3013


PRAWO RODZINNE I SPADKOWE

wykład dr hab. Marka Andrzejewskiego US Szczecin

konsultacje - pok. 301 piątki, soboty

Literatura:

„Prawo rodzinne i spadkowe” - skrypt Becka

„Prawo rodzinne i spadkowe” - Smuczyński wyd. Beck

„Prawo rodzinne” - Ignatowicz, Nazar wyd. Lexis

„Prawo rodzinne i opiekuńcze” - Sokołowski

„Prawo spadkowe” Skowrońska-Bocian wyd. Beck

  1. Prawo rodzinne i KRO.

Prawo rodzinne jest działem prawa cywilnego, chociaż zamieszczone jest w odrębnym akcie kodyfikacyjnym. KRO normuje zarówno stosunki majątkowe jak i osobiste między członkami rodziny. Konsekwencją przynależności prawa rodzinnego do prawa cywilnego jest stosowanie wprost przepisów części ogólnej Kodeksu cywilnego, chyba że określone zagadnienie jest inaczej unormowane KRO (np. wady oświadczeń woli z zawarciu małżeństwa), albo w KRO istnieje wyraźna dyrektywa co do odpowiedniego stosowania przepisów KC. Odbywa się to na zasadzie lex specialis a lex generalia.

Budowa KRO.

KRO składa się z trzech zasadniczych części:

Skuteczność prawa regulującego stosunki rodzinne jest najbardziej widoczna na płaszczyźnie majątkowej. Natomiast w zakresie stosunków osobistych KRO normuje tylko podstawowe kwestie dotyczące formalnych przesłanek zawarcia małżeństwa, ustalania pochodzenia dziecka, nazwiska, a więc w zakresie praw stanu.

Przepisy dotyczące rodziny nie należy odczytywać w oderwaniu od prawa rodzinnego (np. gdy ktoś zwróci się o pomoc do opieki to najpierw szuka się w przepisów dot. np. alimentów, a następnie się je wypłaca). Co do kwestii dotyczących intymnej sfery życia rodzinnego, KRO zawiera normy, które bardziej wskazują na pożądane zachowanie i postawy członków rodziny, niż bezpośrednio je rozstrzyga i sankcjonuje, dlatego też Kro naszpikowane jest klauzulami generalnymi.

KRO respektuje zasadę autonomii rodziny i dlatego interwencja państwa w stosunki rodzinne jest wyjątkiem ograniczonym do sytuacji szczególnych, najczęściej patologicznych.

  1. Źródła prawa rodzinnego.

Źródłami prawa rodzinnego są:

  1. Główne zasady i kierunki wykładni.

Polskie prawo rodzinne opera się ahumanistycznych i demokratycznych przesłankach życia społecznego jakimi są:

Na podstawie powyższego formułuje się główne zasady wykładni:

      1. Zasada szczególnej ochrony rodziny wyraża się ona w KRO poprzez przepisy mówiące o:

        • Zachowania małżeństwa zawartego mimo przeszkody wieku

        • Współdziałania dla dobra rodziny

        • Rozliczenie majątku przy podziale majątku wspólnego

        • Obowiązku alimentacyjnym

    1. Zasada dobra dziecka, jako istoty słabszej od innych i potrzebującej ochrony

    2. Zasada trwałości małżeństwa

    3. Zasada równouprawnienia małżonków, którą ustawodawca realizuje nie tylko w stosunkach prawnorodzinnych unormowanych w KRO, ale także w zakresie uprawnień do dziedziczenia unormowanych w KC i w odniesieniu do innych stosunków prawnych

    4. Zasada świeckości prawa rodzinnego i kompetencji organów państwa przy rozstrzyganiu spraw rodzinnych zapewnia wszystkim obywatelom jednolitą pozycje prawną i jednolity tryb orzekania, niezależnie od przynależności wyznaniowej oraz światopoglądu. Sprawy rodzinne rozstrzyga sąd rejonowy (powszechny), będący sądem opiekuńczym. Sprawy te sąd rozstrzyga w procesie albo w postępowaniu nieprocesowym (np. sprawy dotyczące władzy rodzicielskiej).

  1. Orzekanie w sprawach rodzinnych.

Rozpoznawanie spraw wynikających ze stosunków prawnorodzinych wymaga większej spójności i jednolitości oceny sędziowskiej niż w innych sprawach cywilnych. Na ogół bowiem rozpatrywana kwestia, zwłaszcza związana z patologią danej rodziny jest rezultatem szerszego zjawiska, któremu trzeba zaradzić w sposób kompleksowy. Pożądane jest zatem, aby sprawy konkretnej rodziny rozpatrywał ten sam sędzia z pomocą wyspecjalizowanych organów wspierających.

Wydziały rodzinne rozpatrują sprawy rodzinne osobowe i majątkowe, z wyłączeniem spraw o podział majątku wspólnego (Sprawy cywilne) oraz sprawy mające charakter karny lub mieszany dotyczące nieletnich.

  1. Prawo małżeńskie.

Małżeństwo jest postacią współżycia pary ludzkiej, jest zjawiskiem społecznym. Dla państwa i ustawodawcy instytucja małżeństwa jest niezmiernie doniosła, jako element (czynnik) stabilizujący ład prawny w społeczeństwie.

Małżeństwo:

  1. Ułatwia ustalenie pochodzenia człowieka i tym samym porządkuje stan cywilny jednostki

  2. Kształtuje stosunki rodzinne w szerszym zakresie np. powoduje powstanie stosunku powinowactwa

  3. Tworzy grupę rodziną, będącą trwałym elementem struktury społeczeństwa względem której państwo prowadzi określoną politykę społeczno-gospodarczą.

KRO nie definiuje wprost instytucji małżeństwa. Można ją jednak zrekonstruować jako:

trwały, legalny związek mężczyzny i kobiety, powstały z ich woli, jako równoprawnych stron w celu wspólnego pożycia, realizacji dobra małżonków, dobra założonej rodziny i jej celów społecznych.

Małżeństwo monogamiczne.

Małżeństwo monogamiczne jest powszechnie akceptowalne w kręgu kultury euro-amerykańskiej. Postulat małżeństwa monogamicznego wyraża art. 13 KRO, wg którego pozostawanie w związku małżeńskim jest przeszkodą dla zawarcia nowego małżeństwa. Poza tym zawarcie małżeństwa bigamicznego jest przestępstwem (art. 206 kk).

Poligamia - poślubienie kilku żon.

Poliandria - poślubienie kilku mężów.

Świeckość małżeństwa.

Wprowadzona na mocy art. 10 Konkordatu zawartego przez Polskę ze Stolicą Apostolską możliwość zawarcia małżeństwa unormowanego w KRO jednocześnie z zawarciem małżeństwa kanonicznego przed duchownym nie odbiera, ani nawet nie osłabia cechy świeckości. Przede wszystkim należy zaznaczyć, że dla zawarcia w trybie małżeństwa świeckiego konieczne jest spełnienie przesłanek określonych w KRO, które zapewniają organowi państwa kontrolę nad tym, czy zamierzone zawarcie małżeństwa jest zgodne z polskim prawem. Chodzi zwłaszcza o uprzednie stwierdzenie przez kierownika USC braku przeszkód do zawarcia małżeństwa oraz sporządzenie aktu małżeństwa (art. 1 § 2 KRO). Jeżeli więc przy zawarciu małżeństwa kanonicznego dopełniono również przesłanek wskazanych w KRO i kierownik USC sporządzi akt małżeństwa, państwo nie traci kontroli nad zgodnością zawieranych małżeństw zgodnie z prawem. Poza tym zachowanie jurysdykcji sądów powszechnych w sprawach małżeńskich, niezależnie od formy jego zawarcia, wspiera nadal zasadę świeckości małżeństwa.

Trwałość małżeństwa.

Postulat trwałości małżeństwa nie jest formułowany wprost w przepisach KRO. Jednak z uregulowań tego aktu, przepisów regulujących unieważnienie małżeństwa i rozwód wyraźnie można wyinterpretować dyrektywę ustawodawcy mającą na celu zachowanie istniejącego małżeństwa. Trwałość małżeństwa zależy jednak przede wszystkim od postawy samych małżonków. Postulat trwałości małżeństwa jest fragmentem ochrony rodziny, zwłaszcza wychowującej małoletnie dzieci, ponieważ tylko stabilna rodzina zapewnia im należyty rozwój i poczucie bezpieczeństwa. Wyraz temu daje także art. 18 Konstytucji.

Równouprawnienie małżonków.

Równouprawnienie polega zarówno na dobrowolności samego aktu zawarcia małżeństwa, jak i na nabyciu równego statusu prawnego przez żonę i męża.

Zawarcie małżeństwa.

Wg art. 1 KRO, małżeństwo może być zawarte przed kierownikiem USC, albo przed duchownym jednocześnie z zawarciem małżeństwa wyznaniowego, z dopełnieniem dodatkowych przesłanek.

Zawarcie małżeństwa jest niewątpliwie rezultatem porozumienia, woli nupturientów, wyrażonej w przepisanej formie i kreującej stosunek prawny małżeństwa. Jest czynnością prawną o charakterze rodzinnym, na skutek której powstaje stosunek prawny, którego treści w zasadzie strony nie kształtują, ale swoją swobodną decyzją akceptują treść i skutki zawarcia małżeństwa w ustawie.

  1. Zawarcie małżeństwa przed kierownikiem USC - przesłanki:

Brak którejkolwiek z tych przesłanek powoduje, że małżeństwo nie istnieje - matrimonium non existens.

Przesłankami formalno - prawnymi są:

  1. Zawarcie małżeństwa przed duchownych

Znowelizowane przepisy KRO oraz art. 10 Konkordatu tworzą zbiór przesłanek koniecznych dla zawarcia małżeństwa świeckiego przed duchownym. Należy zaznaczyć, że chodzi tu o sam akt zawarcia małżeństwa, a nie o ukształtowanie małżeństwa jako stosunku prawnego, a więc jego treści, rozwiązania, unieważnienia itd. Dla zawarcia małżeństwa świeckiego jednocześnie z zawarciem małżeństwa wyznaniowego wymaga się dodatkowo (oprócz przesłanek wymienionych w art. 1 KRO) następujących przesłanek:

Przeszkody zawarcia małżeństwa.

Przeszkody zawarte w art. 10 - 15 KRO oraz ograniczenia zawarte art. 4 KRO maja na celu zapobieżenie zawieraniu małżeństw, które z przyczyn społeczno-obyczajowych lub eugenicznych uważa się za niedopuszczalne. Przeszkody są wyliczone w zamkniętym katalogu (numerus clausus), co oznacza, że małżeństwa nie można unieważnić z innych przyczyn.

Przyczyny te to:

  1. Nieosiągnięcie wymaganego wieku, tj. 18 lat przez obojga nupturientów (art. 10 KRO)

  2. Całkowite ubezwłasnowolnienie jednego lub obojga nupturientów (art. 11 KRO)

  3. Choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy (art. 12 KRO)

  4. Pozostawanie w związku małżeńskim - bigamia (art. 13 KRO)

  5. Pokrewieństwo oraz powinowactwo (art. 14 KRO)

  6. Istnienie między nupturientami stosunku przysposobienia (art. 15 KRO)

Prawo kanoniczne wymienia inne przeszkody takie jak np:

  1. Brak chrztu

  2. Śluby czystości w instytucie zakonnym

  3. Trwała i uprzednia niemoc płciowa

  4. Zabójstwo współmałżonka

  5. Pokrewieństwo w linii bocznej do czwartego stopnia

Unieważnienie małżeństwa

Jeżeli małżeństwo zostało zawarte mimo istnienia przeszkody wskazanej w art. 10-15 KRO, jest ono ważne i skuteczne dopóty, dopóki sąd nie wyda orzeczenia o jego unieważnieniu. Jeżeli żadna z uprawnionych osób nie żąda unieważnienia małżeństwa, powoduje ono wszelkie skutki, jakie KRO wiąże z aktem zawarcia małżeństwa. Prawomocne orzeczenie unieważniające małżeństwo ma charakter konstytutywny, ponieważ dopiero ono niweczy istniejący stosunek prawny małżeństwa.

Przyczyny unieważnienia.

  1. Przeszkoda wieku - wyznaczenie równego wieku (18 lat) nupturientów jest wynikiem dostosowania polskiego prawa do standardów międzynarodowych, a w szczególności równego prawa mężczyzn i kobiet do zawarcia małżeństwa po osiągnięciu pełnoletności (art. 16 Powszechnej deklaracji Praw Człowieka). Mimo braku wymaganego wieku, sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła 16 lat. Niezachowanie przesłanki wymaganego wieku jest podstawa do unieważnienia małżeństwa. Unieważnienie jest jednak niedopuszczalne, jeżeli przed wytoczeniem powództwa małżonek wiek ten osiągnął (konwalidacja małżeństwa).

  2. Przeszkoda ubezwłasnowolnienia całkowitego jest przesłanką do unieważnienia małżeństwa. Unieważnienia małżeństwa może żądać każdy z małżonków. Nie można jednak unieważnić małżeństwa po uchylenia ubezwłasnowolnienia.

  3. Przeszkoda choroby psychicznej. Jest to przeszkoda odrębna od przeszkody ubezwłasnowolnienia. Chodzi tu o sytuacje, które nie uzasadniają ubezwłasnowolnienia całkowitego osoby, chociaż występuje u niej choroba psychiczna lub niedorozwój. Przeszkoda ta jest podstawą unieważnienia małżeństwa, jeżeli występowała w chwili zawarcia małżeństwa. Poza prokuratorem unieważnienia małżeństwa może żądać każdy z małżonków.

  4. Przeszkoda bigamii. Drugie małżeństwo podlega unieważnieniu, jeżeli zostało zawarte, mimo że poprzednie małżeństwo ani nie ustało przez śmierć, uznanie za zmarłego, przez unieważnienie ani nie zostało rozwiązane przez rozwód. Nie można jednak unieważnić małżeństwa, jeżeli poprzednie małżeństwo ustało lub zostało unieważnione.

  5. Przeszkoda pokrewieństwa i powinowactwa. Zakaz zwierania małżeństwa między krewnymi i powinowatymi jest uzasadniony względami zdrowotnymi i moralno-obyczajowymi. Przeszkoda oznacza, że nie mogą zawrzeć małżeństwa krewni w linii prostej bez ograniczenia oraz rodzeństwo rodzone i przyrodnie. Pokrewieństwo jest przeszkodą, której nie można usunąć na drodze zezwolenia sądu. Do żądania unieważnienia jest uprawniony każdy to ma w tym interes prawny. Przeszkoda powinowactwa podyktowana jest względami obyczajowymi i dotyczy ona tylko powinowatych w linii prostej (teść, teściowa - zięć, synowa, oraz ojczym, macocha - pasierb, pasierbica). Przeszkoda ta jest usuwalna, sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa między powinowatymi z ważnych powodów. W tym przypadku unieważnienia może żądać prokurator oraz małżonkowie.

  6. Przeszkoda przysposobienia dotyczy samych stron każdego rodzaju przysposobienia, również niepełnego i jest jakby odbiciem przeszkody pokrewieństwa w linii prostej. Przeszkoda jest nieusuwalną, a unieważnienia małżeństwa może żądać każdy z małżonków.

  7. Stan wyłączający świadome wyrażenie woli, jako przeszkoda zawarcia małżeństwa pojawi się bardzo rzadko. Należy ją wiązać z wymienionymi już przeszkodami takimi jak np.: chorobą psychiczną, niedorozwojem umysłowym itd.

  8. Błąd, jako przeszkoda unieważniająca małżeństwo pojawi się, gdy oświadczeniu w związek małżeński złożyła osoba będąca w błędzie co do tożsamości drugiej strony. A chce poślubić B, a poślubia C. Błąd ten także dotyczy tzw. tożsamości cywilnej nupturienta np.: jego nazwiska, pochodzenia, stanu cywilnego itd. Od tożsamości tej należy odróżnić także błąd co do właściwości osobistych nupturienta tzn.: płci, niemocy seksualnej, narkomanii, alkoholizmu itd.

  9. Groźbę, KRO (art. 151 § 1 pkt 3) traktuje jako przyczynę unieważnienia małżeństwa, która cechuje się jako uniemożliwiającą swobodne wyrażenie woli. Groźba musi spełniać następujące cechy:

Unieważnienia małżeństwa z powodu braku świadomości, błędu lub groźby może żądać małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą. Termin do żądania unieważnienia wynosi 6 miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą. Termin ten obowiązuje także prokuratora upoważnionego do żądania unieważnienia małżeństwa.

  1. Przeszkoda dotycząca pełnomocnictwa. Małżeństwo może być unieważnione, jeżeli zostało zawarte prze pełnomocnika mimo braku stosownego zezwolenia sądu oraz w razie nieważności pełnomocnictwa albo jego skutecznego odwołania. Legitymowanym do żądania unieważnienia małżeństwa jest oprócz prokuratora, tylko małżonek - mocodawca. Od jego woli trwania w tym małżeństwie zależy więc i ocena samego pełnomocnictwa. Podstawą konwalidacji małżeństwa zawartego mimo usterek pełnomocnictwa jest podjęcie przez małżonków wspólnego pożycia (art. 16 zd. 2KRO)

Skutki unieważnienia małżeństwa.

Wyrok unieważniający małżeństwo ma charakter konstytutywny. Kształtuje on nowy stan prawny, lecz niweczy małżeństwo z mocą wsteczną (ex punc). Wyrok jest skuteczny erga omnes i tworzy taki stan prawny, jakby małżeństwa nie zawarto. Oznacza to, że:

W zakresie stosunków między małżonkami, małżonkami a ich wspólnymi dziećmi oraz stosunków majątkowych między małżonkami stosuje się przepisy o rozwodzie. Oznacza to, że:

    1. Nie gaśnie domniemanie pochodzenia dzieci z małżeństwa, są one nadal dziećmi małżeńskimi

    2. O władzy rodzicielskiej i o obowiązku utrzymania dziecka sąd orzeka tak jak przy rozwodzie

    3. Z chwila prawomocności orzeczenia ustaje wspólność majątkowa i podobnie jak przy rozwodzie sąd orzeka o podziale majątku wspólnego

    4. Sąd orzeka o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania, o ewentualnym jego podziale

    5. Sąd orzeka o obowiązku alimentacyjnym między małżonkami na podstawie art. 60 KRO

Rozwód.

Rozwód jest instytucją prawną pozwalającą rozwiązać małżeństwo za życia małżonków, małżonków zatem skutkuje ustaniem małżeństwa. Prawo rodzinne opiera się na zasadzie trwałości małżeństwa, postuluje ochronę rodziny założonej przez małżonków oraz ochronę dobra małoletnich dzieci. Konsekwencją przyjętych założeń jest poddanie żądania rozwiązania małżeństwa właściwości sądu i uzależnienie dopuszczalności rozwodu od określonych przesłanek. Rola sadu jest tylko perswazyjna i mediacyjna, a rola sankcjonująca pojawia się dopiero przy orzekaniu o rozwodzie małżonków. Wcześniej jednak normy KRO i KPC nakazują sądowi dokonania próby pojednania małżonków. Sąd obowiązany jest przed wyznaczeniem pierwszej rozprawy wezwać strony do osobistego stawiennictwa na posiedzenie pojednawcze.

Przesłanki rozwodu.

Przesłanką rozwiązania małżeństwa przez rozwód jest zupełność rozkładu pożycia polegająca na tym, że zanikły trzy zasadnicze więzi między małżonkami:

Całkowite ustanie więzi psychicznej wskazuje wrogi (nienawistny) stosunek między małżonkami, ale nawet niemanifestowanie w takim stopniu negatywnych uczuć nie oznacza, ze więź jeszcze istnieje. Ponadto wymaga się aby rozkład pożycia był trwały, tzn. że małżonkowie nie powrócą już do wspólnego pożycia

Przesłanki wyłączające dopuszczalność rozwodu (tzw. negatywne)

Wskazane nizej przesłanki uniemożliwiające orzeczenie rozwodu odnoszą skutek na ogół tylko na płaszczyźnie formalnej, tzn. powodują oddalenie powództwa i formalne utrzymanie związku małżeńskiego.

  • Na zgodny wniosek stron - podział mieszkania wspólnego albo przyznanie go jednemu z małżonków dotyczy sytuacji w której oboje małżonków są współuprawnieni na podstawie prawa własności (i innych praw). Podziału takiego może sąd dokonać w stosunku do mieszkania, które da się podzielić na inne mniejsze samoistne lokale. Przydzielenie mieszkania jednej ze stron musi wiązać się jednocześnie z rezygnacją z prawa do tego lokalu drugiej strony.

    • Skutki prawne wyroku rozwodowego:

    1. Orzeczenie o rozwodzie jest skuteczne erga omnes. Od dnia uprawomocnienia się orzeczenia ustaje małżeństwo, a małżonkowie stają się stanu wolnego. Małżonkowie tracą uprawnienie do świadczeń socjalnych wynikających ze statusu rodzinnego. Małżonek który w wyniku zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może do niego powrócić (oświadczenie przed kierownikiem USC w ciągu 3 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia).

    2. Orzeczenie o rozwodzie kształtuje na nowo obowiązek alimentacyjny między małżonkami, chociaż jest on refleksem faktu, ze strony były małżeństwem.

    3. Ustaje ustawowa wspólność majątkowa małżonków, małżonków pojawia się w częściach ułamkowych

    4. Orzeczenie kształtuje na nowo sposób wykonywania władzy rodzicielskiej względem wspólnych dzieci.0x01 graphic

    1. Separacja.

    Przesłanki.

    Mając na uwadze również restytucyjną i paliatywną funkcję separacji małżonków główna przesłanka rozkładu pożycia jest złagodzona w porównaniu z rozwodem, ponieważ wymaga się tylko, aby rozkład ten był zupełny. Nie wymaga się jednak aby zerwanie więzi uczuciowej, gospodarczej i seksualnej było trwałe.

    Przesłanki negatywne dotyczące rozwodu odnoszą się również do separacji. Sąd może orzec separację mimo wyłącznej winy małżonka występującego z żądaniem, ponieważ KRO takiej negatywnej przesłanki nie przewiduje.

    Swoistą przesłankę upatruje się w samym zgodnym żądaniu orzeczenia separacji małżonków. Orzeczenie takie możliwe jest w sytuacji gdy małżonkowie nie posiadają wspólnych małoletnich dzieci.

    Orzekanie o separacji.

    W razie zgłoszenia żądania o rozwód (jednej ze stron) i separację (drugiej strony), sąd analizuje przesłanki dotyczące rozwodu. Jeżeli są one spełnione orzeka rozwód. Niedopuszczalne jest powództwo wzajemne o rozwód lub o separację, chociaż sąd w tej samej sprawie rozpatruje obydwa żądania. Żądanie separacji rozpatruje sąd okręgowy w procesie w postępowaniu odrębnym, tj. w tym samym postępowaniu i przed tym samym sądem właściwym dla rozpatrzenia sprawy o rozwód. Zgodny wniosek małżonków nie mających wspólnych małoletnich dzieci rozpatruje sąd okręgowy w postępowaniu nieprocesowym (w sprawie orzeka sędzia bez ławników po przeprowadzeniu rozprawy).

    Skutki separacji i jej ustanie.

    Skutki

        1. Małżeństwo rwa nadal. Małżonek pozostający w separacji nie może zawrzeć ponownego małżeństwa i nie może powrócić do noszonego przed małżeństwem nazwiska.

        2. Orzeczenie separacji uchyla obowiązek małżonków wspólnego pożycia, a co za tym idzie wyłącza domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki, gdy urodziło się ono po upływie 300 dni od orzeczenia separacji.

        3. Brak wspólnego pożycia powoduje konieczność rozstrzygnięcia o:

          1. Władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga rodziców

          2. Kosztach jego utrzymania

          3. Korzystaniu ze wspólnego mieszkania i innych kwestiach związanych z mieszkaniem

        4. Rozpatrując w procesie żądanie separacji sąd orzeka także o tym, który małżonek ponosi winę za rozkład pożycia. W razie zgodnego żądania, w postępowaniu nieprocesowym sąd nie orzeka o winie.

        5. W odniesieniu o obowiązku dostarczania środków utrzymania przez jednego małżonka drugiemu pozostającemu w separacji, KRO odsyła do przepisów regulujących ten obowiązek między rozwiedzionymi małżonkami.

        6. W skutek orzeczenia separacji powstaje obowiązek wzajemnej pomocy między małżonkami, jednak w złagodzonej postaci. Obowiązek ten nie jest tożsamy z dostarczaniem alimentów, dotyczy także wsparcia duchowego, pomocy w załatwianiu trudnych spraw, ale może także wchodzić w rachubę jakaś postać pomocy materialnej.

        7. Orzeczenie separacji uchyla obowiązek wierności i współdziałania dla dobra rodziny.

        8. Konsekwencją separacji jest także powstanie ustroju rozdzielności majątkowej jako stroju przymusowego.

        9. Małżonek pozostający w separacji jest wyłączony z kręgu spadkobierców ustawowych.

    Zniesienie separacji.

    Małżonkowie mogą w każdej chwili żądać zniesienia separacji, jednak sąd orzeknie o jej zniesieniu dopiero w razie zgodnego żądania obojga małżonków. Sąd orzeka o zniesieniu separacji w trybie nieprocesowym. Prawomocne orzeczenie sądu znoszące separacje małżonków powoduje jednoczesne ustanie jej skutków. Nie oznacza to jednak, że automatycznie małżonkowie znajdują się w sytuacji prawnej z czasu przed orzeczenie separacji. W niektórych kwestiach konieczne jest orzeczenie sądu. I tak chodzi tu o rozstrzygnięcie kwestii:

            1. władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem

            2. rozdzielności majątkowej, tj. małżonkowie mogą być zainteresowani utrzymaniem dotychczasowej rozdzielności majątkowej a sąd winien się do takiego wniosku przychylić.

    1. Ustroje majątkowe małżonków.

    Przepisy o ustroju majątkowym małżeństwa spełniają kilka funkcji:

    1. chronią interesy małżonków w relacjach między nimi

    2. wzmacniają równouprawnienie małżonków w małżeństwie

    3. zapewniają pewność obrotu gospodarczego między małżonkami

    Wyróżnia się następujące rodzaje ustrojów majątkowych małżonków:

    1. ustawowy - to ustrój wspólności dotyczący małżonków, którzy zawarli związek małżeński nie zawierając umowy małżeńskiej przed i w trakcie trwania małżeństwa. W systemie ustawowej wspólności mogą powstać trzy majątki (masy majątkowe):

    Do majątku wspólnego należą dochody, które ten majątek przynosi, a także dochody majątku osobistego

    Zarząd majątkiem wspólnym. Przez zarząd należy rozumieć:

    - wszelkie działania niezbędne dla wykonywania praw objętych wspólnością

    - czynności prawne dotyczące majątku wspólnego prowadzące do nabycia prawa,

    rozporządzenia nim, zaciągnięcia zobowiązania, przeniesienia posiadania rzeczy

    - czynności zmierzające do zachowania wspólnego prawa, w tym także czynności

    procesowe w postępowaniu sądowym i administracyjnym, co do których pewne

    szczególne unormowania wynikają z KPC i KPA. Oboje małżonkowie mają takie same uprawnienia do wykonywania zarządu wspólnym majątkiem i każdy z nich może go wykonywać samodzielnie. Art. 36 § 1 KRO nakłada obowiązek udzielania wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o dokonanych czynnościach zarządu i o zobowiązaniach obciążających wspólny majątek. Niewykonywanie tego obowiązku poskutkować może: ograniczenie albo pozbawienie prawa do samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym. Niektóre czynności prawne dla swojej ważności wymagają zgody drugiej strony. Są to:

          1. czynności prawne prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub wieczystego użytkowania oraz czynności prowadzące do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków

          2. czynności prowadzące do zbycia, obciążenie i odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal ( ustanowienie służebności osobistej mieszkania)

          3. czynności prowadzące do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa

          4. dokonanie darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem darowizny zwyczajowo przyjętej.

    Czynności wymienione wyżej wymagają zgody drugiego małżonka pod rygorem nieważności. Zgoda może nastąpić po dokonaniu czynności w formie wymaganej dla ważności czynności prawnej. Niebezpieczeństwu niewykorzystanego, samodzielnego zarządzania majątkiem wspólnym przez każdego z małżonków zapobiega uprawnienie do złożenia sprzeciwu co do określonej czynności zamierzonej przez drugiego małżonka. Sprzeciw jest jednak wobec osoby trzeciej skuteczny tylko wtedy gdy osoba ta mogła się z nim zapoznać przed dokonaniem czynności prawnej. Dla ochrony kontrahenta pozostającego w stanie niepewności co do skuteczności umowy KRO przewiduje dwa środki zaradcze:

            1. może on wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest potrzebna odpowiedni termin do potwierdzenia umowy, a po jego bezskutecznym upływie jest wolny od zobowiązania

            2. kontrahenta, który w rezultacie czynności niezupełnej nabył prawo lub został zwolniony od obowiązku chroni się tak, jak osobę, która w dobrej wierze dokonała czynności prawnej z osobą nieuprawnioną.

    Odmowa zgody nie musi być wyrażona w szczególnej formie. Możliwe jest także uzyskanie zgody na konkretną czynność prawną przez sąd ( w razie niemożności skontaktowania się z małżonkiem, lub w razie ochrony interesu rodziny przy nie wyrażeniu zgody przez małżonka.

    1. Umowne ustroje majątkowe.

    Na podstawie KRO małżonkowie mogą przez umowę wspólność ustawową rozszerzyć, ograniczyć oraz wyłączyć wprowadzając w ten sposób rozdzielność majątkową. Umowa winna być zawarta w formie aktu notarialnego (ad solemnitatem). Można ją zawrzeć przed i w czasie trwania małżeństwa. Skuteczność zawartej umowy uzależniona jest od zawarcia małżeństwa i od tej pory wywiera skutki prawne.

    Wyrównania dorobków można żądać po ustaniu tego ustroju majątkowego na podstawie porozumienia stron przez zapłatę lub przeniesienia praw.

    Umowa majątkowa między małżonkami może w istotny sposób zmienić sytuację wierzycieli, ponieważ skład majątku wspólnego i majątku osobistego wpływa decydująco na skuteczność zaspokojenia ich roszczeń. KRO przewiduje ochronę osób trzecich. Małżonkowie mogą powoływać się na roszczenie, ograniczenie lub wyłączenie wspólności tylko wtedy, gdy sam fakt zawarcia umowy i jej rodzaj był tym osobom wiadomy. Ciężar dowodu, ze osoba ta wiedziała o umowie spoczywa na małżonkach, którzy z tego faktu wywodzą skutki prawne. W innym przypadku zawarcie umowy majątkowej nie wpływa na prawa osób trzecich i mogą one zaspokoić swoje roszczenia z przedmiotów majątkowych tak, jakby umowa nie została zawarta.

    Małżonkowie mogą dokonywać zmian umowy majątkowej w granicach, jakie wyznacza art. 47 § 1 i 2 KRO. Zmiana taka może mieć charakter:

    1. Ustrój przymusowy pojawia się w miejsce wspólności ustawowej lub umownej niezależnie od woli małżonków. Ustrój ten może zaistnieć z mocy orzeczenia sądu albo z mocy samej ustawy. W pierwszym wypadku ustawowa rozdzielność majątkowa jest rezultatem żądania jednego z małżonków. Ustanowienie rozdzielności majątkowej następuje w wyroku wydanym na żądanie jednego z małżonków, jeżeli istnieją ku temu ważne powody (np.: trwonienie majątku). Rozdzielność powstaje w dniu oznaczonym w wyroku.

    Natomiast ustawowe powstanie rozdzielności majątkowej jest skutkiem ustania z mocy prawa wspólności ustawowej, jak i umownej oraz umownej rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków w wyniku zdarzenia, jakim jest ubezwłasnowolnienie jednego z małżonków, ogłoszenie upadłości jednego z małżonków albo orzeczenie separacji.

    1. Pochodzenie dziecka

    Ustalenie pochodzenia człowieka od określonych osób jest ustaleniem pokrewieństwa w pierwszym stopniu (rodzice - dziecko), od którego zależy istnienie więzi rodzinno-prawnych wynikających z dalszego pokrewieństwa w linii proste, w linii bocznej oraz powinowactwa. Na gruncie prawa ustalenie pochodzenia od określonych rodziców jest doniosłe przede wszystkim z uwagi na ustalenie stanu cywilnego człowieka. Art. 7 Konwencji o prawach dziecka, uchwalonej przez Zgromadzenia Ogólne ONZ w 1989r zawiera dyrektywę mająca na celu ochronę podmiotowości i tożsamości każdego dziecka od chwili jego urodzenia, a ponadto formułuje prawo dziecka do poznania swoich rodziców, jeżeli realizacja tego prawa jest możliwa.

    Macierzyństwo.

    W KRO nie ma w zasadzie żadnej regulacji dotyczącej ustalenia macierzyństwa. Wynika to z tego, iż macierzyństwo opiera się na istniejącym na ogół pewności tego stosunku prawnego opartego na fakcie urodzenia (mater temper certa est). Przepisy KRO ani przepisy ASC nie dają jednak bezpośredniej odpowiedzi na pytanie, kto jest matka dziecka. W razie więc wpisu w akcie urodzenia określonej kobiety jako matki dziecka niezależnie od jego zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy mamy do czynienia z „jakby domniemaniem”, że kobieta wpisana do aktu urodzenia jest jego matką. Wpis taki stwarza jednak stan rzeczy, którego ewentualna niezgodność z prawda można udowodnić w postępowaniu sądowym. Zaprzeczenia i ustalenia macierzyństwa dokonuje się w procesie w postępowaniu odrębnym, wyłącznie na żądanie osób osobiście, a nie majątkowo zainteresowanych. Legitymację taką posiadają:

    1. dziecko

    2. kobieta, której macierzyństwa dotyczy wynik postępowania

    3. mężczyzna, którego ojcostwa dotyka wynik postępowania

    4. inne osoby zainteresowane np. przysposabiający

    5. prokurator

    ustalenie i zaprzeczenie macierzyństwa może nastąpić dopiero po urodzeniu się dziecka.

    Ustalenie ojcostwa

    KRO przewiduje trzy sposoby ustalenia ojcostwa:

    1. domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki

    2. uznanie dziecka przez ojca

    3. sądowe ustalenie ojcostwa

    Pierwsze dotyczy dziecka małżeńskiego, natomiast dwa pozostałe - dziecka pozamałżeńskiego.

    Ustalenia i zaprzeczenia ojcostwa dochodzi się w postępowaniu procesowym. Legitymację czynną w tym zakresie mają nie tylko osoby, których on bezpośrednio dotyczy, ale także prokurator.

    W procesie dopuszcza się zeznania świadków, a także przeprowadzenie tzw. dowodów przyrodniczych:

    a. badanie grup krwi opierającym się na stwierdzonym porządku dziedziczenia poszczególnych grup krwi polegającym na tym, że osoby o pewnych grupach krwi mogą przekazać dziecku określone cechy, które dziedziczy ono albo po ojcu, albo matce. Badanie poszerzonych układów w ramach grup krwi pozwala całkowicie wykluczyć ojcostwo, a poza tym znacznie zwiększa prawdopodobieństwo ustalenia ojcostwa zgodnie z rzeczywistością.

    b. Badanie DNA znajduje coraz większe uznanie SN. Stwierdzono nawet, ze w razie braku inicjatywy ze strony pozwanego, z inicjatywą przeprowadzenia tego badania powinien wystąpić sam sąd ponieważ prawidłowe ustalenie stanu cywilnego leży w interesie publicznym

    c. badanie antropologiczne opiera się na badaniu cech antropologicznych, morfologicznych dziecka, matki i domniemanego ojca. Chodzi tu o porównywanie układów morfologicznych, a w tym takich cech jak np.: barwa oczu, kształt nosa, a nawet występowanie istotnych wad rozwojowych. Dowód taki nie daje pewności co do ojcostwa. Dlatego jego przeprowadzenie powinien poprzedzić dowód z krwi.

    d. inne dowody takie jak linie papilarne, właściwości smakowe i badanie śliny, a także niezdolność płciowa (niezdolność do spółkowania jak i niezdolność do zapłodnienia)

    I. Domniemanie ojcostwa. Regułą jest, że mąż jest ojcem dziecka, które urodziła jego żona w czasie trwania małżeństwa. Wg art. 62 § 1 KRO domniemywa się, ze mąż matki jest ojcem dziecka, jeżeli urodziło się ono w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia. Domniemanie ojcostwa męża wchodzi w rachubę niezależnie od tego, czy małżonkowie pozostają we wspólnym pożyciu, czy też żyją w separacji faktycznej, a także w przypadku niewpisania męża matki jako ojca dziecka, lub wpisania innego mężczyzny. Natomiast domniemanie to nie ma zastosowania w sytuacji, gdy małżeństwo uważa się za niezawarte. Wzruszenie domniemania może nastąpić tylko w procesie o zaprzeczenie ojcostwa, a nie ubocznie przy rozstrzyganiu innej sprawy. Mąż matki powinien wytoczyć powództwo w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę.

    Przesłanki zaprzeczenia ojcostwa:

    - czas urodzenia się dziecka w relacji do daty zawarcia małżeństwa. Sposób ten polega

    na złożeniu oświadczenia domniemanego ojca, że nie jest ojcem gdyż dziecko

    urodziło się przed upływem 180 dni od zawarcia małżeństwa. W takiej jednak

    sytuacji bierze się pod uwagę oświadczenie żony o współżyciu przedmałżeńskim z

    mężem, a także o świadomości męża o tym, że żona jest w ciąży.

    - niepodobieństwo ojcostwa męża matki (brak obcowania płciowego, niezdolność

    męża do zapłodnienia, dowód badania krwi, kolor skóry itp.)

    Wyrok obalający domniemanie ojcostwa męża matki ma charakter deklaratywny w zakresie stanu cywilnego. Skutek tego jest ex punc. Uważa się, że stosunek rodzicielski miedzy dzieckiem, a mężem matki nigdy nie istniał. Ustaje więc:

    1. władza rodzicielska

    2. prawo dziedziczenia

    3. obowiązek alimentacyjny męża i pojawia się roszczenie zwrotne, a dziecko uzyskuje nazwisko matki jakie nosiła w czasie porodu.

    II. Uznanie dziecka jest sposobem ustalenia ojcostwa przez oświadczenie mężczyzny złożone w formie przewidzianej prawem i przed odpowiednim organem. Jest to jednostronna czynność prawna z zakresu prawa rodzinnego o dwojakim charakterze:

    - oświadczenia woli

    - przyznania faktu - oświadczenia wiedzy.

    Nie można uznać dziecka urodzonego w czasie trwania małżeństwa, dopóki ojcostwo męża nie zostanie zaprzeczone prawomocnym wyrokiem sądu, a także uznać dziecka, którego pochodzenie już zostało ustalone przez uznanie lub na drodze sądowego ustalenia ojcostwa.

    Uznać można dziecko małoletnie oraz za jego zgodą pełnoletnie dziecko uznawane musi mieć ustalone prawnie pochodzenie od danej kobiety. Można uznać je za jego życia, a także po śmierci w przypadku pozostawienia przez nie zstępnych.

    Uznanie ma charakter wyłącznie osobisty. Mężczyzna uznający musi być przekonany, że jest jego ojcem. Można stwierdzić, że przesłanką uznania dziecka jest przekonanie uznającego, ze jest ojcem dziecka. Do skuteczności uznania dziecka przez ojca jest potrzebna zgoda matki dziecka. Zgodę matki pomija się w przypadku gdy:

    - matka nie żyje

    - porozumienie z nią napotyka na trudne do przezwyciężenia przeszkody, a w jej

    miejsce potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego dziecka.

    Uznanie dziecka wywołuje skutki ex tunc.

    W sferze stosunków osobistych:

    W sferze majątkowej od dnia urodzenia dziecka:

    Unieważnienie uznania.

    1. KRO normuje tylko możliwość unieważnienia uznania na żądanie określonych osób, tj. ojca dziecka, matki lubianej osoby, której zgoda jest wymagana dla skuteczności uznania, oraz pełnoletnie dziecko powództwo musi być wniesione w terminie zawitym 1 roku od daty uznania (w przypadku dziecka do 3 lat od osiągnięcia pełnoletności).

    2. KRO normuje także niejednolicie przesłanki unieważnienia uznania w zależności od tego, jaka osoba występuje z takim żądaniem. Oświadczenie o uznaniu dziecka złożone w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli nie jest podstawą do żądania unieważnienia, lecz sprawia, że uznania w ogóle skutecznie nie dokonano. Podstawą unieważnienia może być natomiast:

    Matka dziecka lub inna osoba, której zgoda jest potrzebna do ważności uznania, może żądać jego unieważnienia, jeżeli jej oświadczenie o wyrażeniu zgody jest dotknięte wada oświadczenia woli.

    Dziecko może żądać unieważnienia uznania dokonanego w okresie jego małoletniości z powodu braku więzi biologicznej z ojcem. Jeżeli chodzi o dorosłe dziecko, może ono żądać unieważnienia uznania tylko na wadach jego własnego oświadczenia zawierającego zgodę na uznanie.

    Prokurator jest legitymowany do wniesienia powództwa o unieważnienie uznania z powodu braku biologicznego pochodzenia dziecka od uznającego mężczyzny

    1. Unieważnienie uznania z powodu wady oświadczenia woli uznającego ojca może nastąpić tylko w drodze sądowej, w wyroku. Ponieważ oświadczenie o uznaniu jest czynnością jednostronną i nie składa się go innej osobie, przeto nie wchodzi w rachubę uchylenie się od skutków tego oświadczenia w trybie art. 88 § 1 KC.

    Uznanie dziecka jest nieważne z mocy prawa w razie niezachowania jednej z koniecznych przesłanek:

      1. Brak ustalenia ojcostwa innego mężczyzny

      2. Zachowanie przepisanej formy samego aktu uznania oraz wyrażenia zgody na uznanie

      3. Zdolność do czynności prawnych uznającego

      4. Osobiste złożenie oświadczenia o uznaniu

      5. Zgoda na uznanie dziecka

      6. Istnienie zstępnych dziecka uznanego po jego śmierci

    W związku z tym, należy sądzić, ze w razie braku przesłanki koniecznej przy akcie uznania dziecka i tym samym, bezskuteczności oświadczenia uznającego mężczyzny, nie doszło w ogóle do uznania dziecka.

    III. Sądowe ustalenie ojcostwa.

    Ustalenie ojcostwa względem dziecka pozamałżeńskiego opiera się na domniemaniu prawnym, że ojcem dziecka jest ten mężczyzna, który obcował z matką dziecka nie wcześniej niż w trzechsetnym i nie później niż sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka. Jeżeli wykaże się istnienie przesłanki domniemania, tj. utrzymywania stosunków płciowych we wskazanym czasie, pojawia się wniosek domniemania, iż mężczyzna ten jest ojcem dziecka. Domniemanie to jest wzruszane (praesumptio iuris tantum). Istnienie domniemania musi wykazać powód. Po tym fakcie, pozwany mężczyzna może dowodzić, ze nie obcował z kobieta w okresie koncepcyjnym. Wniosek domniemania może obalony zostać na skutek:

    Osobisty charakter roszczenia o ustalenie ojcostwa sprawia, że legitymację czynną mają te osoby, które są bezpośrednio zainteresowane ustaleniem pochodzenia dziecka. Dziecko może także wytoczyć powództwo o ustalenie ojcostwa po uzyskaniu pełnoletności. W imieniu małoletniego występuje ustawowy opiekun dziecka. W przypadku matki małoletniej (mającej ograniczona zdolność do czynności prawnych), z powództwem występuje przedstawiciel ustawowy, przy czym nie jest potrzebne zezwolenie sądu. Prokurator posiada także legitymację do wytoczenia powództwa o ustalenie ojcostwa, ponieważ w interesie publicznym leży prawidłowe ustalenie stanu cywilnego człowieka.

    Prawomocny wyrok sądu ustalający ojcostwo stwierdza, ze pozwany mężczyzna jest ojcem. Wywołuje więc następujące skutki:

    - skutki wywiera ex punc (od urodzenia się dziecka)

    - nie tworzy stosunku rodzinno-prawnego

    - jest dowodem, ze ojcem dziecka jest określony mężczyzna, nie jest więc możliwe

    ustalenie ojcostwa innego mężczyzny (ani przez uznanie, ani na mocy orzeczenia

    sądowego)

    - dziecko uzyskuje nazwisko ojca (w przypadku ukończenia 13 roku życia za jego

    zgodą)

    - władza rodzicielska nie przyznawana jest automatycznie, lecz tylko w razie

    wyraźnego orzeczenia sądu

    Z ustaleniem ojcostwa wiążą się odpowiednie roszczenia:

    1. Alimenty na rzecz dziecka

    2. Udział ojca w kosztach utrzymania matki dziecka - roszczenie to ma charakter alimentacyjny. Przewiduje się roszczenie matki dziecka odpowiadający mu obowiązek ojca przyczynienia się w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom do trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu (art. 141 1 KRO).

    3. Wydatki matki i straty poniesione przez matkę dziecka - chodzi tu o pokrycie kosztów i wydatków związanych z ciążą i porodem poniesionych przez matkę (koszty leczenia, odżywiania, koniecznego dojazdu do zakładu opieki zdrowotnej, kupno niezbędnych przedmiotów).

    4. Zabezpieczenie roszczeń matki - na podstawie art. 142 KRO matka może żądać jeszcze przed urodzeniem się dziecka, aby mężczyzna wyłożył odpowiednią sumę pieniężną na koszty jej trzymiesięcznego utrzymania w okresie porodu i na koszty utrzymania dziecka przez okres 3 miesięcy po urodzeniu.

    0x01 graphic


    Wyszukiwarka