EKONOMIA.

1.Funkcjonowanie gosp. Rynkowej : cechy gospodarki rynkowej, prawa rynku, cena równowagi rynkowej.

Gospodarka rynkowa

Cechy:

• dominacja prywatnej własności czynników produkcji

1. Sektor własności publicznej

1. własność państwowa

• przedsiębiorstwa państwowe (państwowe osoby prawne),

• skarb państwa.

2. własność gminna

• komunalna

3. własność pośrednia, mieszana - spółki

2. Sektor prywatny

1. własność krajowa

• prywatna własność w spółce cywilnej osób fizycznych,

• prywatna własność osób prawnych

2. własność zagraniczna,

3. własność mieszana

Przedsiębiorstwa realizują zadania dla zysku.

Zakład komunalny - jest realizowany z budżetu gminy.

Spółki nieposiadające osobowości prawnej:

• spółki cywilne,

• spółki prawa handlowego

• spółki osobowe - jawna, komandytowa, partnerska, komandytowo - akcyjna.

Rynkowa alokacja zasobów gospodarczych

Mechanizmem alokacji zasobów jest RYNEK jako podstawowy regulator gospodarki.

Inne cechy:

• wolność w działalności gospodarczej

• prawo własności do posiadania kapitału,

• prawo do swobodnego powstawania jednostek gospodarczych (oprócz przedsiębiorstw państwowych),

• prawo do swobodnego określania przedmiotu działalności

• prawo do swobodnego kształtowania warunków umownych, obrotu, stosowania cen, bez administracyjnej ingerencji,

• prawo do swobodnego prowadzenia obrotu towarami, usługami, a także siłą roboczą, kapitałami

• pełna wymienialność waluty na dowolny towar, walutę, każdy go gromadzi,

• działanie mechanizmu rynkowego jako podstawowej formy funkcjonowania gospodarki.

Warunki funkcjonowania rozwiniętego rynku jako mechanizmu regulowania gospodarki

• swoboda transferu,

• swoboda prowadzenia działalności gospodarczej,

• istnienie instytucji sprawnie działających i obsługujących rynek: banki, giełdy, firmy doradztwa inwestycyjnego, prawnego, ubezpieczeniowe, instytucje powiernicze, maklerskie,

• integralność rynku, czyli wzajemne uzależnienie od siebie poszczególnych segmentów rynku np. rynku dóbr i rynku finansowego, produktów i usług czynników produkcji.

Funkcje gospodarki rynkowej:

• rynek dokonuje wyceny różnych dóbr,

• rynek jako podstawowe źródło informacji,

• rynek jako wykorzystanie zasobów gospodarczych.

Trzy czynniki produkcji:

• co produkować,

• jak produkować

• dla kogo produkować.

Zalety gospodarki rynkowej:

• racjonalne wykorzystanie zasobów,

• efektywny system motywacyjny,

• duża innowacyjność w gospodarce,

• dyscyplina finansowa przedsiębiorstw powiązana z konkurencją i zasadą samofinansowania działalności gospodarczej,

• tendencje do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej,

• duża elastyczność gospodarki (szybka reakcja na zmiany na rynku),

• dobre zaopatrzenie w punktach sprzedaży.

Wady gospodarki rynkowej:

• czynniki ograniczające działania konkurencji (monopolizacja):

• niedoskonałość przepływu informacji na rynku,

• bariery wejścia na rynek (podatki, niestabilność przepisów),

• ograniczenia przenośności czynników produkcji.

• negatywne efekty zewnętrzne (przerzucanie jednych przedsiębiorstw ich skutków i kosztów na inne przedsiębio0rstwa lub społeczeństwa):

• istnienie dóbr publicznych,

• występowanie zjawisk destabilizujących gospodarkę:

• duże wahania aktywności gospodarczej,

• niepełne wykorzystanie mocy wytwórczej,

• zjawisko inflacyjne,

• zjawisko bezrobocia,

• tendencja do powstawania dużych różnic dochodowych i majątkowych w społeczeństwie - najczęściej nieakceptowane.

Równowaga gospodarcza - to taka sytuacja, w której podstawowe wielkości ekonomiczne nie zmieniają się i nie działają siły powodujące zmiany tej wielkości.

Równowaga ekonomiczna - sytuacja, w której przy pełnym wykorzystaniu zasobów produkcyjnych (bogactwa naturalne, majątek produkcyjny, siła robocza) zachodzi równość między podażą pieniądza krajowego i zagranicznego a popytem na te pieniądze oraz równość między podażą wszystkich dobór i usług a popytem na nie, czyli równość rynku pieniądza i dóbr pod warunkiem, że wymiana zagraniczna nie wywołuje trudności płatniczych.

Y - wielkość produkcji

C - wydatki

I - inwestycje

G - wydatki rządowe

X - eksport netto

2.Podmioty gospodarki rynkowej: typy przedsiębiorstw, rodzaje spółek, koszty produkcji w przedsiębiorstwach, dochody i wydatki gosp. Domowych

Gospodarstwa domowe - jednostka niezależna od liczby osób składających się na nią, której głównym celem jest zaspokajanie potrzeb swoich członków. Posiadają:

• zasoby dóbr konsumpcyjnych,

• źródła przychodów pieniężnych,

• źródła przychodów naturalnych.

Pełnią funkcje:

• ekonomiczną,

• społeczne:

• prokreacyjna - rozwój społeczeństwa,

• wychowawcza,

• opiekuńcza,

• ekspresywna - szczególne więzi,

• rekreacyjna.

Źródła pochodzenia dochodów:

• pracownicze,

• działalność gospodarcza,

• gospodarstwa rolnicze,

• gospodarstwa rencistów i emerytów,

• gospodarstwa bezrobotnych.

Przedsiębiorstwo

Przedsiębiorca:

• osoby fizyczne,

• osoby prawne - skarb państwa, jednostki organizacyjne przyznane przez prawo,

• spółki prawa handlowego bez osobowości prawnej, które we własnym imieniu podejmują działalność gospodarczą,

• spółki osobowe - jawna, komandytowa, partnerska, komandytowo - akcyjna,

• wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej działalności gospodarczej.

Przedsiębiorstwo - samodzielna, samofinansująca się, wyodrębniona pod względem ekonomicznym, organizacyjnym i prawnym jednostka prowadząca działalność gospodarczą, produkcyjną, usługową.

Kategorie ekonomiczne:

• czynnościowa - wskazuje, że przedsiębiorstwo jest prowadzone przez przedsiębiorcę,

• rzeczowa - kapitał przedsiębiorstwa, zespół składników materialnych, niematerialnych przeznaczonych do realizacji zadań gospodarczych obejmujących w szczególności firmę, znaki towarowe, nazwę i inne oznaczenia przedsiębiorstwa, księgi handlowe, nieruchomości i ruchomości, zobowiązania i obciążenia, prawa wynikające z umów dzierżawy, leasing,

• podmiotowa - określa przedsiębiorstwo jako podmiot praw i obowiązków wynikających z prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek, własne ryzyko i odpowiedzialność.

Celem działalności przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku i zaspokajanie potrzeb społecznych.

Zróżnicowanie przedsiębiorstw ze względu na:

• własności,

• formę prawno - organizacyjną

• wielkość,

• rodzaj prowadzonej działalności.

Państwo jako podmiot ekonomiczny podejmuje decyzje określające sposób użycia zasobów gospodarczych, których ilość jest zawsze ograniczona. Jest zbiorem wszystkich instytucji, w których sposób podejmowania decyzji odnoszących się do użycia zasobów gospodarczych oparty jest na specyficznym wartościowaniu o charakterze kolektywnym i politycznym.

3.Rachunek dochodu narodowego :PKB, PNB, PKB per capita, wzrost gospodarczy.

Ruch okrężny strumieni pieniężnych w gospodarce.

Gospodarstwa domowe przeznaczają część dochodu na zakupy krajowych produktów i usług, a przedsiębiorstwo tylko część na zakupy czynników produkcji.

Odpływy z ruchu okrężnego strumieni:

• S - oszczędności,

• T_b - podatki bezpośrednie,

• T_p - podatki pośrednie,

• Im - wydatki na import.

Dopływy:

• I - wydatki na inwestycje,

• TR - transfery rządowe,

• G - wydatki rządowe,

• Ex - dochody z eksportu

Uwzględniając zasoby rzeczowe

( brak rysunku )

Produkt krajowy brutto ( PKB ) - jest miarą wielkości produkcji wytworzonej w gospodarce
w określonym przedziale czasu (1 rok).

Obliczamy:

1. metoda sumowania produktów,

2. metoda sumowania dochodów,

3. metoda sumowania wydatków.

Ad. 1. Metoda sumowania produktów polega na sumowaniu wartości produktów i usług wytworzonych w danej gospodarce w ciągu roku. Przy metodzie tej należy uważać by nie sumować tych samych elementów. Należy liczyć wyprodukowane produkty i usługi tylko raz.

Dwa sposoby wielokrotnego sumowania:

1. sumowanie wartości dóbr finalnych - produkty i usługi, które są nabywane przez końcowego użytkownika. wchodzą w ich skład produkty i usługi konsumpcyjne nabywane przez gospodarstwa domowe oraz produkty i usługi inwestycyjne nabywane przez przedsiębiorstwa.

Dobra zużywane w całości przy wytwarzaniu innych produktów nazywają się dobrami pośrednimi.

2. wartość dodana - jest to przyrost wartości dóbr będących rezultatem danego procesu produkcji. Oblicza się ja przez odjecie od wartości dóbr wytworzonych w danym przedsiębiorstwie sumy kosztów rzeczowych czynników produkcji zużytych przy wytworzeniu tych dóbr.

Ad. 2. Metoda sumowana dochodów polega na dodawaniu dochodów z czynników produkcji (płaca, renta gruntowa, procent od kapitału) i zysków przedsiębiorstw powstających w procesie wytwarzania produktów i usług w danym roku. Suma tych dochodów musi być równa ogólnej sumie wartości dodanej, ponieważ wartość dodana składa się z dochodów osiąganych przez uczestników procesu produkcji.

Należy tu pamiętać, aby uwzględniać jedynie te dochody, które powstają w wyniku wytwarzania produktów i usług. W związku z tym tzw. płatności transferowe (TR) obejmujące emerytury, renty, zasiłki, stypendia i inne płatności z budżetu nie będące świadczeniem w zamian za jakieś świadczone usługi nie będące dochodami z tytułu udziału w procesie produkcji nie powinny być uwzględniane
w rachunku PKB.

Ad. 3. Metoda sumowania wydatków polega na sumowaniu wydatków na dobra finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa krajowe. Wydatki te obejmują:

C - wydatki na dobra konsumpcyjne krajowe,

I - wydatki na krajowe dobra inwestycyjne,

G - wydatki rządowe na krajowe finalne produkty i usługi (bez płatności transferowych),

Ex - wydatki zagranicy na krajowe dobra eksportowe.

Jeżeli dodamy poszczególne wydatki na dobra krajowe i importowane, a następnie odejmiemy wartość łącznego importu otrzymamy eksport netto.

Produkt narodowy brutto

Zyski przedsiębiorstw powstają przy współudziale współwłaścicieli zagranicznych i mogą być transferowane za granicę. Również cudzoziemcy pracujący w Polsce mogą dokonywać transferów swoich dochodów za granicę. Polskie przedsiębiorstwa inwestujące i działające za granicą oraz Polacy pracujący w innych krajach mogą dokonywać swoich transferów do Polski. W rezultacie przepływu tych dochodów zostaje skorygowana wielkość PKB o te przepływy dochodów. Wprowadza się produkt narodowy brutto - PNB.

Produkt narodowy brutto (PNB) - jest miarą łącznych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji. Wobec tego
PNB = PKB powiększony o dochody netto z tytułu własności za granicą.

Dochody netto należy rozumieć jako nadwyżkę napływu dochodów z tytułu świadczenia usług za granicą nad odpływem dochodów powstałych w wyniku świadczenia przez cudzoziemców w kraju.

Zarówno PKB jak i PNB są miarami produkcji uwzględniającymi inwestycje brutto.

Produkt narodowy netto (PNN) - Miara produkcji uwzględniająca amortyzacje.

PNN - pomniejszony o wartości podatków pośrednich stanowi dochód narodowy (Y).

24.03.2002 r.

• Metoda zsumowania dochodów

Metoda ta polega na zsumowaniu płac i zysków jakie uzyskiwane są przez różne podmioty gospodarcze wytwarzające PKB

• Metoda sumowania wydatków

Metoda ta polega na sumowaniu wartości pieniężnych wszystkich produktów finalnych. Metoda ta sumuje wydatki na dobra i usługi wszystkich gospodarstw domowych, przedsiębiorstw oraz państwa

PKB = C + J + G + NX

(w cenach rynkowych)

C - konsumpcja - czyli wydatki gospodarstw domowych na dobra i usługi trwałego użytku i na dobra i usługi nietrwałego użytku oraz usługi

J - inwestycje - wydatki przedsiębiorstw na zakup dóbr kapitałowych

G - zakupy rządowe - są to wydatki władz centralnych i lokalnych

NX - eksport netto - jest to różnica między wartością eksportu a importu

PKB = C + J + G + NX - Tp + D

(w cenach czynników produkcji)

Tp - podatki i akcyza

D - dotacje

1. PNB - produkt narodowy brutto

Jest pojęciem szerszym od PKB. Jest to miara całkowita dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju niezależnie od miejsca świadczenia usług czynników produkcji.

PNB = PKB + Dn

Dn - dochody płynące z zagranicy

PNN = PNB - A

PNN - produkt narodowy netto

A - amortyzacja

Wzrost gospodarczy to proces wzrostu produkcji w gospodarce jako całości.

Rozwój gospodarki obejmuje nie tylko proces wzrostu produkcji w gospodarce, ale również jakościowe zmiany gospodarki dotyczące całego systemu społeczno - gospodarczego i różnych aspektów struktur gospodarczych

Główne czynniki wzrostu gospodarczego:

• wzrost zasobów kapitału,

• wzrost zasobów pracy - stworzenie sprzyjających warunków do wzrostu aktywności zawodowej m. in. poprzez korzystną politykę podatkową oraz rozwój świadczeń socjalnych,

• wzrost dynamiki postępu technicznego - polityka wspierania postępu technicznego opiera się na powiększaniu wydatków państwa na badania naukowe i rozwój systemu edukacji.

Infrastruktura techniczna - energia, gaz, woda, drogi.

Infrastruktura społeczna - szkolnictwo, kultura.

4. Równowaga i nie równowaga rynkowa: cykliczność, Recesja bezrobocie inflacja

Równowaga gospodarcza - to taka sytuacja, w której podstawowe wielkości ekonomiczne nie zmieniają się i nie działają siły powodujące zmiany tej wielkości.

Równowaga ekonomiczna - sytuacja, w której przy pełnym wykorzystaniu zasobów produkcyjnych (bogactwa naturalne, majątek produkcyjny, siła robocza) zachodzi równość między podażą pieniądza krajowego i zagranicznego a popytem na te pieniądze oraz równość między podażą wszystkich dobór i usług a popytem na nie, czyli równość rynku pieniądza i dóbr pod warunkiem, że wymiana zagraniczna nie wywołuje trudności płatniczych.

Y - wielkość produkcji

C - wydatki

I - inwestycje

G - wydatki rządowe

X - eksport netto

Gospodarka znajduje się w równowadze, gdy popyt globalny = produkcji zapewniającej pełne zatrudnienie, gdy saldo rachunku obrotów bieżących bilansu płatniczego wynosi zero.

Wzrost gospodarczy to proces wzrostu produkcji w gospodarce jako całości.

Rozwój gospodarki obejmuje nie tylko proces wzrostu produkcji w gospodarce, ale również jakościowe zmiany gospodarki dotyczące całego systemu społeczno - gospodarczego i różnych aspektów struktur gospodarczych

Główne czynniki wzrostu gospodarczego:

• wzrost zasobów kapitału,

• wzrost zasobów pracy - stworzenie sprzyjających warunków do wzrostu aktywności zawodowej m. in. poprzez korzystną politykę podatkową oraz rozwój świadczeń socjalnych,

• wzrost dynamiki postępu technicznego - polityka wspierania postępu technicznego opiera się na powiększaniu wydatków państwa na badania naukowe i rozwój systemu edukacji.

Infrastruktura techniczna - energia, gaz, woda, drogi.

Infrastruktura społeczna - szkolnictwo, kultura.

Oddziaływanie wzrostu gospodarczego na środowisko

Inflacja - to wzrost przeciętnego poziomu cen dóbr i usług w jakimś okresie (np. 1 rok). Ogólny poziom cen nie jest ceną żadnego konkretnego dobra.

Stopa - tempo inflacji jest to procentowy przyrost ogólnego poziomu cen i dóbr w ciągu roku.

10.03.2002 r.

Bezrobocie

Zasoby siły roboczej - obejmują osoby w wieku produkcyjnym zdolnych do pracy i gotowych do jej podjęcia na typowych warunkach w gospodarce.

Współczynnik aktywności zawodowej - zasoby siły roboczej do liczby ludności w wieku produkcyjnym. Im jest większy tym więcej ludzi chce pracować.

Wysokość współczynnika zależy:

• poziom i zmiany stawek płac,

• preferencje jednostek w zakresie kształcenia,

• model rodziny,

• możliwość znalezienia pracy.

Współcześnie wyróżniamy:

• grupę zatrudnionych:

• wykonują pracę najemną,

• na własny rachunek (przedsiębiorcy),

• grupę bezrobotnych:

Bezrobocie - to liczba osób zarejestrowanych jako poszukujący pracy i jednocześnie nie mających zatrudnienia. Inaczej część ludności w wieku produkcyjnym gotowa do podjęcia pracy i zdolna do pracy i pozostająca bez pracy pomimo poszukiwań.

Dysproporcje w podziale dochodów

W gospodarce nie ma doskonałej konkurencji. wpływ na podział dochodów maja czynniki:

• istnienie różnych grup o dużej sile władzy czy oddziaływania ekonomicznego (właściciele kapitału) gdzie większa siła danej grupy daje większy udział w dochodach,

• ograniczony zasięg przepływu informacji mający wpływ na ograniczenia w dostępie do dochodu,

• różne formy dyskryminacji (płci, wieku),

• nietypowe zachowania części przedsiębiorstw (ukrywanie dochodu).

Inflacja

Inflacja - powolny, stały wzrost ogólnego poziomu cen

Poziomy inflacji:

1. inflacja pełzająca ( powolna, łagodna )

2. inflacja jednocyfrowa ( do 9% )

3. inflacja krocząca ( biegnąca, stąpająca - rocznie kilkanaście procent )

4. inflacja galopująca ( superinflacja - wzrost do 100% )

5. hiperinflacja ( inflacja histeryczna - powyżej 100% rocznie )

Skutki hiperinflacji:

• rozprzężenie systemu finansowego kraju

• przypadkowa ( niesprawiedliwa ) redystrybucja dochodu gospodarczego

• poważne załamanie koniunktury gospodarczej

• napięcia społeczne

Przyczyny inflacji:

1. Teoria popytowa ( inflacja konsumentów )
   Powstała w latach 30-tych ( Keynes)
   Teza: inflacja ma miejsce wtedy gdy łączny ( globalny ) popyt w gospodarce przewyższa możliwości jego zaspokojenia ( możliwości produkcyjne i wytwórcze )
   Gdy zwiększamy dochód ludności ( a więc i wydatki ) a także wydatki rządowe to prowadzi
   to do zachwiania równowagi pomiędzy globalnym popytem i podażą i do powstania nadwyżki popytu, powodującego ogólny wzrost cen ( luka inflacyjna )
   
   Zapobieganie:

1. odpowiedni wzrost podatków ( zmniejszenie poziomu dochodów )

2. administracyjna kontrola cen i dochodów ( polityka dochowa )

Krzywa Philipsa - krzywa określająca relacje między nominalnym wzrostem płac, a bezrobociem

2. Teoria monetarystyczna
   Wyjaśnia zjawiska inflacyjne na gruncie ilościowej teorii pieniądza.
   Opiera się o teorię ilościową ( wymiana Fishera )
   
   
   
   M - ilość pieniądza w obiegu
   V - szybkość pieniądza
   P - przeciętny poziom cen
   Y - poziom realnego dochodu narodowego
   
   Z równowagi wynika, że wartość wydatków ludności wyrażana w danej walucie ( MV ) musi być równa wartości tego co się kupuje ( PY ). W oparciu o tę teorie monetaryści formułują szereg tez o istotnym znaczeniu:

1. uważają on, że V i związane z nią wielkości popytu na pieniądz za funkcję niewielu zmiennych takich jak:
   - kwestia wielkości dochodu jednostki
   - wysokość stóp procentowych od wkładów bankowych i papierów wartościowych
   - oczekiwane tempo inflacji

2. przyjmują, że podaż pieniądza w obiegu jest wielkością zewnętrzną w stosunku
   do gospodarki i znajduje się pod kontrolą państwa. Państwo zaś jest w stanie
   ( choć nie zupełnie precyzyjnie ) kontrolować obieg pieniężny i wywierać przez
   to istotny wpływ na procesy gospodarcze

3. twierdzą, że kapitalistyczna gospodarka wolnorynkowa posiada wystarczającą dynamikę, która sprawia, że w dłuższym okresie czasu zbliża się ona do stanu pełnego zatrudnienia i pełnego wykorzystania mocy wytwórczych. Jeśli nawet
   w krótkim okresie mają miejsce wahania cykliczne to w dłuższym okresie czasu tempo wzrostu gospodarczego wyznaczane jest przez tendencje wzrostu wydajności pracy. Y - jest stabilne ( wzrost 3 - 4% ), P wzrasta gdy M rośnie szybciej niż Y
   i przyczyną inflacji jest zbyt duża ilość pieniądza w obiegu ( M ) - powodem inflacji jest błędna polityka państwa
   

3. Kosztowa teoria inflacji ( podaż jest konsekwencją inflacji )
   Koncepcje:

1. Inflacja płacowa
   W przypadku funkcjonujących związków zawodowych jako grup nacisku realizujących politykę płacową niezależną od sytuacji na rynku pracy
   

2. Polityka cenowa wielkich korporacji
   Wielkie korporacje mają wpływ na poziom inflacji poprzez realizację polityki długofalowej stopy zysku podnoszącej ceny:
   - w celu sfinansowania ekspansji
   - w okresie osłabienia koniunktury gospodarczej ( spadku sprzedaży ) aby osiągnąć zamierzony poziom zysku
   - kiedy rosną ważne elementy kosztu produkcji
   

Problemy poruszane przez kosztową teorię inflacji mają istotne znaczenie dla mechanizmu procesu inflacyjnego, bo teoria ta wskazuje w jaki sposób monopolistyczne struktury rynkowe przyczyniają się do utrwalenia inflacji i jak trudna i bolesna może być polityka antyinflacyjna
w warunkach administracji cen i płac.

Z tej teorii wywodzą się postulaty uzupełnienia programu walki z inflacją o instrumenty polityki dochodów, czyli administracyjnej kontroli cen i płac

Skutki inflacji:

• komplikuje obieg informacji w gospodarce zgłasza informacji dotyczącej zasobów,
  czy kosztów produktów i usług, a także błędnych informacji rynkowych prowadzących
  do struktury konsumpcji i produkcji

• osłabia skłonność do oszczędzania

• powiązanie inflacji z redystrybucją dochodów
  Redystrybucja jest przypadkowa i uważana jest za niesprawiedliwą i szkodliwą społecznie. Tracą grupy ludzi otrzymujące stałe dochody i grupy z mniejszą siłą przetargową ( np. sfera budżetowa )
  

Indeksacja dochodów - mniej lub bardziej automatyczne uwzględnianie wzrostu kosztu utrzymania w wysokości świadczeń społecznych

Mierzenie inflacji

Pomiaru dokonuje się za pośrednictwem rejestracji zmian zachodzących w sile nabywczej pieniądza. Ilość ta zależy od poziomu cen i usług.

Zmiany cen poszczególnych grup dóbr odnoszone są do tych cen dla wybranego okresu bazowego
i wyrażane są w postaci indeksów cenowych. Jednym z ważniejszych jest indeks cen towarów konsumpcyjnych ( indeks kosztów utrzymania )

Rodzaje indeksów:

• indeks płac ( wzrost kosztu utrzymania )

• indeks zasiłków socjalnych

Deflator cen PNB - zmiana cen wszystkich wytworzonych w danym okresie dóbr i usług finalnych. Wyraża koszt nabycia dóbr i usług finalnych PNB w wybranym roku w stosunku do kosztu nabycia tych samych pozycji w roku bazowym.

Polityka antyinflacyjna

Wybór instrumentów polityki antyinflacyjnej związany jest z analizą sytuacji gospodarczej kraju, oraz wpływu otoczenia zagranicznego tego kraju.

W przypadku koncepcji popytowych ( popytowa, monetarystyczna ) preferowane są instrumenty zmierzające do ograniczenia popytu za pośrednictwem polityki fiskalnej.

Szczególną rolę mają:

• ograniczenie wydatków państwa

• polityka wysokiej stopy oprocentowania kredytów ( zmniejszenie inwestycji )

• ograniczenie popytu konsumpcyjnego za pomocą podatków stabilizujących ( wzrost oszczędzania )

W przypadku koncepcji podażowych koncentrują się one na sterowaniu płacami i cenami.

W procesie kreacji cen istotne jest:

• stworzenie warunków do konkurencji

• przeciwdziałanie monopolowi

W walce z inflacją szczególną rolę odgrywa bank centralny. Poprzez politykę kontrolną i regulowanie podaży pieniądza i kredytu oddziałuje na procesy gospodarcze

5. System bankowy i pieniądz w gospodarce rynkowej: rodzaje i funkcje pieniądza, funkcje banku centralnego, banki komercyjne.

Narzędzia wykorzystywane przez bank centralny do kontrolowania podaży

1. Zmiany stopy rezerw obowiązkowych
   Polegają na ustaleniu minimalnej relacji rezerw w gotówce do ogólnej sumy wkładów w banku.
   Rezerwy obowiązkowe :
   - zabezpieczają wypłacalność banków komercyjnych i utrzymanie ich płynności finansowej
   - instrument umożliwiający regulację podaży pieniądza przez kontrolowane kreowanie pieniądza bankowego ( kredyty )
   
   Skutki podwyższania rezerw obowiązkowych:
   - ograniczenie możliwości ekspansji kredytowej banku
   - obniżenie potencjalnych zysków banków komercyjnych
   - mobilizacja banków komercyjnych do ściągania wierzytelności od dłużników
   - zachęca banki komercyjne do sprzedaży papierów wartościowych w celu uzupełnienia rezerw obowiązkowych
   
   Skutki obniżenia rezerw obowiązkowych:
   - większe kwoty na kredyty
   - wzrost podaży pieniądza na rynku
   - wzrost aktywności gospodarczej
   

2. Zmiany stóp redyskontowych
   Stopa redyskontowa - instrument kontroli podaży pieniądza. Jest stopą procentową pobieraną przez bank centralny od pożyczek udzielonych bankom komercyjnym pod zastaw weksli lub innych papierów wartościowych.
   Wysokość stopy wpływa wielkość pożyczek zaciągniętych przez banki komercyjne w banku centralnym bo wzrost stopy redyskontowej podnosi koszt kredytu i prowadzi do spadku rezerw banków komercyjnych i ogranicza ich działalność kredytową.
   Spadek kosztu kredytu skłania banki komercyjne do sprzedawania większej ilości bankowi centralnemu przez co wzrastają rezerwy banków komercyjnych. Umożliwia to rozszerzenie działalności kredytowej banków komercyjnych i wzrost podaży pieniądza w gospodarce.
   

3. Operacje otwartego rynku
   Operacje otwartego rynku - sprzedaż lub zakup papierów wartościowych ( przeważnie państwowych ).
   Skarb państwa emituje papiery wartościowe o różnym terminie wykupu ( np. kilkumiesięczne weksle skarbowe, lub kilkuletnie obligacje ) zaciągając w ten sposób kredyt u społeczeństwa. Transakcjami kupna-sprzedaży zajmuje się bank centralny. Stopa procentowa po jakiej realizowane są te transakcje wpływa na podaż pieniądza w kraju.
   Istota operacji otwartego rynku sprowadza się do bezpośredniego wpływu banku centralnego na rozmiary podaży pieniądza w gospodarce. Sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny prowadzi do zmniejszenia pieniądza w obiegu czyli jego podaży. Skup zwiększa podaż pieniądza na rynku ( następuje powiększenie bazy monetarnej ). Jest to najbardziej elastyczny i skuteczny mechanizm kontrolny

Banki komercyjne

Od 1989 wcześniej był tylko NBP

Obecnie:

• bank centralny

• banki komercyjne ( handlowe )

• banki specjalne ( hipoteczne, rolne itp. ) - które udzielają kredytów krótko i długo terminowych na cele eksploatacyjne i inwestycyjne przedsiębiorstwom z określonych działów gospodarki

• kasy oszczędnościowe - przyjmują wkłady oszczędnościowe

• banki spółdzielcze ( kredytowe )

• kasy kredytowe

• domy kredytowe ( instytucje kredytu konsumpcyjnego ) - realizują zakupy ratalne i umowy leasingowe

Aktywa finansowe ( poza pieniądzem ):

• depozyty bankowe

• obligacje państwowe i prywatne

• akcje

• fundusze emerytalne

• fundusze powiernicze itp.

Funkcje banków komercyjnych:

• przyjmowanie zwrotnych wkładów pieniężnych ( depozytów )

• świadczenie usług finansowych

• udzielanie kredytów dla przedsiębiorstw i osób fizycznych

• kreowanie pieniądza bankowego

Depozyty, kredyty i polityka kredytowa

Oprocentowanie depozytów jest różne w zależności od okresu ich przechowywania.

Wkłady długoterminowe są oprocentowane wyżej, krótkoterminowe i a'vista niżej ponieważ dają bankom mniejszą swobodę dysponowania kredytem.

Wpływ na decyzje dotyczące deponowania oszczędności w bankach komercyjnych ma porównanie wysokości stopy procentowej ze stopą inflacji ( tempem wzrostu ogólnego poziomu cen
w gospodarce ).

Dodatnia realna stopa procentowa - sytuacja w której stopa procentowa jest wyższa od stopy inflacji

Ujemna realna stopa procentowa - sytuacja w której stopa procentowa jest wyższa od stopy inflacji
( zniechęca do trzymania oszczędności w bankach )

Kredyt - kategoria ekonomiczna polegająca na odstąpieniu przez jedną stronę ( wierzyciela ) drugiej stronie ( dłużnikowi ) określonej wartości w pieniądzu czy towarze w zamian za obietnicę zwrotu równowartości w ustalonym terminie łącznie z wynagrodzeniem za jej udzielenie ( odsetki, procent )

W zależności od przedmiotu kredyty dzielimy na:

• kredyty towarowe ( kupieckie, handlowe ) - transakcja kupna-sprzedaży przekształca się
  w stosunek kredytowy ze względu na odroczenie
  Są to kredyty krótkoterminowe a jego szczególną formą jest sprzedaż ratalna.
  Umożliwiają one prowadzenie działalności handlowej w sytuacji:

• gdy potencjalni nabywcy nie mają środków finansowych aby kupić towar w momencie oferowania go do sprzedaży

• sprzedawcy nie mogą znaleźć nabywców którzy mogli by natychmiast zapłacić za towar gotówką
  

• kredyty pieniężne - udzielenie przez wierzyciela pożyczki pieniężnej w zamian za jej zwrot i określony procent
  

W zależności od przeznaczenia kredyty dzielimy na:

• kredyty obrotowe - na finansowanie bieżących potrzeb związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.
  Są to kredyty krótkoterminowe ( do 1 roku ) i średnioterminowe ( 1 - 5 lat )
  

• kredyty inwestycyjne - kredyty długoterminowe przeznaczone na powiększenie aktywów trwałych formy dotyczące zakupu jak i budowy, modernizacji lub restrukturyzacji

Ze względu na walutę kredyty dzielimy na:

• walutę karową

• walutę obcą ( fundusze zagraniczne )

Działalność kredytowa wiąże się z określonym ryzykiem.

Bank ocenia wiarygodność kredytową dłużnika biorąc pod uwagę:

• aktualną sytuację finansową dłużnika ( płynność finansową )

• przeznaczenie kredytu

• opłacalność planowanego przedsięwzięcia

Ocena ta określa zdolność kredytową dłużnika to jest czy będzie on zdolny do zwrócenia pożyczonej sumy wraz z odsetkami w uzgodnionych terminach.

W celu zmniejszenia ryzyka banki stosują zabezpieczenia:

• ubezpieczenie kredytu

• zastaw majątkowy

• cesja

• poręczenie

• zabezpieczenie towarowe

• papiery wartościowe

Mechanizm kreacji pieniądza bankowego

Współczynnik kreacji depozytu - ile razy zwiększy się suma depozytu bankowego w wyniku pojawienia się depozytu pierwotnego ( jest odwrotnością rezerwy obowiązkowej )

Przy 20% K=5 bo
. Przy depozycie pierwotnym 1000 suma depozytów wzrośnie do 5000

Czynniki wpływające na to, że współczynniki są niższe:

• stopa całkowitych rezerw banku jest wyższa od rezerwy obowiązkowej

• nie wszystkie kredyty z banku A przekształcają się w depozyty w banku B

Prosta formuła wskaźnika pieniężnego

M - podaż pieniądza - suma gotówki w obiegu i a'vista

Bm - baza monetarna - suma gotówki w obiegu i rezerwy systemów bankowych

Rozwinięta formuła mnożnika pieniężnego

Zr - stopa całkowitych rezerw banków

Um - stopa ubytku gotówki z systemu bankowego

Zmiany w systemie bankowym

Holding - bank banków ( dominuje jedna spółka-matka )

Połączenia firm:

• Holding

• Koncerny ( poziome i pionowe )

• Fuzje

• Konglomeraty

• Trusty

• Kooperacje

• Konsorcja

Pieniądz - jest to ogólnie akceptowany środek płatniczy który oddaje wartość wszystkich towarów i usług na rynku

Współczesny pieniądz realizuje cztery podstawowe funkcje:

• jest środkiem wymiany ( cyrkulacji ).
  w okresie wymiany barterowej szybciej dochodziło do transakcji. Pojawienie się pieniądza spowodowało rozbicie wymiany na dwie fazy:
  1. towar → pieniądz
  2. pieniądz → towar
  Niedostosowanie ilości pieniądza do wytworzonych towarów i usług spowodowało pierwsze kryzysy gospodarcze które miały charakter nadprodukcji
  

• jest miernikiem wartości
  za pomocą pieniądza określamy wartość wszystkich towarów i usług czyli przypisujemy im cenę
  

• jest środkiem płatniczym
  za pieniądze nie tylko nabywamy towary i usługi ale również regulujemy wszelkie zobowiązania płatnicze:

• płacimy czynsz, podatki, cło

• bierzemy kredyt
  

• jest środkiem tezauryzacji czyli gromadzenia skarbu
  pieniądz w momencie inflacji traci swoją wartość nabywczą i chcąc przechować jego wartość należy odpowiednio inwestować np. w obrazy, sztabki złota, nieruchomości itd.

Rezerwy obowiązkowe - to pieniądz gotówkowy znajdujący się w bankach komercyjnych wchodzący w obieg gdy skończą się pieniądze przeznaczone do bieżącej obsługi klientów. Są to pieniądze trzymane w sejfie banku. Dają one gwarancję płynności finansowej banków.

Wielkość tych rezerw zależy od wartości depozytów ( a'visa i lokaty ) oraz od wielkości stopy rezerw obowiązkowych.

Wielkość tej stopy ( r ) określa bank centralny. W zależności od sytuacji gospodarczej kraju stopa ta zmienia się w celu obniżenia np. stopy inflacji.

Stopa ta jest inna dla depozytów a'vista ( na żądanie ) a inna dla lokat

Stopa a'vista jest mniejsza od stopy dla lokat

Bank Centralny kontroluje podaż pieniądza za pomocą instrumentów polityki monetarnej:

rezerwy obowiązkowe
Bank Centralny ustala wysokość rezerw obowiązkowych, ma wpływ na kreację pieniądza bankowego ( pieniądza skrypturalnego ). Jeżeli Bank Centralny chce zwiększyć podaż pieniądza to obniża stopę rezerw obowiązkowych, a to oznacza wzrost rezerw nadobowiązkowych ( nadwyżkowych )

1. Kredyty refinansowe ( operacje refinansowe )
   Bank Centralny udziela kredyty tylko bankom komercyjnym. Banki te w ten sposób zwiększają swoją akcję kredytową co powoduje wzrost podaży pieniądza. Operacje refinansowe to trzy rodzaje kredytów udzielanych przez Bank Centralny bankom komercyjnym:
   

1. Kredyt lombardowy
   Kredyt pod zastaw papierów wartościowych ( bony skarbowe, bony pieniężne NBP, obligacje ).
   Jest udzielany bankom komercyjnym na kilka godzin do kilku dni
   bony skarbowe - krótkoterminowa pożyczka od 4 do 52 tygodni
   obligacje - pożyczka długoterminowa powyżej 1 roku
   Bank komercyjny może maksymalnie uzyskać kredyt do 75% zastawionych papierów wartościowych
   ( wysokość potrzebnego kredytu musi uwzględniać stopę rezerw obowiązkowych )
   

2. Kredyt redyskontowy
   Związany jest z obiegiem wekslowym
   weksel - papier wartościowy dłużniczy ( zobowiązanie ). Wystawia go dłużnik, a posiada wierzyciel
   Stopę dyskontową określają banki komercyjne które skupują weksle.
   Bank Centralny ustala stopę redyskontową po której skupuje weksle od banków komercyjnych. Stopa
   ta jest zawsze niższa od stopy dyskontowej
   
   Zadanie
   Jeżeli weksel został wystawiony na sumę 7500 jp. i jest płatny w ciągu 90 dni a stopa dyskontowa
   w danym banku wynosi 21% w stosunku rocznym.
   Za jaką kwotę zostanie wykupiony przez bank dany weksel ?
   
   - oprocentowanie miesięczne
   koszt wykupu = 7500 * 5,25% - 7500 = 393,75
   7500 - 393,75=7106,25
   
   Stopa redyskontowa w Banku Centralnym wynosi 17% w stosunku rocznym, to za jaką kwotę zostanie zredyskontowany weksel 7500
   1,41% * 3 = 4,23%
   7500 * 0,0423 = 315
   7500 - 315 = 7185
   Zysk banku komercyjnego wyniesie 393,75 - 315 = 78,75
   

3. Kredyt refinansowy
   Początkowo był udzielany bakom komercyjnym w celu zwiększenia ich bazy depozytowej. Obecnie jest on udzielany na inwestycje centralne finansowane przez budżet państwa
   

2. Operacje otwartego rynku
   NBP operacje te przeprowadza od 1992 r. Jest to krótkookresowa transakcja ( od 1 do 14 dni ) kupna lub sprzedaży papierów wartościowych. Bank Centralny co tydzień organizuje przetargi na zakup papierów wartościowych a najczęściej są to bony skarbowe i bony pieniężne NBP
   

3. Polityka kursowa
   Kurs walut - cena waluty obcej wyrażona w walucie krajowej
   Kursy walut kształtują się w oparciu o mechanizm popyt-podaż. Jeżeli jest duży pobyt na daną walutę obcą przy stałych rezerwach tej waluty to Bank Centralny podnosi kurs danej waluty i na odwrót
   Kiedy słabnie siła nabywcza pieniądza krajowego to ludność rezygnuje z oszczędności w bankach i lokuje je
   w walutę obcą co pomniejsza podaż pieniądza krajowego

6.Funcjonowanie państwa w gospodarce rynkowej: zadania państwa, budżet państwa, podatki.

Budżet Państwa

Budżet Państwa - polityka fiskalna państwa. Roczny finansowy plan obejmujący dochody i wydatki państwa

Budżet państwa składa się z:

• budżetu centralnego

• 16 budżetów wojewódzkich

Dochody i wydatki budżetowe w 1998 r.

Dochody ( % )	Wydatki ( % )
Dochody podatkowe - 90% - podatki pośrednie ( VAT i akcyza ) - 50,9 - podatek dochodowy - 39,1 Dochody niepodatkowe - 10 w tym: - dywidenda przedsiębiorstw państwowych - 0,7 - wpływy z cła - 4,8 - wpływy z zysku NBP - 0,3 - wypłaty wyrównawcze - 4,2	Dotacje i subwencje ( do budżetów lok. ) - 36,4 Wydatki bieżące jednostek budżetowych - 33,1 Obsługa długu publicznego - 12,8 w tym: - krajowego - 10,1 - zagranicznego - 2,7 Świadczenia na rzecz osób finansowych - 9 Wydatki majątkowe - 6,8 w tym: - inwestycje - 6,7 - zakupy publiczne - 0,1 Wydatki z tytułu rozliczeń z bankami - 1,1

Podatek - świadczenie pieniężne, powszechne, przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne

Powszechność - z tytułu zaistniałej sytuacji podatkowej każdy musi zapłacić podatek

Przymusowość - przewidziane są wysokie sankcje karne dla osób uchylających się od płacenia podatków

Bezzwrotność - dobrze naliczony podatek jest niezwracalny

Nieodpłatność - z tytułu płacenia podatków nie można oczekiwać świadczeń ze strony państwa

System podatkowy w Polsce:

• Podatek od towarów i usług ( VAT )

• Podatek akcyzowy ( akcyza )

• Podatek dochodowy od osób fizycznych

• Podatek dochodowy od osób prawnych

• Podatek od nieruchomości

• Podatek od spadków i darowizn

• Podatek od gier losowych

• Podatek od osób duchownych

• Podatek rolny

• Podatek leśny

• Podatek od posiadanych psów

Konstrukcja podatków:

1. przedmiot opodatkowania - wskazanie rzeczy lub zdarzenia od którego pobiera się podatek
   

2. podmiot opodatkowania - wskazanie osoby płacącej
   

3. podstawa opodatkowania - ilość lub wartość od której nalicza się podatek
   

4. stawki i stałe podatkowe:

1. stawki są podawane kwotowo lub procentowo

2. zbiór stawek daje skalę podatkową
   wyróżnia się trzy rodzaje stawek:

1. stawka proporcjonalna ( liniowa ) - zmienia się w tym samym tempie co podstawa opodatkowania

2. progresywna - rośnie szybciej od podstawy opodatkowania

3. regresywna - zmienia się wolniej od podstawy opodatkowania
   

5. zwolnienia podatkowe - wynikają z przepisów prawa lub decyzji Ministra Finansów. Przeważnie są zwolnienia roczne. Dłuższe zwolnienia występują tylko w specjalnych strefach ekonomicznych.
   

6. ulgi podatkowe - możliwość pomniejszenia podstawy opodatkowania o określoną kwotę ( ulga remontowa,
   ulga inwestycyjna )
   

7. technika płacenia - przepisy prawa podatkowego ściśle określające terminy i formę zapłaty
   

Krzywa Laffera

Deficyt budżetowy

Deficyt budżetowy - występuje, gdy wydatki są większe niż dochody budżetowe

Nadwyżka budżetowa - występuje gdy dochody budżetowe są wyższe od wydatków

Źródła finansowania deficytu:

1. pożyczki wewnętrzne

2. kredyty zagraniczne

3. zaciąganie długu publicznego poprzez emisję papierów wartościowych ( bony skarbowe i obligacje )

Polityka fiskalna może być:

1. ekspansywna - gdy zwiększają się wydatki budżetowe przy utrzymaniu stawek podatkowych
   lub ich zmniejszaniu
   

2. restrykcyjna - znaczne ograniczenie wydatków budżetowych przy obowiązujących stawkach podatkowych
   lub ich zwiększaniu

Polityka fiskalna państwa

RECESJA ( załamanie )	INFLACJA ( wzrost poziomu cen )
zwiększanie wydatków budżetowych w celu zwiększenia zagregowanego popytu i ożywienia gospodarczego zmniejszanie podatków od dochodu osób fizycznych w celu zwiększenia popytu konsumpcyjnego zmniejszenie podatku od osób prawnych w celu zwiększenia popytu inwestycyjnego	znaczne ograniczenie wydatków budżetowych w celu zmniejszenia zagregowanego popytu zwiększenie stawek podatków dochodowych od osób fizycznych w celu osłabienia popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego zmniejszenie stawek VAT i akcyzy w celu obniżenia cen towarów i usług

7. Globalizacja i zagadnienia międzynarodowe: globalizacja i integracja gospodarki, handel zagraniczny.

RÓWNOWAGA RYNKOWA = POPYT = PODAŻ

Dochód osobisty (DO) = wielkość dochodu narodowego + płatności transferowe + odsetki od długu zaciągniętego przez państwo - podatki na ubezpieczenia społeczne - nie rozdzielone zyski spółek akcyjnych

Dochody dyspozycyjne (DD) = produkt krajowy brutto + transfery ze strony państwa
+ odsetki od długu zaciągniętego przez państwo + dochód netto z tytułu usług czynników produkcji + płatności transferowe z zagranicy - podatki

DD = DO - podatki dochodowe

Dochody dyspozycyjne gospodarstw domowych - dochody otrzymywane od przedsiębiorstw + wpłaty transferowe od państwa - podatki bezpośrednie ( dochodowe )

RÓWNOWAGA RYNKOWA = POPYT = PODAŻ

POLITYKA FISKALNA = POLITYKA PODATKOWA

Stawki

podatkowe

Wpływy

podatkowe

MAX

---