2 glowa, Lekarski- materiały, Anatomia


GŁOWA I SZYJA

- szyja to ruchoma część ciała łącząca głowę z tułowiem.

- anatomicznie wyróżnia się w niej część :

-przednią określaną mianem szyi (właściwej) (collum, cervix)

-tylną nazywaną karkiem (nucha).

Granice szyi:

górna - biegnie wzdłuż dolnego brzegu trzonu żuchwy, przez szczyt wyrostka sutkowatego kości skroniowej ,przez kresę karkową górną kości potylicznej do guzowatość potylicznej zewnętrznej.

dolna - biegnie wzdłuż górnego brzegu rękojeści mostka, obojczyka wyrostka barkowego łopatki, do wyrostka kolczystego kręgu C7

boczna (między szyję i karkiem), można ją wyznaczyć na kilka sposobów:

Okolice głowy i szyi (regiones colli et capitis)

- w szyi wyróżniamy okolicę przednią szyi czyli okolicę właściwą (regio colli), oraz na okolicę tylną czyli okolicę karkową (regio nuchae).

-w okolicy szyi właściwej wyróżnia się okolicę przednią - nieparzystą oraz parzystą okolicę boczną, są one oddzielone od siebie przez parzystą okolicę mostkowo-obojczykowo-sutkową, prawą i lewą.

Okolica przednia szyi (regio colli anterior) - nieparzysta - zwana też trójkątem przednim szyi (trigonum colli anterior) ograniczona jest obustronnie przez mm mostkowo-obojczykowo-sutkowy, od góry przez dolny brzeg żuchwy. Wyróżniamy w niej idąc od dołu: okolicę nadmostkową

okolicę tarczową

okolicę krtaniową

okolicę gnykową

okolicę podbródkową

parzystą okolicę podżuchwowa

parzystą okolicę zażuchwową

parzysty trójkąt tętnicy szyjnej

- można ją podzielić również na okolice nadgnykową i podgnykową (regio supra- et subhyoidea)

Okolica boczna szyi (regio colli lateralis) - parzysta - nazywana też trójkątem bocznym szyi ( trig. colli laterale), ograniczona jest przez ; boczny (tylny) brzeg m. mostkowo-obojczykowo-sutkowego, boczny (przedni) brzeg m. czworobocznego i od dołu obojczyk. Wyróżnia się w niej- trójkąt łopatkowo-obojczykowy (dół nadobojczykowy większy ) i trójkąt łopatkowo-czworoboczny.

Okolica mostkowo-obojczykowo-sutkowa (regio sternocleidomastoidea) - parzysta - przebiega skośnie przez całą szyję, w jej dolnej części wyróżnia się dół nadobojczykowy mniejszy (fossa supraclavicularis minor - jest to niewielka trójkątna szczelina ograniczona: przyśrodkowo przez cz. przyśrodkowa m..SCM, bocznie przez cz. boczna m. SCM od dołu obojczyk. Zawartość stanowią: a. carotis communis et v. jugularis interna.

Szczelinie tej odpowiada wpuklenie skóry - dół nadobojczykowy mniejszy.

Mięśnie szyi

- wyróżniamy trzy grupy: powierzchowną, środkową (wszystkie związane z kości gnykową) i głęboką

I. GRUPA POWIERZCHOWNA

1. m. szeroki szyi (platysma) - położony jest w okolicy przedniej i bocznej tuż pod skórą

Pp: tkanka podskórna okolicy podobojczykowej na wysokości II / III żebra

Pk: cz. boczna - na powięzi przyuszniczej i żwaczowej twarzy,

cz. przyśrodkowa - kąt ust, łączy się z włóknami m. obniżacza wargi dolnej i m. obniżacza kąta ust.

- żuchwa, od guzka bródkowego do poziomu pierwszego zęba trzonowego.

F: unosi skórę szyi z podłoża wraz tkanką podskórną dzięki czemu zmniejsza ciśnienie powietrza na ż. szyjną wewn., biegnącą pod mięśniem.- kąty ust. Pociąga ku dołowi i bocznie nadając twarzy wyraz strachu, gniewu.

N: g. szyi n. twarzowego (r. colli), która zespala się z g. górną n. poprzecznego szyi ze splotu szyjnego (ale korzysta tylko z jego drogi).

2. m. mostkowo-obojczykowo-sutkowy (m. sterno-cleido-mastoideus - m. SCM)

Pp: głowa przyśrodkowa -powierzchnia przednia rękojeści mostka, przykrywając częściowo staw mostkowo-obojczykowy,

głowa boczna powierzchnia górna końca mostkowego obojczyka miedzy obu głowami znajduje się niewielka trójkątna szczelina - dół nadobojczykowy mniejszy.

Pk: wyrostek sutkowaty kości skroniowej i boczna część kresy karkowej górnej

F: gdy klatka piersiowa jest ustalona- jednostronnie-zgina głowę ku bokowi i odwraca głowę w stronę przeciwległą, unosząc twarz ku górze - obustronnie zgina głowę do tyłu unosząc twarz ku górze i wzmaga lordozę szyjną - przy ustalonym i wyprostowanym kręgosłupie w odc. szyjnym dz. obustronnie pociąga głowę do przodu (np. podnoszenie głowy u leżącego) unosi głowę, gdy głowa jest ustalona unosi mostek jest więc pomocniczym mięśniem wdechowym.

N: g. zewn. n. XI -dodatkowego i gg. splotu szyjnego

II. GRUPA ŚRODKOWA

A. MM. PODGNYKOWE w liczbie 4, tworzą dwie warstwy

powierzchowna - m. mostkowo-gnykowy i m. łopatkowo-gnykowy

głęboka - m. mostkowo-tarczowy i m. tarczowo-gnykowy.

1. m. mostkowo-gnykowy (m. sternohyoideus)

Pp: powierzchnia tylna rękojeści mostka, stawu mostkowo-obojczykowego końca mostkowego obojczyka.

Pk: trzon kości gnykowej przyśrodkowo od m. łopatkowo-gnykowego.

2. m. łopatkowo-gnykowy ( m. omohyoideus)

w części środkowej ma on ścięgno pośrednie które dzieli mięśień na brzusiec dolny i górny

Pp: część boczna górnego brzegu łopatki i więzadło poprzeczne łopatki sięgając do podstawy wyrostka kruczego łopatki (venter inferior)

Pk: trzon kości gnykowej ku bokowi od przyczepu m. mostkowo-gnykowego ( venter superior)

3. m. mostkowo-tarczowy (m. sternothyroideus)

Pp: pow. tylna rękojeści mostka i chrząstki I żebra, poniżej przyczepu m. 1

Pk: kresa skośna chrząstki tarczowatej krtani

4. m. tarczowo-gnykowy (m. thyreohyoideus)

Pp: kresa skośna chrząstki tarczowatej

Pk: trzon i rogi większe k. gnykowej do tyłu od przyczepu mm. 1 i 2

F: wspólnie ich funkcja polega na ustalaniu kości gnykowej, staje się ona wtedy punktem podpory w pracy mm języka lub przy obniżaniu żuchwy

1 i 2 - obniżają kość gnykową

2 - napina blaszkę przedtchawiczą powięzi szyi powoduje przez to zwiększenie światła ż. szyjnej wewnętrznej.

3 - obniża chrząstkę tarczowatą

4 - unosi chrząstkę tarczowatą wraz z całą krtanią podczas łykania

N: 1, 2, 3 - gałązki splotu szyjnego C1-C3 dochodzące droga pętli szyjnej, 4 -przez włókna od C1-2, które przylegają do n XII.

B. MM. NADGNYKOWE ( mm suprahyoidei)

1. m. dwubrzuścowy (m. digastricus) - zbudowany jest z dwóch brzuśców połączonych ścięgnem pośrednim

Pp: rozpoczyna się brzuścem tylnym na wcięciu sutkowym k. skroniowej, biegnie ku przodowi do k gnykowej, przechodzi w ścięgno pośrednie, które przyczepia się do k. gnykowej pętlą ścięgnistą. Brzusiec przedni rozpoczyna się ścięgnem pośrednim i kierując się do przodu i ku górze przyczepia się do

Pk: dołka dwubrzuścowego żuchwy

F: przy ustalonej k. gnykowej opuszcza żuchwę ,przy ustalonej żuchwie podnosi kość gnykową

N: n. żuchwowo-gnykowy od V3 - brzusiec przedni

gałąź n twarzowego - brzusiec tylny

2. m. rylcowo-gnykowy (m. stylohyoideus)

Pp: wyrostek rylcowaty kości skroniowej

Pk: trzon, rogi większe k gnykowej

F: pociąga k. gnykową ku górze i ku tyłowi

N jak brzusiec tylny m. dwubrzuścowego

3. m. żuchwowo -gnykowy (m. mylohyoideus)

Pp: kresa żuchwowo-gnykowa żuchwy

Pk: szew łącznotkankowy biegnący od spojenia żuchwy do k gnykowej

F: przy ustalonej k gnykowej opuszcza żuchwę, przy ustalonej żuchwie unosi k. gnykową i napina dno jamy ustnej unosząc język

N: jak brzuśca przedniego m. dwubrzuścowego

4. m. bródkowo-gnykowy (m. geniohyoideus)

Pp: kolec bródkowy żuchwy

Pk: powierzchnia przednia trzonu k. gnykowej

F: unosi k gnykową, opuszcza żuchwę unosi język w pierwszej fazie połykania

N: włókna splotu szyjnego drogą n. XII (ew. też n. XII)

III GRUPA GŁĘBOKA

- wszystkie mm tej grupy mają przyczepy początkowe na kręgosłupie

- wyróżnia się dwie podgrupy: boczna obejmuje mm pochyłe dochodzące do żeber, przyśrodkowa leży do przodu od kręgosłupa i łączy się tylko z kręgami

MM. POCHYŁE (mm scaleni)

1. m. pochyły przedni ( m. scalenus ant.)

Pp: rozpoczyna się trzema pasmami od guzków przednich wyrostków poprzecznych 3-6 kręgu szyjnego

Pk: guzek m. pochyłego przedniego na I żebrze

2. m. pochyły środkowy (m. scalenus med.)

Pp: 6-7 pasmami od brzegu bocznego bruzdy n rdzeniowego wyr poprzecznych 1-6 kręgu szyjnego

Pk: na I żebrze do tyłu od bruzdy t podobojczykowej

3. m. pochyły tylny (m. scalenus post.)

Pp: 2-3 pasmami od guzków tylnych wyr poprzecznych kręgów C5, C6 i C7

Pk: pow. zewn. II żebra

4. m. pochyły najmniejszy (m. scalenus minimus)

Pp: 1, 2 pasma od wyrostków poprzecznych C6 i C7

Pk: zewn. powierzchnia II żebra

F: działając jednostronnie pochylają kręgosłup w odcinku szyjnym do boku, działając obustronnie zginają go do przodu, gdy kręgosłup jest ustalony dźwigają I i II żebro ku górze są więc silnymi mm pomocniczymi wdechowymi, szczególnie przy przegiętej do tyłu głowie i szyi.

N: bezpośrednie gg splotu szyjnego i ramiennego

Szczelina przednia mięśni pochyłych (fissura mm. scaleni anterior)

ograniczenia od przodu -głowa boczna m. SCM,

od tyłu- m. pochyły przedni

od dołu -I żebro.

zawartość; v. subclavia, ductus subclavius, m. omohyoideus.

Szczelina tylna mięśni pochyłych (fissura mm. scaleni posterior)

ograniczenia od przodu - mm. pochyły przedni

od tyłu -m. pochyły środkowy

od dołu - I żebro

zawartość: splot szyjny, cz. nadobojczykowa splotu ramiennego, m. pochyły najmniejszy, II odc. t podobojczykowej (najniżej w swej bruździe na I żebrze)

szczelina tylna mm. pochyłych stanowi boczne ograniczenie (wejście) trójkąta pochyło-kręgowego

Trójkąt pochyło-kręgowy (trigonum scalenovertebrale) - ma kształt ostrosłupa

ograniczenia: od dołu- osklepek opłucnej

przyśrodkowo- m. długi szyi

bocznie i od przodu m. pochyły przedni

bocznie i od tyłu m. pochyły środkowy

zawartość: I odcinek a. subclavia z odgałęzieniami, n. vagus, n. phrenicus, truncus sympaticus wytwarzający ansa subclavia Vieusseni, n. sercowy szyjny górny i środkowy od pnia współczulnego.

Ansa subclavia Vieusseni - w dolnym odcinku cz. szyjnej pień współczulny rozdwaja się obejmując t. podobojczykową jako pętla podobojczykowa. Są to włókna międzyzwojowe między zwojem szyjnym środkowym i dolnym oplatające t. podobojczykową

MM. PRZEDKRĘGOWE

- leżą na powierzchni przedniej kręgosłupa, występują w liczbie trzech z każdej strony

1. m. prosty przedni głowy (m. rectus capitis ant.)

Pp-łuk przedni i nasada wyrostka poprzecznego kręgu szczytowego

Pk-cz. podstawna kości potylicznej

2. m. długi głowy (m. longus capitis)

Pp-guzki przednie wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych C3-C6

Pk-cz podstawna kości potylicznej

3. m. długi szyi (m.longus colli)

- mięsień składa się z 3 głównych pasm

- pasmo przyśrodkowe Pp-trzony kręgów C2-C4

Pk-trzony kręgów C6,C7,Th1-Th3

- pasmo boczne skośne górne

Pp-guzki przednie wyrostków poprzecznych C6-C3

Pk- guzek przedni kręgu szczytowego i trzon kręgu obrotowego.

Pp-trzony kręgów C3-Th1

Pk -guzki przednie wyr. poprzecznych kręgów C7,C6 lub C6,C5

F: zginają głowę do przodu i w stronę boczną, m. długi szyi obraca również kręgosłup w odcinku szyjnym w swoją stronę.

N: gałęzie splotu szyjnego i ramiennego (C1-C6)

Powięź szyi

- posiada trzy blaszki; powierzchowną, przedtchawiczą i przedkręgową

* Blaszka powierzchowna powięzi szyi - powięź szyi powierzchowna (lamina superficialis- fascia colli superficialis)

- jest słaba blaszką łącznotkankową która leży pod m. szeroki szyi

- ku górze dochodzi do trzonu żuchwy przechodząc w powięź żwaczową i przyuszniczą

- ku dołowi przyczepia się do kości gnykowej, dochodzi do przedniej powierzchni mostka, obojczyka i wyrostka barkowego łopatki, przechodzi w powięź piersiową

- w linii środkowej łączy się z blaszką strony przeciwnej

- ku bokowi rozdwaja się obejmując m. SCM. Dalej biegnie ku tyłowi obejmuje m. czworoboczny i na stronie tylnej łączy się z powięzią karku

* Blaszka przedtchawicza powięzi szyi -powięź szyi środkowa (lamina pretrachealis- fascia colli media)

- najmocniejsza z blaszek powięzi szyi, znacznie mniejsza od poprzedniej,

- u góry przyczepia się do kości gnykowej

- bocznie obejmuje m. łopatkowo-gnykowy

- przyśrodkowo obejmuje pozostałe mięśnie podgnykowe

- ku dołowi przechodzi na tylną powierzchnie mostka i obojczyków

- bocznie łączy się ona z pochewką naczyń szyjnych (vagina carotica)

* Blaszka przedkręgowa powięzi szyi - powięź szyi głęboka (lamina prevertebralis- fascia colli profunda)

- pokrywa trzony kręgów szyjnych ,leżące na nich mięśnie oraz obejmuje pień współczulny.

- u góry dochodzi do kości potylicznej.

- ku dołowi przechodzi w powięź wewnątrzpiersiową

- ku bokowi dochodzi do powięzi mm pochyłych i obojczyków

Przestrzenie międzypowięziowe szyi - zawarte są pomiędzy blaszkami powięzi szyi

PRZESTRZEŃ ŚRODKOWA SZYI (spatium colli medianum) znajduje się poniżej kości gnykowej między blaszką przedtchawiczą i przedkręgową. W przestrzeni tej znajdują się narządy szyi tj krtań i początek tchawicy, do tyłu od nich gardło i początkowy odcinek przełyku, tarczyca wraz z gruczołami przytarczycznymi przylegająca do dolnej części krtani i górnego odcinka tchawicy. Bocznie od tych narządów biegną pęczki naczyniowo-nerwowe szyi. Narządy szyi dzielą przestrzeń środkową na część przednią (spatium previscerale), która znajduje się pomiędzy trzewami, a powięzią przedtchawiczą oraz część tylną (spatium retroviscerale) położona pomiędzy trzewami a blaszką przedkręgową ku dołowi obie przestrzenie komunikują się z jamą klatki piersiowej, przednia ze śródpiersiem przednim, tylna ze śródpiersiem tylnym. Miedzy blaszką powierzchowną i przedtchawiczą powięzi szyi leży szczelinowata przestrzeń której wyróżnia się część pośrodkową - PRZESTRZEN NADMOSTKOWA (spatium suprasternale) i część boczną leżącą obustronnie nad częścią mostkową obojczyka - PRZESTRZEŃ NADOBOJ-CZYKOWĄ (spatium supraclaviculare) w przestrzeni nadmostkowej przebiegają dolne odcinki żył szyjnych przednich, połączone łukiem żylnym szyi, niekiedy węzeł chłonny. PRZESTRZEŃ PRZEDKRĘGOWA (spatium prevertebrale) zawarta jest między blaszką przedkręgową powięzi szyi, a powierzchnią przednią szyjnego odcinka kręgosłupa - prawie w całości wypełniona jest mm. długimi szyi i głowy.

Trójkąty szyi (trigona colli)

- różnokierunkowy przebieg mm. szyi umożliwia dokonanie naturalnego podziału szyi na trójkąty

- trójkąt szyi przedni odpowiadający okolicy przedniej szyi ograniczony jest przez trzon żuchwy i obydwa mm SCM

- po obu stronach trójkąta przedniego znajdują się trójkąty boczne szyi, każdy zawarty miedzy m. SCM m. czworobocznym i obojczykiem

- w trójkącie przednim wyróżnia się nieparzysty trójkąt podbródkowy oraz parzyste trójkąty: podżuchwowy, tętnicy szyjnej i tarczowy,

- w trójkącie bocznym szyi wyróżnia się trójkąt łopatkowo-czworoboczny i łopatkowo-obojczykowy

Trójkąt łopatkowo-obojczykowy (trigonum omoclaviculare)

ograniczenia: od dołu przez obojczyk

od góry i tyłu przez dolny brzusiec m.omohyoideus

od strony przyśrodkowej przez tylny brzeg m. SCM

zawartość:

1. III odcinek a. subclavia i odchodząca od niej a. transversa colli (która dzieli się tu na g powierzchowną i głęboką)

2. a. suprascapularis

3. v. subclavia z dopływami

4. końcowy odcinek v. jugularis externa z dopływami

5. naczynia chłonne i węzły chłonne nadobojczykowe

6. nn. supraclaviculares: mediales et intermedii

7. część nadobojczykowa splotu ramiennego

* w lewym trójkącie kończy się ductus thoracicus

Trójkąt łopatkowo-czworoboczny (trigonum omotrapezoideum)

ograniczenia: -od strony przyśrodkowej-tylny brzeg m. SCM.

-od strony tylno-bocznej przedni brzeg m. trapezius

-od dołu brzusiec dolny m. omohyoideus

zawartość:

1. naczynia powierzchowne szyi (a+v)

2. naczynia wstępujące szyi (a+v)

3. naczynia poprzeczne szyi (gg. powierzchowne tych naczyń)

4. v. jugularis externa z dopływami

5. naczynia chłonne i węzły chłonne szyjne powierzchowne

6. ramus externus n. accessorii

7. splot szyjny i wychodzące z niego nn. skórne: n. occipitalis minor

n. auricularis magnus

n. transversus colli

nn. supraclaviculares mediales, intermedii et posteriores

8. część nadobojczykowa splotu ramiennego

Trójkąt podbródkowy (trigonum submentale)

ograniczenia: -od boków - brzuśce przednie mm. dwubrzuścowych

-od tyłu i dołu - kość gnykowa

-od przodu i góry - żuchwa

zawartość: 1. początkowe odcinki żył szyjnych przednich

2. węzły chłonne podbródkowe.

Trójkąt podżuchwowy (trigonum submandibulare)

ograniczenia: - przyśrodkowo - brzusiec przedni m. dwubrzuścowego

- od tyłu - brzusiec tylny m. dwubrzuścowego

- bocznie i od góry- trzon żuchwy

- dno - m. mylohyoideus i m. hyoglossus

zawartość;

1. ślinianka podżuchwowa- leży w loży ślinianki

2. t. twarzowa z odgałęzieniami: - t. podbródkowa

- t. podniebienna wstępująca

- gg. gruczołowe do ślinianki podżuchwowej

- g. migdałkowa - do migdałka podniebiennego

3. ż. twarzowa z dopływami

4. naczynia chłonne i węzły chłonne podżuchwowe -przednie -środkowe - tylne

5. zwój podżuchwowy

6. n. językowy (od V3)

7. n. podjęzykowy XII

8. n. żuchwowo-gnykowy

9. t i ż językowa

10. g. szyi od n. VII - wychodzi ze splotu przyuszniczego

Trójkąt t. językowej (trigonum a. lingualis Pirogovi)

- leży w dolnej części trigonum submandibulare

ograniczenia: od przodu - tylny brzeg m. mylohyoideus,

od dołu - ścięgno pośrednie m. dwubrzuścowego

od góry i tyłu - n. podjęzykowy,

dno trójkąta - utworzone przez m. hyoglossus, po rozsunięciu jego włókien uwidacznia się t językowa

zawartość: t i ż językowa- biegnie miedzy n. podjęzykowym a ścięgnem pośrednim m. dwubrzuścowego.

Trójkąt t. szyjnej (trigonum caroticum)

- ograniczenia: od tyłu - przedni brzeg m. SCM

od góry i przyśrodkowo - tylny brzusiec m. dwubrzuścowego

od dołu i przyśrodkowo - górny brzusiec m. łopatkowo-gnykowego

- zawartość:

2. pętla szyjna powierzchowna *

3. ż. szyjna przednia

5. t. szyjna zewn. z odgałęzieniami

6. t. szyjna wewnętrzna

7. ż. szyjna wewnętrzna z dopływami

8. naczynia chłonne i węzły chłonne szyjne głębokie

9. n. podjęzykowy (n. XII)

10. pętla szyjna

11. g. zewnętrzna n. dodatkowego (XI)

12. n. błędny (X)

13. n. krtaniowy górny i jego g. zewnętrzna *

14. gg. sercowe szyjne górne

15. g. zatoki t szyjnej od n. językowo-gardłowego (IX)

16. kłębek szyjny

17. pień współczulny (i cz. zwoju szyjnego górnego)

18. n. sercowy szyjny górny (od pnia współczulnego)

* n krtaniowy górny odchodzi w przestrzeni przygardłowej od zwoju dolnego n. X i w trójkącie t szyjnej dzieli się na gałąź zewn. i wewnętrzną. Gałąź wewnętrzna przebija błonę tarczowo-gnykową i wchodzi do zachyłka gruszkowatego gardła (nie ma jej w trójkącie t szyjnej).

* pętla szyjna powierzchowna (ansa cervicalis superficialis) - leży powierzchownie na m. platysma, w obrębie trójkąta tętnicy szyjnej. Jest to zespolenie pomiędzy ramus colli n. facialis a r. superior n. transversi colli. Zespolenie to umożliwia doprowadzenie włókien ruchowych do dolnej części m. platysma.

W trójkącie t. szyjnej ku tyłowi od trójkąta Pirogowa znajduje się trójkąt Becklarda

ograniczony: - od tyłu - tylny brzeg m. hypoglossus

- od przodu-tylny brzeg tylnego brzuśca m. dwubrzuścowego

- od dołu kość gnykowa

zawartość: t językowa (przykryta m. gnykowo-językowym).

Trójkąt tarczowy (trigonum thyroideum)

ograniczenia: - od strony górno-bocznej - brzusiec górny m. omohyoideus

- od strony dolno-bocznej - przedni brzeg m. SCM

- przyśrodkowo - m. sternohyoideus

zawartość: 1. płat boczny tarczycy

2. gruczoły przytarczyczne

3. żż szyjne przednie i ich poprzeczne zespolenie-łuk żylny szyi

Trójkąt podpotyliczny (trigonum suboccipitale)

ograniczenia: - przyśrodkowo - m. rectus capitis post. major

- od góry i boku - m. obliquus capitis superior

- od dołu i boku - m. obliquus capitis inferior

zawartość: 1. a. vertebralis

2. n. occipitalis minor

3. n. suboccipitalis - g. tylna n. rdzeniowego C1

4. n. occipitalis major - g. tylna n. rdzeniowego C2

5. n. occipitalis tertius - g. tylna n. rdzeniowego C3

Układ żylny szyi

- do żył powierzchownych szyi należą ż. szyjna zewnętrzna i ż. przednia szyi, a do żył głębokich ż. szyjna wewn.

Żyła szyjna zewnętrzna (vena jugularis externa)

- powstaje z połączenia ż. usznej tylnej z ż. zażuchwową. Biegnie po stronie bocznej szyi na powięzi powierzchownej szyi pod m. szerokim szyi, na m. SCM. Uchodzi do ż podobojczykowej (najczęściej), do kąta żylnego lub do ż. szyjnej wewnętrznej. Kierunek jej przebiegu wyznacza linia biegnąca od kąta żuchwy do 1/2 długości obojczyka.

- dopływy: początkowe j.w.

boczne: żż. nadłopatkowe, żż. poprzeczne szyi, ż. szyjna przednia (może uchodzić do ż podobojczykowej)

Żyła szyjna przednia (vena jugularis anterior)

- powstaje w trójkącie podbródkowym z połączenia kilku żył skórnych dna jamy ustnej na m. mostkowo-gnykowym i m. żuchwowo-gnykowym, zstępuje ku dołowi do przestrzeni nadmostkowej przeważnie wzdłuż przedniego brzegu m. SCM, tutaj silnym zespoleniem poprzecznym tzw. łukiem żylnym szyi (arcus venosus jugularis) czyli łukiem nadmostkowym łączy się z żyłą drugostronną. Odcinek końcowy żyły skręca bocznie pod m. SCM i uchodzi albo do ż szyjnej zew w pobliżu jej końca albo też bezpośrednio do ż podobojczykowej

Żyła szyjna wewnętrzna (vena jugularis interna)

- rozpoczyna się jako bezpośrednie przedłużenie zatoki esowatej opony twardej w obrębie części bocznej otworu szyjnego, początek ten tworzy niewielkie wypuklenie opuszkę górną żyły szyjnej wewnętrznej, która wypełnia dół szyjny kości skroniowej, w dalszym przebiegu ż szyjna wewnętrznej kieruje się ku dołowi najpierw wzdłuż tylno-bocznego obwodu t szyjnej wewnętrznej, następnie wzdłuż bocznego obwodu t. szyjnej wspólnej, kończy się ona ku tyłowi od stawu mostkowo-obojczykowego,gdzie łączy się z ż. podobojczykową wytwarzając ż. ramienno-głowową, tuż przed swoim ujściem (ok. 1,5-2cm) ma ona swoje drugie wypuklenie - opuszkę dolna ż szyjnej wewnętrznej.

Układ tętniczy szyi

T. szyjna wspólna (a. carotis communis)

PRAWA rozpoczyna się w miejscu podziału pnia ramienno-głowowego, ku tyłowi od górnego brzegu stawu mostkowo-obojczykowego prawego. LEWA odchodzi od części wypukłej łuku aorty między pniem ramienno-głowowym i t podobojczykową lewą w śródpiersiu przedtchawiczym (część piersiowa t. szyjnej wspólnej) Biegnie ku górze i w stronę lewą i dopiero na poziomie górnego brzegu stawu mostkowo-obojczykowego lewego przechodzi w część szyjną

Na szyi biegnie stromo ku górze i nieco bocznie w części dolnej leżąc bocznie od przełyku i tchawicy, w części górnej leżąc bocznie od przełyku krtani i gardła. Na całym swym przebiegu przylega do przyśrodkowego obwodu żyły szyjnej wewnętrznej tworząc razem z nią i n. błędnym (leżącym do tyłu od tych naczyń i pomiędzy nimi) wspólny powrózek naczyniowo-nerwowy szyi. Mięśniem towarzyszącym temu powrózkowi jest m. SCM, który w stosunku do niego przebiega nieco skośnie. W swej dolnej połowie przykrywa on jeszcze całkowicie powrózek, wyżej w obrębie trójkąta t. szyjnej - tylko przedni brzeg mięśnia zachodzi na tętnicę, w części górnej końcowej tętnica występuje spod mięśnia, przykryta jedynie skórą, m. szerokim szyi i blaszką powierzchowną powięzi szyi.

W obrębie trójkąta tętnica daje się łatwo przycisnąć do twardego podłoża kręgosłupa szyjnego (4-6 wyrostka poprzecznego).

T. szyjna wspólna dzieli się na wysokości górnego brzegu chrząstki tarczowatej krtani w stosunku do kręgosłupa szyjnego górna część kręgu C4 lub dolna C3) na t. szyjną wewnętrzną i zewnętrzną. Miejsce podziału jest poszerzone i nosi nazwę zatoki szyjnej (sinus caroticus) w kącie podziału leży kłębek szyjny (glomus caroticus).

Zatoka szyjna (sinus caroticus)

- jest to poszerzone miejsce podziału t. szyjnej wspólnej. Poszerzenie to obejmuje zwykle początkowy odcinek t. szyjnej wewnętrznej, rzadziej zewnętrznej. Zatoka ta może być widoczna dopiero ok. 4 r.ż. ( w pierwszych latach życia jeszcze jej nie ma), u dorosłych występuje w ok. 90% przypadków.

- w ścianie tętnicy w tym miejscu występuje skupisko receptorów wrażliwych na ciśnienie krwi tzw. baroreceptorów. Impulsacje z tych receptorów płyną gałęziami zatokowymi n IX oraz włóknami współczulnymi wiscerosensorycznymi do ośrodka sercowego i naczynioruchowego leżących w rdzeniu przedłużonym (w rdzeniu przedłużonym poprzez twór siatkowaty następuje przełączenie impulsacji również do jądra n X). W przypadku podwyższonego ciśnienia krwi impulsacje eferentne z tych ośrodków powodują rozszerzenie naczyń krwionośnych i zwolnienie akcji serca. Ucisk na miejsce podziału tętnicy może wywołać tzw. odruch zatoki tętnicy szyjnej.

Kłębek szyjny (glomus caroticus)

- jest to ciało przyzwojowe parasympatogenne leżące powyżej zatoki t. szyjnej, wielkości 7x4x2 mm.

- znajduje się w nim skupisko receptorów wrażliwych na spadek PO2, wzrost PCO2, spadek pH czyli tzw. chemoreceptorów. Impulsacje z tych receptorów płyną głównie gałęziami zatokowymi n IX* głównie do ośrodka oddechowego w rdzeniu przedłużonym. Impulsacje eferentne z tego ośrodka powodują pogłębienie i przyspieszenie oddechów

* ponadto włókna przywspółczulne od gg. gardłowych i krtaniowych n. X i włókna współczulne ze zwoju szyjnego górnego.

T. szyjna zewnętrzna (a. carotis externa)

- jest przednią gałęzią t. szyjnej wspólnej odchodzącą w miejscu jej podziału. W początkowym odcinku, w obrębie trójkąta tętnicy szyjnej odchyla się ona od t. szyjnej wewnętrznej przyśrodkowo i do przodu biegnąc w kierunku kąta żuchwy. Następnie krzyżuje od tyłu brzusiec tylny m. dwubrzuścowego oraz m. rylcowo-gnykowy, przechodząc z trójkąta t. szyjnej do dołu zażuchwowego, gdzie biegnie bocznie objęta miąższem gruczołu ślinianki przyusznej .W dole zażuchwowym ku tyłowi od szyjki żuchwy 2-3 cm poniżej otworu słuchowego zew. kończy się dzieląc się na dwie gałęzie końcowe. Obszar zaopatrzenia t. szyjnej zewn. obejmuje szyję (wspólnie z t. podobojczykową) oraz całą głowę z wyjątkiem mózgowia, narządu wzroku i ucha wewnętrznego.

Tętnica ta oddaje 8 gałęzi w tym 6 bocznych i 2 końcowe.

W OBRĘBIE TRÓJKĄTA TĘTNICY SZYJNEJ odchodzą kolejno:

1. T. tarczowa górna (a. thyroidea superior) kieruje się ona ku dołowi do górnego bieguna płata gruczołu tarczowego, który zaopatruje, ponadto oddaje g. mostkowo-obojczykowo-sutkową, g. podgnykową, t. krtaniową górną, g. pierścienno-tarczową

2. T. językowa (a. lingualis) - na wysokości rogu większego k. gnykowej

3. T. twarzowa (a. facialis) - na początku przebiegu przykryta przez brzusiec tylny m. dwubrzuścowego i m. rylcowo-gnukowym, wstępuje na twarz przy przednim przyczepie m. żwacza.

4. T. gardłowa wstępująca (a pharyngea ascendens) - odchodzi na poziomie t językowej i biegnie następnie ku górze, początkowo między t. szyjną wewnętrzną i zewnętrzną na bocznej ścianie gardła (od niej t. oponowa tylna i t. bębenkowa dolna)

5. T. potyliczna (a. occipitalis) - kieruje się ku tyłowi i ku górze i pod przyczepem m. SCM wstępuje na potylicę (odchodzi na poziomie dolnego brzegu m. dwubrzuścowego i biegnie pod jego tylnym brzuścem do wyrostka sutkowatego)( od niej gg oponowe)

W OBRĘBIE DOŁU ZAŻUCHWOWEGO:

6. T. uszna tylna (auricularis posterior) - niekiedy odchodzi w trójkącie t. szyjnej, kieruje się ku tyłowi od małżowiny usznej, biegnie poza małżowiną

7. T. skroniowa powierzchowna (a. temporalis superficialis) - biegnie ku górze w przedłużeniu pnia do przodu od małżowiny usznej do okolicy skroniowej i dzieli się na g. czołową i g ciemieniową (od niej t poprzeczna twarzy)

8. T. szczękowa (a. maxillaris) - biegnie do przodu prawie pod kątem prostym zdążając do dołu podskroniowego a następnie do dołu skrzydłowo-podniebiennego (od niej t. oponowa środkowa i t. oponowa dodatkowa)

T. szyjna wewnętrzna (a. carotis interna)

- rozpoczyna się na wysokości górnego brzegu chrząstki tarczowatej krtani w przedłużeniu t szyjnej wspólnej (górny brzeg trzony kręgu C4). Biegnie ku górze leżąc początkowo bocznie i do tyłu od t szyjnej zew. następnie stopniowo przechodzi na jej stronę przyśrodkową (trójkąt t. szyjnej). Krzyżuje od tyłu tylny brzusiec m. dwubrzuścowego i m. rylcowo-gnykowy i biegnie w przestrzeni przygardłowej docierając do podstawy czaszki, następnie przez foramen caroticum externum wchodzi do kanału t szyjnej w którym biegnie najpierw ku górze a następnie do przodu i przyśrodkowo i przez foramen caroticum internum. wchodzi do dołu środkowego czaszki i nad chrząstkozrostem klinowo-skalistym zakręca ku górze- biegnie w sulcus caroticus najpierw w górę następnie ku przodowi i górze, wchodzi do zatoki jamistej, w której ma przebieg esowaty (syfon t. szyjnej wewnętrznej -w kształcie litery S). Następnie odgina się najpierw do tyłu następnie ku górze, przebija oponę twardą wychodząc z zatoki, następnie przebija oponę pajęczą i w przestrzeni podpajęczynówkowej dzieli się na t. przednią mózgu i t. środkową mózgu (miejsce podziału w bocznej części zbiornika skrzyżowania - cisterna chiasmatis) kolano t szyjnej- kolejna ostra krzywizna na przebiegu t szyjnej wewnętrznej w miejscu w którym przebija oponę twardą.

- odgałęzienia t. szyjnej wewnętrznej:

Podobnie jak t szyjna wspólna w odcinku szyjnym nie oddaje gałęzi i zachowuje tą samą grubość.

1. G. szyjno-bębenkowa (r. caroticotympanicus) - w kanale t. szyjnej, który opuszcza przez kanalik szyjno-bębenkowy wchodząc do jamy bębenkowej

2. G. kanału skrzydłowego (r. canalis pterygoidei) - nad chrząstkozrostem klinowo-skalistym biegnie ona przez foramen lacerum następnie prze kanał skrzydłowy gdzie się zespala z t. kanału skrzydłowego od t szczękowej

3. GG. zatoki jamistej (rr. sinus cavernosi) - wśród których wyróżnia się tt przysadkowe dolne, gg. ścian zatoki jamistej, g. zwoju trójdzielnego

4. T. oczna (a. ophtalmica)

- po wyjściu z zatoki ale przed przebiciem opony pajęczej w przestrzeni podpajęczynówkowej oddaje:

5. T. łączącą tylną (a. communicans posterior)

6. T. naczyniówkową przednią (a. choroidea anterior)

7. T. przednią mózgu (a. cerebri anterior)

8. T. środkową mózgu (a. cerebri media) - stanowi przedłużenie głównego pnia tętnicy

Splot szyjny (plexus cervicalis)

- powstaje przez wymieszanie gałęzi przednich nn. rdzeniowych C1-C4 , leżących po jednej stronie rdzenia kręgowego. Leży do przodu i bocznie od wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych i w szczelinie tylnej mięsni pochyłych. Wychodzą z niego: nerwy skórne

gałęzie mięśniowe: długie i krótkie.

1. N. potyliczny mniejszy (n. occipitalis minor) biegnie ku górze i tyłowi wzdłuż tylnego brzegu m. SCM, unerwia skórę okolicy potylicznej i skroniowej.

2. N. uszny wielki (n. auricularis magnus) biegnie ku górze i tyłowi na powierzchni zew. m. SCM w kierunku małżowiny usznej, na wysokości kąta żuchwy (lub niżej )dzieli się na dwie gałęzie : przednią i tylną unerwiające małżowinę uszną i skórę do tyłu i przodu od niej.

3. N. poprzeczny szyi (n. transversus coli) zawija się poziomo na tylnym brzegu m. SCM, krzyżuje od przodu jego pow. zew. i wchodzi do trójkąta t. szyjnej ,gdzie dzieli się na gałęzie górne i dolne zaopatrujące skórę odpowiednio okolicy nad- i pod- gnykowej szyi. Jedna z gałęzi górnych zespala się z gałęzią szyjną n twarzowego tworząc pętlę szyjną powierzchowną (ansa cervicalis superficialis). W zespoleniu tym do n poprzecznego szyi biegną włókna ruchowe n. twarzowego biorące udział w unerwieniu m. szerokiego szyi.

4. NN. nadobojczykowe (nn.supraclaviculares) rozchodzą się wachlarzowato w trójkącie bocznym szyi, zależnie od położenia wyróżniamy nn. nadobojczykowe przyśrodkowe, pośrednie i tylne, unerwiają one skórę dolnej części okolicy bocznej szyi oraz skórę górnej części klatki piersiowej do poziomu III żebra, ponadto nn. nadobojczykowe tylne zaopatrują częściowo skore okolicy naramiennej.

1. n. przeponowy

2. gg. do m. SCM (rr sternocleidomastoidei)

3. g. do m. czworobocznego (r. trapezius)-biegnie w trigonum omotrapezoideum razem z gałęzią zewnętrzną nerwu dodatkowego wnikają do tego mięśnia unerwiając go.

4. gg. tworzące pętlę szyjną

Pętla szyjna (ansa cervicalis)

- zbudowana jest z 2 gałęzi; górnej i dolnej. Gałąź górną tworzą włókna pochodzące z gałęzi przednich nn. rdzeniowych C1 i C2. Gałąź dolną tworzą włókna pochodzące z gałęzi przednich nn. rdzeniowych C2 i C3.

- gałąź górna biegnie poziomo bocznie i do przodu do n. podjęzykowego, dołącza do niego, ale ich włókna nie mieszają się, następnie wraz z n. XII krzyżuje t. szyjną wewnętrzną od boku i w miejscu, gdzie n. XII odgina się ku przodowi rozpoczynając swój łuk (arcus n. hypoglossi) (na poziomie trzonu kości gnykowej) większość włókien gałęzi górnej oddziela się od niego i dalej włókna te biegną w dół, najpierw w bruździe między t. szyjną wewnętrzną a zewnętrzną, a następnie po bocznej powierzchni t. szyjnej wspólnej. Pozostała część włókien gałęzi górnej biegnie dalej z n. XII i włókna te unerwiają dwa mięśnie: m. tarczowo-gnykowy i m. bródkowo-gnykowy.

- gałąź dolna zbiega w dół leżąc do tyłu od ż. szyjnej wewnętrznej, następnie odgina się do przodu krzyżuje tę żyłę i zespala się z gałęzią górną tworząc pętlę szyjną. Leży ona zwykle powyżej ścięgna m. łopatkowo-gnykowego, na powierzchni przedniej ż. szyjnej wewnętrznej i t. szyjnej wspólnej.

- od pętli szyjnej odchodzą gałęzie mięśniowe unerwiające m. łopatkowo-gnykowy, m. mostkowo-gnykowy i m. mostkowo-tarczowy.

Unerwienie skóry szyi:

- pochodzi od gg skórnych splotów szyjnych prawego i lewego.

część dolna. - nn. nadobojczykowe przyśrodkowe

Pień współczulny (truncus sympaticus) - część szyjna

- część szyjna zbudowana jest z 2-5 zwojów przykręgowych (współczulnych) i włókien międzyzwojowych.

- w typowej postaci występują zwój szyjny górny, środkowy i dolny oraz zwój kręgowy, położony między zwojem środkowym a dolnym. Zwój dolny łączy się zwykle ze zwojem piersiowym pierwszym tworząc zwój szyjno-piersiowy czyli gwiaździsty (ggl. cervicothoracicum, ggl. stellatum)

1. GG. ŁĄCZĄCE

a). gałęzie łączące szare do nn. rdzeniowych

b). ponadto zwój szyjny górny ma połączenie z nerwami czaszkowymi (są to gg łączące z n. podjęzykowym XII, ze zwojem dolnym n. błędnego X, ze zwojem dolnym n językowo-gardłowego, które wnikają przez n. szyjno-żylny (n. jugularis). N. szyjno-żylny odchodzi od zwoju szyjnego górnego i biegnie w sąsiedztwie ż. szyjnej wewnętrznej do otworu szyjnego, w jego okolicy dzieli się na gg. dla n IX i X.)

2. GG. NACZYNIOWE

n. szyjno-tętniczy wewn., który tworzy następnie splot szyjno-tętniczy wewnętrzny towarzyszący t. szyjnej wewn. na całym jej przebiegu i przedłuża się przechodząc na jej gałęzie, tworząc jednoimienne sploty wtórne : splot oczny, splot t przedniej mózgu, splot t. środkowej mózgu, splot t. naczyniówkowej przedniej.

Splot szyjno-tętniczy wewnętrzny oddaje:

- nn. szyjno-bębenkowe (nn. carotico-tympanici) zwykle dwa, wychodzą z kanału t. szyjnej i przez kanaliki szyjno-bębenkowe wchodzą do jamy bębenkowej gdzie współtworzą splot bębenkowy

- n skalisty głęboki (n. petrosus profundus) odchodzi od splotu w miejscu wyjścia t. szyjnej wewnętrznej z kanału kostnego, opuszcza jamę czaszki przez foramen lacerum przechodząc na jej podstawę, następnie wnika do kanału skrzydłowego, gdzie z n. skalistym większym tworzy n. kanału skrzydłowego, który w dole skrzydłowo-podniebiennym dochodzi do zwoju skrzydłowo-podniebiennego jako jego korzeń współczulny.

Splot szyjno-tętniczy wewnętrzny na swym przebiegu w zatoce jamistej nosi nazwę splotu jamistego (plexus cavernosus), odchodzą od niego gg. dla nn. przebiegających w ścianie zatoki jamistej (III, IV, VI) a także gg przysadkowe, gg oczodołowe, które przechodzą do oczodołu przez szczelinę oczodołową górną dla mm. oczodołowych i mm. tarczkowych oraz gruczołu łzowego - korzeń współczulny zwoju rzęskowego

3. GG. TRZEWNE unerwiają współczulnie: gardło i krtań, częściowo przełyk i tchawicę, tarczycę i przytarczyce, serce, są to: - gg. krtaniowo-gardłowe, - gg. przełykowe, - gg. tchawicze, - gg. tarczowe, - gg. przytarczowe, - nn. sercowe szyjne górny, środkowy i dolny.

Nerw podjęzykowy (n. hypoglossus) - XII

- jest nerwem ruchowym

- jądro ruchowe - jądro początkowe n. XII (nucl. originis n. hypoglossi) leży w rdzeniu przedłużonym do przodu od kanału środkowego w obrębie trójkąta n. podjęzykowego dołu równoległobocznego. Neuryty komórek jądra ruchowego wychodzą 10 - 15 włóknami korzeniowymi z rdzenia przedłużonego, z bruzdy przednio-bocznej między piramidą a oliwką (jako jedyny nerw wychodzący z tej bruzdy). Łącząc się w 2 - 3 pęczki kierują się do kanału n. XII wytwarzając w nim jednolity pień.

- n. XII opuszcza jamę czaszki przez canalis n. hypoglossi i wchodzi do przestrzeni przygardłowej, gdzie biegnie początkowo razem z n. błędnym (z tyłu i przyśrodkowo, a następnie bocznie od niego krzyżując go od tyłu), następnie biegnie w trigonum caroticum wzdłuż bocznego obwodu t. szyjnej wewnętrznej i potem t. szyjnej zewnętrznej, zatacza łuk (arcus n. hypoglossi) na zewnętrznej powierzchni t. szyjnej zewnętrznej i wchodzi do trigonum submandibulare, po czym nad tylnym brzegiem m. żuchowow-gnykowego wchodzi do cavum oris, gdzie dzieli się na gg. końcowe unerwiające wszystkie mięśnie języka.

- na swoim przebiegu oddaje:

Nerw dodatkowy (n. accesorius) - XI

- jest nerwem ruchowym

- jądro ruchowe - jądro początkowe stanowi przedłużenie jądra ruchowego n. IX i n. X. Leży ono w rdzeniu przedłużonym i w rdzeniu kręgowym, sięgając do 5 - 7 segmentu szyjnego rdzenia kręgowego (leżąc tu ku tyłowi od słupów przednich).

- odpowiednio do położenia jądra ruchowego w rdzeniu przedłużonym i rdzeniu kręgowym można wyróżnić dwa korzenie: czaszkowy i rdzeniowy, które łączą się w tylnym dole czaszki w pień n. XI. Korzeń czaszkowy (radix cranialis) tworzy część czaszkową nerwu, zwaną również częścią błędną (pars cranialis s. vagalis). Wychodzi on z rdzenia przedłużonego w bruździe tylno-bocznej, między oliwką i konarem dolnym móżdżku. Korzeń rdzeniowy (radix spinalis) wychodzi z rdzenia kręgowego między przednimi i tylnymi korzeniami nerwów rdzeniowych, tworząc wspólny pień - n. accesorius spinalis, który przez foramen magnum wchodzi do tylnego dołu czaszki.

- z obu części powstaje w tylnym dole czaszki pień n. XI, który opuszcza jamę czaszki przez część boczną foramen jugulare i dostaje się do przestrzeni przygardłowej, gdzie dzieli się na dwie gałęzie końcowe: wewnętrzną i zewnętrzną. Gałąź wewnętrzna (ramus internus) - słabsza od g. zewnętrznej, utworzona jest głównie z włókien części czaszkowej. łączy się z pniem n. błędnego między jego zwojem górnym i dolnym, wspomagając unerwienie gardła i krtani (i ew. przełyku). Gałąź zewnętrzna (ramus externus) utworzona jest głównie z włókien części rdzeniowej n. XI. Biegnie przez tylny odcinek trigonum caroticum, następnie przebija m. SCM na granicy jego górnej i środkowej trzeciej części (na wysokości kąta żuchwy, kręg C3) unerwiając go, po czym biegnie pod nim a następnie skośnie ku dołowi i bocznie w trigonum omotrapezoideum, przechodzi przez ten trójkąt i dochodzi do przedniego brzegu m. czworobocznego ok. 2 cm powyżej obojczyka i unerwia ten mięsień.

Nerw błędny (n. vagus) - X

- ma charakter ruchowy, czuciowy i przywspółczulny

- jądra: ruchowe - jądro dwuznaczne (nucl. ambiguus)

czuciowe - jądro pasma samotnego (nucl. tracti solitarii)

przywspółczulne - jądro grzbietowe n. błędnego (nucl. dorsalis n. vagi) dawn. j. skrzydła popielatego

- wszystkie jądra leżą w rdzeniu przedłużonym

- w przebiegu nerwu błędnego wyróżnia się 4 odcinki:

Przebieg n. błędnego:

N. błędny wychodzi z rdzenia przedłużonego w bruździe tylno-bocznej za oliwką, tuż poniżej n. IX. Kieruje się ku bokowi przechodząc pod kłaczkiem móżdżku. Jamę czaszki opuszcza przechodząc przez część boczną foramen jugulare, gdzie leży razem z n. XI we wspólnej pochewce opony twardej mózgowia, leżąc ku tyłowi od tego nerwu, a do przodu od v. jugularis interna. W otworze tym leży zwój czuciowy n. błędnego - zwój szyjny (górny) (ggl. jugulare s. superius). Następnie nerw ten wchodzi do przestrzeni przygardłowej, gdzie dołącza do t. i ż. szyjnej wewnętrznej, tworząc pęczek naczyniowo-nerwowy szyi. W przestrzeni przygardłowej (ok. 1 cm poniżej górnego) leży drugi zwój czuciowy n. błędnego - zwój węzłowy (dolny) (ggl. nodosum s. inferius). Pomiędzy zwojem szyjnym a węzłowym do n. błędnego dochodzi g. wewnętrzna n. dodatkowego. Następnie n. błędny biegnie w trójkącie t. szyjnej między t. szyjną wewnętrzną a następnie t. szyjną wspólną a ż. szyjną wewnętrzną, krzyżuje pień współczulny i na wysokości zwoju szyjnego środkowego przechodzi na jego stronę przednią. Następnie biegnie w trójkącie pochyło-kręgowym po czym biegnąc przyśrodkowo od n. przeponowego wchodzi do klatki piersiowej, przebiegając tu nieco inaczej po obu stronach.

Gałęzie n. błędnego:

I. Gałęzie odcinka głowowego n. błędnego

II. Gałęzie odcinka szyjnego n. błędnego

- gg. nagłośniowe (rr. epiglotici) dla błony śluzowej nagłośni i przylegającej części nasady języka

- gg. gardłowe (rr. pharyngei) dla błony śluzowej przedniej ściany części krtaniowej gardła

- gg. krtaniowe (rr. laryngei) dla błony śluzowej górnej części gardła, do wysokości szpary głosowej

- g. łączącą z n. krtaniowym dolnym - pętla Galena (r. communicans cum nervo laryngeo inferiore)

- po stronie lewej odchodzi od n. błędnego w klatce piersiowej, w miejscu, gdzie n. błędny krzyżuje łuk aorty, biegnie następnie pod i poza łukiem aorty do śródpiersia zatchawiczego, gdzie wchodzi do bruzdy przełykowo-tchawiczej. W bruździe tej biegnie ku górze dochodząc do poziomu kości gnykowej.

- n. krtaniowego prawego nie ma w klatce piersiowej - odchodzi on od prawego n. błędnego w obrębie szyi, w miejscu, gdzie n. błędny prawy krzyżuje t. podobojczykową. Różnica w wysokości odejścia nn. krtaniowych wstecznych wynika z uwarunkowań rozwojowych; pierwotnie odchodziły na tej samej wysokości (gdzie nerwy błędne krzyżowały tt. IV pary łuków skrzelowych). Później z tt. IV łuku skrzelowego po stronie prawej powstała t. podobojczykowa, a po stronie lewej łuk aorty.

- n. krtaniowy wsteczny oddaje następujące gałęzie: gg. sercowe szyjne dolne, gg. tchawicze górne, gg. przełykowe, gg. gardłowe (te ostatnie do m. zwieracz gardła dolnego, gruczołu tarczowego i gruczołów przytarczycznych). Po oddaniu tych gałęzi zmienia nazwę na n. krtaniowy dolny (n. laryngeus inferior0, który przebija m. zwieracz gardła dolny i dzieli się na dwie gałęzie; przednią i tylną, unerwiające ruchowo wszystkie mm. krtani z wyjątkiem m. pierścienno-tarczowego oraz czuciowo błonę śluzową krtani poniżej warg głosowych (jama podgłośniowa).

Tarczyca (Glandula thyroidea)

- nieparzysty gruczoł wydzielania wewnętrznego zbudowany z dwóch płatów bocznych i węziny (cieśni) oraz niestałego płata piramidowego

- leży w przedni-dolnej części szyi; cieśń- leży do przodu od 2-4 chrząstki tchawicy, płat boczny - ku górze sięga do połowy wysokości chrząstki tarczowatej krtani, ku dołowi sięga do 6 chrząstki tchawicy ,przyśrodkowo sąsiaduje z krtanią, tchawicą i przełykiem, bocznie z pęczkiem naczyniowonerwowym szyi, ku tyłowi sięga do powięzi przedkręgowej , od przodu jest częściowo przykryty przez m. mostkowo-gnykowy, m.mostkowo-tarczowy i m. tarczowo-gnykowy .oraz brzusiec górny m. łopatkowo-gnykowego.

Budowa:

- tarczyca zbudowana jest z 2 płatów bocznych prawego i lewego( lobus dex et sin), oraz wąskiej części łączącej je czyli cieśni (węziny) (isthmus),ku górze w pobliżu płaszczyzny pośrodkowej często odchodzi płat piramidowy

- tarczyca objęta jest dwiema osłonkami łącznotkankowymi, wewnętrzna to tzw. torebka włóknista, ściśle złączona z miąższem gruczołu, zewn. to tzw. powięź tarczowa. W obrębie powięzi tarczowej na tylnej stronie płatów bocznych tarczycy leżą przytarczyce

- z torebki włóknistej razem z nerwami i naczyniami wnikają przegrody łącznotkankowe do wewnątrz narządu wytwarzając jego zręb (stroma).

- w obrębie zrębu leżą pęcherzyki różnej wielkości, których ściana zbudowana jest z jednowarstwowego nabłonka sześciennego. Wydzielina kom. nabłonkowych to koloid tarczycy który wypełnia pęcherzyki zawiera on hormony tarczycy tj. T3 i T4. Większe grupy pęcherzyków tworzą płaciki.

Umocowanie:

Zasadniczą rolę w umocowaniu tarczycy odgrywają więzadła tarczowe

- więzadło tarczowe pośrodkowe - biegnie od obu płytek chrząstki tarczowatej i łuku chrząstki pierścieniowatej krtani kończąc się w torebce na powierzchni tylnej węziny i przyległych odc. płatów bocznych

- więzadło tarczowe boczne-parzyste biegnie obustronnie od powierzchni bocznych łuków chrząstki pierścieniowatej i trzech górnych chrząstek tchawicy, kieruje się ku dołowi kończąc się w torebce tarczycy w pobliżu bieguna dolnego płata bocznego

- więzadło płata piramidowego niestałe jeśli gruczoł ma płat piramidowy biegnie od trzonu kości gnykowej (chrząstki pierścieniowatej lub tarczowatej) do płata piramidowego (ma mniejsze znaczenie).

Unaczynienie tarczycy:

tt. tarczowe górne -od tt. szyjnych zew dochodzą do gruczołu od góry i przodu,

tt. tarczowe dolne- od pnia tarczowo-szyjnego od t. podobojczykowej dochodzą do gruczołu od dołu i tyłu,

t. tarczowa najniższa- niestała, występuje w ok. 10% odchodzi od łuku aorty lub od pnia ramienno-głowowego.

Odpływ krwi żylnej

żż. tarczowe górne towarzyszą tt. ale uchodzą do ż szyjnej wewnętrznej

żż. tarczowe dolne przeważnie jedna z każdej strony, nie towarzyszą tętnicom , uchodzą do ż szyjnej wewnętrznej.

ż. tarczowa najniższa -jedna z głównych dróg odpływu krwi żylnej uchodzi (zwykle 2 lub 3 pniami)do ż. ramienno-głowowej lewej.

Odpływ chłonki:

- z górnej części płatów i cieśni do ww. chł. szyjnych głębokich

- z dolnej części płatów i cieśni do ww. chł. przed i przytchawiczych, a z nich do ww. chł. szyjnych głębokich i częściowo do ww. chł. śródpiersiowych przednich

Unerwienie - poprzez n tarczowe górne, środkowe, i dolne oraz sploty tarczowe górne i dolne

(ośrodki współczulne unerwienia tarczycy znajdują się w rdzeniu kręgowym w segmentach C5-C7, stąd włókna przedzwojowe do zwojów przykręgowych, z tych samych odcinków pnia sympatycznego wychodzą włókna pozazwojowe do tarczycy i serca dlatego przy chorobach tarczycy mogą występować objawy ze strony serca).

Rozwój tarczycy

- tarczyca rozwija się z entodermalnego nabłonka dna jamy ustnej

- w 4 tyg. życia zarodkowego powstaje uwypuklenie nabłonka dna jamy ustnej rozrastające się następnie w głąb zawiązka języka i dalej w obrębie szyi tworząc przewód tarczowo-językowy (ductus thyreoglossus)

- przewód ten rozszerza się u swego końca i wytwarza gruczoł tarczowy, przewód ten wcześnie traci swe światło oraz połączenia z jamą ustną.

- pozostałości przewodu tarczowo językowego u dorosłego człowieka zdarzają się często są to: 1. otwór ślepy języka - (foramen cecum) występuje stale pozostałość ujścia przewodu, 2. czasem zachowany jest odcinek bliższy prowadzący od otworu ślepego do kości gnykowej jako przewód językowy (ductus lingualis), 3 końcowy odcinek przewodu rozrasta się w płat piramidowy, 4 wyjątkowo rzadko przewód ten zostaje zachowany na całej swej długości

ROZWÓJ TARCZYCY :

Powstaje w wyniku proliferacji komórek nabłonka endodermalnego znajdujących się w okolicy dna gardła między wzgórkami językowymi bocznymi a tylnymi (w szczycie bruzdy granicznej, okolica tzw. otworu ślepego). Zawiązek tarczycy zstępuje po przedniej ścianie gardła, zachowując łączność z językiem za pośrednictwem przewodu tarczowo-językowego (ductus thyreoglossus). Później przewód ten zanika i traci światło. W 7 tygodniu tarczyca dochodzi do przedniej powierzchni tchawicy - miejsca ostatecznego położenia. Czasem po przewodzie pozostaje dodatkowy płat piramidowy. Komórki C pochodzą prawdopodobnie z V wewnętrznej kieszonki skrzelowej (uznawanej przez wielu za integralny składnik IV wewnętrznej kieszonki skrzelowej).

Przytarczyce (glandulae parathyroideae) - gruczoły przytarczyczne

- występują zwykle w liczbie 4 dwie górne i dwie dolne

- leżą na powierzchni tylnej płata bocznego tarczycy w pobliżu jego brzegu tylno-przyśrodkowego na zew. od torebki włóknistej objęte tkanką łączną powięzi tarczowej

- wielkość ziarna pszenicy (6-7x3-4x1,5-2 mm)

- produkują hormon -parathormon regulujący poziom wapnia i fosforu we krwi i tkankach.- usunięcie tych gruczołów powoduje obniżenie stężenia jonów wapnia i podwyższenie stężenia fosforu we krwi, w następstwie - wskutek zwiększenia pobudliwości układu nerwowego i mięśniowego występuje tężyczka (tetania) - silne i długotrwałe skurcze mm. szkieletowych, niekiedy również oddechowych.

III

Mięśnie głowy

- wyróżniamy 3 grupy mięśni:

I. mm. wyrazowe - przyczepiają się przynajmniej w jednym swym końcem do powięzi wewn. skóry

II. mm. żucia - powodują ruchy żuchwy, przyczepiają się z jednej strony do żuchwy z drugiej do czaszki

III. mm. języka

mm gałki ocznej

mm narządu przedsionkowo-ślimakowego (ukryte w głębi kości skroniowej)

Mięśnie wyrazowe:

A. mięśnie sklepienia czaszki (m. naczaszny)

B. mięśnie otoczenia szpary powiek

C. mięśnie otocznia szpary ust.

D. mięśnie otoczenia nozdrzy

E mięśnie małżowiny usznej

T. twarzowa (a. facialis)

- odchodzi z przedniego odcinka t szyjnej zewnętrznej, tuż powyżej t. językowej (tj. nieco powyżej rogu większego k gnykowej), kieruje się od razu ku górze i do przodu przykryta tylnym brzuścem m. dwubrzuścowego i m. rylcowo-gnykowym. Biegnie początkowo przyśrodkowo od kąta żuchwy na górnej powierzchni gruczołu podżuchwowego, następnie między nim a trzonem żuchwy, poczym obejmując podstawę żuchwy ukazuje się na twarzy u przedniego brzegu m. żwacza ( przykryta w tym miejscu tylko m. szerokim szyi, z łatwością wyczuwa się jej tętnienie .W dalszym esowatym przebiega na twarzy (tętnica wyprostowuje się podczas otwierania ust.) kieruje się ona ku górze przodowi i przyśrodkowo do przyśrodkowego kata oka gdzie zespala się z t. grzbietu nosa (od t ocznej). W przebiegu t. twarzowej można wyróżnić dwie części -szyjną i -twarzową, granicę stanowi dolny brzeg żuchwy.

Gałęzie części szyjnej:

1. t. podniebienna wstępująca ( a. palatina ascendens) biegnie ku górze na m. rylcowo-gardłowym następnie na m. zwieraczu górnym gardła, zaopatruje min. bł. śluzową podniebienia miękkiego i gardła, oddaje drobne gg do trąbki słuchowej i migdałka podniebiennego

2. g. migdałkowa (r. tonsillaris) zmienna, zwłaszcza pod względem swego początku, biegnie ku górze razem z ww do migdałka podniebiennego, ma znaczenie przy wyłuszczaniu migdałka

3. t. podbródkowa (a. submentalis) - odchodzi od t. twarzowej w miejscu gdzie ta obejmuje podstawę żuchwy, następnie na m. żuchwowo-gnykowym kieruje się do przodu do okolicy bródki, gdzie dzieli się na g. powierzchowną i głęboką. Na swoim przebiegu łączy się z licznymi sąsiednimi naczyniami (t. żuchwowo-gnykową, t. bródkową, t. podjęzykową, t. wargową dolną)

4. gg. gruczołowe (rr. glandulares) - zaopatrują gruczoł podżuchwowy, sąsiednie ww. chłonne i skórę.

Gałęzie części twarzowej:

5. t. wargowa dolna (a labialis inf) - odchodzi w okolicy kąta ust, często wspólnym pniem z t wargową górną, biegnie poprzecznie i przyśrodkowo w wardze dolnej i zespala się z drugostronną

6. t. wargowa górna (a. labialis sup.) - odchodzi nieco powyżej ww. (biegnie równolegle do niej), ma analogiczny przebieg i łączy się z t. strony przeciwnej (dookoła jamy ustnej wytwarza się koło tętnicze, którego tętnienie wyczuwa się z łatwością od strony przedsionka jamy ustnej

7. t. kątowa (a. angularis) - jest g. końcową, biegnącą w przedłużeniu pnia t. twarzowej, biegnie ku górze wzdłuż bocznego brzegu nosa i w przyśrodkowym kącie oka zespala się z t. grzbietową nosa (od t. ocznej)

Unaczynienie powłok twarzy

- powłoki twarzy unaczynione są przez odgałęzienia t. szyjnej zewn. Głównie przez t. twarzową, która odchodzi od t. szyjnej zewn., przechodzi z szyi na twarz, gdzie biegnie do przyśrodkowego kąta oka i tam zespala się z t. grzbietu nosa (od t ocznej). T twarzowa unaczynia okolicę bródkową ,wargi górną i dolną, częściowo policzek.

- końcowymi odgałęzieniami t. szyjnej zewn. są t szczękowa i t skroniowa powierzchowna, miejsce podziału leży na wysokości szyjki żuchwy. T. szczękowa - jej odgałęzienia unaczyniają żuchwę, brodę szczękę, mm. żwacze, policzek, podniebienie. T. skroniowa powierzchowna biegnie od miejsca podziału t szyjnej zewn., przed małżowiną uszną do okolicy skroniowej gdzie dzieli się na dwie g. końcowe- t czołową i ciemieniową. Unaczynia częściowo śliniankę przyuszną, małżowinę uszną, powłoki w okolicy czołowej , skroniowej, ciemieniowej.

- zawartość oczodołu jest unaczyniona przez t. oczną (gałąź t szyjnej wewn.)

Unerwienie skóry twarzy - pochodzi od rozgałęzień n. trójdzielnego

V1- n. oczny - jedna z gałęzi końcowych tego nerwu biegnąca w przedłużeniu jego pnia to n czołowy (n frontalis), który kończy się podziałem na dwie gg: n. nadbloczkowy i n. nadoczodołowy, gg te unerwiają skórę czoła, aż do szczytu głowy, nasady i grzbietu nosa, otoczenia oczodołu, powieki górnej.

V2-n. szczękowy - kończy się n. podoczodołowym, który wydostaje się na twarz przez otwór podoczodołowy i oddaje gg dla skóry powieki dolnej, bocznej powierzchni nosa, policzka, wargi górnej. Od n. jarzmowego będącego gałęzią n szczękowego odchodzą n. jarzmowo-twarzowy i n. jarzmowo-skroniowy unerwiając skórę odpowiednich okolic.

V3- n żuchwowy - oddaje n. uszno-skroniowy unerwiający skórę małżowiny usznej (wspólnie z n. usznym wielkim ze splotu szyjnego oraz g. uszną n X) i skroni. Ponadto oddaje n. bródkowy (n. mentalis) od n. zębodołowego dolnego, wydostający się z kanału żuchwy przez foramen mentale unerwiając skórę brody i wargi dolnej i n. policzkowy (n. buccalis) unerwiający skórę dolnej cz. policzka.

Nerw twarzowy

- ma charakter ruchowy, czuciowy i przywspółczulny, ale włókna C i P. biegną w tzw. n. pośrednim (n. intermedius)

- jądro ruchowe n. VII leży w moście, na jego granicy z rdzeniem przedłużonym, do przodu i bocznie od jądra n. VI. Neuryty komórek tego jądra biegną grzbietowo i przyśrodkowo do dna dołu równoległobocznego i obejmują jądro n. VI, tworząc kolano n. twarzowego (genu n. facialis), zwane też kolankiem wewnętrznym n. VII. Następnie zstępują bocznie i do przodu do miejsca wyjścia nerwu z mózgowia.

- nerw pośredni tworzą :

- jądra n. twarzowego leżą w części grzbietowej (nakrywce) mostu

- nerw pośredni jest integralną częścią n. twarzowego, a nazwa jego wynika z położenia pomiędzy cz. ruchową n. twarzowego a n. przedsionkowo-ślimakowym w przewodzie słuchowym wewnętrznym. Nerw ten dzieli się następnie na n. skalisty większy i strunę bębenkową.

- n. twarzowy wychodzi z pnia mózgu w kącie mostowo-móżdżkowym między konarem środkowym móżdżku a oliwką rdzenia przedłużonego (ku dołowi od n. V, przyśrodkowo od n. VIII, bocznie od n. VI). Następnie biegnie ku bokowi razem z n. VIII i przez otwór słuchowy wewnętrzny osiąga jego dno (tu kończy się wspólna osłonka n. VII i VIII - przedłużenie opon mózgowych - i nerwy te oddzielają się od siebie). N. VII przechodzi przez pole górne przednie dna tego przewodu, czyli przez pole n. twarzowego do kanału n. twarzowego w obrębie piramidy kości skroniowej. Początkowo biegnie ku bokowi i do przodu, między ślimakiem i kanałami półkolistymi, nad przedsionkiem błędnika dochodząc do rozworu kanału n. skalistego większego, następnie zawraca pod kątem prostym ku tyłowi tworząc kolanko n. twarzowego (geniculum n. facialis) leżące nad przyśrodkową ścianą jamy bębenkowej, znajduje się tu czuciowy zwój kolanka (ggl. geniculi). Następnie nerw biegnie ku tyłowi, potem ku dołowi w ścianie przyśrodkowej (błędnikowej) jamy bębenkowej przechodząc między wyniosłością kanału półkolistego bocznego i okienkiem przedsionka. Ze swojego kanału n. VII (wyłącznie włókna ruchowe) wychodzi przez otwór rylcowo-sutkowy na zewnętrznej powierzchni podstawy czaszki, przechodzi przez miąższ ślinianki przyuszniczej i kierując się ku dołowi, bocznie od t. szyjnej zewnętrznej.

- w przebiegu przez kanał n. twarzowego od n. VII odchodzą:

- po wyjściu z otworu rylcowo-sutkowego n. twarzowy rozgałęzia się w trzech kierunkach: ku tyłowi biegnie n. uszny tylny, ku dołowi gałąź dwubrzuścowa, do przodu w obrębie ślinianki przyusznej dzieli się na gg. końcowe, które tworzą splot przyuszniczy.

Zakres unerwienia n. VII:

Ślinianka przyuszna - przyusznica (glandula parotidea s. glandula parotis)

- n. uszno-skroniowy (od V3)

- końcowy odc. t szyjnej zewn. i jej podział na t skroniową powierzchowną i t. szczękową (w miąższu ślinianki t szyjna zew oddaje ponadto t. uszną tylną, a t. skroniowa powierz-chowna t. poprzeczną twarzy

- ż. zażuchwowa z dopływami (powstaje w obrębie ślinianki z połączenia ż. szczękowej z ż. skroniową powierzchowną)

- nacz. chł. i ww. chł. przyusznicze głębokie

Powierzchownie na powięzi przyuszniczej leża naczynia chłonne i ww. chł. przyusznicze powierzchowne oraz rozgałęzienia skórne n. auricularis magnus

Z przedniego brzegu ślinianki przyusznej wychodzi jej przewód ( ductus parotideus Stenoni), który biegnie powierzchownie na m. żwaczu równolegle ok. 1 cm poniżej do łuku jarzmowego , po dojściu do przedniego brzegu m. żwacza zagina się przyśrodkowo, przebija m. policzkowy i uchodzi do przedsionka jamy ustnej na brodawce przyuszniczej , na wysokości II zęba trzonowego górnego. Powyżej przewodu biegnie a. transversa faciei od a. temporalis superficialis, powyżej i poniżej przewodu biegną nacz. chł. przyusznicze, które wychodzą z miąższu ślinianki. Między ślinianką i przewodem słuchowym zewn. biegnie a. temporalis superficialis oraz n. auriculotemporalis.

Opony mózgowia

Opona miękka mózgowia (pia mater encephali)

- ściśle obejmuje mózgowie wnikając we wszystkie zagłębienia, szczeliny i bruzdy aż po ich dna i jest ściśle złączona z zewn. błoną graniczną gleju.

- pełni funkcję łącznotkankowego zrębu, który utrzymuje we właściwym kształcie miękką i plastyczną konsystencje mózgowia ( i rdzenia kręgowego)

- jest bogato unerwiona czuciowo i autonomicznie (współczulne i przywspółczulne) przez włókna pochodzące od nerwów czaszkowych i nerwów rdzeniowych, nerwy te prawdopodobnie kontrolują regulacje naczyniową a tym samym krążenie PMR i ciśnienie wewnątrzczaszkowe, bodźce mechaniczne (krojenie dotyk) nie wywołują uczucia bólu w przeciwieństwie do opony twardej.

Opona pajęcza mózgowia (arachnoidea)

- jest to delikatna przeźroczysta błona nieunaczyniona i nieunerwiona

- przylega do ścian jamy czaszki wysłanej oponą twardą ,dostosowując się do kształtu ścian jamy czaszki a nie mózgowia

- przechodzi ona nad bruzdami i szczelinami mózgowia, łącząc się z oponą miękką beleczkami i przegrodami łącznotkankowymi (dzięki nim mózgowie jest unieruchomione wewnątrz opon „jak Guliwer przez liliputy”)

- w pajęczynówce mózgowia występują grzybowate zgrubienia zwane ziarnistościami pajęczynówki (granulomationes arachnoideales Pacchioni)

- pomiędzy pajęczynówką a opona miękką znajduje się szczelinowata przestrzeń wypełniona PMR zwana przestrzenią podpajęczynówkową, w niektórych miejscach tam gdzie opon oddalają się od siebie (na podstawie mózgu i na wysokości pnia mózgu) przestrzeń ta jest obszerniejsza, nosząc nazwę zbiorników podpajeczynówki.

Opona twarda (dura mater)

- zbudowana jest z dwóch blaszek zrośniętych ze sobą są to blaszka zewn -okostnowa i blaszka wewn, oponowa mózgowia

- w obrębie czaszki blaszki opony twardej są ze sobą zrośnięte, z wyjątkiem:

1. miejsc gdzie znajdują się zatoki żylne

2. zagłębienia Meckela (cavum Meckeli)-miejsce gdzie leży zwój trójdzielny

3. wmiejscu siodła tureckiego- blaszka zewn. wyściela dół, blaszka wewn. tworzy przeponę w której znajduje się otwór dla przejścia lejka

4. w miejscach gdzie leżą woreczki śródchłonkowe na tylnej powierzchni piramidy (zakończenie przewodu śródchłonkowego)

Wypustki (fałdy) opony twardej - zbudowane są ze zdwojenia blaszki wewn

opony twardej, wśród nich wyróżnia się: sierp mózgu (falx cerebri), namiot

móżdzku (tentorium cerebelli), sierp móżdzku (falx cerebelli), przepona siodła

(diaphragma sellae).

- w przyczepie do sklepienia czaszki sierp zawiera zatokę strzałkową górną, w wolnym dolnym brzegu zatokę strzałkową dolną

- w dole tylnym czaszki sierp mózgu łączy się z namiotem móżdżku wzdłuż miejsca połączenia biegnie zatoka prosta

Ⴗ namiot móżdżku - biegnie w płaszczyźnie poziomej oddzielając półkule mózgu od półkuli móżdżku. Przyczep rozpoczyna się na guzowatości potylicznej wewn. i biegnie dalej obustronnie wzdłuż brzegu bruzdy zatoki poprzecznej kości potylicznej, brzegu górnego piramidy kości skroniowej i dochodzi do wyrostka pochyłego przedniego skrzydła mniejszego kości klinowej i wyrostka pochyłego tylnego. W odcinku przednim namiotu móżdżku znajduje się jego wcięcie (incisura tentorii) dla przejścia pnia mózgu (dokładnie we wcięciu leży śródmózgowie). Przyczep namiotu do kości potylicznej zawiera zatokę poprzeczną.

Unaczynienie opony twardej

- opona twarda ma swoje własne naczynia krwionośne w przeciwieństwie do opony rdzenia kręgowego, która ma unaczynienie wspólne z unaczynieniem rdzenia. Jest ono całkowicie oddzielone od zaopatrzenia mózgowia, ani jedno naczynie krwionośne opony nie przechodzi do mózgowia. Odpowiednio do dwuwarstwowej budowy opony twardej również naczynia układają się w dwie warstwy, naczynia oponowe przebiegające w warstwie okostnowej są znacznie silniejsze i na wewnętrznej powierzchni kości mózgoczaszki wywołują wyciski w postaci bruzd tętniczych. Układ tętniczy opony twardej mózgowia tworzą tt. oponowe pochodzące głownie od t. szyjnej zewn., tylko w dole przednim czaszki oponę zaopatrują gałęzie od t. szyjnej wewn.

- parzysta t. oponowa przednia od t. sitowej przedniej od t. ocznej od t. szyjnej wewn.

- parzysta g. czołowa od t. oponowej środkowej

- parzysta t. oponowa środkowa od t. szczękowej od t. szyjnej zewn., która wchodzi do środkowego dołu czaszki przez foramen spinosum i dzieli się na g. przednią czołową (dla opony twardej przedniego i środkowego dołu) i g. tylną ciemieniową (dla opony twardej tylnego i środkowego dołu czaszki)

- gg. oponowe od t łzowej od t ocznej

- t. oponowa dodatkowa od t szczękowej lub od t oponowej środkowej

- parzysta t. oponowa tylna od t gardłowej wstępującej wchodzi do tylnego dołu czaszki przez foramen jugulare

- g. ciemieniowa t. oponowej środkowej

- g. oponowa t. potylicznej od t. szyjnej zewn.

- g. oponowa t. kręgowej od t. podobojczykowej

Żyły opony twardej mózgowia przeważnie podwójnie towarzyszą tętnicom

Unerwienie opony twardej

- czuciowe, pochodzi ze wszystkich trzech gałęzi n. trójdzielnego, a także od gałęzi n. błędnego, i n podjęzykowego (V1, V2, V3, X, XII) oraz od trzech górnych nerwów rdzeniowych szyjnych (C1, C2, C3).

- g. oponowa n. żuchwowego

- g. oponowa n błędnego ( X)

- g. oponowa n żuchwowego (V3)

- g. oponowa n podjęzykowego (XII)

- nn. rdzeniowe szyjne C1-C3

Zatoki żylne opony twardej (sinus venosus durae matris)

- zatoka żylna opony twardej to przestrzeń pomiędzy dwiema blaszkami opony twardej wysłana śródbłonkiem i wypełniona krwią żylną, zatoka różni się od żyły brakiem mięśniówki i brakiem zastawek. Otrzymują krew żylną poprzez tzw. żyły mostkowe. Wyróżnia się dwa zespoły zatok : górny i dolny

Górny zespół zatok

- punktem centralnym górnego zespołu zatok jest spływ zatok (confluens sinuum) leżący na guzowatości potylicznej wewn.

- do spływu zatok uchodzą:

1. nieparzysta zatoka strzałkowa górna (sinus sagittalis superior), która biegnie w górnym wypukłym brzegu sierpa mózgu, zaczyna się przy otworze ślepym k. czołowej i dochodzi do guzowatości potylicznej wewn. do spływu zatok

2. nieparzysta zatoka prosta (sinus rectus) powstająca przez połączenie zatoki strzałkowej dolnej i żyły wielkiej Galena. Biegnie ona na granicy sierpa mózgu i namiotu móżdżku

- krew odpływa ze spływu zatok przez:

1. parzyste zatoki poprzeczne (sinus transversi), które przedłużają się w zatoki esowate (sinus sigmoidei), a te przechodzą w opuszki żył szyjnych wewnętrznych.

2. nieparzysta zatokę potyliczną (sinus occipitalis), która biegnie wzdłuż grzebienia potylicznego wewnętrznego ,a następnie dzieli się na dwie zatoki brzeżne (sinus marginalis) otaczające otwór potyliczny wielki i uchodzące do splotów żylnych kręgowych wewnętrznych i częściowo do żył szyjnych wewnętrznych.

- z całego zespołu górnego krew odpływa również do żył powierzchownych czaszki przez tzw. żyły wypustowe oraz sploty żylne.

Żyły wypustowe to krótkie połączenia między układem żylnym zewnątrz i wewnątrz czaszkowym, przechodzące przez specjalne otwory w kościach czaszki, stanowią one zabezpieczenie przed przepełnieniem wewnętrznej przestrzeni żylnej, ich liczba jest zmienna, do ważniejszych należą:

1. żyła wypustowa ciemieniowa (v. emissaria parietalis) przechodząca przez otwór ciemieniowy, łączy zatokę strzałkową górną z ż skroniową powierzchowną

2. żyła wypustowa sutkowa v. emissaria mastoidea) przechodząca przez otwór sutkowy k. skroniowej łączy zatokę esowatą z ż. potyliczna lub z uszna tylną.

3 żyła wypustowa kłykciowa (v. emissaria condylaris) przechodząca przez kanał kłykciowy kości potylicznej łączy zatokę esowatą ze splotem żylnym kręgowym zewn. oraz czasem z ż kręgową.

4 żyła wypustowa potyliczna (v. emissaria occipitalis) przechodząca przez otwór potyliczny łączy zatokę poprzeczną lub spływ zatok z ż potyliczną

Sploty żylne. sploty żylne kanałów kostnych są również połączeniami układu żylnego wewnątrz i zewnątrz czaszkowego, od żył wypustowych różnią się głównie tym że ich ściany nie są ściśle zrośnięte z kością

1. splot żylny kanału n. podjęzykowego (plexus venosus canalis hypoglossi) oplata n. podjęzykowy w kanale n. podjęzykowego i łączy zatokę potyliczną i splot kręgowy wewn. z opuszką górną ż szyjnej wewn.

Dolny zespół zatok

Układ dolny zatok jest parzysty. Centralnym punktem jest zatoka jamista, która łączy się z drugostronną poprzez zatoki międzyjamiste przednią i tylną (sinus intercavernosi anterior et posterior), leżące na przednim i tylnym obwodzie dołu przysadki. Zatoka jamista (sinus cavernosus) -parzysta, leży po obu stronach siodła tureckiego w sulcus caroticus na podstawie skrzydła większego k. klinowej, biegnie ona od szczeliny oczodołowej górnej aż do szczytu cz. skalistej k. skroniowej.

p r z e z ś w i a t ł o zatoki jamistej przechodzi: t. szyjna wewn., splot współczulny wokół t szyjnej wewn. zwany w tym miejscu splotem jamistym, n odwodzący (VI). Twory te objęte śródbłonkiem zatoki otacza krew zatoki jamistej choć nie opłukuje ich bezpośrednio.

w ś c i a n i e b o c z n e j zatoki jamistej biegną : n. III, n. IV , n. V1, n. V2.

Do zatoki jamistej uchodzą:

1. zatoka klinowo ciemieniowa (sinus sphenoparietalis) biegnąca wzdłuż wolnego brzegu skrzydła mniejszego kości klinowej począwszy od kąta klinowego k ciemieniowej powstaje z żył powierzchni półkul mózgu

2. żyła oczna górna

3. gałąź górna żyły ocznej dolnej

Krew z zatoki jamistej odpływa przez

1. zatokę skalistą górną (sinus petrosus superior) - do zatoki esowatej, zatoka ta biegnie ku tyłowi i bocznie wzdłuż górnego brzegu części skalistej (piramidy) kości skroniowej w przyczepie namiotu móżdżku

2. zatokę skalistą dolną (sinus petrosus inferior) - do opuszki ż szyjnej wewn., zatoka ta biegnie wzdłuż tylnego brzegu piramidy k skroniowej w swojej bruździe do części przyśrodkowej otworu szyjnego

3. splot żylny podstawny (plexus venosus basilaris) nieparzysty do splotów żylnych kręgowych wewn.

4. splot żylny otworu owalnego (plexus venosus foraminis ovalis) do splotu żylnego skrzydłowego

5. splot żylny szyjno-tętniczy (plexus venosus caroticus) do splotu żylnego skrzydłowego

6. żyłą wypustową otworu poszarpanego (v. emissaria foraminis lacerum) do splotu żylnego skrzydłowego

Żyły śródkościa (vene diploicae)

- biegną w istocie gąbczastej kości czaszki, nie posiadają zastawek, przymocowane są pasmami tkanki łącznej do ścian kanalików w których biegną, maja więc światło stale otwarte podobnie jak zatoki żylne opony twardej

- zbierają krew z zawartości kości czaszki, ze szpiku i obu blaszek kostnych, a odprowadzają krew w dwóch kierunkach: do zatok żylnych opony twardej oraz do zewnętrznych żył czaszki. Zazwyczaj wyróżnia się 3 ich grupy: przednią - czołową, środkową - skroniową, tylną - potyliczną.

1. ż. śródkościa czołowa rozgałęzia się w przedniej cz. czaszki, uchodzi do żyły nadoczodołowej oraz do zatoki strzałowej górnej

2. ż. śródkościa skroniowa przednia uchodzi do jednej z żył skroniowych głębokich i do zatoki klinowo ciemieniowej

3. ż. śródkościa skroniowa tylna biegnie w kości ciemieniowej oraz cz. łuskowej k skroniowej,przez ż wypustową sutkową do ż potylicznej lub ż usznej tylnej oraz do zatoki poprzecznej

4. ż. śródkościa potyliczna biegnie w tylnej cz. czaszki i przez ż wypustową potyliczną uchodzi do z potylicznej oraz do zatoki poprzecznej

Zespolenia między krążeniem wewnątrz- i zewnątrzczaszkowym

1. żż. oczne, które z jednej strony kończą się w zatoce jamistej i splocie skrzydłowym z drugiej zespalają się ż. twarzową

2. żż .kręgosłupa. Zatoka potyliczna oraz splot podstawny zespalają się ze splotami kręgowymi wewn., droga ta wystarcza do odprowadzenia krwi z jamy czaszki po podwiązaniu t szyjnej wewn

3. żż. śródkościa: czołowa, skroniowa przednia, skroniowa tylna, oraz potyliczna które łączą zatoki opony twardej z żż. zewnątrzczaszkowymi

4. żż. wypustowe: ciemieniowa, sutkowa, kłykciowa, potyliczna, otworu poszarpanego, łączą j.w.

5. sploty żylne kanałów kostnych : otworu owalnego, kanału t szyjnej, kanału n podjęzykowego.

IV

NARZĄD WZROKU ( organum visus )

Zaliczamy do niego oczy ( oculi ) oraz narządy dodatkowe ( organa oculi accessoria ). Oko obejmuje gałkę oczną ( bulbus oculi ) oraz nerw wzrokowy ( nervus opticus ) łączący ją z mózgowiem. Do narządów dodatkowych czyli pomocniczych oka zaliczamy: urządzenia kierunkowe - czyli mięśnie gałki ocznej, urządzenia ochronne, powięzie oczodołu, powieki, spojówka, narząd łzowy.

Gałka oczna ( bulbus oculi )

Pod względem budowy w gałce ocznej wyróżnia się: ścianę gałki ocznej;

zawartość gałki ocznej.

Ściana gałki ocznej

Ścianę gałki ocznej tworzą trzy warstwy, idąc od zewnątrz do wewnątrz są to:

  1. błona zewnętrzna - o budowie włóknistej, zwana też błoną włóknistą ( tunica fibrosa ), w której wyróżnia się rogówkę i twardówkę;

  2. błona środkowa - która równocześnie jest warstwą naczyniową, mięśniową i barwnikową, zwana błoną naczyniową ( tunica vasculosa ), w której wyróżnia się naczyniówkę, ciało rzęskowe i tęczówkę;

  3. błona wewnętrzna - nerwowa, utworzona przez włókna nerwu wzrokowego i elementy światłoczułe ( czopki i pręciki ), zwana błoną nerwową ( tunica nervosa ) lub siatkówką ( retina ).

Błona włóknista

ROGÓWKA ( cornea )

  1. nabłonek przedni;

  2. blaszka graniczna przednia Bowmana;

  3. istota właściwa;

  4. blaszka graniczna tylna Descemeta;

  5. nabłonek tylny, zwany też śródbłonkiem komory przedniej.

TWARDÓWKA ( sclera )

Błona naczyniowa

NACZYNIÓWKA ( choroidea )

CIAŁO RZĘSKOWE ( corpus ciliare )

TĘCZÓWKA ( iris )

  1. blaszka brzeżna przednia tęczówki - utworzona przez regularnie ułożone komórki zrębu (dawniej zwana śródbłonkiem komory przedniej, ale mikroskopia elektronowa nie wykazała w niej obecności komórek śródbłonka);

  2. zrąb tęczówki,

  1. komórki barwnikowe - tworzą nabłonek barwnikowy tęczówki, pokrywający jej tylną powierzchnię, zbudowany z dwóch warstw tych komórek. Ponadto komórki barwnikowe leżą luźno w zrębie. Warstwa przednia nabłonka barwnikowego jest przedłużeniem nabłonka barwnikowego siatkówki, tylna zaś przedłużeniem właściwej siatkówki i stanowi część tęczówkową siatkówki ( pars iridica retinae ). Przy całkowitym braku barwnika zwanym bielactwem ( albinismus ) tęczówka prześwieca czerwonawo i źrenica ma wygląd czerwony. Barwa tęczówki zależy od ilości barwnika w przedniej warstwie zrębu - tj. w blaszce brzeżne przedniej tęczówki; jeśli jest go bardzo dużo - tęczówka ma barwę brązową, w oczach niebieskich przez cienką i pozbawioną barwnika warstwę przednią zrębu prześwieca tylna powierzchnia barwnikowa siatkówki.

  2. mięśnie tęczówki:

Adaptacja

Zdolność widzenia przy różnym natężeniu światła. Przy małym natężeniu światła kurczy się mięsień rozwieracz źrenicy i źrenica poszerza się. Przy dużym natężeniu światła kurczy się mięsień zwieracz źrenicy zwężając źrenicę. Jeżeli zatem z jasnego pomieszczenia wchodzi się do ciemnego, następuje rozszerzenie źrenicy wskutek skurczu mięśnia rozwieracza źrenicy, co umożliwia padanie większej ilości światła na siatkówkę, w której pręcikach pojawia się w ciemności czerwony barwnik - rodopsyna. Jeżeli sytuacja jest odwrotna, wówczas kurczy się mięsień zwieracz źrenicy, źrenica zwęża się i na siatkówkę pada mniejsza ilość światła, co zapobiega zjawisku olśnienia czyli nadmiernemu rozpadowi rodopsyny pod wpływem światła o dużym natężeniu.

Akomodacja

Jest to zdolność ostrego widzenia przedmiotów położonych w różnych odległościach. Podczas patrzenia na przedmioty położone blisko kurczy się mięsień Müllera, więzadło Zinna rozluźnia się i soczewka dzięki własnej sprężystości zwiększa swą wypukłość i załamuje promienie świetlne tak że ostry obraz pada na siatkówkę. Podczas patrzenia na przedmioty leżące daleko, kurczy się mięsień Brückego, więzadło Zinna napina się, rozciągana soczewka zmniejsza swą wypukłość, tj. ulega spłaszczeniu i odpowiednio załamuje światło.

Błona nerwowa = siatkówka ( retina )

Dno oka

Włókna nerwowe pochodzące z okolicy plamki żółtej siatkówki, zwane włóknami plamkowo-tarczowymi lub pęczkiem tarczowo-plamkowym ( fasciculus papillomacularis ) zajmują część skroniową ( boczną ) tarczy nerwu wzrokowego. Na przekroju ma on kształt trójkąta ze szczytem zwróconym do środka nerwu. Dopiero w odległości 12 - 15 mm za gałką oczną wiązka ta wchodzi do środka pnia nerwowego i biegnie wzdłuż jego osi do skrzyżowania wzrokowego.

Zawartość gałki ocznej

- zawartość gałki ocznej stanowią: soczewka, ciało szkliste i ciecz wodnista

Soczewka (lens)

- jest strukturą przeźroczystą, dwuwypukłą, silnie załamującą światło. Położona jest między tęczówką leżącą z przodu, a ciałem szklistym położonym z tyłu. Powierzchnia przednia jest zwrócona do komory przedniej gałki ocznej i styka się z brzegiem źrenicznym tęczówki. Powierzchnia tylna - silniej wypukła - leży w dole ciała szklistego. Te dwie powierzchnie schodzą się na obwodzie na zaokrąglonym brzegu soczewki czyli równiku soczewki. Punkt środkowy przedniej i tylnej pow. soczewki stanowi biegun przedni i tylny, a linia łącząca oba bieguny jest osią soczewki (axis lentis). Soczewka objęta jest sprężystą torebką (capsula lentis), która daje się usunąć. W soczewce wyróżnia się obwodowo położoną korę (cortex lentis) - bezbarwną oraz leżące w części środkowej jądro (nucleus lentis) - barwy żółtej lub brunatnej, z wiekiem twardniejące.

- soczewka utrzymywana jest w swoim położeniu za pomocą więzadła rzęskowego (lig. ciliare Zinni) zwanego obwódką rzęskową (zonula ciliaris), która rozpościera się od strefy przyrównikowej soczewki do ciała rzęskowego. Jest ono utworzone przez cienkie włókna obwódkowe (fibrae zonulares),między którymi znajdują się niewielkie przestrzenie zwane przestrzeniami obwódkowymi Petita.

Ciało szkliste (corpus vitreum)

- jest przeźroczystą bezbarwną masą galaretowatą, która wypełnia przestrzeń gałki ocznej, znajdującą się za soczewką. Stanowi ok. 4/5 zawartości gałki ocznej. Dostosowuje się ono do kształtu otoczenia, tylna połowa jest kulista, na powierzchni przedniej, do której przylega soczewka znajduje się wgłębienie - dół ciała szklistego (fossa hyaloidea). Przez część środkową ciała szklistego od tarczy n. wzrokowego do dołu ciała szklistego biegnie przewód - kanał ciała szklistego (canalis hyaloideus), szerokości ok. 1 - 2 mm, który jest pozostałością płodowej t. ciała szklistego, biegnącej w przedłużeniu t. środkowej siatkówki, aż do soczewki. Zewnętrzna, bardziej gęsta warstwa ciała szklistego nosi nazwę błony szklistej i osłania ciało szkliste ze wszystkich stron, z wyjątkiem odcinka leżącego na podstawie ciała szklistego. Ciało szkliste odpowiada za utrzymanie prawidłowego ciśnienia wewnątrzgałkowego, które jest warunkiem zachowania prawidłowych wartości optycznych oka.

Ciecz wodnista (humor aquosus)

- wytwarzana jest częściowo przez nabłonek ciała rzęskowego, a częściowo jest przesączem krwi. Odżywia ona twory pozbawione naczyń krwionośnych; soczewkę i rogówkę i odprowadza z nich produkty przemiany materii, a także jest składową złożonego układu optycznego gałki ocznej.

- komora przednia oka (camera anterior bulbi) - ograniczenia:

od przodu tylna powierzchnia rogówki i niewielka część twardówki

od tyłu przednia powierzchnia tęczówki i część przedniej powierzchni soczewki leżąca za źrenicą

- komora tylna oka (camera posterior bulbi), ma kształt zbliżony do nieregularnego czworoboku, przez źrenicę łączy się z komorą przednią - ograniczenia:

od przodu tylna powierzchnia tęczówki

przyśrodkowo soczewka

bocznie ciało rzęskowe

od tyłu ciało szkliste

Krążenie cieczy wodnistej

- z miejsca produkcji (j.w.) ciecz wodnista dostaje się do komory oka tylnej i z niej przez źrenicę odpływa do komory oka przedniej, na obwodzie której znajduje się kąt tęczówkowo-rogówkowy (angulus iridocornealis) zwany także kątem przesącza. W kącie tym znajduje się więzadło grzebieniaste (lig. pectinatum) mające siateczki beleczek, stąd inna nazwa siateczka beleczkowa (reticulum trabeculare). Układ szczelin w utkaniu więzadła grzebieniastego nosi nazwę przestrzeni kąta tęczówkowo-rogówkowego (spatia anguli iridocornealis s. Fontanae - przestrzenie Fontany). Przez te przestrzenie ciecz wodnista odpływa do zatoki żylnej twardówki zwanej kanałem Schlemma (sinus venosus sclerae s. canalis Schlemmi) okrążającego jak pierścień rogówkę leżąc na granicy rogówkowo-tęczówkowej, stąd przez żyły wodniste (venae aquosae) ciecz wodnista odpływa do żył wirowatych. Zablokowanie kąta przesącza prowadzi do wzrostu ciśnienia cieczy wodnistej - jaskra.

Droga promienia świetlnego

- promień padający na siatkówkę przechodzi przez: rogówkę, komorę przednią gałki ocznej, źrenicę, soczewkę i ciało szkliste

- na siatkówce powstaje obraz rzeczywisty, odwrócony, pomniejszony

- największą zdolność załamywania promieni świetlnych ma rogówka, a po niej soczewka

Naczynia gałki ocznej

- w gałce ocznej wyróżnia się dwa układy naczyń krwionośnych; układ rzęskowy i układ siatkówkowy, oba układy są odgałęzieniami t. ocznej, a między nimi istnieją nieliczne tylko połączenia

układ rzęskowy

- tętnice rzęskowe zaopatrują całą błonę naczyniową, twardówkę i brzeg rogówki z sąsiadującą spojówką

- do naczyń tych należą:

- żyły zwykle nie towarzyszą tętnicom, cała krew żylna z naczyniówki, ciała rzęskowego i większej części tęczówki zbiera się w 4 - 6 żyły wirowate.

układ siatkówkowy

- t. środkowa siatkówki odchodzi od t. ocznej i wchodzi do n. wzrokowego 10-15 mm za gałką oczną, biegnie wzdłuż osi nerwu do tarczy n. wzrokowego, gdzie wychodzi na powierzchnię i dzieli się na gałąź górną i dolną, a te z kolei na tt. skroniowe siatkówki górną i dolną oraz tt. nosowe siatkówki górną i dolną. Tętniczki te biegną powierzchownie w warstwie włókien nerwowych do rąbka zębatego, dzieląc się po drodze dychotymicznie.

- żyły siatkówki nie towarzyszą tętnicom, ale obszar unaczynienia jest ten sam i dlatego mają te same nazwy. Żyła środkowa siatkówki powstaje z dwóch głównych gałęzi nieco przyśrodkowo od podziału t. środkowej siatkówki, biegnie w osi n. wzrokowego razem z tętnicom i najczęściej uchodzi do zatoki jamistej, rzadziej do z. ocznej.

Odpływ chłonki

- w gałce ocznej nie ma naczyń chłonnych, chłonka odpływa poprzez przestrzeń przynaczyniówkową, która przez gałęzie żył wirowatych i innych naczyń przebijających twardówkę uzyskuje połączenie z przestrzenią międzypochewkową położoną między twardówką a pochewką gałki ocznej.

Nerwy gałki ocznej

- pochodzą bezpośrednio od n. nosowo-rzęskowego, jako nn. rzęskowe długie prowadzące włókna czuciowe oraz od zwoju rzęskowego jako nn. rzęskowe krótkie prowadzące włókna czuciowe i autonomiczne (współczulne i przywspółczulne)

N. oczny (n. ophtalmicus)

- jest najmniejszą z trzech gałęzi n. trójdzielnego

- ma charakter czuciowy - dendryty komórek zwoju trójdzielnego

- po odejściu od zwoju biegnie w ścianie bocznej zatoki jamistej (poniżej n. IV, bocznie od n. VI) i przez szczelinę oczodołową górną wchodzi do oczodołu, gdzie dzieli się na trzy gałęzie. Jeszcze przed wejściem do oczodołu oddaje g. oponową czyli g. namiotu (r. meningeus s. r. tentorii) unerwiającą oponę twardą namiotu móżdżku oraz zatoki skalistej górnej, poprzecznej i prostej (dołu tylnego czaszki).

- gałęzie końcowe n. ocznego:

- z części nosowej odchodzą:

Zwój rzęskowy (ganglion ciliare)

- leży w głębi oczodołu, na granicy tylnej i środkowej jego trzeciej części, pomiędzy n. wzrokowym a m. prostym bocznym

- jest zwojem o charakterze przywspółczulnym, topograficznie związanym z n. ocznym

- zwój otrzymuje trzy korzenie:

- włókna pozazwojowe to nn. rzęskowe krótkie (nn. ciliares breves), które wzdłuż n. wzrokowego kierują się do gałki ocznej i po przebiciu twardówki zaopatrują naczynia twardówki i naczyniówki. W ciele rzęskowym wytwarzają splot, z którego wychodzą włókna nerwowe unerwiające m. rzęskowy oraz mm. gładkie tęczówki, które unerwione są pojedynczo; m. zwieracz źrenicy - wyłącznie P., m. rozwieracz źrenicy - wyłącznie W.

Nerw wzrokowy (n. opticus) II n. czaszkowy

  1. zarówno rozwojowo jak i czynnościowo jest zmienioną częścią mózgowia (wypustką mózgowia). Biegnie od gałki ocznej do skrzyżowania wzrokowego i prowadzi włókna nerwowe siatkówki do mózgowia. W jego przebiegu wyróżnia się cztery odcinki:

  2. odcinek wewnątrzgałkowy - dł. ok. 0.7 mm.

  3. odcinek wewątrzoczodołowy - od gałki ocznej do kanału wzrokowego, dł. ok. 30 mm.

  4. odcinek wewnątrz kanału wzrokowego - dł. ok. 5 mm.

  5. odcinek wewnąrzczaszkowy - do skrzyżowania wzrokowego, dł. ok. 10 mm.

ad. 2. - w odcinku wewnątrzoczodołowym n. wzrokowy ma przebieg esowaty, dzięki temu gałka oczna może swobodnie wykonywać swe ruchy. Ten nadmiar długości zabezpiecza też włókna nerwowe przed uszkodzeniem w przypadku znacznego wytrzeszczu. W oczodole i kanale wzrokowym nerw objęty jest pochewkami odpowiadającymi oponom mózgowia; pochewką zewnętrzną, środkową i wewnętrzną. W kanale wzrokowym opona twarda mózgowia rozszczepia się na dwie warstwy: zewnętrzna przechodzi w okostną oczodołu, a wewnętrzna okrywa n. wzrokowy. Między pochewką zewnętrzną a środkową znajduje się przestrzeń międzypochewkowa (spatium intervaginale - odpowiada przestrzeni podtwardówkowej w obrębie czaszki) nie mająca większego znaczenia dla komunikacji z odpowiednią przestrzenią wewnątrzczaszkową. Nato-miast płyn krążący w przestrzeni między pochweką środkową a wewnętrzną (odpowiadającej przestrzeni podpajęczynówkowej) nieprzerwanie łączy się z podpajęczynówkowym płynem wewnątrzczaszkowym.

Mięśnie oczodołu

Mięśnie gałki ocznej

- gałką oczną porusza 6 mięśni; 4 mięśnie proste (przyśrodkowy, boczny, górny i dolny) oraz 2 mięśnie skośne (górny i dolny)

- mięśnie te wykonują zawsze ruchy obrotowe, przy czym gałka oczna nie zmienia miejsca swego położenia

- wszystkie mięśnie proste oka oraz m. skośny górny mają przyczep początkowy w szczycie oczodołu, w pierścieniu ścięgnistym wspólnym (anulus tendineus communis Zinni) dookoła ujścia kanału wzrokowego oraz przylegającej przyśrodkowej części szczeliny oczodołowej górnej. W pierścieniu tym rozpoczyna się również m. dźwigacz powieki górnej. M. skośny dolny rozpoczyna się na dolnej ścianie oczodołu tuż za brzegiem podoczodołowym.

- przyczepy końcowe mm. prostych znajdują się na twardówce, nieco do przodu od równika gałki oczne. M. skośny górny przechodzi przez bloczek i przyczepia się do twardówki ku tyłowi od równika gałki ocznej, w ćwiartce górno-bocznej. M. skośny dolny przyczepia się do twardówki ku tyłowi od równika gałki ocznej, w ćwiartce dolno-bocznej.

- czynność:

- unerwienie: m. prosty boczny - n. VI

m. skośny górny - n. IV ; pozostałe mięśnie - n. III

Inne mięśnie oczodołu

1. m. dźwigacz powieki górnej (m. levator palpebrae superioris)

Pp: pierścień ścięgnisty wspólny

Pk: jego wachlarzowate ścięgno dzieli się na dwie blaszki; powierzchowną i głęboką, kończące się w powiece górnej, blaszka głęboka zawiera włókna mięśniowe gładkie tworzące m. tarczkowy górny

F: unosi powiekę górną

N: g. górna n. okoruchowego (n. III)

2. m. oczodołowy (m. orbitalis)

- jest m. gładkim, jego włókna, głownie o przebiegu poprzecznym, rozpięte są nad szczeliną oczodołową dolną

F: prawdopodobnie odgrywa pewną rolę w wysuwaniu gałki ocznej do przodu

N: unerwienie pochodzi od cz. współczulnej układu autonomicznego

Pierścień ścięgnisty wspólny

- przez pierścień ten przechodzą: t. oczna

n. wzrokowy (n. II)

n. okoruchowy (n. III)

n. odwodzący (n. VI)

n. nosowo-rzęskowy (od n. ocznego - n. V1)

włókna współczulne ze splotu jamistego

Nerwy gałkoruchowe (III, IV i V)

Nerw okoruchowy (n. oculomotorius) - n. III

- ma charakter ruchowy i przywspółczulny

- jądro ruchowe - jądro główne (nucl. principalis n. III) leży w nakrywce śródmózgowia, do przodu od wodociągu mózgu Sylwiusza, na poziomie wzgórków górnych

- jądro przywspółczulne - jądro dodatkowe - jądro Westphala - Edingera leży przyśrodkowo i ku tyłowi od jądra ruchowego

- nerw III wychodzi z pnia mózgu w dole międzykonarowym, powyżej górnego brzegu mostu dwiema grupami włókien: grupa przyśrodkowa wychodzi z bruzdy przyśrodkowej odnogi mózgu, grupa boczna wychodzi tuż obok z odnogi mózgu. Oba pęczki łączą się i biegną do przodu i w stronę boczną między t. górną móżdżku a t. tylną mózgu. Bocznie od wyrostka pochyłego tylnego nerw przebija oponę twardą i biegnie w górnym brzegu ściany bocznej zatoki jamistej do szczeliny oczodołowej górnej, przez którą wchodzi do oczodołu. Po przejściu przez wspomnianą szczelinę przechodzi przez pierścień ścięgnisty wspólny, przyśrodkowo od n. VI i nosowo-rzęskowego. Zaraz po wejściu do oczodołu n. III dzieli się na dwie gałęzie: słabszą g. górną (biegnie do przodu i ku górze bocznie od n. wzrokowego do m. dźwigacza powieki górnej i m. prostego górnego, które unerwia) i silniejszą g. dolną, która unerwia m. prosty przyśrodkowy, m. prosty dolny i m. skośny dolny. Od gałęzi zaopatrującej m. skośny dolny odchodzą włókna do zwoju rzęskowego, stanowiąc jego korzeń przywspółczulny, w zwoju tym kończą się synapsami z kom. zwoju i jako wł. pozazwojowe w nn. rzęskowych krótkich podążają do gałki oczne. Nerwy te biegną do przodu między twardówką a naczyniówką, w ciele rzęskowym wytwarzają splot rzęskowy i unerwiają m. zwieracz źrenicy i m. rzęskowy.

Nerw bloczkowy (n. trochlearis) - n. IV

- ma charakter ruchowy

- jądro ruchowe leży w nakrywce śródmózgowia, bezpośrednio poniżej jądra n. III, do przodu od wodociągu mózgu Sylviusza, na wysokości wzgórków dolnych.

- neuryty tego jądra biegną w kierunku grzbietowym, przechodzą na str. przeciwną i pnia mózgu wychodzą ku dołowi od wzgórka dolnego blaszki pokrywy a bocznie od wędzidełka zasłony rdzeniowej górnej. Następnie n. IV obejmuje łukowato konar mózgu, kierując się na powierzchnię podstawną mózgowia, biegnie do tyłu od wyrostka pochyłego tylnego i pod przednim pasmem namiotu móżdżku przebija oponę twardą (porus n. trochlearis). Następnie biegnie do przodu w ścianie bocznej zatoki jamistej (poniżej n. III i nad n. V1), następnie krzyżuje n. III po jego bocznej stronie i przez szczelinę oczodołową górną wstępuje do oczodołu bocznie i ku górze od pierścienia ścięgnistego wspólnego. W oczodole dochodzi do m. skośnego górnego unerwiając go.

Nerw odwodzący (n. abducens) - n. VI

- ma charakter ruchowy

- jądro ruchowe leży w części grzbietowej mostu, na dnie dołu równoległobocznego we wzgórku n. twarzowego.

- neuryty komórek tego jądra biegną do przodu i ku dołowi i w pobliżu linii pośrodkowej wychodzą z mózgowia na dolnym brzegu mostu, między nim a piramidą rdzenia przedłużonego.

- po wyjściu z mózgowia nerw ten biegnie w zbiorniku podpajęczynówkowym mostu leżąc na stoku kości klinowej, następnie w pobliżu szczytu piramidy k. skroniowej przechodzi przez szczelinę opony twardej i wchodzi do zatoki jamistej, w której biegnie poniżej i nieco bocznie od t. szyjnej wewnętrznej, otoczony śródbłonkiem zatoki. Po wyjściu z zatoki jamistej przechodzi przez szczelinę oczodołową górną i pierścień ścięgnisty wspólny do oczodołu, gdzie biegnie po stronie bocznej n. wzrokowego do m. prostego bocznego gałki ocznej, unerwiając go.

Powieki (palpebrae)

- są to ruchome fałdy skórno-mięśniowe pokrywające gałkę oczną od przodu stanowiąc jej ochronę. Granicę powieki górnej stanowi brew (supercilium) umieszczona wzdłuż łuku brwiowego kości czołowej. Brew zbudowana jest ze skóry zawierającej liczne gruczoły łojowe i potowe oraz mocne włosy. Granica powieki dolnej jest słabo zaznaczona i odpowiada dolnej granicy oczodołu.

- w obu powiekach odróżniamy powierzchnię przednią - skórną i powierzchnię tylną - spojówkową, jedna przechodzi w drugą na wolnym brzegu powieki. Przestrzeń między wolnymi brzegami powiek stanowi szpara powiek (rima palpebrarum)

- powieki łączą się ze sobą po obu końcach szpary powiek tworząc kąty oka; przyśrodkowy i boczny (angulus oculi medialis et lateralis). Samo połączenie powiek nazywa się spoidłem powiek (commissura palpebrarum medialis et lateralis). Boczny kąt oka jest ostry. Przyśrodkowy kąt oka jest zaokrąglony przyjmując kształt wcięcia podkowiastego, wcięcie to ogranicza małą trójkątną przestrzeń, tzw. jeziorko łzowe (lacus lacrimalis), w którym znajduje się mięsko łzowe (caruncula lacrimalis). U podstawy tego wcięcia, na brzegu wolnym powiek istnieje małe wzniesienie, tzw. brodawka łzowa (papilla lacrimalis) z punktem łzowym (punctum lacrimale) na jego szczycie.

- na wolnym brzegu powieki, szerokości ok. 2 mm odróżniamy krawędź przednią i tylną. Krawędzie przednie powiek są nieco zaokrąglone, z krawędzi tych wyrastają łukowato dość twarde włosy - rzęsy (cilia), ustawione zwykle w 2-3 rzędy. Krawędzie tylne powiek zwrócone są do gałki ocznej, do przodu od nich znajduje się rząd drobnych otworków - ujść gruczołów tarczkowych.

- idąc od zewnątrz do wewnątrz w powiece wyróżnia się następujące warstwy:

- otwieranie i zamykanie szpary powiek odbywa się wskutek naprzemiennego skurczu i rozkurczu m. dźwigacza powieki górnej, mm. tarczkowatych oraz m. korężnego oka.

Spojówka (tunica conjunctiva)

- jest to delikatna błona śluzowa pokrywająca tylną powierzchnię powiek i przednią powierzchnię gałki ocznej

- wyróżniamy w niej 3 części: spojówkę powiek, spojówkę gałki ocznej, sklepienie spojówki.

- cała powierzchnia wysłana przez spojówkę tworzy jeden wspólny rozległy worek spojówkowy

Narząd łzowy (apparatus lacrimalis)

- tworzą gruczoł łzowy oraz drogi odprowadzające (kanaliki łzowe, woreczek łzowy i przewód nosowo-łzowy).

Gruczoł łzowy (glandula lacrimalis)

-leży w przedniej części oczodołu, w dole gruczołu łzowego na górno-bocznej ścianie oczodołu i jest podzielony przez ścięgno m. dźwigacza powieki górnej na część oczodołową- większą i znacznie mniejszą część powiekową, tylko w tyle obie części są ze sobą połączone. Część powiekowa przylega do górnego sklepienia spojówki i do bocznego kąta oka, można ją obserwować po odwinięciu powieki górnej. Z tego gruczołu łzy odpływają przez 10-12 przewodzików odprowadzających do górnego sklepienia spojówki (w sklepieniu tym mają swe ujścia). Dzięki ruchowi powiek i gałki ocznej są one rozprowadzane po rogówce i spływają do dolnego sklepienia spojówki i dalej w kierunku przyśrodkowego kąta oka do jeziorka łzowego, leżącego na mięsku łzowym. Stąd łzy odpływają przez punkty łzowe leżące na brodawkach łzowych na brzegu wewn. (krawędzi tylnej) powiek do kanalików łzowych: górnego i dolnego, a następnie do woreczka łzowego leżącego na przyśrodkowej ścianie oczodołu w dole woreczka łzowego. W kanaliku łzowym wyróżnia się dwie części początkową pionową i końcową poziomą. W miejscu połączenia obu części znajduje się bańka kanalika łzowego. Z woreczka łzowego wychodzi przewód nosowo-łzowy długości ok. 15 mm który biegnie ku dołowi i nieco bocznie (linię przebiegu wskazuje linia łącząca wewnętrzny kąt oka z I zębem trzonowym) w kostnym kanale nosowo-łzowym i uchodzi do przewodu nosowego dolnego.

Droga wydzielnicza dla gruczołu łzowego

Neuryty jądra ślinowego górnego leżącego w moście biegną w nerwie pośrednim, włókna drogi wydzielniczej przechodzą tranzytem przez zwój kolanka i odłączają się od n. pośredniego biegnąc dalej w n. skalistym większym

Nerw skalisty większy łączy się z n skalistym głębokim w nerw kanału skrzydłowego Widiusza, który dochodzi do zwoju skrzydłowo-podniebiennego. W zwoju tym włókna przywspółczulne kończą się synapsami z komórkami tego zwoju. Neuryty komórek zwoju skrzydłowo-podniebiennego biegną dalej z n. jarzmowym, który przez szczelinę oczodołową dolną wchodzi do oczodołu i tu oddaje gałąź łączącą z n. łzowym, która dochodzi do dolnej gałęzi n. łzowego i z nią do gruczołu łzowego.

Zawartość oczodołu:

1. gałka oczna wraz z zawartością: soczewka, ciało szkliste, ciecz wodnista

2. mm gałki ocznej- aparat ruchowy gałki ocznej

3. inne mm oczodołu ;m. dźwigacz powieki górnej, m. oczodołowy

4. powięzie mięśniowe

5. pochewka gałki ocznej

6. ciało tłuszczowe oczodołu

7. gruczoł łzowy wraz z przewodami odprowadzającymi

8. jeziorko łzowe na mięsku łzowym

9. punkty łzowe znajdujące się na brodawkach łzowych w przyśrodkowym brzegu powieki górnej i dolnej

10. kanaliki łzowe i woreczek łzowy

11. przegroda oczodołowa

12. tarczki w obrębie powiek

13. a. ophtalmica z rozgałęzieniami

14. v. ophtalmica superior et inferior z dopływami, v. ophtalmica sup. uchodzi do sinus cavernosus, v. ophtalmica inf. dzieli się na g. górną - uchodzi do sinus cavernosus i g. dolną - uchodzi do plexus venosus pterygoideus

15. a. et v. infraorbitalis

16. n opticus- II

17. n oculomotorius- III

18. n trochlearis -IV

19. gg. n. ocznego (n. V1), na które nerw ten dzieli się przed wejściem do oczodołu: n. lacrimalis, n. frontalis, n. nasolacrimalis

20. n. abducens -VI

21. n. zygomaticus

22. n. infraorbitalis

23. rr. orbitales ganglion pterygopalatini

VI

Tętnica szczękowa (a. maxillaris)

- jest jedną z dwóch końcowych gałęzi tętnicy szyjnej zewnętrznej, odchodzi od niej w dole zażuchwowym, na poziomie szyjki żuchwy.

- w jej przebiegu wyróżniamy trzy części:

  1. część żuchwowa - w dole zażuchwowym

  2. część skrzydłowa - w dole podskroniowym

  3. część skrzydłowo-podniebienna - w dole skrzydłowo-podniebiennym

Część żuchwowa - oddaje 4 gałęzie:

przednią - g. czołową, która przechodzi do przedniego dołu czaszki. Unaczynia ona oponę twardą przedniego dołu czaszki i części przedniej dołu środkowego.

tylną - g. ciemieniową, która przechodzi do tylnego dołu czaszki. Unaczynia ona oponę twardą tylnego dołu czaszki i części tylnej dołu środkowego.

- na swym przebiegu t. oponowa środkowa oddaje: g. oponową dodatkową, g. skalistą oraz t. bębenkową górną

Część skrzydłowa - oddaje 4 gałęzie:

Część skrzydłowo-podniebienna - oddaje 5 gałęzi:

Nerw trójdzielny (n. trigeminus) - n. V

- ma charakter czuciowy i ruchowy; włókna czuciowe nazywamy częścią większą (portio major n. trigemini), a ruchowe częścią mniejszą (portio minor n. trigemini).

N. szczękowy (n. maxillaris)

- druga gałąź n. trójdzielnego

- ma charakter czuciowy - dendryty zwoju trójdzielnego Gassera

- po odejściu od zwoju trójdzielnego biegnie w ścianie bocznej zatoki jamistej, następnie przez otwór okrągły wchodzi do dołu skrzydłowo-podniebiennego, gdzie dzieli się na trzy gałęzie końcowe. Jeszcze w obrębie jamy czaszki n. szczękowy oddaje g. oponową, która unerwia oponę twardą przedniego i przedniej części środkowego dołu czaszki.

- gałęzie końcowe n. szczękowego:

- gg. zębodołowe górne tylne - odchodzą od n. podoczodołowego jeszcze przed jego wejściem do oczodołu, biegną ku dołowi i do przodu i przez otworki zębodołowe (foramina alveolaria) leżące na guzie szczęki wchodzą do kanałów zębodołowych (canales alveolares) biegnących w tylnej ścianie trzonu szczęki. Gałęzie te poprzez splot zębowy górny unerwiają górne zęby trzonowe i ich dziąsła (od str. policzkowej).

- g. zębodołowa górna środkowa - odchodzi od n. podoczodołowego w obrębie bruzdy podoczodołowej, biegnie w ścianie bocznej trzonu szczęki w swoim kanaliku i poprzez splot zębowy górny unerwia górne zęby przedtrzonowe wraz z ich dziąsłami (od str. policzkowej).

- gg. zębodołowe górne przednie - odchodzą od n. podoczodołowego w obrębie kanału podoczodołowego w pobliżu otworu podoczodołowego i biegną ku dołowi w kanalikach kostnych przedniej ściany trzonu szczęki i poprzez splot zębowy górny unerwiają kieł i siekacze górne wraz z ich dziąsłami (od str. wargowej).

Wszystkie gałęzie zębodołowe górne tworzą w wyrostku zębodołowym szczęki splot zębowy górny (plexus dentalis superior) zespalający się z drugostronnym. Ze splotu tego wychodzą gg. zębowe górne, gg. dziąsłowe górne oraz gg. do błony śluzowej zatoki szczękowej.

- gałęzie końcowe n. podoczodołowego (tworzące gęsią stopkę mniejszą) unerwiają: skórę bocznej powierzchni nosa (gg. nosowe zewn.), skórę nozdrzy przednich i przedsionka nosa (gg. nosowe wewn.), skórę powieki dolnej (gg. powiekowe dolne), skórę górnej części policzka (gg. policzkowe) oraz skórę i błonę śluzową wargi górnej (gg. wargowe górne).

Zwój skrzydłowo-podniebienny (ganglion pterygopalatinum, sphenopalatinum)

- leży w dole skrzydłowo-podniebiennym do przodu od przedniego otworu kanału skrzydłowego Widiusza, nieco poniżej n. szczękowego.

- jest zwojem o charakterze przywspółczulnym, topograficznie związanym z n. szczękowym

- zwój otrzymuje trzy korzenie:

Oba nn. skaliste; większy i głęboki łączą się w obrębie kanału skrzydłowego tworząc n. kanału skrzydłowego Widiusza (n. canalis pterygoidei Vidii) czyli tzw. korzeń twarzowy (radix facialis) dochodzący do zwoju skrzydł.-podnieb.

- gałęzie odprowadzające:

N. żuchwowy (n. mandibularis)

- jest trzecią i największą gałęzią n. trójdzielnego

- ma charakter mieszany, gdyż prowadzi włókna czuciowe - dendryty komórek zwoju trójdzielnego oraz włókna ruchowe - neuryty komórek jądra ruchowego n. trójdzielnego (biegną w nim wszystkie włókna portio minor n. trigemini). Obie części łączą się ze sobą poniżej zwoju trójdzielnego.

- n. żuchwowy po odejściu ze zwoju trójdzielnego biegnie ku dołowi i przez otwór owalny opuszcza dół środkowy czaszki przechodząc do dołu podskroniowego, w którym oddaje gałąź oponową oraz dwie grupy gałęzi; przednią i tylną.

g. oponowa (r. meningeus) czyli n. kolcowy (n. spinosus) odchodzi od n. żuchwowego tuż po jego przejściu przez otwór owalny i w towarzystwie t. oponowej środkowej wchodzi przez otwór kolcowy do dołu środkowego czaszki unerwiając jego oponę twardą.

grupa przednia prowadzi głównie włókna ruchowe i tylko n. policzkowy prowadzi wł. czuciowe. Nerwy tej grupy wytwarzają krótki wspólny pień - n. żwaczy (n. masticatorius) dla mm. żwaczowych, który dzieli się na:

- n. żwaczowy (n. massetericus) przechodzi przez wcięcie żuchwy do m. żwacza unerwiając go.

- nn. skroniowe głębokie; przedni i tylny (nn. temporales profundi; anterior et posterior) dla m. skroniowego

- n. skrzydłowy boczny (n. pterygoideus lateralis) dla m. skrzydłowego bocznego

- n. skrzydłowy przyśrodkowy (n. pterygoideus medialis) dochodzi do m. skrzydłowego przyśrodkowego unerwiając go, ponadto oddaje dwie gałęzie: n. mięśnia napinacza podniebienia miękkiego oraz n. mięśnia napinacza błony bębenkowej.

- n. policzkowy (n. buccalis) - jest długą gałęzią czuciową, która między mięśniami skrzydłowymi przechodzi na powierzchnię boczną m. policzkowego i biegnąc na niej dochodzi do kąta szpary ust. Jego gałęzie końcowe przebijają m. policzkowy (ale nie unerwiają go, unerwiony przez gg. policzkowe n. VII) i unerwiają skórę oraz błonę śluzową dolnej części policzka.

grupa tylna prowadzi włókna czuciowe i tylko n. żuchwowo-gnykowy prowadzi włókna ruchowe i czuciowe. Włókna nerwowe tej grupy tworzą trzy gałęzie:

1. n. językowy (n. lingualis) - biegnie między mm. skrzydłowymi przyśrodkowo od t. szczękowej, w odcinku tym dochodzi do niego od tyłu i góry struna bębenkowa, która prowadzi włókna czuciowe (smakowe) oraz przywspółczulne (wydzielnicze) od n. twarzowego. Następnie biegnie pod dolnym brzegiem m. skrzydłowego bocznego i wstępuje między gałąź żuchwy a m. skrzydłowy przyśrodkowy. Następnie przechodzi przez trójkąt podżuchwowy, w którym oddaje korzeń czuciowy do zwoju podżuchwowego i na poziomie trzeciego dolnego zęba trzonowego wchodzi do jamy ustnej i biegnie na dnie jamy ustnej (nad m. żuchwowo-gnykowym). Dochodzi do brzegu bocznego języka i rozpada się na gałęzie końcowe - gałęzie językowe, które wnikają do języka między m. gnykowo-językowym a m. bródkowo-językowym. Na swoim przebiegu oddaje:

- gg. cieśni gardzieli (rr. isthmi faucium) zwane też gg. migdałkowymi (rr. tonsillares), które unerwiają błonę śluzową gardzieli, migdałów podniebiennych i części tylnej dna jamy ustnej.

- n. podjęzykowy (n. sublingualis) odchodzi od n. językowego przy tylnym brzegu ślinianki podjęzykowej i na jej powierzchni bocznej biegnie ku przodowi. Unerwia śliniankę podjęzykową oraz błonę śluzową części przedniej dna jamy ustnej.

- gg. językowe (rr. linguales) przez mięśnie języka wstępują na jego grzbiet i unerwiają czuciowo błonę śluzową przednich 2/3 języka.

2. n. zębodołowy dolny (n. alveolaris inferior) - biegnie ku tyłowi, dołowi i bocznie od n. językowego między mięśniem skrzydłowym bocznym i przyśrodkowym, następnie między więzadłem klinowo-żuchwowym i żuchwą po czym przez otwór żuchwy wchodzi do kanału żuchwy. Na swoim przebiegu oddaje:

- n. żuchwowo-gnykowy (n. mylohyoideus) odchodzi od n. zębodołowego dolnego przed jego wejściem do kanału żuchwy, biegnie w bruździe żuchwowo-gnykowej i dochodzi do tylnego brzegu m. żuchwowo-gnykowego i unerwia go oraz brzusiec przedni m. dwubrzuścowego. Końcowe gałęzie czuciowe dochodzą do skóry okolicy bródkowej i okolicy podbródkowej.

- przebiegając w kanale żuchwy od n. zębodołowego dolnego odchodzą włókna nerwowe tworzące splot zębowy dolny (plexus dentalis inferior) łączący się z drugostronnym. Od splotu tego odchodzą gg. zębowe dolne i gg. dziąsłowe dolne.

- n. bródkowy (n. mentalis) jest gałęzią końcową n. zębodołowego dolnego, opuszcza kanał żuchwy przez otwór bródkowy i dzieli się na gg. bródkowe (rr. mentales) unerwiające skórę okolicy bródkowej oraz gg. wargowe dolne (rr. labiales inferiores) dla skóry i błony śluzowej wargi dolnej.

3. n. uszno-skroniowy (n. auriculotemporalis) - odchodzi zwykle dwoma korzeniami z tylnego brzegu n. żuchwowego, nieco poniżej otworu owalnego. Oba korzenie obejmują t. oponową środkową po czym łączą się we wspólny pień, który od tyłu owija się dookoła wyrostka kłykciowego żuchwy i dalej biegnie ku górze do przodu od przewodu słuchowego zewnętrznego pod górną częścią ślinianki przyusznej i dochodzi do okolicy skroniowej. Na swoim przebiegu oddaje:

- gg. stawowe do stawu skroniowo-żuchwowego

- gg. naczyniowe do t. oponowej środkowej i in. tt. dołu podskroniowego

- n. przewodu słuchowego zewnętrznego (n. meatus acustici externi) dla skóry górnej i przedniej ściany przewodu. Od gałęzi górnej tego nerwu odchodzi gałąź błony bębenkowej (ramus membranae tympani) unerwiająca powierzchnię boczną błony bębenkowej.

- nn. uszne przednie unerwiają skórę bocznej powierzchni małżowiny usznej

- gg. skroniowe powierzchowne unerwiają skórę okolicy skroniowej

- gg. łączące z n. twarzowym łączą się z g. górną n. twarzowego doprowadzając do tego nerwu wł. czuciowe dla skóry policzków

- gg. łączące ze zwojem usznym prowadzą włókna czuciowe do zwoju usznego

- gg. przyusznicze wnikają do ślinianki przyusznej prowadząc włókna wydzielnicze ze zwoju usznego

Część mniejsza n. trójdzielnego (portio minor n. trigemini)

- są to neuryty wychodzące z jądra ruchowego n. trójdzielnego czyli jądra żwaczowego (nucl. masticatorius), które leży w środkowej części mostu

- początkowo część mniejsza biegnie w pniu n. trójdzielnego, następnie przechodzi tranzytem przez zwój trójdzielny i biegnie w n. żuchwowym. W dole podskroniowym część neurytów odłącza się i biegnie w n. żwaczy do mm. unerwianych przez jego gałęzie. Pozostała część biegnie dalej w n. zębodołowym dolnym i odłącza się od niego tuż przed wejściem do kanału żuchwy biegnąc w n. żuchwowo-gnykowym, który wchodzi do trójkąta podżuchwowego, gdzie biegnie wzdłuż trzonu żuchwy razem z t. podbródkową i unerwia m. żuchwowo-gnykowy i brzusiec przedni m. dwubrzuścowego.

Zwój uszny (ganglion oticum)

- leży w dole podskroniowym, pod otworem owalnym, bocznie od części chrzęstnej trąbki słuchowej, przyśrodkowo od n. żuchwowego, ku przodowi od t. oponowej środkowej

- jest zwojem o charakterze przywspółczulnym, topograficznie związanym z n. żuchwowym

- zwój otrzymuje trzy korzenie:

Długie połączenie, które biegnie ze zwoju dolnego n. IX przez n. bębenkowy, splot bębenkowy i n. skalisty mniejszy do zwoju usznego nosi nazwę zespolenia Jacobsona łączącego n. IX z n. V

- gałęzie odprowadzające:

Zwój podżuchwowy (ganglion submandibulare)

- leży w trójkącie podżuchwowym, nad ślinianką podżuchwową, pod błoną śluzową dna jamy ustnej, w pobliżu tylnego brzegu m. żuchwowo-gnykowego

- jest zwojem o charakterze przywspółczulnym, topograficznie związanym z n. językowym, z którym połączony jest dwoma pęczkami włókien; przednim i tylnym. W pęczku tylnym biegną włókna doprowadzające, a w pęczku przednim większość włókien odprowadzających zwoju.

- zwój otrzymuje trzy korzenie:

- gałęzie odprowadzające:

VII

Jama ustna (cavum oris)

- stanowi początkowy odcinek przewodu pokarmowego

- otwiera się do przodu szparą ust (rima oris), ku tyłowi poprzez cieśń gardzieli (isthmus faucium) łączy się z gardłem.

- w jamie ustnej wyróżnia się przedsionek jamy ustnej oraz jamę ustną właściwą

Przedsionek jamy ustnej (vestibulum oris)

Ograniczenia: od przodu przez wargi; górną i dolną

od boków przez policzki

od tyłu i przyśrodkowo przez wyrostki zębodołowe szczęk i część zębodołową żuchwy pokryte dziąsłami i zęby

Do przedsionka jamy ustnej uchodzą: przewody ślinianek przyusznych (prawej i

lewej), gruczoły wargowe, gruczoły policzkowe, gruczoły trzonowe

Naturalną komunikację między przedsionkiem i jamą ustną właściwą stanowi przestrzeń zazębowa (spatium retrodentale).

Wargi ust. (labia oris) górna i dolna ograniczają szparę ust. Łączą się ze sobą z prawej i lewej strony, a miejsca ich połączenia noszą nazwę kątów ust. (anguli oris), ograniczają one bocznie szparę ust., sięgającą mniej więcej od kłów lewych do prawych. W wardze wyróżniamy część skórną, część śluzową i część pośrednią, czyli czerwień wargi w obrębie której skóra przechodzi w błonę śluzową. Podłoże wargi tworzy m. okrężny ust., który w obrębie czerwieni uwypukla się haczykowato na granicy części pośredniej i skórnej.

Policzki (buccae) zajmują okolicę od kąta ust. do ucha i od łuku jarzmowego do brzegu żuchwy. Ściana przedsionka jamy ustnej w okolicy policzka składa się z 6 warstw: skóra, tkanka tłuszczowa, powięź policzkowo-gardłowa, m. policzkowy, warstwa gruczołów (gruczoły policzkowe i mniej liczne gruczoły tarczowe i gruczoły łojowe) i błona śluzowa.

Dziąsła (gingivae) stanowią tę część błony śluzowej jamy ustnej, która przylega do wyrostków zębodołowych szczęk i części zębodołowej żuchwy.

Unaczynienie przedsionka jamy ustnej:

wargi - gg. wargowe od t. twarzowej prawej i lewej, dodatkowo warga dolna przez gałęzie t. bródkowej

policzek - t. policzkowa od t. szczękowej

- t. poprzeczna twarzy od t. skroniowej powierzchownej

- t. podoczodołowa od t. szczękowej

wyrostek zębodołowy szczęki z zębami i dziąsłami: - t. zębodołowa górna tylna od t. szczękowej

- tt. zębodołowe górne przednie od t. podoczodołowej

część zębodołowa żuchwy - gg. zębowe od t. zębodołowej dolnej od t. szczękowej

Krew odpływa przez żyły towarzyszące tętnicom i dalej do ż. zażuchwowej i ż. szyjnej zewnętrznej

Chłonka odpływa pośrednio poprzez węzły chłonne podżuchwowe i podbródkowe i bezpośrednio do węzłów chłonnych szyjnych głębokich górnych.

Unerwienie przedsionka jamy ustnej:

warga dolna - gg. wargowe dolne n. bródkowego prawego i lewego

policzek - n. policzkowy od n. żuchwowego

wyrostki zębodołowe szczęk - sploty zębowe górne prawe i lewe

część zębodołowa żuchwy - splot zębowy dolny

Jama ustna właściwa ( cavum oris proprium)

Ograniczenia: od góry podniebienie twarde i miękkie

od dołu przepona jamy ustnej

od przodu i boków przez wyrostki zębodołowe szczęk i część zębodołową żuchwy pokryte dziąsłami i zęby

od tyłu jama ustna komunikuje się z częścią ustną gardła poprzez cieśń gardzieli

Podniebienie (palatum) stanowi ścianę górną jamy ustnej. Wyróżniamy w nim dwa odcinki; przedni - mający podstawę kostną - podniebienie twarde i tylny - będący fałdem utworzonym przez błonę śluzową i mięśnie - podniebienie miękkie.

Podniebienie twarde (palatum durum)

- stanowi przedni odcinek podniebienia

- utworzone jest przez wyrostki podniebienne szczęk i blaszki poziome kości podniebiennych

- pokryte jest błoną śluzową (przyrasta bezpośrednie do okostnej), która do przodu i bocznie przechodzi w dziąsła, ku tyłowi zaś w błonę śluzową podniebienia miękkiego. Pomiędzy nią a okostną znajdują się gruczoły podniebienne. Ku tyłowi od siekaczy błona śluzowa wytwarza brodawkę przysieczną (papilla incisiva), od niej biegnie ku tyłowi wąskie pasmo błony śluzowej - szew podniebienia (raphe palati). W części przedniej podniebienia, po obu stronach szwu rozchodzą się łukowato 3 lub 4 fałdy podniebienne poprzeczne (plicae palatinae transversae).

Podniebienie miękkie (palatum mole)

- stanowi tylny odcinek podniebienia, będąc przedłużeniem podniebienia twardego i z jego tylnego brzegu zwisa ku dołowi

- powierzchnia przednia (ustna) skierowana jest do jamy ustnej, powierzchnia tylna (nosowa lub gardłowa) do części nosowej gardła.

- brzeg dolny, wolny, wklęsły tworzy w linii pośrodkowej języczek (uvula), a bocznie oba łuki podniebienne;

przedni - łuk podniebienno-językowy

tylny - łuk podniebienno-gardłowy

- w podniebieniu miękkim wyróżnia się: błonę śluzową pokrywającą obie jego powierzchnie, gruczoły, mięśnie oraz rozcięgno podniebienia (aponeurosis palatina), które jako przedłużenie okostnej tworzy podstawę podniebienia miękkiego

- mięśnie podniebienia miękkiego występują w liczbie 5 par, są to:

  1. m. napinacz podniebienia miękkiego (m. tensor veli palatini)

  1. m. dźwigacz podniebienia miękkiego (m. levator veli palatini)

  2. m. podniebienno-językowy (m. palatoglossus)

  3. m. podniebienno-gardłowy (m. palatopharyngeus)

3 i 4 stanowią podłoże jednoimiennych fałdów

  1. m. języczka (m. uvulae)

F: 1 i 2 dźwigają i napinają podniebienie miękkie, rozwierają światło trąbki słuchowej

3 i 4 zwężają gardziel i cieśń gardzieli, opuszczają podniebienie miękkie

5 działąjąc jednostronnie pociąga języczek ku bokowi działając obustronnie unoszą ku górze i skracają języczek i podniebienie miękkie,

N: 1 wł. ruchowe n. żuchwowego, odchodzące od n. skrzydłowego przyśrodkowego

2 - 5 n. IX i X

Unaczynienie jamy ustnej właściwej:

wyrostek zębodołowy szczęki z zębami i dziąsłami: - t. zębodołowa górna tylna od t. szczękowej oraz

- tt. zębodołowe górne przednie od t. podoczodołowej

część zębodołowa żuchwy - gg. zębowe od t. zębodołowej dolnej od t. szczękowej

podniebienie twarde - tt. podniebienne większe od t. podniebiennej zstępującej od t. szczękowej (pr. i l.)

podniebienie miękkie - tt. podniebienne mniejsze od t. podniebiennej zstępującej oraz

- tt. podniebienne wstępujące od t. twarzowej

okolica podjęzykowa - t. podjęzykowa od t. językowej od t. szyjnej wewnętrznej

Krew żylna odpływa poprzez żyły towarzyszące tętnicom do splotów żylnych skrzydłowych i żył twarzowych

Odpływ chłonki - jak z przedsionka jamy ustnej

Unerwienie jamy ustnej właściwej:

wyrostki zębodołowe szczęk - sploty zębowe górne prawe i lewe

część zębodołowa żuchwy - splot zębowy dolny

podniebienie twarde - nn. podniebienne większe ze zwoju skrzydłowo-podniebiennego

- w okolicy przysiecznej - nn. nosowo-podniebienne (n. przysieczny) ze zwoju skrzydłowo-podniebiennego

podniebienie miękkie - nn. podniebienne mniejsze ze zwoju skrzydłowo-podniebiennego

okolica podjęzykowa - n. podjęzykowy od n. językowego od n. V3

cieśń gardzieli - gałąź cieśni gardzieli od n. językowego

Okolica podjęzykowa (regio sublingualis)

- dno jamy ustnej stanowi okolica podjęzykowa, której podstawą jest przepona jamy ustnej (diaphragma oris), sięgająca ku tyłowi do zębów mądrości. Jest ona utworzona przez oba mm. żuchwowo-gnykowe i wzmocniona od wewnątrz przez mm. bródkowo-gnykowe, a od zewnątrz przez brzuśce przednie mm. dwubrzuścowych.

- pośrodkowo w okolicy podjęzykowej przebiega przyczep wędzidełka języka, bocznie od niego biegną fałdy podjęzykowe (plicae sublinguales) wywołane przez leżące pod nimi ślinianki podjęzykowe mniejsze, których przewody (Riviniego) uchodzą na tych fałdach. Fałd podjęzykowy kończy się z przodu mięskiem podjęzykowym (caruncula sublingualis), na nim leży ujście przewodu ślinianki podżuchwowej Whartona, a także ujście przewodu ślinianki podjęzykowej większej Bartoliniego.Na dolnej powierzchni języka widoczne są fałdy strzępiaste (plicae fimbriatae) wywołane przez g. boczną n. językowego.

Zęby (dentes)

- każdy ząb zbudowany jest z korony (corona), szyjki (collum) i korzenia (radix). Korona wystaje nad dziąsła i jest pokryta najbardziej twardym składnikiem zęba - szkliwem (enamelum). Najdłuższą częścią zęba jest korzeń, osadzony w zębodole warstwą tkanki łącznej - ozębną (periodontium). Jest on pojedynczy (siekacze i kły) albo ma dwie (przedtrzonowe i trzonowe dolne) lub trzy odnogi (trzonowe górne). Szyjka łączy koronę z korzeniem. Korzeń i szyjkę pokrywa kostniwo (cementum). Podstawę szkliwa i kostniwa stanowi zębina (dentinum). Wewnątrz zęba znajduje się komora zęba (cavum dentis), zwężająca się w obrębie korzenia w cienki kanał korzenia zęba, zakończony na wierzchołku korzenia zęba otworem szczytowym zęba.

Język (lingua)

- język zbudowany jest z mięśni poprzecznie prążkowanych, pokryty błoną śluzową, charakteryzuje się dużą zmiennością kształtu i dużą ruchomością.

- w języku wyróżnia się:

Grzbiet języka

- na grzbiecie języka granicę między trzonem a nasadą stanowi bruzda graniczna (sulcus terminalis) w kształcie litery V zwróconej szczytem ku tyłowi. W jej szczycie znajduje się otwór ślepy (foramen caecum lingulae), który jest pozostałością po przewodzie tarczowo-językowym. Do tyłu od bruzdy granicznej leży migdałęk językowy zbudowany z zespołu mieszków językowych. Ku tyłowi od migdałka językowego błona śluzowa przechodzi na przednią powierzchnię chrząstki nagłośniowej tworząc fałdy językowo-nagłośniowe; przyśrodkowy i dwa boczne (plica glossoepiglotica mediana et lateralis). Pomiędzy tymi fałdami leżą dołki nagłośniowe (valleculae epiglottice). Górną powierzchnię języka dzieli na dwie symetryczne części podłużny rowek - bruzda pośrodkowa języka (sulcus medianus linguae) stanowiąca drogę odpływu śliny do gardła. Na grzbiecie trzonu występują liczne brodawki, których brak na nasadzie języka, są to brodawki okolone, liściaste, grzybowate - posiadające kubki smakowe oraz brodawki nitkowate nie mające kubków smakowych.

Na przekroju poprzecznym w języku wyróżniamy (idąc od góry): błonę śluzową, rozcięgno języka, mięśnie języka, błonę podśluzową i błonę śluzową.

Mięśnie zewnętrzne języka - powodują zmiany położenia całego języka, np. wysuwanie, cofanie języka:

- m. bródkowo-językowy (m. genioglossus) - wysuwa język do przodu, przyciska go do dna jamy ustnej

- m. gnykowo-językowy (m. hyoglossus) - cofa język

- m. rylcowo-językowy (m. styloglossus) - cofa język

Mięśnie wewnętrzne języka - rozpoczynają się i kończą w samym języku, bez zmiany położenia języka lub niezależnie od niej zmieniają kształt języka (np. zgrubienie, spłaszczenie języka):

- m. podłużny górny (m. longitudinalis superior) - nieparzysty - skraca i poszerza język

- m. podłużny dolny (m. longitudinalis inferior) - parzysty - skraca język

- m. poprzeczny języka (m. transversus linguae) - zwęża język, włókna górne - wpuklenie podłużne grzbietu języka (podłużna rynienka), włókna dolne uwypuklenie poprzeczne. Część jego włókien przedłuża sięw m. podniebienno-językowy (m. palatoglossus) i m. językowo-gardłowy (m. glossopharyngeus).

- m. pionowy języka (m. verticalis linguae) - parzysty - spłaszcza język, poszerza i wydłuża

- brodawki nitkowate (papillae filiformes) - występują na grzbiecie języka, na jego końcu i brzegach bocznych. Są to jedyne brodawki językowe, które nie mają funkcji smakowej. Ich odmianą sąbrodawki stożkowate (papillae conicae).

- brodawki grzybowate (papillae fungiformes) - są większe od poprzednich, mniej liczne i rozmieszczone między nimi. Na ich górnej pow. znajdują się kubki smakowe. Odmianą brodawek grzybowatych są brodawki soczewkowate (papillae lentiformes). Wrażenia smakowe z tych brodawek przewodzi do CSN struna bębenkowa.

- brodawki okolone (papillae vallatae) - w liczbie 7 - 12, ustawione są w jednym szeregu, do przodu od obu ramion bruzdy granicznej i równolegle do nich. Są one kształtu grzybowatego, otoczone wałem błony śluzowej, który jest oddzielony od brodawki kolistym rowkiem. Są to główne narządy smaku, pracy mechanicznej nie wykonują. W błonie śluzowej obu ścian bocznych rowka występują liczne kubki smakowe. Na dnie rowka otaczającego brodawkę uchodzą gruczoły surowicze Ebnera, których płynna wydzielina wypłukuje rowek i usuwa substancje smakowe, przygotowując miejsce dla innych substancji smakowych. Wrażenia smakowe przewodzi do CSN n. IX.

- brodawki liściaste (papillae foliatae) - fałdy błony śluzowej w kształcie listków leżące na brzegach języka w tylnej części trzonu. Kubki smakowe leżą w ścianach bocznych rowków i tutaj, na ich dnie uchodzą gruczoły surowicze Ebnera. Wrażenia smakowe przewodzi do CSN n. IX.

Unaczynienie języka - t. językowa od t. szyjnej zewn. oraz drobne gałęzie od t. twarzowej i t. gardłowej wstępującej

Odpływ krwi żylnej - żyły towarzyszą tętnicom, ale t. językowa uchodzi do ż. szyjnej wewn. lub do ż. twarzowej

Odpływ chłonki - naczynia chłonne prawej i lewej strony łączą się ze sobą licznymi gałązkami. Układ chłonny nasady języka jest prawie zupełnie oddzielony od układu trzonu. Do przodu chłonka odpływa do ww. chłonnych podżuchwowych i podbródkowych, ku tyłowi do ww. chł. przyżuchwowych lub bezpośrednio do ww. chłonnych szyjnych głębokich górnych.

Unerwienie języka

ruchowe - n. podjęzykowy (XII)

anat.część języka

czuciowe

smakowe

wydzielnicze

trzon

n. językowy od n. V3

struna bębenkowa

neuryty kom. zwoju podżuchwowego drogą n. językowego

nasada

n. IX

n. IX

n. IX

okolica przynagłośniowa unerwiona jest tylko czuciowo przez - n. krtaniowy górny od n. X

Gruczoły jamy ustnej (glandulae oris)

- zwane śliniankami lub gruczołami ślinowymi

- ich wydzielina - ślina - może mieć charakter surowiczy, śluzowy lub mieszany

- ze względu na położenie wyróżnia się następujące gruczoły ślinowe:

- do przedsionka jamy ustnej uchodzą gruczoły wargowe, policzkowe i trzonowe oraz przewody ślinianek przyusznych

- do jamy ustnej właściwej uchodzą gruczoły podniebienne i językowe oraz przewody ślinianek podżuchwowych i podjęzykowych (większych i mniejszych)

Drogi wydzielnicze gruczołów ślinowych

jądro ślinowe górne n. pośredni struna bębenkowa n. językowy zwój podżuchwowy gg. gruczołowe ślinianka podżuchwowa

jądro ślinowe górne n. pośredni struna bębenkowa n. językowy zwój podżuchwowy n. językowy n. podjęzykowy ślinianka podjęzykowa

jądro ślinowe dolne n. językowo-gardłowy n. bębenkowy splot bębenkowy n. skalisty mniejszy

zwój uszny g. łącząca z n. uszno-skroniowym n. uszno-skroniowy gg. przyusznicze ślinianka przyuszna

Gardło (pharynx)

- stanowi następny po jamie ustnej odcinek przewodu pokarmowego

- leży częściowo w obrębie głowy, a częściowo w szyi, do tyłu od jamy nosowej, jamy ustnej i krtani. Sięga od podstawy czaszki do poziomu dolnego brzegu trzonu kręgu C6, ku dołowi przechodząc w przełyk. Do tyłu od gardła znajduje się przestrzeń zagardłowa, a po bokach przestrzenie przygardłowe. Te trzy przestrzenie tworzą wspólnie przestrzeń okołogardłową. Ze względu na sąsiedztwo ściany przedniej gardła i otwory znajdujące się w tej ścianie w gardle wyróżniamy trzy piętra: górne - część nosowa gardła, środkowe - część ustna gardła i dolne - część krtaniowa gardła.

- ściana gardła zbudowana jest z 4 warstw, idąc od wewn. na zewn. są to: błona śluzowa, błona włóknista (zamiast bł. podśluzowej), błona mięśniowa i błona zewnętrzna - przydanka łącznotkankowa.

mm. zwieracze gardła górny, środkowy i dolny mają przebieg mniej lub bardziej okrężny. Zachodzą na siebie dachówkowato i są ze sobą połączone w tylnej ścianie gardła szwem gardła (raphe pharyngis), który u góry przyczepia się do guzka gardłowego kości potylicznej. Mięśnie te mają również nazwy pochodzące od ich przyczepów:

- m. zwieracz górny gardła (m. constrictor pharyngis superior) - m. głowowo-gardłowy (m. cephalopharyngeus) - m. pterygobuccomyloglossopharyngeus

Pp: cz. skrzydłowo-gardłowa - blaszka przyśrodkowa wyrostka skrzydłowatego k. klinowej i haczyk skrzydłowy

cz. policzkowo-gardłowa - szew skrzydłowo-gardłowy (raphe pterygomandibularis) [bucco - bo do tego szwu przyczepia się również m. policzkowy. Szew ten rozpięty jest między haczykiem skrzydłowym k. klinowej a grzebieniem policzkowym żuchwy

cz. żuchwowo-gardłowa - tylna część kresy żuchwowo-gnykowej

cz. językowo-gardłowa - do brzegu bocznego nasady języka, w przedłużeniu m. poprzecznego

Pk: szew gardła

- m. zwieracz środkowy gardła (m. constrictor pharyngis medius) - m. gnykowo-gardłowy (m. hyopharyngeus) - m. chondroceratopharyngeus

Pp: cz. chrząstkowo-gardłowa - róg mniejszy k. gnykowej (często z chrząstki) i początkowy odcinek więzadła rylcowo-gnykowego

cz. rogowo-gardłowa - róg większy k. gnykowej

Pk: szew gardła

- m. zwieracz dolny gardła (m. constrictor pharyngis inferior) - m. krtaniowo-gardłowy (m. laryngopharyngeus) - m. thyrocricopharyngeus

Pp: cz. tarczowo-gardłowa - kresa skośna chrząstki tarczowatej krtani

cz. pierścienno-gardłowa - pow. boczna chrząstki pierścieniowatej krtani i łuk ścięgnisty łączący obie chrząstki

Pk: szew gardła, najniższe włókna kończą się w przełyku

mm. dźwigacze gardła mają przebieg podłużny, są znacznie słabsze od zwieraczy, skracają one gardło, a w związku z przyczepem do podstawy czaszki są jego dźwigaczami. Nie tworzą całej tylnej ściany gardła, lecz głównie jej część dolną. Ich nazwy wynikają z przyczepów, są to:

- m. rylcowo-gardłowy (m. stylopharyngeus)

Pp: wyrostek rylcowaty k. skroniowej

Pk: błona włóknista bocznej ściany gardła w jego części krtaniowej

- m. trąbkowo-gardłowy (m. salpingopharyngeus)

Pp: blaszka przyśrodkowa części chrzęstnej trąbki słuchowej

Pk: j.w.

- m. podniebienno-gardłowy (m. palatopharyngeus)

Pp: rozcięgno podniebienia i kolec nosowy tylny

Pk: j.w.

Jama gardła (cavum pharyngis)

- jest to przestrzeń ograniczona ścianami gardła

- ze względu na sąsiedztwo ściany przedniej gardła i otwory znajdujące się w tej ścianie w gardle wyróżniamy trzy piętra (części): górne - część nosowa gardła, środkowe - część ustna gardła i dolne - część krtaniowa gardła. Każda z tych części ma dwie ściany boczne i ścianę tylną, część nosowa ma dodatkowo ścianę górną.

- łączy się ku przodowi poprzez nozdrza tylne (choanae) z jamą nosową

- na przejściu ściany górnej w tylną widoczny jest nieparzysty migdałek gardłowy (tonsilla pharyngealis) tzw trzeci

- na ścianie bocznej, na poziomie małżowiny nosowej dolnej widoczne jest ujście gardłowe trąbki słuchowej (ostium pharyngeum tubae auditivae), które prowadzi do trąbki słuchowej. Ma ono kształt trójkąta i jest ograniczone: - od przodu - warga przednia (labium anterius) utworzona przez blaszkę boczną cz. chrzęstnej trąbki

słuchowej. Ku dołowi przedłuża się w fałd trąbkowo-podniebienny (plica salpingopalatina)

- od góry i tyłu - warga tylna (labium posterius) zwana też wałem trąbkowym (torus tubarius) utworzona przez blaszkę przyśrodkową chrząstki trąbi słuchowej. Ku dołowi przedłuża się wfałd trąbkowo-gardłowy (plica salpingopalatina), którego podłożem jestm. trąbkowo-gardłowy.

- od dołu - wał m. dźwigacza (torus levatorius) wywołany przez m. dźwigacz podniebienia miękkiego

- na wale trąbkowym leży migdałek trąbkowy (tonsilla tubaria).

- do tyłu od wału trąbkowego, między nim a tylną ścianą gardła znajduje się zachyłek gardłowy (recessus pharyngealis Rosenmulleri)

- na ścianie tylnej i bocznych leżą pojedyncze grudki chłonne

- ku dołowi część nosowa gardła przechodzi w cz. ustną. W czasie kaszlu lub połykania części te oddzielone są od siebie przez podniebienie miękkie.

- ściana tylna i boczne są gładkie, posiadają jedynie pojedyncze grudki chłonne

- ku przodowi łączy się z jamą ustną przez cieśń gardzieli (isthmus faucium), która ograniczona jest:

- od góry przez podniebienie miękkie z języczkiem

- bocznie przez łuki podniebienno-językowe i podniebienno-gardłowe między którymi leży obustronnie migdałek podniebienny

- od dołu przez nasadę języka z leżącym na niej migdałkiem językowym.

- ku dołowi część ustna przechodzi w część krtaniową gardła

- ściana tylna i boczne są gładkie

- ku przodowi łączy się z przedsionkiem krtani przez wejście do krtani (aditus laryngis) ograniczone:

- od góry i przodu przez nagłośnię

- od boków przez fałdy nalewkowo-nagłośniowe

- od dołu przez fałd międzynalewkowy z wcięciem międzynalewkowym

- po bokach od wejścia do krtani obustronnie jest zachyłek gruszkowaty (recessus piriformis) ograniczony:

- bocznie przez wewnętrzną pow. chrząstki tarczowatej

- przyśrodkowo przez fałd nalewkowo-nagłośniowy, brzeg boczny chrząstki nalewkowatej i brzeg boczny chrząstki pierścieniowatej

- wyścielony jest błoną śluzową

- przez zachyłek ten przechodzi g. wewn. n. krtaniowego górnego i naczynia krtaniowe górne wywołując fałd n. krtaniowego (plica n. laryngei)

Unaczynienie gardła - obustronnie:

- głównym naczyniem jest a. pharyngea ascendens od a. carotis externa, ponadto gałęzie od:

- a. palatina

- a. palatina

- a. laryngea superior od a. thyroidea superior

- a. laryngea inferior od a. thyroidea inferior

- a. canalis pterygoidei od a. maxillaris

Odpływ krwi żylnej - żyły tworzą sploty na zewnętrznej powierzchni gardła, z którego wychodzą żyły gardłowe uchodzące na różnej wysokości i w różnej liczbie do żył szyjnych głębokich

Odpływ chłonki:

- z górnej części gardła poprzez ww. chłonne zagardłowe do ww. chł. szyjnych głębokich

- z dolnej części gardła bezpośrednio do ww. chł. szyjnych głębokich

Unerwienie gardła:

- pochodzi ze splotu gardłowego (plexus pharyngeus), który leży na zewnętrznej powierzchni tylnej ściany gardła, w przestrzeni zagardłowej

- jest on utworzony przez:

- ze zwoju wychodzą:

- w ścianie gardła znajdują się dwa sploty nerwowe uzwojone (kom. współczulne), w których kończą się synapsami z komórkami tych zwojów włókna przywspółczulne przedzwojowe.

Pierścień chłonny gardłowy Waldeyer'a

- jest utworzony przez 6 migdałków, wśród których wyróżnia się migdałki parzyste i nieparzyste

- migdałki parzyste:

migdałek podniebienny (tonsilla palatina) - leży w ścianie bocznej cieśni gardzieli, pomiędzy łukiem podniebienno-językowym a łukiem podniebienno-gardłowym

- migdałki nieparzyste:

migdałek

węzeł chłonny

pokryty błoną śluzową

otoczony torebką

ma tylko naczynia chłonne wyprowadzające

ma naczynia chłonne doprowadzające chłonkę do zatoki brzeżnej i odprowadzające ją z wnęki węzła

dobrze widoczny na preparacie anatomicznym

Przestrzeń okołogardłowa (spatium peripharyngeum)

- obejmuje gardło od tyłu i po bokach, wyróżnia się w niej nieparzystą przestrzeń zagardłową oraz parzystą przestrzeń przygardłową.

Przestrzeń zagardłowa (spatium retropharyngeum)

Ograniczenia: od przodu - tylna ściana gardła

od tyłu - powięź przedkręgowa

bocznie przechodzi w przestrzeń przygardłową

ku górze sięga do podstawy czaszki

ku dołowi przechodzi w śródpiersie zatchawicze

Zawartość: węzły chłonne zagardłowe

splot nerwowy gardłowy

tkanka łączna wiotka pozagardłowa

Przestrzeń przygardłowa (spatium parapharyngeum)

parzysta przestrzeń leżąca po obu stronach gardła

Ograniczenia: od przodu m. skrzydłowy przyśrodkowy

od tyłu powięź przedkręgowa

przyśrodkowo boczna ściana gardła

bocznie torebka ślinianki przyusznej

ku dołowi przechodzi w trójkąt t. szyjnej

ku górze sięga do podstawy czaszki; do okolicy podskroniowej i dołu zażuchwowego

Zawartość:

1. mięśnie i więzadła odchodzące od wyrostka rylcowatego k. skroniowej (tzw. pęczek Riolana):

  1. a. carotis interna

  2. a. pharyngea ascendens

  3. v. jugularis interna

  4. limphonodi cervicales profundi

  5. nn. czaszkowe IX - XII

  6. n. laryngeus superior

  7. truncus sympaticus (ze zwojem szyjnym górnym)

Nerw językowo-gardłowy (n. glossopharyngeus) - n. IX

- ma charakter ruchowy, czuciowy i przywspółczulny

- jądra: ruchowe - jądro dwuznaczne (nucl. ambiguus)

czuciowe - jądro pasma samotnego (nucl. tracti solitarii)

przywspółczulne - jądro ślinowe dolne (nucl. salivatorius inferior)

- wszystkie jądra leżą w rdzeniu przedłużonym

- n. IX wychodzi z rdzenia przedłużonego w bruździe tylno-bocznej, ku tyłowi od oliwki i kieruje się do przodu i bocznie opuszczając czaszkę przez przyśrodkową część otworu szyjnego. W otworze tym leży zwój czuciowy n. IX - zwój górny czyli wewnątrzczaszkowy (ggl. superius s. intracraniale). Zwój dolny czyli zewnątrzczaszkowy (ggl. inferius s. extracraniale) leży w dołku skalistym kości skroniowej. Od zwoju dolnego n. IX biegnie ku dołowi leżąc między t. a ż. szyjną wewnętrzną (w pobliżu ściany bocznej gardła), a następnie między t. szyjną wewn. i zewn. wzdłuż tylnego brzegu m. rylcowo-gnykowego. Następnie krzyżuje ten mięsień po jego stronie bocznej i zataczając łuk wypukły ku dołowi i tyłowi wchodzi między m. rylcowo-gardłowy i m. rylcowo-językowy i dzieli się na gałęzie końcowe, które wnikają do podstawy języka.

- na swoim przebiegu n. IX oddaje:

1. n. bębenkowy (n. tympanicus s. n. Jacobsoni) - odchodzi od zwoju dolnego i w dołku skalistym wstępuje do kanalika bębenkowego, z którego wchodzi do jamy bębenkowej, gdzie bierze udział w tworzeniu splotu bębenkowego. Prowadzi on włókna przywspółczulne dla ślinianki przyusznej i gruczołów policzkowych oraz włókna czuciowe dla błony śluzowej jamy bębenkowej i trąbki słuchowej.

2. gałąź zatoki t. szyjnej (r. sinus carotici) - odchodzi od n. IX w miejscu, gdzie ten owija się dookoła t. szyjnej wewnętrznej. Biegnie ku dołowi wzdłuż tej tętnicy dochodząc do zatoki t. szyjnej i kłębka szyjnego. Po drodze otrzymuje włókna od n. błędnego i z pnia współczulnego.

3. gałęzie gardłowe (rr. pharyngei) - w liczbie 3-4 odchodzą od pnia n. IX na różnych poziomach i wspólnie z gałęziami gardłowymi n. błędnego i pnia współczulnego biorą udział w tworzeniu splotu gardłowego. gałęzie gardłowe n. IX biorą udział w unerwieniu m. zwieracza gardła górnego i błony śluzowej położonej na jego wysokości.

4. gałąź m. rylcowo-gardłowego (r. m. stylopharyngei) - unerwia ten m. oraz bł. śluzową przylegającego odc. gardła

5. gałęzie migdałkowe (rr. tonsillares) w liczbie 3-4 odchodzą od pnia n. IX po stronie zewnętrznej m. rylcowo-gardłowego. Tworzą one na powierzchni migdałka podniebiennego splot migdałkowy (plexus tonsillaris), zawierający komórki zwojowe, odchodzą od niego gałązki do błony śluzowej migdałka, gardzieli i sąsiednich części podniebienia miękkiego.

6. gałęzie językowe (rr. linguales) - to gałęzie końcowe n. IX. Zespalają się z włóknami strony przeciwległej tworząc sploty zawierające komórki zwojowe. Unerwiają czuciowo błonę śluzową tylnej 1/3 części języka oraz przywspółczulnie gruczoły tej okolicy, ponadto prowadzą włókna smakowe do brodawek okolonych i liściastych.

Zakres unerwienia n. IX:

VII.

Nos zewnętrzny (nasus externus)

- zbudowany jest ze szkieletu, warstwy mięśniowej, warstwy skórnej zewnętrznej i warstwy skórnej wewnętrznej

- jest utworzony przez kości, chrząstki i łączącą je łącznotkankową błonę włóknistą

- szkielet kostny nosa tworzą kości nosowe, kolec nosowy kości czołowej, wyrostki czołowe szczęk oraz brzegi przyśrodkowe trzonów szczęk ograniczające wraz z kolcami nosowymi przednimi otwór gruszkowaty (apertura piriformis) stanowiący wejście do kostnej jamy nosowej.

- szkielet chrzęstny nosa jest utworzony przez:

- chrząstkę przegrody nosa (cartilago septi nasi) - jedyna nieparzysta chrząstka nosa, która tworzy część przednio-dolną przegrody nosa i wypełnia trójkątną przestrzeń zawartą między blaszką pionową kości sitowej a lemieszem.

- chrząstka boczna nosa (cartilago septi nasi)

- chrząstka skrzydłowa większa (cartilago alaris major)

- chrząstki skrzydłowe mniejsze (cartilagines alares minores)

- chrząstka lemieszowo-nosowa (cartilago vomeronasalis)

- chrząstki nosowe dodatkowe (cartilagines nasales accesoriae)

- błona włóknista stanowi przedłużenie okostnej i ochrzęstnej, które pokrywają kości oraz chrząstki. Łączy ze sobą poszczególne chrząstki, te zaś z kostnym podłożem nosa.

- jest przedłużeniem skóry zewnętrznej, która przez nozdrza przednie (nares) wnika do przedsionka nosa (vestibulum nasi). Skóra w obrębie przedsionka nosa posiada gruczoły potowe i łojowe oraz włosy nozdrzy (vibrissae), które zatrzymują ciała obce powietrza wdechowego. Ku górze przedsionek jest odgraniczony od właściwej jamy nosowej, zwłaszcza na ścianie bocznej wyraźnym fałdem - wypuklonym brzegiem górnym odnogi bocznej chrząstki skrzydłowej większej - tzw. progiem nosa (limen nasi). Próg nosa stanowi granicę pomiędzy przedsionkiem nosa i jamą nosową właściwą, a także pomiędzy skórą i błoną śluzową. Na przegrodzie nosa, na wysokości progu nosa leży pod błoną śluzową splot żylny - źródło najczęstszych krwawień z nosa - jest to tzw. miejsce Kiesselbalcha.

- unaczynienie tętnicze:

- odpływ krwi żylnej następuje poprzez:

- chłonka odpływa poprzez ww. chł. pośrednie (przyusznicze, podżuchwowe) do ww. chłonnych szyjnych głębokich

- unerwienie:

- gg. nosowe zewn. od nn. podoczodołowych

- gg. nosowe wewn. od nn. podoczodołowych (skóra nozdrzy przednich i przedsionka nosa)

Jama nosowa (cavum nasi)

- jest ograniczona pow. wewn. nosa zewnętrznego i kośćmi pokrytymi błoną śluzową

- do przodu przez przedsionek jama nosowa otwiera się nozdrzami przednimi (nares), ku tyłowi łączy się z częścią nosową gardła przez nozdrza tylne (choanae)

- pośrodkowo położona przegroda nosa (septum nasi) utworzona przez chrząstkę przegrody nosa (cartilago septi nasi), lemiesz i blaszkę pionową kości sitowej dzieli jamę nosową na dwie części; prawą i lewą. Każda z nich ma 4 ściany: dolną czyli dno, górną czyli sklepienie, przyśrodkową i boczną.

- ściana przyśrodkowa czyli przegroda nosa zbudowana jest z trzech części:

Bona śluzowa jamy nosowej

- w błonie śluzowej wyścielającej jamę nosową wyróżniamy dwie okolice różne pod względem strukturalnym i czynnościowym; okolicę oddechową i okolicę węchową. Okolicę węchową stanowi niewielki górny odcinek błony śluzowej jamy nosowej, pozostała, znacznie większa część tworzy okolicę oddechową.

okolica oddechowa (regio respiratoria)

- w blaszce właściwej błony śluzowej znajdują się gruczoły nosowe (glandulae nasales) produkujące wydzielinę zwaną śluzem nosowym, który zwilża powietrze oddechowe i na nim osiadają cząsteczki pyłu. Podczas kataru (nieżytu) gruczoły nosowe wytwarzają bogatą, rzadką wydzielinę.

- nabłonek oddechowy jest nabłonkiem wielorzędowym z migawkami, których ruch powoduje przemieszczanie się cząsteczek pyłu do gardła

okolica węchowa (regio olfactoria)

- jest u człowieka niewielka (ok. 2,5 cm2 po każdej str.) zajmując okolicę małżowiny nosowej górnej i najwyższej oraz odpowiednie przewody i przeciwległą część przegrody nosa. W porównaniu z błoną śluzową okolicy oddechowej jest słabiej unaczyniona i nie ma nabłonka migawkowego lecz specjalnie zróżnicowany nabłonek węchowy zbudowany ze specyficznych komórek zmysłowych zwanych komórkami węchowymi i komórek podporowych. Komórki węchowe są pierwszymi neuronami drogi węchowej, są to komórki dwubiegunowe, których wypustki obwodowe przekraczają powierzchnię nabłonka w postaci tzw. stożków węchowych, a każdy z nich zakończony jest kilkoma włoskami węchowymi. Włoski te są receptorami węchu. Neuryty komórek węchowych noszą nazwę nici węchowych i przez otworki sitowe w blaszce sitowej kości sitowej wchodzą do przedniego dołu czaszki, gdzie dochodzą do opuszki węchowej.

- unaczynienie tętnicze jamy nosowej

- unerwienie jamy nosowej

- cz. górno-przednia - gg. nosowe wewn. n. sitowego przedniego, wśród których wyróżnia się gg. nosowe przednie przyśrodkowe - dla przegrody oraz gg. nosowe przednie boczne - dla bocznej ściany jamy nosowej

- cz. dolno-tylna - gg. nosowe tylne ze zwoju skrzydłowo-podniebiennego, które dzielą się na dwie główne grupy: gg. górne (przyśrodkowe dla przegrody i boczne dla ściany bocznej jamy nosowej) oraz gg. dolne (dla bocznej ściany jamy nosowej).

- gg. oczodołowe ze zwoju skrzydłowo-podniebiennego, które dołączają do n. sitowego tylnego i z nim biegną do zatoki klinowej i komórek sitowych tylnych

- błonę śluzową zatoki szczękowej zaopatrują gg. n. szczękowego, pozostałych zatok gg. n. ocznego

- okolica ta posiada komórki zmysłowe - komórki węchowe, których dendryty dochodzą do receptorów węchu, tj. do włosków węchowych, natomiast neuryty tych komórek noszą nazwę nici węchowe

- w okolicy węchowej nosa występują także tzw. wolne zakończenia n. trójdzielnego wrażliwe prawdopodobnie na parzące lub ostre zapachy. Obecnością tych zakończeń tłumaczy się fakt, że mimo uszkodzenia nici węchowych, np. w następstwie wypadku pewien rodzaj węchu jest odbierany.

Krtań ( larynx )

Położenie

Szkielet krtani - chrząstki krtani

Połączenia wewnątrz krtani

1. Połączenia stawowe

Staw pierścienno-tarczowy ( articulatio cricothyroidea )

Staw pierścienno-nalewkowy ( articulatio cricoarythenoidea )

2. Połączenia więzadłowe

Więzadło pierścienno-tarczowe ( ligamentum cricothyroideum )

Więzadło tarczowo-nagłośniowe ( ligamentum thyreoepiglotticum )

Więzadło pierścienno-gardłowe ( ligamentum cricopharyngeum )

3. Połączenia błoniaste

Błona włóknisto-sprężysta krtani ( membrana fibroelastica laryngis ) - zbudowana jest z dwóch części:

Stożek sprężysty ( cornus elasticus )

Błona czworokątna ( membrana quadrangularis )

Więzadła łączące krtań z otoczeniem

Błona tarczowo-gnykowa ( membrana thyrohyoidea )

Więzadło gnykowo-nagłośniowe ( ligamentum hyoepiglotticum )

Więzadła językowo-nagłośniowe ( ligamenta glossoepiglottica )

Więzadło pierścienno-tchawicze ( ligamentum cricotracheale )

Mięśnie krtani

- pod względem czynności w układzie mięśni, które służą do wytwarzania głosu, kształtując szparę głośni i napinając wargi głosowe, wyróżnia się: rozwieracz, zwieracze i mięśnie napinające więzadła głosowe. Odrębny układ czynnościowy stanowią mięśnie wejścia do krtani, czyli mięśnie nagłośni. Od właściwych mięśni krtani, należy odróżnić mięśnie zewnętrzne, które poruszają całą krtań ku górze, do przodu i ku dołowi oraz nieznacznie ku tyłowi. Ku górze i do przodu Ⴎ mięśnie nadgnykowe, obniżają krtań mięśnie podgnykowe.

Mięsień rozwieracz szpary głośni - odwodzi wargi głosowe i poszerza w ten sposób szparę głośni, jest to parzysty mięsień pierścienno-nalewkowy tylny ( musculus cricoarytenoideus posterior )

Mięśnie zwieracze szpary głośni - przywodzą wargi głosowe, zwierając szparę głośni, wyróżnia się trzy mięśnie zwieracze, są to:

Mięśnie napinające wargi głosowe:

Mięśnie wejścia do krtani ( mięśnie nagłośni ) - zwężają wejście do krtani.

Jama krtani ( cavum laryngis )

PIĘTRO GÓRNE

PIĘTRO ŚRODKOWE

Głośnia

- narząd głosu;

- zbudowana jest z trzech elementów:

- część przednia - część międzybłoniasta ( pars intermembranacea ), czyli głosowa ( pars vocalis ) - położona między fałdami głosowymi;

- część tylna - część między chrząstkowa ( pars intercartilaginea ) czyli oddechowa ( pars respiratoria ) - zawarta między wyrostkami głosowymi chrząstek nalewkowatych.

- granicę między obiema częściami zaznaczają przeświecające wierzchołki wyrostków głosowych, jako tylne plamki żółte.

PIĘTRO DOLNE

Unaczynienie tętnicze krtani

- tętnica krtaniowa górna od tętnicy tarczowej górnej - wchodzi do krtani przez otwór w błonie tarczowo-gnykowej (rzadko przez otwór w chrząstce tarczowatej);

- gałąź pierścienno-tarczowa od tętnicy tarczowej górnej - przebija więzadło pierścienno-tarczowe;

- tętnica krtaniowa dolna od tętnicy tarczowej dolnej;

- wszystkie trzy pary tętnic zespalają się ze sobą.

Odpływ krwi żylnej

- żyły łączą się w sploty w błonie podśluzowej i dalej towarzyszą tętnicom.

Odpływ chłonki - naczynia chłonne tworzą dwa układy:

Unerwienie krtani

- gałąź wewnętrzna nerwu krtaniowego górnego - unerwia błonę śluzową dwóch górnych pięter krtani;

- n. krtaniowy dolny od n. krtaniowego wstecznego - unerwia błonę śluzową krtani ku dołowi od szpary głośni;

- mięsień pierścienno-tarczowy - jest unerwiony przez gałąź zewnętrzną nerwu krtaniowego górnego

- pozostałe mięśnie krtani - przez nerw krtaniowy dolny;

- podrażnienie włókien czuciowych nerwu błędnego w krtani i tchawicy odruchowo wywołuje kaszel;

- porażenie nerwu krtaniowego górnego - zniesienie czucia w krtani, co może powodować zachłyśnięcie się, gdy do krtani dostaje się ciało obce, ponieważ nie powstaje wtedy odruch obronny w postaci kaszlu.

- dla gruczołów krtaniowych i błony mięśniowej naczyń;

- n. krtaniowe prowadzą również włókna współczulne - od pnia współczulnego oraz przywspółczulne - od n. błędnego.

Wytwarzanie głosu

Przy wytwarzaniu głosu wargi głosowe drgają w kierunku mniej więcej poprzecznym w stosunku do siebie, rozwierają się i zwierają, więc okresowo przerywają wydechowy prąd powietrza, a to drganie fal powietrznych wywołuje dźwięk.

Wysokość dźwięku zależy od napięcia, długości i grubości warg głosowych, a tym samym i więzadeł głosowych. Wraz z napięciem warg czy więzadeł głosowych wzrasta wysokość głosu, wraz z ich grubością zmniejsza się. Krtań dziecka i kobiety ma krótsze wargi głosowe i wytwarza wyższe dźwięki niż krtań mężczyzny.

Siła głosu zależy od energii prądu powietrza i od amplitudy drgań warg głosowych.

Rozwój łuków skrzelowych.

Najbardziej typową cechą rozwoju głowy i okolic szyi są łuki skrzelowe (gardłowe). Łuki te pojawiają się w 4 i 5 tygodniu rozwoju zarodka. Początkowo składają się z podłużnych wyniosłości tkanki mezenchymatycznej, które są pooddzielane głębokimi szczelinami (pokrytymi od zewnątrz ektodermą), nazywanymi kieszonkami skrzelowymi zewnętrznymi. Przeciwległe łuki skrzelowe łączą się ze sobą za pomocą tzw. łącznika (copula). Równocześnie z rozwojem łuków i kieszonek skrzelowych zewnętrznych wzdłuż ścian bocznych jelita głowowego powstaje pewna liczba wpukleń zwanych kieszonkami skrzelowymi wewnętrznymi (zbudowanymi z endodermy). Stopniowo kieszonki wewnętrzne wnikają do otaczającej mezenchymy, ale nie tworzą połączeń z zewnętrznymi kieszonkami.

Każdy z łuków skrzelowych składa się z rdzenia zbudowanego z tkanki mezenchymatycznej, którą pokrywa od zewnątrz powierzchniowa ektoderma, a od strony wewnętrznej nabłonek pochodzenia endodermalnego. Oprócz mezenchymy pochodzącej z mezodermy przyosiowej oraz bocznej w skład rdzenia każdego łuku wchodzi także znaczna liczba komórek grzebienia nerwowego, które migrują do łuków i uczestniczą w wytwarzaniu składników szkieletu twarzy. Pierwotna mezoderma przekształca się w mięśnie twarzy i okolic szyi. Każdy łuk skrzelowy wytwarza zatem swoje własne mięśnie. Mięśnie te otrzymują swoje własne nerwy czaszkowe (ich składniki migrują razem z komórkami mięśniowymi). Ponadto każdy łuk ma swoją własną tętnicę.

Pod koniec 4 tygodnia w środkowej części twarzy znajduje się zatoka gębowa (ustna) (stomodeum), wokół której znajduje się para łuków skrzelowych I. U zarodka 4,5 tygodniowego można wyróżnić 5 wyniosłości mezenchymatycznych : w kierunku doogonowym od zatoki ustnej znajdują się - wyniosłości żuchwowe (łuk skrzelowy I); bocznie od zatoki ustnej - wyniosłości szczękowe (części grzbietowe łuków I); wreszcie do przodu od zatoki ustnej - wyniosłość czołowo-nosowa. Wytworzenie w dalszym rozwoju wyniosłości nosowych uzupełni rozwój twarzy.

I ŁUK SKRZELOWY (ŻUCHWOWY) :

Nerw : n. żuchwowy (V3)

Tętnica : zanika (wg. niektórych źródeł jest to tętnica szczękowa)

Mięśnie : żwaczowe (żwacz, skroniowy, skrzydłowy przyśrodkowy i boczny); m. żuchwowo-gnykowy; brzusiec przedni m. dwubrzuścowego; m. napinacz podniebienia miękkiego; m. napinacz błony bębenkowej.

Elementy szkieletu : chrząstka brzuszna łuku skrzelowego I (tzw. chrząstka Meckela); kowadełko i młoteczek. (wg. niektórych źródeł także : więzadło przednie młoteczka, więzadło klinowo-żuchwowe, fragment żuchwy).

UWAGA ! Grzbietowa część łuku skrzelowego I jest nazywana wyniosłością szczękową, a jej część brzuszną - wyniosłością żuchwową. Z mezenchymy guzka szczękowego w wyniku kościotworzenia na podłożu błoniastym powstaje praszczęka, szczęka, kość jarzmowa i część k. skroniowej.

II ŁUK SKRZELOWY (GNYKOWY) :

Nerw : n. twarzowy (VII)

Tętnica : zanika (wg. niektórych źródeł jest to tętnica strzemiączkowa)

Mięśnie : mimiczne (wliczając również m. naczaszny, m. szeroki szyi, szczątkowe mm. małżowiny usznej); tylny brzusiec mięśnia dwubrzuścowego; m. rylcowo-gnykowy; m. strzemiączkowy.

Elementy szkieletu : chrząstka II łuku skrzelowego (tzw. chrząstka Reicherta); z niej następnie rozwijają się : strzemiączko, wyrostek rylcowaty kości skroniowej; więzadło rylcowo-gnykowe oraz rogi mniejsze kości gnykowej. Podaje się również tutaj część górną trzonu kości gnykowej (choć w zasadzie trzon powstaje z łącznika II i III łuku skrzelowego).

III ŁUK SKRZELOWY :

Nerw : n. językowo-gardłowy (IX)

Tętnica : t. szyjna wspólna i t. szyjna wewnętrzna.

Mięśnie : m. rylcowo-gardłowy (wg. niektórych źródeł także zwieracz górny gardła)

Elementy szkieletu : rogi większe kości gnykowej oraz dolna część jej trzonu.

IV - VI ŁUK SKRZELOWY :

Nerw : n. błędny (właściwie dla IV łuku jest to n. krtaniowy górny, a dla łuku VI - n. krtaniowy wsteczny) i n. dodatkowy (XI)

Tętnica : IV łuk skrzelowy - t. podobojczykowa prawa (po prawej stronie); łuk aorty (po lewej stronie)

VI łuk skrzelowy - tt. płucne, a po lewej stronie dodatkowo przewód tętniczy Botalla.

Mięśnie : IV łuk - m. pierścienno-tarczowy, dźwigacz podniebienia miękkiego (wg. innych źródeł także inne mięśnie podniebienia miękkiego) i mm. zwieracze gardła

VI łuk - mm. wewnętrzne krtani

Elementy szkieletu : chrząstki krtani

I ZEWNĘTRZNA KIESZONKA SKRZELOWA :

Powstaje z niej przewód słuchowy zewnętrzny. Wyściółka nabłonkowa tego przewodu bierze udział w wytwarzaniu błony bębenkowej.

II, III, IV ZEWNĘTRZNA KIESZONKA SKRZELOWA :

Tkanka mezenchymatyczna łuku skrzelowego II intensywnie proliferuje i częściowo pokrywa łuk skrzelowy III i IV ( w postaci tzw. wieczka). W końcu zlewa się z zawiązkiem osierdzia w dolnej części szyi, a zewnętrzne kieszonki skrzelowe II, III, IV zamykają się i tracą łączność ze światem zewnętrznym. Przejściowo wytwarzają one jamę wysłaną nabłonkiem endodermalnym, tzw. zatokę szyjną, która zazwyczaj zanika całkowicie. Czasem dochodzi do powstania torbieli skrzelowych. Mogą się one łączyć ze skórą (przetoki skrzelowe zewnętrzne) lub z gardłem (przetoki skrzelowe wewnętrzne).

I WEWNĘTRZNA KIESZONKA SKRZELOWA :

Wytwarza tzw. zachyłek trąbkowo-bębenkowy (recessus tubotympanicus), którego część dalsza rozszerza się w pierwotną jamę bębenkową, a część bliższa przekształca się w trąbkę słuchową (Eustachiusza). Również wyściółka jamy bębenkowej bierze udział w wytworzeniu błony bębenkowej.

II WEWNĘTRZNA KIESZONKA SKRZELOWA :

Powstaje z niej loża migdałka podniebiennego (część tej kieszonki pozostaje niezmieniona w postaci tzw. dołu nadmigdałkowego) oraz zachyłek gardłowy.

III WEWNĘTRZNA KIESZONKA SKRZELOWA :

Z części grzbietowej powstaje gruczoł przytarczyczny dolny; z części brzusznej większość grasicy.

IV WEWNĘTRZNA KIESZONKA SKRZELOWA :

Z części grzbietowej powstaje gruczoł przytarczyczny górny; z części brzusznej pozostała część miąższu grasicy.

V WEWNĘTRZNA KIESZONKA SKRZELOWA :

Zwykle uważa się ją za część IV wewnętrznej kieszonki skrzelowej. Powstaje z niej ciało pozaskrzelowe, które później wnika do tarczycy (komórki c tarczycy - przypęcherzykowe).

ROZWÓJ TWARZY :

Podłożem dla rozwoju twarzy jest 5 wyrostków (in. wyniosłości); bocznie od zatoki ustnej - wyrostki szczękowe, doogonowo - wyrostki żuchwowe, powyżej - wyrostek czołowy (wg. innych źródeł wyniosłość czołowo-nosowa).

Po obu stronach wyrostka czołowego znajdują się zgrubienia powierzchniowej ektodermy, tzw. płytki węchowe (in. plakody nosowe). Powstają one w wyniku indukcyjnego działania brzusznej części przodomózgowia. W 5 tygodniu płytki węchowe wytwarzają wgłobienia zwane dołkami węchowymi (in. dołki nosowe). Dołki węchowe są oddzielone od pierwotnej jamy ustnej błoną ustno-nosową, ale po jej pęknięciu pierwotne jamy nosowe otwierają się do jamy ustnej przez tzw. nozdrza tylne pierwotne. Dopiero po powstaniu podniebienia ostatecznego i dalszym rozwoju pierwotnych jam nosowych powstają nozdrza tylne ostateczne (znajdujące się w miejscu połączenia jamy nosowej z gardłem).

Wały tkankowe po wewnętrznej stronie dołków węchowych są nazywane wyrostkami nosowymi przyśrodkowymi, a na zewnątrz - wyrostkami nosowymi bocznymi. Dolne końce wyrostków nosowych przyśrodkowych są nieco wpuklone do przodu i stanowią tzw. wyrostki gałeczkowate. Dołki węchowe następnie wpuklają się dalej przez co powstają przewody węchowe, a następnie nozdrza przednie.

Z wyrostków nosowych przyśrodkowych powstaje :

Z wyrostków nosowych bocznych powstaje :

Z wyrostka szczękowego powstaje :

Z wyrostków żuchwowych powstaje :

Ze szczeliny między wyrostkami nosowymi bocznymi i szczękowymi powstaje obustronnie przewód nosowo-łzowy.

PODNIEBIENIE :

Część tylna powstaje ze zrośnięcia wyrostków (płyt) podniebiennych wyrastających z wyrostków szczękowych; część przednia podniebienia (tzw. podniebienie pierwotne) powstaje z wyrostków nosowych przyśrodkowych (a właściwie z wyrostków gałeczkowatych).

ROZWÓJ JĘZYKA :

Mięśniówka języka wywodzi się z mioblastów pochodzących z miotomów potylicznych. Nabłonek języka rozwija się w ścisłej łączności z łukami skrzelowymi.

  1. guzek nieparzysty (tuberculum linguale impar) wyrasta w linii pośrodkowej (ok. 5 tyg.) z zagłębienia łączącego I i II parę łuków skrzelowych (w zasadzie I i II kieszonkę skrzelową wewnętrzną)

  2. guzki boczne (tuberculum linguale laterale) wyrastają z I łuków skrzelowych. Tworzy się z nich trzon i szczyt języka.

  3. guzki tylne powstają z łuków skrzelowych od II do IV. Tworzy się z nich nasada i korzeń języka.

Z takiego pochodzenia rozwojowego wynika ogólne unerwienie czuciowe języka :

ZATOKI OBOCZNE NOSA :

Powstają jako uchyłki bocznej ściany nosa, które wrastają do szczęki, kości sitowej, czołowej i klinowej. W okresie pokwitania zatoki osiągają największe wymiary i przyczyniają się wówczas do ostatecznego ukształtowania twarzy.

54


Wyszukiwarka