłączni autorzy, lecz bardziej uczestnicy ładu)
	Gumplowicz Ludwik	1838	1909	Teoretyk rasizmu kulturowego, walka o byt między rasami na podstawie darwinowskiej walki gatunków, rasa to historyczne zbiorowości etniczne, rozwinięte ludy podbiły słabsze, państwo pierwotne, feudalne i nowoczesne (państwo kultury), prawo koniecznym rezultatem państwa, instytucjonalnym rezultatem walki grup, sankcjonującym przewagę silniejszych	-
	Gierke Otto von	1841	1921	Twórca teorii organicznej państwa i prawa, umiarkowany nacjonalista, prawo krajów niemieckich w ujęciu historycznym, „prawa historii” z boskiej jedności wszechświata, konstytutywna cecha państwa i prawa jako organizmu, procesy historyczne przekształciły luźne zbiorowości w rozmaite wspólności, państwo to wspólnota (osobowość prawna połączona z suwerennością), absolutyzm spowodował rozpad więzi między państwem a społeczeństwem, walka między osobami prawnymi autentycznych wspólnot a tymi opartymi na dominacji, państwo powinno być wyrazem „ograniczonej jedności życia zbiorowego, stanowi byt realny i idealny, jest absolutną zwierzchnością
	Holmes Oliver Wendell	1841	1935	Prekursor amerykańskiego realizmu, funkcjonalista, prawo przewidywaniem, kiedy zostanie użyta siła publiczna przez sądy, sprzeciw przeciw pozytywistycznemu prawu jako nakaz suwerena, przedmiotem badań prawo w akcji, celem prognozowanie decyzji, źródłem powstania praktyczne doświadczenie, nie logika formalna, należy oddzielić prawo od moralności, choć może ona nie wpływać w procesie tworzenia i stosowania	-
	James William	1842	1910	Skreślony z listy!
	Kropotkin Piotr Aleksiejewicz	1842	1921	Ideolog anarchizmu komunistycznego, swoista filozofia przyrody - wzajemna pomoc i solidarność, człowiek dobry i łagodny, przejście z kapitalizmu do komunizmu drogą rewolucji (ta jest czymś naturalnym), która musi mieć cel i zapewnić podstawowe środki egzystencji, likwidacja pieniądza, drobnotowarowa gospodarka, komuny, „każdemu według potrzeb”	!
	Brentano Lujo Ludwig Joseph von	1844	1931	Socjalista liberalno-socjalny, wyższość porządku naturalnego nad tworzonym przez ludzi (krytyka wpływu mas na historię wg Marksa), indywidualizm podstawą, równość i wolność jednostek dla ich rozwoju (ustawodawstwo fabryczne i związki zawodowe), państwo nie ingeruje w gospodarkę i stwarza warunki, a jednostki mają obowiązek korzystać z organizacji zawodowych, bo inaczej same będą winne swojej biedzie	-
	Nietzsche Friedrich Wilhelm	1844	1900	Krytyk kultury i cywilizacji, kult sztuki, nauki, potem siły i indywidualności, u Greków dostrzegał duch apolliński i dionizyjski, poznanie ludzkie wynika z potrzeb życiowych, stworzył relatywistyczną teorię poznania i wartości, nowa moralność (zrealizować w sobie nadczłowieka to jedyny obowiązek), każdy ma moralność zgodną z naturą (ludzie dzielą się na panów i niewolników), współczesnych cechuje moralność niewolników, stado narzuca wszystkim swoje wartości (przez chrześcijaństwo, demokrację, socjalizm), odrzucić uniwersalny system moralny, przyjąć moralność panów, stan poza dobrem i złem, wznieść się ponad degenerację stada
	Cathrein Victor	1845	1931	Klasyczna doktryna prawa natury, nawiązanie do antropologii św. Tomasza z Akwinu, koncepcja neotomistyczna, świat strukturą z woli Boga, ład jest pierwotny w stosunku do ludzkiej aktywności i poznawalny dla rozumu, pozytywizm prawniczy jest błędny, bo separuje się od filozofii i moralności, prawo nie może być celem samym w sobie, chciał katalogować prawo natury, a za źródło uznał Boga
	Pollock sir Frederick	1845	1937	Angielski neohistoryzmu, człowiek nie może żyć poza społeczeństwem (uporządkowaną i ewoluującą strukturą), źródłem prawa są reguły rządzące międzyludzkimi relacjami, prawo to społeczne normy postępowania usankcjonowane przez władzę, prawo ważniejsze od władzy, zbiorowość ludzka tworzy i przekształca prawo na przestrzeni dziejów, niechęć do romanistyki, wpływ scjentyzmu	-
	Faguet Emile	1847	1916	Klasyczny liberał, władza i stanowienie praw w ręce kompetentnego kierownictwa, demokracja to „kult przeciętności”, ustawodawca winien znać naród, ludność, być wyzwolony od namiętności, świadom swej historycznej misji, prawa liberalne, państwo to zło konieczne, ograniczone tylko do policji, wymiaru sprawiedliwości i obrony, funkcja zewnętrzna i wewnętrzna, do zewnętrznej armia - konieczna dla kultury, postępu zorganizowana na powszechnym udziale
	Sorel Georges	1847	1922	Syndykalista rewolucyjny, kultura mieszczan przeżywa kryzys, przezwycięży go uświadomiony politycznie proletariat, gdy stworzy własną kulturę (antyracjonalistyczną, instynktowną, emocjonalną), by osiągnąć przez akcję bezpośrednią społeczeństwo bezinteresownych wytwórców w syndykatach, trzeba nowego mitu (strajku generalnego), użyć przemocy, by znieść władzę, odrzucał socjalizm, przeciwnik państwa (uznawał władzę nad rzeczami)	!
	Huber Eugen	1848	1923	Cywilista, twórca ZGB, odszedł od czystego pozytywizmu, prawo strukturą dynamiczną, kształtowaną też przez zwyczaj i orzecznictwo, trzeba uwzględniać narodowe tradycje prawne, koncepcja „realności prawa” (luki to nie wina ustawodawcy, trzeba wprost upoważnić sędziego do tworzenia norm), nawiązanie do wolnego prawa, sprzeciw technicznemu językowi aktów prawnych
	Pareto Vilfredo	1848	1923	Twórca socjologicznej teorii krążenia elit, zajął się relacją między celem i środkami urzeczywistnienia, człowiek żywi przekonanie, to wyraz jego uczuć biorących się z popędu, derywacje to irracjonalne i zmienne przekonania, a popędy determinujące postępowanie określił mianem rezyduów, stworzył teorię systemu socjologicznego i koncepcję elitaryzmu, dzielił społeczeństwo na masy i elitę, widział ciągłą walkę o byt, historia była dla niego ciągłą zmianą elit rządzących	-
	Bobrzyński Michał	1849	1935	Polski konserwatyzm pozytywistyczny, państwo to związek organiczny, historyk zbiera fakty dziejowe, przeprowadził periodyzację dziejów państwa, był za silnym rządem, brak takiego to błąd niszczący równowagę (hierarchiczny podział społeczeństwa, stabilizowany przez prawo własności), Polska upadła przez własną anarchię, zanik życia zbiorowego, brak silnego rządu, a odzyskała niepodległość dzięki przebiegowi wojny, trzeba wyłonić silną władzę i trzeba pracy organicznej obywateli
	Świętochowski Aleksander	1849	1938	Ideolog pozytywizmu i liberalizmu, tradycja nie może być podstawą racjonalnych rozważań o kraju, przedstawił koncepcję drogi do wolności (praca organiczna, lojalność wobec caratu), krytyk szlachty, socjalizmu, chciał oświaty, tolerancji, naród solidarystyczny, naród-przedsiębiorstwo
	Jellinek Georg	1851	1911	Pozytywista, twórca teorii prawa jako etycznego minimum, stworzył psychologiczną definicję społeczeństwa, teorię normatywnego działania rzeczywistości, zdefiniował prawo, zauważył, że musi istnieć świadomość obowiązywania prawa, suwerenność ma charakter formalny, trójelementowa definicja państwa (wyposażona we władzę suwerenną jedność związkowa osiadłych ludzi), teoria subiektywnych praw publicznych, rozróżnienie publicznych stosunków (status)	-
	Kautsky Karl	1854	1938	Socjalista, ortodoks marksistowski, socjaldarwinista, światem rządzą prawa, które determinują rozwój ludzkości, stąd po kapitalizmie musi nastąpić socjalizm, bo kapitalizm sobie nie radzi, rewolucja świadomej klasy robotniczej, krytyk Lenina za despotyzm i zgniecenie demokracji („nowa klasa wyzyskiwaczy”)	-
	Popławski Jan Ludwik	1854	1908	Współtwórca polskiego ruchu narodowego, naród i „instynkt narodowy”, krytyk szlachty, zwiększyć udział chłopów (czyste wartości narodowe, najliczniejsi, najbardziej wartościowi), etniczna koncepcja granic (z Wrocławiem i Mazurami), nadrzędność interesu narodowego, który tkwi w ludzie, demokratyzacja stosunków, równy status, ale wpływy środowisk z wiedzą narodową i doświadczeniem zachowane
	Chamberlain Houston Stewart	1855	1927	Teoretyk rasizmu, akcentował znaczenie czynnika psychicznego, za najlepszą rasę uznał rasę teutońską, między rasami toczy się walka o przywództwo (zwłaszcza dwoma najsilniejszymi - Germanami i Żydami), krytykował uniwersalistyczną ideę postępu (zagubienie człowieka i opaczne pojmowanie wolności)	-
	Freud Sigmund	1856	1939	Skreślony z listy!
	Plechanow Gieorgij Walentynowicz	1856	1918	Marksista, konieczność przekształcenia kapitalizmu w socjalizm, przemiany zależą od rozwoju narzędzi pracy, siły wytwórcze określają poziom umysłowy i techniki, utrwalają stosunki produkcji, krytyka bolszewizmu! proletariat powinien współpracować z burżuazją, bo ona też chce zmian, najpierw rewolucja narodowa, potem socjalistyczna, potępiał przewrót bolszewicki, Lenin chciał spiskowo przyspieszyć rozwój społeczny, nie pokładał nadziei w chłopach jako sojuszniku
	Stammler Rudolf	1856	1938	Teoretyk prawa natury o zmiennej treści, neokantysta, prawo jest pierwotne wobec społeczeństwa, państwa, rozróżnił „czyste” i „uwarunkowane” pojęcia prawne, prawo różni się od samowoli, prawo natury oczywistym nakazem rozumu (prawo słuszne), zmienna forma, zmienna treść, determinowane przez zasadę sprawiedliwości, nie ma sensu sztywny jego katalog
	Pius XI (Achilles Ratti)	1857	1939	Papież, trzeba dobrze pojmować prawo własności (jej indywidualny, ale też społeczny charakter), uwłaszczenie mas proletariackich dzięki słusznej (sprawiedliwej, rodzinnej) płacy, zasada solidaryzmu społecznego i subsydiarności w ustroju, korporacjonizm chrześcijański (od dołu, nie administracyjny, nie polityczny), krytyk faszyzmu (kochają państwo), komunizmu (bezbożni barbarzyńcy), nazizmu (brak miłości bliźniego, rasiści)	-
	Veblen Thorstein Bunde	1857	1929	Twórca instytucjonalizmu amerykańskiego, krytyk ekonomii neoklasycznej, liberalizmu, darwinizmu społecznego, każde społeczeństwo ma system wartości, proces gospodarczy jako proces społeczny, badania ekonomii instytucjonalnej (holistycznej), przyjął psychologię instynktów, krytykował bogaczy (klasa próżniacza), społeczeństwo się rozwija przez własną logikę (dzięki inżynierom i menadżerom), konflikt między burżuazją a inżynierami, nastąpiło przewartościowanie postaw, co zapobiega rewolucji wśród robotników, inżynierowie muszą się zorganizować by usunąć właścicieli z życia społecznego, państwo przejęło ostentacyjną konsumpcję, dyktatura uchroni próżniaków
	Balicki Zygmunt	1858	1916	Skreślony z listy!
	Durkheim Emile	1858	1917	Francuska szkoła socjologiczna, zjawiska społeczne jak rzeczy (pozytywnie), istnieje świadomość zbiorowa, społeczeństwo to odrębny byt, dostrzegał solidarność społeczną, państwo potrzebne do ujawniania nowych form i ideałów społecznych, solidarność mechaniczna i organiczna, nowoczesne państwo administruje nie rządzi, odzwierciedla wolność, równość, sprawiedliwość, solidarność organiczną (z sankcją restytutywną)
	Dewey John	1859	1952	Twórca instrumentalizmu filozoficznego, podkreślał rolę doświadczenia, zmienny świat wymaga zmiany wyobrażeń, przez logiczne rozumowanie nie ma prawdy, jedynie uprawdopodobnione wystąpienie, odrzucić część niezmiennych pojęć prawniczych, a wyodrębnić problemy, które posłużą jako wskazówki, prawnik może zmieniać reguły w trakcie rozumowania, logika to tylko jeden ze sposobów rozwiązania sprawy, myślenie prawnika powinno być elastyczne
	Duguit Leon	1859	1928	Twórca solidaryzmu, człowiek istotą świadomą i społeczną, świadome naruszenie norm spotyka się z reakcją, kiedyś spontaniczną grupy, potem jednostki silne się tym zajęło i stworzyły państwo, zabezpieczenie norm społecznych przymusem to wykształcenie prawa, przepisy normatywne (powstałe z norm solidarnościowych) i techniczne (reakcje i sankcje), państwo odkrywa tworzące się żywiołowo normy, decyduje o nich zgoda społeczeństwa, pewne czyny konsolidują społeczeństwo inne destruują (stąd reguły), własność w kategoriach społecznych, państwo może zmusić do aktywności
	Herzl Theodor	1860	1904	Twórca doktryny syjonizmu, stworzenie państwa żydowskiego koniecznością światową, bo narasta antysemityzm, zasady nowego państwa (monarchia demokratyczna lub republika arystokratyczna, ograniczone wpływy rabinów, scentralizowany samorząd, Rada Prawników, przeciw parlamentowi, w zamian Zrzeszenie Żydów), ustrój społeczny (uspołecznione władanie ziemią, solidaryzm), celem władzy stworzenie równych szans, kształtowanie narodu żydowskiego
	Zdziechowski Marian	1861	1938	Skreślony z listy!
	Dmowski Roman	1864	1939	Naczelnym pojęcie doktryny jest naród rozumiany jak byt trwały, ciągłość pokoleniowa, dobro narodu jest głównym celem, patriotyzm nowoczesny to nacjonalizm, przeciwny praktykom rewolucyjnym chciał ewolucyjnej polityki prorosyjskiej, rzeczpospolita republiką parlamentarną z demokratycznym rządem, granice etniczne, antysemita	-
	Hobhouse Leonard Trelawney	1864	1929	Współtwórca liberalizmu kolektywistycznego, prekursor liberalizmu społecznego i idei państwa dobrobytu, ewolucja społeczna prowadzi od niższych do wyższych form społecznych (współpraca zamiast walki o byt), specjalne instytucje redystrybuują dobra, odrzucenie indywidualistycznie rozumianej własności, państwo tworzy równe warunki, wzywał do rewizji liberalizmu (wzgląd na nieuprzywilejowanych, uwzględnienie kolektywów), wolność to prawo do wolności identycznej w stosunku do innych, współzależność pomyślności	-
	Weber Max	1864	1920	Twórca socjologii polityki, odróżniał panowanie od władzy, wskazał na cechy władzy, wyróżnił rodzaje panowania i wybrał jako najlepsze panowanie legalne w ramach systemu biurokracji, uznał kapitalizm za najbardziej dojrzały model gospodarczy, dostrzegał specyficzny „duch kapitalizmu”	-
	Corradini Enrico	1865	1931	Skreślony z listy!
	Jaworski Władysław	1865	1930	Skreślony z listy!
	Bukowiecki Stanisław	1867	1944	Skreślony z listy!
	Pelloutier Fernand	1867	1901	Współtwórca syndykalizmu rewolucyjnego (anarchosyndykalizm), postępowy jedynie proletariat, najgorsze współpracujące ze sobą burżuazja i inteligencja, uświadomiona klasa robotnicza w syndykatach („praktyczne szkoły anarchizmu”), przejście do nowego przez presję ekonomiczną (akcja bezpośrednia, legalna i nie), która doprowadzi do strajku generalnego, nowy porządek federalistyczny i z autonomią lokalną, własność uspołeczniona na rzecz syndykatów, zasada podwójnego podporządkowania (każdy w 2 syndykatach), ostateczny cel to anarchokomunizm	!
	Petrażycki Leon	1867	1931	Twórca psychologicznej teorii prawa, określił prawo, państwo i procesy społeczne jako subiektywne zjawiska psychiczne, w psychice występują emocje repulsywne i emocje atrakcyjne, oraz emocje etyczne (prawne i moralne), podzielił prawo na cztery kategorie jako rodzaj etycznego przeżycia, państwo jest wytworem psychiki prawnej, a jego celem wspieranie realizacji prawa	-
	Piłsudski Józef Klemens	1867	1935	Zagadnienie niepodległości Polski, dla której potrzebny jest rewolucyjny zryw robotników, który da republikę demokratyczną, a potem w drodze reform socjalizm, niepodległa Polska federacją, szanującą mniejszości narodowe i religijne, państwo jest nadrzędne nad formami organizacji społeczeństwa, przeciwnik partii politycznych, rzecznik silnej władzy wykonawczej prezydenta dla dobra powszechnego	-
	Abramowski Edward Józef	1868	1918	Nurt socjalizmu i anarchizmu, podstawową wartością dobro człowieka, który zdeterminowany jest czynnikami natury psychologicznej (orientacja psychosocjologiczna), społeczeństwo powinno być związkiem ludzi wolnych i niezależnych, źródłem zła jest własność prywatna, przymusowa praca i państwo, proponował samowładztwo jednostki i zasadę kooperatyzmu w ramach „spół-państwa”	-
	Maurras Charles Marie	1868	1952	Ideolog monarchizmu, konserwatyzmu, nacjonalizmu, krytyk oświecenia, demokracji, liberalizmu, wzorem pozytywizm, racjonalizm Kartezjusza, rewolucja francuska to wytwór indywidualizmu, niezgodnego z tradycją, chciał monarchii dziedzicznej (to rząd legitymowalny), autorytarnej, religijnej i narodowej, dyktatura może być sposobem na jej przywrócenie, „nacjonalizm integralny” (naród łączy ludzi dzięki tradycji itd.), ojczyzna to związek rodzin wytworzony przez historię i geografię
	Verdross-Drossberg Alfred	1868	1958	Przedstawiciel wiedeńskiej szkoły normatywistycznej, „norma podstawowa” istnieje obiektywnie, podział na prawo natury pierwotne i pochodne (zmienne, „dynamiczne prawo natury”), jedność obrazu prawnego świata, akceptacja teorii monizmu w prawie międzynarodowym i jego prymat nad wewnętrznym	-
	Weber Alfred	1868	1958	Skreślony z listy!
	Gandhi Mohandas Karamchand	1869	1948	Indyjski mąż stanu, bliski liberalizmowi, swoisty socjalizm indyjski, świat przez pryzmat przeciwstawnych hinsa i ahinsa (z tego powstała ziemia i społeczności ludzkie), metoda satygrahy (pokojowa rewolucja, jedynie perswazja, ostatecznie bierny opór, uzasadniona etycznie), eliminacja podziału kastowego, równouprawnienie Indusów, godność kobiet, uprawnienie do nacjonalizacji, niechętny parlamentowi
	Bernstein Eduard	1870	1932	Przedstawiciel rewizjonizmu wobec teorii kapitalizmu i rewolucji Marksa, materializm historyczny jest błędem, bo rozwój przebiega ewolucyjnie, i w kapitalizmie możliwa jest poprawa życia robotników, „ruch jest wszystkim”, zamiast rewolucji lepiej przeprowadzać cząstkowe reformy, stopniowe ograniczanie własności (spółdzielcza, samorządowa), monopoli, tworzenie przepisów socjalnych przy użyciu demokratycznych organów politycznych (autonomiczna rola parlamentu)	-
	Lenin Władimir Iljicz (Uljanow)	1870	1924	Rewolucja proletariacka zgodna z nauką materializmu dialektycznego, urzeczywistnieniem marksizmu państwo z dyktaturą proletariatu (pierwsza demokracja dla ludu), proletariat musi walczyć poprzez przejęcie władzy, zburzyć dawny aparat, partia komunistyczna ma rolę decydującą, po zwycięstwie rewolucji znikną przeciwieństwa klasowe, „każdy wedle swoich zdolności, każdemu według jego potrzeb”	-
	Pound Roscoe	1870	1964	Odłam funkcjonalizmu - teoria interesu społecznego, analiza funkcjonowania prawa w życiu społecznym, odmienność treści normy od jej stosowania, prawo służy realizacji określonych celów, kompromis między różnymi interesami, wyraża interesy solidarnego społeczeństwa, może wyeliminować groźby rozruchów, uznał obiektywnie dobre i ważne cele społeczne, rozwijał socjologiczną jurysprudencję	-
	Korfanty Wojciech	1873	1939	Działacz narodowy związany z chadecją, hasła nacjonalizmu, solidaryzmu narodowego i społecznego, poprawy sytuacji robotników, przeciw socjalizmowi, szansą na niepodległość państwo buforowe utworzone przez Niemcy i zależne od nich, potem zmiana stanowiska (przyłączenie do Polski zaboru pruskiego), ustrój demokratyczny z trójpodziałem władzy, zasady chrześcijańskiej moralności w polityce
	Krzyżanowski Adam	1873	1963	Skreślony z listy!
	Churchill sir Winston	1874	1965	Skreślony z listy!
	Witos Wincenty	1874	1945	Skreślony z listy!
	Gentile Giovanni	1875	1944	Ojciec faszyzmu, doktryna aktualizmu, nawiązywał do Hegla, państwo jest wartością etyczną, ma swoją wartość i cele, podporządkowuje interesy indywidualne zbiorowym, opiera się na systemie syndykalno-korporacyjnym, faszyzm jest „ideą życia”, zaprzeczeniem rozumowania abstrakcyjnego i intelektualnego, wyraża się w czynie	-
	Rocco Alfredo	1875	1935	Ideolog faszyzmu, faszyzm antytezą atomizmu liberalno-demokratyczno-socjalistycznego, ludzkość pojęciem biologicznym, sukcesją generacji, organicyzm antyindywidualistyczny (nadmierny rozwój jednostek jest niewskazany), w państwie dominuje obowiązek, jest zorganizowane, faszystowska elita oświeca naród, własność prywatna to instytucja narodowa
	Adenauer Konrad	1876	1967	Skreślony z listy!
	Pius XII (Eugenio Pacelli)	1876	1958	Katolicki uniwersalizm nie wyklucza patriotyzmu, władza totalitarna jest zła, państwo prowadzi jednostki do dobra wspólnego, fundamentem praw godność człowieka, także nauka o własności się z nią wiąże, państwo oparte na rozumie, zasadzie humanizmu, nauce chrześcijańskiej, koncepcja społeczności ponadpaństwowej, przeciw pozytywizmowi i utylitaryzmowi, w zamian prawa boskie i naturalne, własność prawem naturalnym, ale możliwe modyfikacje w drodze do bonum commune
	Radbruch Gustav	1878	1949	Teoretyk realizmu filozoficznoprawnego, zmieniał poglądy w czasach Hitlera, teoria relatywizmu w oparciu o Kanta, idea prawa zawiera mix 3 elementów (sprawiedliwość, pewność, dobro powszechne), na początku wybierał pewność, potem sprawiedliwość, by nie było „ustawowego bezprawia”, prawem tylko prawo sprawiedliwe, zwolennik demokracji parlamentarnej, prawo natury ponadustawowe ze świadomości społecznej i politycznej ludzi określonej epoki historycznej	-
	Cybichowski Zygmunt	1879	1946	Skreślony z listy!
	Sławek Walery Jan	1879	1939	Socjalista, wskrzesić kraj może tylko czyn rewolucyjny, najpierw wyzwolenie narodowe, potem społeczne, użycie bojówek do bieżących akcji, niepodległość dzięki państwom centralnym, silna władza wykonawcza, elitaryzm i autorytaryzm, elitarny Legion Zasłużonych, zmiana ordynacji do Senatu, utworzenie Organizacji Politycznej Społeczeństwa, państwo wspólnym dobrem obywateli (kierunek solidarystyczny Duguita)
	Stalin Józef	1879	1953	Definicja narodu (zbiorowość z językiem, terytorium itd.), socjaldemokracja a prawo do politycznej separacji (kwestia podlega każdorazowo ocenie pod kątem dobra robotników, separatyzm może służyć burżuazji), teoria budowy socjalizmu w jednym kraju, zagrożenie ze strony kapitalizmu, narastanie sprzeczności klasowych w miarę budowy socjalizmu, kolektywizacja rolnictwa, eliminacja chłopów jako kułaków da komunizm, terror
	Trocki Lew	1879	1940	Marksista, krytyk stalinizmu, koncepcja „rewolucji permanentnej”, konieczne oparcie w proletariacie innych krajów, wadą udział chłopstwa, krytyk stalinowskiego terroru, władza w Rosji w rękach biurokratów, nowa kasta wprowadziła brutalny despotyzm, choć była organem klasy robotniczej, to stanęła ponad masami, trzeba ją usunąć nową rewolucją, krytyk demokracji i swobód obywatelskich, wolności i prawa uznane w granicach dyktatury proletariatu
	Spengler Oswald	1880	1936	Filozof rewolucji konserwatywnej, krytyk cywilizacji Zachodu, pesymista historyczny, przedstawił własną morfologię dziejów, cywilizacja to ścisłe dopełnienie kultur, przeciw liberalizmowi, nacjonalistyczny konserwatyzm - „pruski socjalizm” (zasada solidarnie organizująca naród, każdy winien posłuch ogółowi, każdy wydaje rozkazy i się podporządkowuje, postęp techniczny), krytyk partyjniactwa, parlamentaryzmu, przestrzegał przed „białą” i „kolorową” rewolucją
	Ataturk Kemal	1881	1938	Skreślony z listy!
	Jan XXIII (Angelo Giuseppe Roncalli)	1881	1963	„Dobry papież Jan”, zaangażowany w bieżącą politykę, personalizm chrześcijański, zapewnić ludziom warunki egzystencji, zwiększonym interwencjonizmem państwowym, a nawet ogólnoświatowym, postęp gospodarczy postępuje równocześnie ze społecznym, człowiek ma niezbywalne i nienaruszalne prawa i obowiązki, aprobata dla demokracji, proces rozbrojenia
	Kelsen Hans	1881	1973	Twórca normatywizmu prawniczego, wpływ Kanta, autor „czystej nauki prawa” (formalizm i dualizm poznawczy), norma prawna ma moc wiążącą niezależnie od jej skuteczności, pozbawił pozytywizm elementu metafizyki, norma zawsze należy do jakiegoś systemu prawnego, uzasadnionego w normach kompetencyjnych z konstytucji, powstałej na bazie normy podstawowej, państwo jest osobą prawną stworzoną przez system prawny, od rodzaju aktywności zależy forma ustrojowa państwa	-
	Mises Ludwig von	1881	1973	Ekonomista, neoliberał, analizował rolę państwa w gospodarce, krytykował socjalizm jako nietrwały i niepraktyczny, nie może być sprawiedliwości i równości przy społecznej własności, gospodarczym planowaniu, bo do rachunku ekonomicznego trzeba systemu cen rynkowych, niesłuszne jest zestawianie dyrektora socjalistycznego z przedsiębiorcą kapitalistycznym mimo pozornej zbieżności, krytyk wszelkiej aktywności państwa (także związanej z państwem dobrobytu)
	Maritain Jacques	1882	1973	Skreślony z listy!
	Znaniecki Florian	1882	1958	Klasyk socjologii, twórca socjologii humanistycznej, krytyk kultury masowej, ratunkiem „arystokracja umysłowa”, zmierzch dotychczasowej cywilizacji to zapowiedź nowej (z przewagą mas) na podstawie wielkiego systemu, zagrożeniem dla „arystokracji umysłowej” „społeczeństwo masowe”, rewolucja wybucha, gdy następuje zbrojne starcie mas z elitami arystokratycznymi
	Keynes John Maynard	1883	1946	Ekonomista, teoretyk interwencjonizmu, twórca podstaw państwa dobrobytu, założenie stałości płac i cen, zmienne niezależne i zależne tworzą system ekonomiczny, istotą są wydatki inwestycyjne, państwo stabilizatorem gospodarki	-
	Mussolini Benito	1883	1945	„Doktryna faszyzmu”, inspiracja Hegel, Sorel, Pareto, Corradini, Nietzsche, odrzucał indywidualizm, kolektywizm, demokrację, komunizm, chciał państwa totalnego - byt doskonały, wszystko wobec niego jest relatywne, ogarnia społeczeństwo, skrajny antyindywidualizm władzy, korporacjonizm gospodarczy	-
	Ortega y Gasset Jose	1883	1955	Twórca egzystencjalizmu (życie ludzkie to ciągłe wybory, człowiek choć wolny, musi wybierać, a skutków nie może przewidzieć), opisał umasowienie życia społecznego, życie zbiorowe musi wskazać masę i elitę (zdolna do samodoskonalenia), elita powinna przewodzić, ale na skutek jej dezercji i buntu mas role się odwróciły, dążenie mas do władzy grozi totalitaryzmem, demokracja ma zalążki tyranii większości, społeczeństwo masowe to władza ludzi niekompetentnych, masa się narzuca
	Malinowski Bronisław	1884	1942	Skreślony z listy!
	Peretiatkowicz Antoni	1884	1956	Skreślony z listy!
	Rustow Aleksander	1885	1963	Współtwórca z ordoliberałami koncepcji sprawiedliwego ładu społeczno-gospodarczego, odrzucał państwo minimalne, chciał „liberalnej interwencji” (rynkowo-konformistyczny interwencjonizm), zależność ładu gospodarczego, politycznego i społecznego, celem gospodarki służenie wartościom pozaekonomicznym, państwo opiekuje się rodziną, wspólnotą, Kościołem
	Rybarski Roman	1887	1942	Ideolog Narodowej Demokracji, ekspert gospodarczy, definicja narodu jako „wspólności narodowej”, ważna religia katolicka, interes narodowe w stosunkach współpracy z innymi narodami, byt państwowy z solidarności narodu, krytyk Włochów za korporacjonizm, stworzyć własną doktrynę gospodarczą, liberał, przeciwnik interwencji państwa w rynek
	Schmitt Carl	1888	1985	Liberalne demokracje się przeżyły, gdy postępuje totalna organizacja społeczeństwa, sama demokracja jest dobra jako identyczność podmiotu i przedmiotu autorytetu władzy, jej cechą jest jednorodność i negacja różnorodność, dyktatura suwerenna lub komisaryczna, suwerenem rozstrzygający o stanie wyjątkowym z porządkiem konkretnym (dyktator), teoria decyzjonizmu (teleologiczna motywacja działań władzy), pojęcie polityczności (cecha zbiorowości - przeciwieństwo między przyjacielem i wrogiem)	-
	Schuman Robert	1888	1963	Skreślony z listy!
	Znamierowski Czesław	1888	1967	Socjolog, badał związki moralności i prawa, ogólna teoria społeczeństwa powiązana z teoretyczno-prawną państwa, zmienność typów i form państwa, najlepsza demokracja, próbował ją określić, wskazał minimum, które trzeba spełnić, by ją osiągnąć, o ustroju decyduje powstanie i przekształcenie elit (walory osobiste, sytuacja społeczna, funkcja, zasługi), co pozwala wyróżnić typy elit, przy kryterium elit do residuum, mas i wyborców wyodrębnił elitę rycerską i pasożytniczą
	Frank Jerome New	1889	1957	Przedstawiciel realizmu prawniczego, nie można przewidzieć orzeczeń nawet przy wyraźnych normach, normy nie odgrywają najważniejszej roli w orzeczeniach, lecz intuicja (odwołanie do Freuda), służą tylko racjonalizacji, sceptycy co do reguł (błędem zajmowanie się postępowaniem przed sądami apelacyjnymi, które nie ustalają faktów) i co do faktów (właściwe, dlatego trzeba usunąć arbitralność z ustaleń faktycznych sądu pierwszej instancji)
	Hitler Adolf	1889	1945	Łączył element volkizmu, socjaldarwinizmu, geopolityki, nihilizmu, immoralizmu, antyliberalizmu i antydemokratyzmu, główny element to rasistowska i solidarystyczna idea niemieckiej wspólnoty narodowej, naród, rzesza i przywódca stanowią całość, zasada wodzostwa, narodowy socjalizm w stosunkach społecznych i ekonomiczno-politycznych, zagrożeniem dla wspólnoty są Żydzi	-
	Lippmann Walter	1889	1974	Tematyka opinii publicznej, rosnąca rola prasy, kreśli pewne standardy i schematy oceniające, a obywatele dzięki niej kształtują sobie poglądy, słabość mechanizmów politycznych w relacji rządzący-rządzeni, opinia publiczna nie ma kompetencji, by decydować o losach rządu i państwa, nowe założenia liberalizmu politycznego (np. demokracja nie ogranicza wolności, wolność nie zależy od większości, bo są uprawnienia z samej natury człowieka), spopularyzował termin „zimna wojna”
	Marcel Gabriel	1889	1973	Skreślony z listy!
	Salazar Antonio	1889	1970	Skreślony z listy!
	Sorokin Pitirim Aleksandrowicz	1889	1969	Socjologia integralistyczna, teoria konwergencji, świat społeczny to zespół społeczno-kulturowy (społeczne elementy łączone przyczynowo-funkcjonalnie, kulturowe logicznie i znaczeniowo), składnikiem mentalność kulturowa, która warunkuje pojmowanie świata, ma on dwoistą naturę (społeczno-kulturową), 2 typy mentalności: ideacyjny (lepsza, duchowa) i zmysłowa (ta zła), idealistyczna (pośrednia), teoria zmiany społecznej
	Gaulle Charles Andre de	1890	1970	Skreślony z listy!
	Czuma Ignacy	1891	1963	Przedstawiciel tomistycznej szkoły prawa, absolutyzm odnosi do stosunków ustrojowych państwa, 2 rodzaje absolutyzmu: filozoficzno-moralny (państwo nadrzędne), organizacyjny (układ stosunków organizacyjnych), w tym z przewagą organu wieloosobowego i jednoosobowego, w Polsce filozoficzne i etyczne ograniczenie, odpowiedzialność prezydenta przed Bogiem i historią
	Gramsci Antonio	1891	1937	Ideolog komunistyczny, czerpał od Marksa, zwłaszcza materializm historyczny, ale nie był to dla niego dogmat, rewolucja bolszewicka nie działaniem czysto technicznym, lecz ustanowieniem ustroju dającego wolność w stylu marksistowskim, rola „wolności codziennej”, świadomość rewolucyjna tylko w klasie robotniczej, konieczność pozyskania innych klas, proletariat winien być aktywny, demokratyzacja partii w stylu makiawelowskiej dyktatury, faszyzm przyczyną upadku demokracji burżuazyjnej
	Komarnicki Wacław	1891	1954	Skreślony z listy!
	Franco Francisco	1892	1975	Skreślony z listy!
	Llewellyn Karl Nickerson	1893	1962	Prawnik-funkcjonalista, realista prawniczy, prawem „samym w sobie” rozstrzygnięcia sporów przez sędziów, urzędników, adwokatów, doktryna bada czynniki warunkujące wydanie orzeczeń, prawo instytucją społeczną (użyteczniejsza terminologia), law-jobs (warunki tworzące i utrzymujące społeczeństwo jako całość)	-
	Mao Ze-Dong (Mao Tse-tung)	1893	1976	Odmiana marskizmu-leninizmu (maoizm), walka zbrojna przyjmuje postać wojny ludowej i jest podstawą aktywności, powodzenie rewolucji zależy od woli, chęci działania, ma ona charakter permanentny, przewodnia rola partii cały czas weryfikowana, bo stabilizacja jest zła, podmiotem rewolucji chłopstwo, wychowanie społeczeństwa przez pracę fizyczną, praca umysłowa powoduje degenerację moralną
	Rosenberg Alfred	1893	1946	Ideolog nazistowski, krytyk Żydów (wnioski z Protokołów Mędrców Syjonu), „żydowskie niebezpieczeństwo“ dostrzegał nawet w katolicyzmie, bolszewizmie, przywiązanie Żydów do „ducha technicznego“ w religii, najlepszą rasa nordycka (germańska), niemal absolut, „niemiecka wspólnota narodowa“ to istota człowieczeństwa, umiejętność „twórczego kształtowania“ i główna siła sprawcza wszelkiego procesu dziejowego
	Coudenhove-Kalergi Richard	1894	1972	Twórca koncepcji zjednoczonej Europy, dostrzegł zagrożenia ze strony Rosji (przyszła potęga) i USA (rozkwit gospodarczy), Europa musi zawrzeć umowę rozjemczą, by się przed tym obronić, naród jako społeczność wspólnoty kultury i historii, Europa to jeden naród, trzeba rozwijać europejską świadomość, kiedyś władza należała do bogatej szlachty, teraz trzeba jakoś - oprzeć zmiany na młodzieży pełnej ideałów
	Mosley Oswald	1896	1980	Skreślony z listy!
	Wild John	1896	1969	Przedstawiciel dynamicznej teorii prawa natury, dwoisty charakter rzeczywistości (od Platona), jedna rzeczywistość dana, druga ukryta, pewne siły pchają zmienną rzeczywistość w stronę doskonałości (mechanizm optymalizacji rzeczywistości zewnętrznej), dwoistość również w prawie - prawo natury wzorem, który przekształca prawo stanowione, normy naturalne wraz ze zjawiskami psychicznymi, organy państwa dążą do zgodności z naturalnymi tendencjami
	Paweł VI (Giovanni Montini)	1897	1978	Kwestia społeczna przedstawiona w globalnej skali, prawo do powszechnego integralnego rozwoju, gwarantuje pokój, apel o współpracę gospodarczą, trzymanie się sprawiedliwości, prawa jednych to obowiązki innych, trzeba przezwyciężyć rasizm, nacjonalizm, podziały ideologiczne i wartości niezgodne z Ewangelią oraz błędne dziedzictwo przeszłości, nowy program oparty o personalizm, dobro wspólne, subsydiarność, pluralizm, poszanowanie wolności, program współpracy ma 2 stopnie (najpierw bezpłatna pomoc, potem handel), prawo do rewolucji przy długotrwałym naruszaniu przez władzę praw
	Marcuse Herbert	1898	1979	Neomarksista, dzięki koncepcji alienacji Marksa i stłumienia Freuda dokonał krytyki społeczeństwa obfitości, ostateczna represywność sprowadza do absolutyzowania pracy kosztem wypoczynku, w masowej kulturze tworzy się człowiek jednowymiarowy, który tylko pracuje i konsumuje, traci własną osobowość, trzeba społeczeństwa wolności i miłości, gdzie każdemu należy się szczęście, siły syndromu rewolucyjnego trzeba szukać wśród radykalnej inteligencji i „nowej lewicy”
	Myrdal Gunnar	1898	1987	Ekonomista, teoretyk państwa dobrobytu, neoinstytucjonalista, państwo spełnia funkcje organizacyjno-planistyczne, gospodarka ma służyć człowiekowi, nauka, postęp technologiczny stymulatorami rozwoju, zmiany systemu społecznego i ekonomicznego pozostają w zgodzie z celami ogólnymi, aprobowanymi przez społeczeństwo	-
	Zweig Ferdynand	1898	1988	Ekonomista, liberał, problem państwa w gospodarce, możliwe systemy społeczne to uniwersalizm, socjalizm, nacjonalizm, liberalizm, analizował wkład państwa w tych systemach, liberalizm zagrożony przez monopole, socjalizm i nacjonalizm, konieczna modernizacja („interwencjonizm liberalny”), planowanie gospodarcze w ograniczonym zakresie (wolność od niedostatku i obawy o byt)
	Hayek Friedrich August von	1899	1992	Neoliberał, porządek społeczny jako taxis (ład z celem i przez jakiś podmiot przemyślany) i kosmos (bez celu i pomysłu), instytucje społeczne kształtują się spontanicznie, ewolucyjnie, narzucanie rozwiązań przez państwo to tracenie kreatywności jednostek, spontaniczny porządek rynku (podmioty wpływają na ceny), model władzy ochroną wolności (elita starców)	-
	Ropke Wilhelm Theodor	1899	1966	Ordoliberał, analizując stan społeczeństwa stwierdził, że trawi je choroba duchowa (bezradne jednostki skazane na pomoc państwa), dostrzegał rozkład tradycyjnych więzi, społeczeństwo masowe, materialny i duchowy proletariat, kult kolosów, władza totalitarna, konieczne jest odnowienie liberalizmu zgodnie z ładem ordo, państwo utrzymuje, wspiera, istnieje konkurencja, brak monopoli
	Fromm Erich	1900	1980	Krytyk totalitaryzmu, twórca psychoanalizy humanistycznej, natura ma realność psychiczną, człowiek więc nie tylko zaspokaja biologiczne potrzeby (Freud), ale też odnajduje pożądany układ odniesienia i czci, ma stałą potrzebę twórczości, która sprzeciwia się skłonności do bezpieczeństwa, o społeczeństwie decyduje większość, bojąc się wolności człowiek ucieka do autorytetów, unikając izolacji rezygnuje z siebie, wyróżnił typy charakterologiczne (najlepszy jednostki produktywne - życzliwość, nonkonformizm, inicjatywa), rozwój nie jest gwarancją „zdrowego społeczeństwa”, konieczne dla „narodzin człowieka” jest pojawienie się miłości
	Lemkin Rafał	1901	1959	Twórca pojęcia „ludobójstwo” (genocide), niekoniecznie zniszczenie narodu jednorazowo, raczej cały szereg skoordynowanych akcji w celu unicestwienia narodu, cele ludobójstwa (np. rozkład instytucji politycznych czy języka), celem grupa, jednostki nie za czyny, lecz za przynależność do danej grupy
	Muller-Armack Alfred	1901	1978	Neo- i ordoliberał, autor określenia społeczna gospodarka rynkowa, akceptował ideę ładu ordo, państwo dysponuje siłą, ale w gospodarce jest ona niedopuszczalna, wolność i sprawiedliwość w gospodarce, zasada subsydiarności państwo-obywatel, konieczny interwencjonizm, robotnicy traktowani podmiotowo, lecz bez ograniczania właściciela, polityka społeczna to część polityki gospodarczej
	Oakeshott Michael	1901	1990	Konserwatysta, krytyk abstrakcji, jego konserwatyzm to krytyka racjonalizmu (sprawia, że politycy dążą do ideału, stają się perfekcjonistami), lepszy wsparty na tradycji empiryzm, odrzucenie władzy technokratów na rzecz „asocjacji obywatelskiej” (ustanowienie neutralnych zasad), za nomokracją, krytyk państwa opiekuńczego (brak równości prowadzi do zniewolenia), polityka chroni i ulepsza zwyczajowe formy z tradycji, „rządy parlamentarne są lepsze od demokracji, odrzucał istnienie prawa natury, wyższość cywilizacji zachodniej, chciał relatywizmu kulturowego
	Popper Karl Raimund	1902	1994	Przeciwstawił społeczeństwo otwarte społeczeństwu zamkniętemu, błędem jest przeświadczenie, że historia ma sens, w społeczeństwie totalitarnym jednostki, które go rzekomo rozpoznały roszczą sobie prawo kierowania ogółem, lepsze jest społeczeństwo otwarte (tolerancyjne itd.), dobra jest demokracja (zwłaszcza większościowa i dwupartyjna), odrzucił metodę indukcyjną na rzecz falsyfikacji	-
	Adorno Theodor Wiesengrund	1903	1969	Twórca teorii krytycznej, dialektyki negatywnej (odrzucenie syntezy, przewagi ogólnego nad szczególnym), teoretyk autorytaryzmu - „syndrom autorytarny”, autorytaryzm jako wypaczenie człowieczeństwa, „więzienie bez murów” w kapitalizmie i socjalizmie, „kultura masowa” na skutek spisku matematyki, logiki i wartości wymiennej - zbiorowe myślenie, komercjalizacja wartości
	Fuller Lon Luvois	1903	1978	Twórca formalnego prawa natury, prawo związane koniecznie z moralnością, odrzucał kantowską dystynkcję bytu i powinności w prawie i pozytywizm autonomizujący prawo, moralność aspiracji i obowiązku, zasady eunomii wiążące prawo natury formalne (uniwersalność i ogólność norm, jawność, lex retro non agit, jasność i zrozumiałość, możliwe do spełnienia, stabilne, praworządne organy), materialne prawo natury to jego treść (drożność kanałów komunikacyjnych)	-
	Aron Raymond	1905	1983	Teoretyk demoliberalizmu, krytyk totalitaryzmu (zwłaszcza komunizmu jako utopijnego), zagrożeniem wolności system monopartyjny (totalitarny), idea komunizmu intelektualistów to „świecka religia”, odrzucić ideologie totalitarne ze względu na wolność jednostki (trzeba gwarancji instytucjonalnych, rozumienia jej jako wolności obywatelskiej - prawo i obowiązek), różnicę w społeczeństwach przemysłowych czyni system polityczny nie wzrost ekonomiczny (komunizm i kapitalizm różnią się możliwością gry politycznej między partiami a grupami społecznymi), liberalna demokracja to legalizm, pluralizm, wolny rynek, a komunizm rewolucja, ideokracja, monopol władzy, biurokratyzacja
	Burnham James	1905	1987	Twórca koncepcji teorii rewolucji menedżerów (teoria konwergencji - ujednolicony system społeczno-ekonomiczny), nowa klasa menedżerów (zarządzanie produkcją lub ekspercko-techniczna biurokracja) ma ujednolicony światopogląd (np. odrzucenie zysku, negacja indywidualności, planowość, zespołowość, uspołecznienie środków produkcji), rewolucja ta jest nieunikniona, przejmowanie kontroli nad środkami produkcji, nie tyle przez własność co podejmowanie decyzji co do ich rozdysponowania, instrumentalne traktowanie innych klas (są tego nieświadome)
	Mounier Emmanuel	1905	1950	Lewica katolicka, twórca personalizmu otwartego, ewolucja biologiczna i rozwój historyczny w zbieżnych kierunkach, trzeba zespolić naukę chrześcijańską o osobie z postulatami socjalistycznymi i na fundamencie dobrej woli dokonać personalistycznej rewolucji, krytyk systemów antypersonalistycznych, rzeczywiste wspólnoty powstają od wewnątrz przez rozwój wewnętrzny, w człowieku działa siła odśrodkowa i dośrodkowa (wygrywa człowiek wewnętrzny), krytyk kapitalizmu (przeciwko osobie), ekonomia personalistyczna szansą na przywrócenie porządku, krytyk mechanicznej demokracji, kapitalistyczna demokracja ma tylko formalny charakter, człowiek rozwija się we wspólnocie (krytyka totalitaryzmu i indywidualizmu), społeczeństwo wolności uwarunkowanej (rezygnacja z części swobód na rzecz wspólnego dobra, prawo do kształtowania siebie)
	Sartre Jean Paul	1905	1980	Egzystencjalista, wychodzi od podmiotu, na szczyt wynosi wolność, człowiek to byt, którego istnienie wyprzedza istotę, przyznanie człowiekowi istoty to uprzedmiotowienie (fałszywe i błędne), „guru” lewicowego establishmentu, krytyk zachodniej cywilizacji, chciał godzić egzystencjalizm z marksizmem, potem „rewolucyjna praxis”, wolność żąda egzystencjalnych wyborów lub unicestwienia w złej wierze (postrzega siebie jak inni ją postrzegają), antidotum to zaangażowanie - intelektualista musi być aktywnym podmiotem zmian, utożsamiać się z marksistowskim proletariatem, wolny podmiot podejmuje działania polityczne, „totalizuje” świadomość, odrzucając burżuazyjną etykę i tradycję (wzorem antybohater)
	Arendt Hannah	1906	1975	Krytyk totalitaryzmu, zwraca uwagę na postępujący rozdział sfery prywatnej od publicznej, alienacja społeczeństwa powoduje wykształcenie społeczeństwa masowego, stąd podatność na demagogię i nasilenie ruchów rewolucyjnych i totalitarnych, wskazała na źródła totalitaryzmu (np. państwa narodowe) i jego cechy (np. irracjonalny terror), zwróciła uwagę na rewolucję jako dążenie do rozszerzenia wolności publicznej, przy hasłach wyzwolenia społecznego metodami politycznymi rewolucja traci równość i stosuje terror (w przeciwnym wypadku możliwość odrodzenia tradycji republikańskiej)	-
	Hart Herbert Lionel	1907	1992	Pozytywista prawniczy, pogląd „miękkiego pozytywizm”, konstruował na bazie filozofii lingwistycznej, kwestionował tezę Austina o prawie jako zbiorze rozkazów suwerena, bo nie dostrzegał on aspektu eksternalnego i internalnego, prawo to system dwóch zbiorów pierwotnego i wtórnego (uznania, zmiany, rozstrzygania), prawo i moralność to odmienne obszary, lecz prawo dla efektywności musi zawierać „minimum treści prawa natury”, element bezsprzecznej prawdy w prawie natury	-
	Galbraith John Kenneth	1908	2006	Ekonomista, przedstawiciel neoinstytucjonalizmu, badał kapitalizm i skupił się na dwóch jego stadiach - kapitalizmie i nowej gospodarce przemysłowej, zwrócił uwagę na problem istnienia wielkich korporacji, a w ich ramach technostruktury, państwo, społeczeństwo i korporacje mają jeden cel i system wartości (naczelna konsumpcja dóbr), trzeba dążyć do przezwyciężenia społecznej nierównowagi	-
	Berlin Isaiah, sir	1909	1997	Historyk idei, teoretyk liberalizmu, odrzucał determinizm (składnik działania to wolność wyboru), wolność kategorią polityczną, 2 koncepcje wolności: negatywna (od ingerencji z zewnątrz) i pozytywna (świadoma akceptacja reguł), liberalny ustawodawca uwzględnia rzeczywiste potrzeby, ideologia i religia nie są fundamentem, lecz człowiek i jego siła, która pozwala zachować wolność, równowaga w historii dzięki pluralizmowi koncepcji i poglądów, liberalno-demokratyczne społeczeństwo zachowuje zasadę równowagi sił i wartości
	Friedman Milton	1912	2006	Ekonomista, neoliberał, twórca monetaryzmu, krytyk państwa opiekuńczego (państwo określa zasady, bierze odpowiedzialność za pieniądz i zapewnia bezpieczeństwo), krytyk interwencjonizmu, podstawową wartością jest wolność jednostki, wolność ekonomiczna warunkuje wolność polityczną, twórca pojęcia naturalnej stopy bezrobocia i ilościowej teorii inflacji	-
	Piasecki Bolesław	1915	1979	Skreślony z listy!
	Rostow Walt	1916		Ekonomista, przedstawił teorię rozwoju społecznego, przedstawiciel teorii konwergencji, czynnikiem sprawczym rozwoju dynamika społeczeństwa i zdolność do zmian, 5 stadiów rozwoju (tradycyjne, przejściowe, dynamiczne, gospodarki dojrzałej, masowej konsumpcji), trzy sektory gospodarki na każdym etapie (wiodący, uzupełniający, pochodny)
	Buchanan James McGill	1919		Ekonomista, nawiązanie do Hobbesa, teoria wyboru publicznego, społeczeństwo czuwa nad grą rynkową, zawierając kontrakt konstytucyjny (obszar wolności, dobra rzadkie, egzekucja praw, dostarczanie dóbr publicznych), nad przestrzeganiem czuwa państwo, zmniejszają się konflikty, nie traci się na nie zasobów, państwo protekcyjne i państwo produkcyjne
	Jan Paweł II (Karol Wojtyła)	1920	2005	Personalizm i „światło Ewangelii” podstawą, dobro i godność człowieka muszą stanowić podstawę, praca stanowi wymiar ludzkiej egzystencji (prawo i obowiązek człowieka), definicja katolickiej nauki społecznej, która nie jest trzecią drogą między marksizmem a liberalizmem, chrześcijanie muszą walczyć o swe prawa w sposób pokojowy, poparcie dla kapitalizmu i solidarnościowego modelu społeczeństwa
	Kristol Irving	1920		Twórca neokonserwatyzmu, liberał sprowadzony na ziemię przez rzeczywistość, skrajnie realistyczny, antyutopijny, antyromantyczny, cechuje go umiarkowanie, liberalno-demokratyczny kapitalizm to najlepsza forma (choć nie ideał), wolny rynek jest konieczny, stabilizację zapewnia wzrost gospodarczy, filarem społeczeństwa rodzina i religia
	Rawls John	1921	2002	Teoretyk sprawiedliwości społecznej, stworzył materialną koncepcję sprawiedliwości, wyjściową tezą wolność i równość uczestników procedury ustalania warunków przy zasłonie niewiedzy, zasada maksyminu i dyferencji, pierwsza zasada to sprawiedliwość jako wzajemna uczciwość (równa maksymalna wolność), druga zasada równość szans (optimum dla najsłabszych przy oszczędności dla przyszłych pokoleń), podstawowe wolności i troska o najbiedniejszych to cecha racjonalnego społeczeństwa	-
	Rothbard Murray Newton	1926	1995	Współtwórca doktryny libertariańskiej, anarchokapitalista, zwolennik „wolnego społeczeństwa” opartego o etykę Locke'a - prawo własności prywatnej, system oparty o kodeks moralny, prawo karne ważniejsze od cywilnego, reprezentant szkoły austriackiej Misesa, stworzył ekonomiczną teorię subiektywizmu
	Huntington Samuel	1927		Ludzkość koegzystuje w ramach cywilizacji (najszersza wspólnota kulturowa), polityka jest zdominowana ciągłym ich zderzaniem się, to różnice kulturowe będą przyczyną konfliktów, wyróżnił 7 lub 8 cywilizacji, zwłaszcza możliwy konflikt islamskiej z innymi, wszystkie są przekonane o zagrożeniu ich cywilizacji, broń atomowa spowoduje jeszcze większy horror
	Dahrendorf sir Ralf	1929		Współczesna teoria konfliktu, odrzucał marksistowską klasę, bo konflikt nie ma podłoża ekonomicznego, ale nierównego dostępu do władzy, jest stały, ten w liberalnej demokracji jest nieunikniony, można z nim walczyć dzięki pluralizmowi idei, możliwe instytucjonalne warunki wolności, pozwalające na reformy drogą prób i błędów, za liberalną demokracją, polityka jest czymś innym od ideologii (jej istnienie to nonsens)
	Habermas Jurgen	1929		Pytanie o naturę oraz rolę komunikacji i samoświadomości, w świecie burżuazyjnym wszystko jest środkiem produkcji, a ta jest środkiem konsumpcji (zinstrumentalizowany świat, w którym następuje alienacja jednostki, brak legitymacji porządku), koncepcja życia społecznego miała to przezwyciężyć (teoria działań komunikacyjnych - mowa to podstawa, każdy ma równy dostęp do komunikacji, polityka tworzy warunki dialogu, najlepszy dialog w demokracji (zasady akceptowane przez wszystkich uczestników)
	King Martin Luther	1929	1968	Skreślony z listy!
	Derrida Jacques	1930	2004	Skreślony z listy!
	Dworkin Ronald	1931		Polemizował z realizmem i pozytywizmem, prawo to nie tylko „reguły prawne”, ale też zasady moralne (nie wszystkie są zasadami prawnymi), czynniki etyczne i pragmatyczne mają znaczenie przy decyzjach prawnych, sędzia korzysta ze standardów (zasad - wynikające ze sprawiedliwości itd. lub policies - celów poprawy ekonomicznej, politycznej), zwolennik liberalnej demokracji
	Rorty Richard	1931		Postmodernistyczny pragmatyzm, samozwańczy, burżuazyjny liberał, krytyk filozofii fundamentalistycznej, „liberalny ironista“, metafizyka się wyczerpała, trzeba pragmatyki, romantyczny liberał mieszczański, porządek liberalny, który pojawił się w historii i dobrze się przyjął, warunki są zmienne, więc dla jego utrzymania trzeba nowego opisania liberalnych instytucji, problem relacji między autokreacją a solidarnością, społeczeństwa nie łączy religia i rozumna natura ludzka, więc trzeba własnych idei etyki i polityki w dialogu (solidarność, tolerancja, wolność, otwartość), sceptyczny dla radykalizmu
	Sen Amartya	1933		Ekonomista humanistyczny, autor teorii sprawiedliwości (liczy się efektywność systemu, sprawiedliwość społeczna, korzystanie z cywilizacyjnych osiągnięć), sposobności społeczne (gwarantowany przez państwo zakres wolności), rozwój zależy od wolności nie bogactwa, rynek jest dobry, ale ludzi są do niego przygotowani w różnym stopniu, stąd rolą państwa zapewnienie warunków wstępnych, jednostki w tym samym położeniu traktowane jednakowo, „paradoks głodu” bierze się niskich dochodów realnych (brak ziemi i pomocy społecznej), wartości ekonomiczne są ważne, ale ważniejsze te polityczne (demokracja, prawa człowieka)
	Nozick Robert	1938	2002	Umiarkowany libertarianizm, teoria sprawiedliwości libertariańskiej, krytyk Rawlsa (nie można przymusem zmuszać do działania na rzecz innych), czysta teoria praw własności, geneza własności warunkuje prawo do jej posiadania, zamiast samowłasności samoposiadanie (sprawiedliwe nabycie, przekazanie, rekompensata), ustrój na własności prywatnej (kapitalizm, bo zamiast własności daje wzrost poziomu życia), libertarianizm w wersji państwa minimum, państwo dobrowolnym stowarzyszeniem ochronnym jednostek (z konkurencji)
	Finnis John Mitchel	1940		Reprezentant nowej szkoły prawa naturalnego, krytyk tradycji arystotelesowsko-tomistycznej, jurysprudencji analitycznej (prawo ahistoryczne), powinność nie wywodzi się z bytu, lecz refleksji nad własną egzystencją, prawo odzwierciedla rozumność i podstawowe wartości, wskazał listę przedmoralnych dóbr ludzkich np. wiedza, życie, zabawa, spór pozytywizmu i prawa naturalnego błędny, prawo naturalne przydaje wartości i wytycza granice
	Raz Joseph	1940		Liberalizm etyczny, pozytywizm prawniczy, lecz dla konkretnych przypadków konieczna moralność i sprawiedliwość, przymus państwowy jest zasadny przy naruszeniu autonomii (swobody kształtowania swego życia), wartość autonomii zależy od właściwego postępowania, rząd używa władzy by wspierać sprawiedliwość i dobro wspólne, system prawa ma legitymizację, gdy łączy się z powyższymi, podporządkowujemy się władzy, bo potrzebne jest autorytatywne rozstrzyganie a innego nie ma
	Stiglitz Joseph	1943		Skreślony z listy!
	Singer Peter Albert David	1946		Skrajna etyka utylitarystyczna, reprezentant „cywilizacji śmierci”, postęp doprowadził do krachu tradycyjnej etyki (brak odpowiedzi na wiele pytań), przyjąć preferencyjny utylitaryzm od Benthama (moralny ten, kto czyni wszystko, co najlepiej zaspokoi interesy większości żywych istot), radykalny obrońca zwierząt, wykluczenie zgodnie z etyką utylitarną chorych, redukcja wartości etycznych do poznawalnych przez nauki przyrodnicze i społeczne, ograniczenie człowieczeństwa do sfery intelektualno-biologicznej (nieosoby), nie „świętość życia” lecz zdrowe ciało gwarantujące „jakość życia”
	Fukuyama Francis	1952		Teza o końcu historii, nic lepszego od demokracji i gospodarki rynkowej już nie będzie (to nie ideały, można próbować je ulepszać), demokracja to obecnie zbiór instytucji do obrony uniwersalnych zasad, trzeba więcej kobiet w polityce, konsekwencją rozwoju biotechnologii będzie koniec tradycyjnego człowieka

---