19.11.2008
Pedagogika opiekuńcza
Temat:
POTRZEBY PONADPODMIOTOWE, ICH KLASYFIKACJA, PODSTAWY DIAGNOZOWANIA I ZASPOKAJANIA.
„Potrzeba ludzka to właściwość osobnika X polegająca na tym, że osobnik X bez przedmiotu Y nie mógłby: żyć, rozwijać się, zachować zdrowia, normalnie funkcjonować, czuć się szczęśliwym, samorealizować się”.
Potrzeba jest to stan braku czegoś.
Zaspokojenie tego braku jest warunkiem prawidłowego rozwoju
Potrzeby ponadpodmiotowe
Jeśli pojęcie to będziemy zasadnie identyfikować z przyjętym rozumieniem potrzeb ludzkich i wielorakimi niezdolnościami jednostek do samodzielnego ich zaspokajania, a
opiekę rozumieć jako swoistą działalność zaspokajającą te potrzeby ludzi, których oni sami, własnymi siłami i środkami nie są zdolni zaspokajać i regulować, to możemy przyjąć, że
potrzeby ponadpodmiotowe to te spośród całości potrzeb jednostek, których nie są one zdolne — przejściowo lub trwale, częściowo lub całkowicie — samodzielnie zaspokajać i regulować.
A. H. Maslow był amerykańskim psychologiem. Zaproponował on model hierarchii potrzeb złożony z pięciu poziomów. Kluczową tezą w jego modelu było stwierdzenie, że człowiek zaspokaja swoje potrzeby po kolei, zaczynając od tych niższego rzędu.
Racjonalny człowiek nie zaczyna od góry piramidy (piramida jest graficznym zobrazowaniem modelu, ).
Przekładając to na praktykę zarządzania: kierownictwo powinno motywować pracowników uwzględniając szczebel hierarchii potrzeb każdego pracownika.
Klasyfikacja potrzeb ludzkich
Rozwinięta klasyfikacja potrzeb
(oparta na hierarchicznej klasyfikacji M. Maslowa):
12) estetyczne,
11 ) wiedzy i rozumienia,
10) szczęścia jako ogólnego zadowolenia z życia,
9) samorealizacji,
8) sensu życia,
7) nowych wrażeń, doświadczeń,
6) uznania,
5) samodzielności i autonomii,
4) aktywności, twórczości,
3) przynależności i miłości,
2) bezpieczeństwa,
1) fizjologiczne.
MODEL HIERAHII POTRZEB
wg ABRAHAMA MASLOWA
POTRZEBY FIZLOGICZNE
Potrzeby fizjologiczne
potrzeba jedzenia,
potrzeba odpoczynku,
Potrzeby bezpieczeństwa wyrażają się unikaniem tego, co może przynieść śmierć lub cierpienie
potrzeba zależności,
potrzeba opieki i oparcia,
potrzeba ładu.
Potrzeby afiliacji (przynależności i miłości, akceptacji, afirmacji); ich zaspokojenie rzutuje na sposób widzenia świata, występują w dążeniach przezwyciężenia osamotnienia, alienacji
Potrzeby szacunku i uznania
potrzeba potęgi,
potrzeba wyczynu,
potrzeba wolności,
potrzeba respektu i uznania innych,
potrzeba dobrego statusu społecznego,
potrzeba sławy,
potrzeba dominacji
Potrzeby samorealizacji
dążenie do rozwoju możliwości
dążenie do realizacji celu
A. Maslow wyróżnia także potrzeby: poznawczą i estetyczną- potrzeba transcendencji.
Przez potrzeby fizjologiczne należy rozumieć wynagrodzenie, warunki pracy, podstawowy poziom bezpieczeństwa osobistego i rodziny.
Potrzeby bezpieczeństwa związane są z programami emerytalnymi, pewnością zatrudnienia, opieką zdrowotną, możliwością zapewnienia rozwoju dzieci.
Potrzeby przynależności są związane z uczestniczeniem w życiu społecznym organizacji, kontaktami ze współpracownikami, poczuciem bycia członkiem zespołu.
Potrzebę szacunku można realizować poprzez awanse, powierzanie odpowiedzialnych zadań, samodzielność, informowanie, uznanie.
Potrzeba samorealizacji, znajdująca się na szczycie hierarchii, jest związana z pełnym zaangażowaniem pracownika w pracę.
Niektórzy autorzy zauważają, że podejście A. Maslowa jest uproszczone, gdyż w praktyce wiele osób w inny sposób realizuje swoje potrzeby, nieco odmiennie także może wyglądać ich hierarchia potrzeb, szczególnie na wyższych szczeblach. Pamiętać jednak należy, że A. Maslow stworzył model psychologiczny, nie motywacyjny. Do tego celu piramida została zaadoptowana. Stąd mogą wynikać utrudnienia w jej stosowaniu.
Klasyfikacja potrzeb indywidualnych
(K. Obuchowski 1983; G. Gajewska 1997):
1) nawykowe,
2) nałogowe,
3) chorobowe,
4) utrwalone dążenia, pragnienia,
5) trwałe zainteresowania.
Pojęcie „potrzeby indywidualne” posiada jako differencja specifica dwie główne cechy konstytutywne: indywidualny charakter oraz to, że są wytworem jednostkowych biografii i osobowości w zaawansowanych etapach ontogenezy. Stąd można powiedzieć, że są to potrzeby posiadające te dwie cechy.
Klasyfikacja potrzeb dzieciństwa
(M. Tyszkowa 1992):
1) przywiązania (bliskiego, fizycznego),
2) stymulacji zmysłowej i społeczno-uczuciowej,
3) stałości otoczenia (zwłaszcza osobowego),
4) wzrostu i rozwoju,
5) znaczenia i ważności,
6) aktywności przedmiotowej (zabawowej) w środowisku,
7) oparcia, wzoru,
8) relacji partnerskich,
9) poczucia własnej tożsamości i wartości,
10) eksperymentowania w pełnieniu różnych ról społecznych.
Potrzeby normalne i substandardowe.
Potrzeby ponadpodmiotowe
Standardowe- podstawowe musi je zaspokoić każdy człowiek
Hiperstandardowe - wyrasta ponad poziom podstawowy, odbiegają od standardu
Endogenne - to potrzeby wynikające ze struktury organizmu ludzkiego
Egzogenne - to oddziaływanie czynników zewnętrznych
Klasyfikacja potrzeb powszechnych
wg. T. Tomaszewskiego, 1979
(na podstawie kryterium zależności człowieka od różnych dotyczących go czynników przedmiotów potrzeb)
— potrzeby biologiczne,
— potrzeby psychologiczne,
— potrzeby społeczno-kulturowe,
— potrzeby instrumentalne.
Klasyfikacja potrzeb powszechnych
(K. Obuchowski, 1983) :
1. Potrzeby samozachowania:
— potrzeby fizjologiczne, związane z czynnościami organizmu, jak:
odpowiedniej ilości substancji budulcowych i energetycznych,
pokarmu, właściwej temperatury, tlenu, wypoczynku, wody, snu.
— potrzeby orientacyjne (za: A. Lewicki, 1960, s. 155 )„ związane z
orientacją w otoczeniu — są to potrzeby: poznawcze, kontaktu
emocjonalnego, sensu życia.
2. Potrzeba rozmnażania (zachowania gatunku)
.
Niezależnie od tych „podstawowych” klasyfikacji, ukazujących całą panoramę potrzeb, których zaspokajanie może stanowić przedmiot i bezpośredni cel działalności opiekuńczej, wypada zasygnalizować jeszcze inne ich zróżnicowanie, nasuwające wnioski dla tej działalności. Chodzi tu zwłaszcza O następujące, oparte na różnych kryteriach, dychotomiczne podziały potrzeb:
Dychotomiczne klasyfikacje potrzeb
(zaczerpnięte z różnych źródeł):
1) obiektywne i subiektywne (T. Tomaszewski, 1966),
2) potencjalne i zaktualizowane (K. Przeciawski, 1968),
3) pierwotne i wtórne,
4) powszechne i indywidualne (K. Obuchowski, 1965),
5) niedostatku i rozwoju (A. Maslow, 1964),
6) kapitalne i pochodne (J. Pieter, 1972),
7) społeczne i jednostkowe (A. Kamiński, 1974),
8) możliwe do nasycenia i „nienasycone”
9) normalne i chorobowe
10) pozytywne i negatywne.
Pierwszy podział ukazuje potrzeby jako obiektywną zależność człowieka od jego otoczenia (niezależnie od tego, czy i na ile on je odczuwa i uświadamia) oraz jako w pewnym zakresie i stopniu subiektywne doznawanie tej zależności w sensie braku i nadmiaru czegoś, czy też stanu równowagi (homeostazy). Nie ulega wątpliwości, że opieka powinna przede wszystkim liczyć się z obiektywnymi zależnościami (potrzebami), gdyż ich subiektywny „odbiór” może być w pewnym stopniu nieadekwatny.
Drugi mówi nam, że zwłaszcza u dzieci i młodzieży pewne potrzeby są już ich realnymi właściwościami, inne zaś (wtórne) mogą jako predyspozycje pojawić się w określonych warunkach w bliższej lub dalszej perspektywie. Stąd też wymagania rozwoju i „uczłowieczania” jednostki implikują taki model opieki, który będzie między innymi nastawiony na rozbudzanie i rozwijanie (w pewnych granicach) potrzeb w tym drugim znaczeniu. Istotną jego cechą winno być takie sprawowanie opieki, jakby i te potrzeby były już rzeczywistością.
Trzeci informuje, że są takie potrzeby (przede wszystkim fizjologiczne), z którymi każdy człowiek przychodzi na świat oraz takie, które pojawiają się stopniowo później, w trakcie osobniczego rozwoju, jako jego dalsze, typowo ludzkie właściwości. Dla opieki wynika stąd ogólny wniosek, że w zaspokajaniu potrzeb należy dawać pierwszeństwo tym pierwszym, nie zaniedbując w niczym drugich.
Czwarty wyróżnia takie potrzeby, które przyjmuje się jako właściwości ludzi (gatunkowo) oraz takie, które mają charakter czysto indywidualny, będące wytworem niepowtarzalnych osobowości i biografii jednostek. Zaspokajanie tych pierwszych ma na ogół dla człowieka większe znaczenie. Dlatego też im właśnie opieka winna poświęcać najwięcej uwagi.
Piąty wyodrębnia te potrzeby, które mają dla człowieka znaczenie podstawowe, a ich zaspokajanie warunkuje przede wszystkim zachowanie życia, a w pewnych granicach — rozwój i zdrowie oraz te, od których zależy głównie wyższy, kulturalny rozwój jednostki, jej samorealizacja. Zgodnie z podstawową
tezą teorii potrzeb Masłowa, że „jeśli potrzeby niedostatku nie są zaspokojone — potrzeby rozwoju przestają kierować ludzkim zachowaniem” opieka powinna kierować się zasadą pierwszeństwa i hierarchii w diagnozowaniu i zaspokajaniu tych potrzeb.
Szósty jest interesującą próbą ustalenia potrzeb mających dla łudzi największe znaczenie, „dla których spełnienia ludzie najwięcej się wysilają, o które najzawzięciej się spierają i walczą, i na które poświęcają najwięcej czasu”
Wprawdzie tego rodzaju próba budzi wątpliwości, to jej chociaż częściowe powodzenie może mieć dla opieki istotne znaczenie. Wskazywałoby to bowiem na podstawowe wartości dla niej oraz określone preferencje jej celów i zadań.
Siódmy dokonuje rozróżnienia potrzeb, „które odczuwają członkowie wielu różnych grup społecznych, masy ludzkie, i o których społeczeństwo sądzi, że w ich zaspokojeniu muszą dopomóc jednostce instytucje publiczne” oraz potrzeb posiadających pod tymi względami cechy indywidualne. Rozróżnienie to stanowi przede wszystkim podstawowy wskaźnik dla diagnozowania społecznych potrzeb ponadpodmiotowych określonych grup lub kategorii społecznych oraz kryterium ustalania wobec nich odpowiedniego zakresu opieki ze strony powołanych do tego podmiotów państwowych, samorządowych i pozarządowych.
Ósmy dokonuje rozróżnienia potrzeb, których zaspokojenie da się utrzymać w określonych, względnie stałych granicach, a więc możliwych do optymalnego nasycenia, oraz potrzeb, których zakres i stopień stale narasta, co stwarza trudność ich nasycenia. Z uwagi na to, że taka tendencja — przekraczając pewne
granice — ostatecznie godzi w dobro jednostek i społeczeństwa, opieka nie może się uchylić przed jej hamowaniem i ograniczaniem.
Dziewiąty wskazuje na potrzeby uznawane za normalne u ludzi oraz potrzeby wynikające z określonego stanu chorobowego organizmu, których zaspokajanie jest najczęściej warunkiem przezwyciężenia choroby i powrotu do zdrowia. Ich specyfika stawia przed opieką szczególne i dość trudne zadania.
Wynikają one przede wszystkim z samego stanu chorobowego, trudności diagnozy tych potrzeb, sprzeczności między ich mentalizacją a stanem rzeczywistym oraz stąd, że ich zaspokajanie przysparza często podopiecznemu—choremu dodatkowo bólu i cierpienia.
(Wiedza o potrzebach tych i sposobach ich zaspokajania jest funkcją poziomu medycyny”. Dostarczanie podopiecznym poprzez zabiegi lecznicze przykrych doznań, bólu, cierpienia (dla ich dobra) prowadzi często do reakcji i zachowań sprzecznych z potrzebami chorobowymi z ich strony.)
Dziesiąty wprowadza doniosłe, aksjologiczne kryterium k1asyfikacji. Chociaż dokonanie jednoznacznego, pełnego i konsekwentnego podziału potrzeb na pozytywne i negatywne jest zadaniem trudnym i skomplikowanym, to z drugiej strony jego potrzebę narzuca samo życie. Do negatywnych należą niewątpliwie te potrzeby, których zaspokajanie godzi w ich podmiot i bezpośrednio lub pośrednio wyrządza szkodę innym ludziom, społeczeństwu, jak na przykład potrzeby nałogowe. Ogólnym zadaniem opieki jest tu więc nie zaspokajanie ich lecz działalność zapobiegawcza, hamująco-ograniczająca, kompensacyjna i lecznicza. (Zachodzi tu więc pozorna sprzeczność z charakterem opieki, która zaspokaja, a nie udaremnia potrzeby. Chodzi tu jednak o dobro jednostki).
W ewolucyjnym (rozwojowym) procesie opieki bardzo ważne jest rozróżnienie potrzeb podopiecznych W. Terleckiej:
Rys. Potrzeby podopiecznych (W. Terlecka)
Rzeczywiste potrzeby biopsychiczne Świadomościowy obraz potrzeb
Znaczenie poznawcze i praktyczne tego analitycznego rozróżnienia zasługuje na szczególną uwagę.
Po pierwsze, dla opiekuna niezbędna jest orientacja, które potrzeby
podopiecznego są już zaktualizowane i funkcjonują jako jego właściwości nieuświadamiane. Zobowiązuje to opiekuna do stymulacji procesu mentalizacji (uświadomienia) potrzeb przez podopiecznego, a „póki co” wzięcia całkowicie na siebie rozwiązywania złożonego problemu zaspokajania ich.
Po drugie, potrzeby podopiecznego zaktualizowane (rzeczywiste) zmentalizowane wraz z dostatecznie opanowaną samoobsługą pozwalają mu wzięcie już na siebie powinności ich zaspokajania.
To zaś daje opiekunowi zobowiązującą szansę zaniechania w pewnej mierze określonych czynności opiekuńczych i przejścia (w sensie procesualnym) na etap zróżnicowanych czynności pomocnych.
Po trzecie, potrzeby potencjalne lub aktualizujące się wymagają od opiekuna, z jednej strony, wielostronnej stymulacji tego procesu, a z drugiej, takich zachowań i działań jakby te potrzeby były już zaktualizowane, co należy uznać za generalny czynnik tej stymulacji optymalizacji opieki.
dychotomiczny
przym. Ia `oparty na dychotomii; dwudzielny, przeciwstawny.
J. Pieter, Zycie ludzi, Wrocław 1966, s. 86.
Na tym między innymi polega funkcja regulacyjna opieki. Ze względu na wymagania społeczne
niezbędna jest tu również interwencja wychowania dla ukulturalniania, uszlachetniania i budzenia
potrzeb.
3
Normalne
(uznawane za właściwe)
normalne: - standardowe
- hiperstandardowe
dzieciństwa
indywidualne (pozytywne)
Substandardowe
(wynikające z ujemnych dewiacji, z niekorzystnych czynników życia, zadatków dziedzicznych wiążą się one z upośledzeniami i chorobami)
endogenne - zależne
- niezależne
egzogenne - zależne
- niezależne
Wyszukiwarka