Dobre sąsiedztwo, płodozmian
i wymagania pokarmowe warzyw

Przez dobre sąsiedztwo roślin należy rozumieć nie tylko to, że sobie wzajemnie nie szkodzą, ale głównie to, że sobie wzajemnie pomagają, chronią się przed szkodnikami i chorobami.
Oczywiście, należy przy tym uwzględnić zagęszczenie roślin (w stosunku do wzrostu, wielkości liści i systemu korzeniowego), różne zapotrzebowanie na składniki pokarmowe, wodę i światło.
Poniżej zestawienie roślin uprawowych z ich dobrym i złym sąsiedztwem (na podstawie książki E. Sikory - "Sekrety warzyw" oraz artykułu dr H. Legutowskiej - "Współrzędna uprawa roślin cz. I" z "działkowca" nr 2(630) z lutego 2003 r. str. 56 (przedruk za zgodą Wydawnictwa "działkowiec")

warzywo lub roślina	dobre sąsiedztwo	złe sąsiedztwo
bób	nasturcja, nagietki	pomidor, seler
burak ćwikłowy	fasola, groch, ogórek, warzywa kapustne, sałata, cząber, koper, kolendra, kminek, truskawka	czosnek, szpinak, fasola tyczna, marchew, por, ziemniak
cebula	marchew, ogórek, pomidor, sałata głowiasta, skorzonera, pietruszka, burak ćwikłowy, bazylia, cząber, koper, majeranek, truskawka	warzywa strączkowe, kapusta, rzodkiewka
czosnek	ogórek, pomidor, sałata, skorzonera, marchew, burak ćwikłowy, bazylia, cząber, koper, tulipany, lilie, truskawka, maliny, drzewa i krzewy owocowe	warzywa strączkowe i kapustne
fasola szparagowa	cząber ogrodowy	cebula, czosnek, groch
fasola tyczna	ogórek, sałata, rzodkiewka, seler, szpinak, pomidor, cząber ogrodowy, koper, kminek, szałwia lekarska, aksamitka, truskawka	cebula, czosnek, por, burak ćwikłowy, warzywa kapustne, groch, koper włoski,
groch	ogórek, warzywa kapustne, sałata, marchew, rzodkiewka, burak ćwikłowy, koper, kminek, czałwia lekarska, nasturcja, nagietek	warzywa cebulowe, pomidor, ziemniak, fasola
kalarepa	groch, ziemniak, por, rzodkiewka, rzodkiew, burak ćwikłowy, skorzonera, seler, szpinak, sałata,	kapusta
marchew	groch, czosnek, por, cebula, pomidor, rzodkiewka, sałata, skorzonera, koper, majeranek, mięta pieprzowa, fasola, szałwia lekarska, nagietek, truskawka,	seler, burak ćwikłowy, warzywa kapustne
ogórek	fasola, groch, burak ćwikłowy, seler, sałata, koper, rzodkiewka, szpinak, pietruszka, czosnek, bazylia, estragon, koper, kolendra, kminek, nasturcja, nagietek, słonecznik	pomidor, ziemniak, rzodkiewka, rzodkiew
pietruszka	rzodkiewka, szałwia lekarska	burak ćwikłowy, warzywa kapustne, sałata
pomidor	fasola, sałata, papryka, por, seler, szpinak, cebula z dymki, czosnek, pietruszka, bazylia, koper, mięta pieprzowa, nasturcja, aksamitka	warzywa kapustne, rzodkiewka, ogórek, bób, groch, papryka, koper włoski, ziemniaki
por	ogórek, sałata, marchew, rzodkiewka, seler, pomidor, pietruszka, truskawka	fasola, groch, burak ćwikłowy, seler
sałata	groch, ogórek, warzywa kapustne, koper włoski, czosnek, marchew, rzodkiewka, pomidor, cebula, koper, mięta pieprzowa	pietruszka, seler, skorzonera, salsefia, pasternak
seler	fasola, groch, ogórek, warzywa kapustne, por, szpinak, cebula z dymki, koper, truskawka	bób, marchew, ziemniak, sałata
truskawka	aksamitka, czosnek, cebula
warzywa kapustne	seler, sałata, hyzop	fasola tyczna, pomidor, rzodkiewka, marchew

Powszechnie uważa się, że:

• aksamitki wpływają na zmniejszenie liczebności niektórych nicieni w uprawach warzyw i truskawek,

• w tunelach foliowych i szklarniach aksamitki działają odstaszająco na mączlika szklarniowego,

• wilczomlecz, cesarska korona i bazylia działają odstraszająco na gryzonie,

• mięta pieprzowa odstrasza mszyce,

• nasturcje i nagietki zwabiają mszyce, przez co chronią narażone warzywa (np. bób)

Polecane zestawy roślin odstraszających szkodniki
Szkodnik	Rośliny żywicielskie	Rośliny odstraszające szkodniki
bielinek kapustnik	kapustne	pomidor, seler, koper ogrodowy, hyzop lekarski, mięta pieprzowa, rozmaryn, szałwia lekarska, szpinak, tymianek właściwy, bylica piołun
drutowce	różne	gorczyca biała, groch, gryka, len
mszyce	różne	anyż, czosnek, kolendra, lawenda, mieta pieprzowa, petunia
mączliki i miodówki	różne	aksamitka, nasturcja, lawenda, bylica piołun
nornice	różne	czosnek, korona cesarska, wilczomlecz, ułudka, mięta pieprzowa, czarna porzeczka, gorczyca biała, nostrzyk, rumianek, inkarwilla
myszy	różne	anyż, czosnek, kolendra, mięta pieprzowa, wrotycz
nicienie	różne	aksamitka, dalia ogrodowa, nagietek lekarski, rudbekia, cykoria
pachówka strąkóweczka	motylkowe	pomidor, gorczyca biała
pchełki	krzyżowe	kocimiętka, mięta pieprzowa, pomidor, sałata, szpinak, wrotycz, bylica piołun
pędraki	różne	cebula, pelargonia, petunia
piętnówka kapustnica	krzyżowe	pomidor, seler, mięta pieprzowa, rozmaryn lekarski, szałwia lekarska, tymianek
połyśnica marchwianka	marchew, pietruszka	cebula, por, kolendra siewna, rozmaryn, szałwia lekarska, tymianek lekarski, rzerzucha, bylica piołun
przędziorki	różne	cebula, czosnek, szczypiorek
skoczki	różne	pelargonia, petunia
stonka ziemniaczana	pomidor	chrzan, fasola, len
ślimaki	różne	czosnek, gorczyca, szałwia, hyzop, tymianek, begonia
kistnik malinowiec	malina	koniczyna biała, niezapominajka

dr H. Legutowska

Płodozmian to inaczej zmianowanie nasadzeń, ale z góry zaplanowane na kilka lat. Płodozmian jest niezwykle ważny w ekologicznej uprawie warzyw.
Jest oczywiste, że coroczne uprawianie tego samego warzywa na tym samym miejscu jest błędem, ponieważ osłabia strukturę gleby, wyczerpuje ją z minerałów, zwiększa ryzyko pojawienia się tych samych chorób w zwiększonym nasileniu. Dlatego stosuje się płodozmian, aby zapobiec rozwojowi chorób, mineralnemu wyczerpaniu i degradacji gleby.
Jest w literaturze bardzo wiele opracowań dotyczących płodozmianów w różnych konfiguracjach.

Ja tylko dla przykładu podam jedno z zestawień zaczerpnięte z artykułu "Płodozmian - sposób na dobre plony" "działkowiec" nr 2/2004 str. 46-47 (artykuł prof. Romualdy Jabłońska-Ceglarek i mgr Roberta Rosa z Akademii Podlaskiej w Siedlcach - przedruk za zgodą Wydawnictwa "działkowiec").

Płodozmian 3-letni
Rok Nr zagonu	I	II	III	IV	V
1	dyniowate** seler**	cebulowe	strączkowe
2	kapustne**	psiankowate	korzeniowe
3	cebulowe	strączkowe	dyniowate** seler**
4	psiankowate	korzeniowe	kapustne**
5	strączkowe	dyniowate** seler**	cebulowe
6	korzeniowe	kapustne**	psiankowate
Płodozmian 4-letni
1	dyniowate** seler**	cebulowe	burak lub pomidor karłowy	fasola szparagowa
2	kapustne**	dyniowate, pomidor	marchew, pietruszka	groch, bób lub zioła
3	cebulowe, sałata, szpinak	burak lub pomidor karłowy	fasola szparagowa	dyniowate** seler**
4	dyniowate, pomidor	marchew, pietruszka	groch, bób lub zioła	kapustne**
5	fasola szparagowa	dyniowate** seler**	cebulowe	burak lub pomidor karłowy
6	groch, bób lub zioła	kapustne**	dyniowate, pomidor	marchew, pietruszka
Płodozmian 5-letni
1	dyniowate** seler**	cebulowe	korzeniowe lub pomidor karłowy	por*	fasola szparagowa
2	kapustne**	dyniowate, pomidor	burak ćwikłowy	dyniowate*	groch, bób lub zioła
3	cebulowe	korzeniowe lub pomidor karłowy	por*	fasola szparagowa	dyniowate** seler**
4	dyniowate, pomidor	burak ćwikłowy	dyniowate*	groch, bób lub zioła	kapustne**
5	fasola szparagowa	dyniowate** seler**	cebulowe	korzeniowe lub pomidor karłowy	por*
6	groch, bób lub zioła	kapustne**	dyniowate, pomidor	burak ćwikłowy	dyniowate*
** - pełna dawka obornika lub kompostu, * - pół dawki obornika lub kompostu

prof. Romualda Jabłońska-Ceglarek i mgr Robert Rosa

Do płodozmianu można, a nawet powinno się wprowadzić rośliny uprawiane na zielony nawóz, które przekopane poprawiają strukturę gleby, uniemożliwiają rozwój chwastów, uzupełniają azot (bobowate - motylkowate), zabezpieczają glebę przed erozją.
Jak widać, kombinacji z ustaleniem płodozmianu jest bardzo dużo, a przecież można jeszcze w to włączyć zioła.

Aby właściwie ustalać płodozmian należy znać zapotrzebowanie w materię organiczną i składniki nawozowe poszczególnych gatunków warzyw.
Przyjmuje się, że warzywa o najwyższym zapotrzebowaniu w nawożenie organiczne uprawia się w 1 roku po oborniku, tzn. w roku następnym po przekopaniu obornika jesienią roku poprzedniego. Podobnie postępujemy po nawożeniu nawozami zielonymi, które mogą być przekopane jesienią albo wiosną (w zależności od doboru roślin na zielony nawóz). Natomiast nawożenie kompostem w pełni dojrzałym wykonujemy tuż przed uprawą, a kompostem niedojrzałym - późną jesienią a nawet zimą.
Przyjmuje się, że dawka obornika powinna wynieść 4-6 kg/m² a kompostu 4-10 kg/m².

Poniższą tabelkę opracowałem na podstawie artykułu prof. R. Jabłońska-Ceglarek i dr A. Zaniewicz-Bajkowska z Akademii Podlaskiej w Siedlcach, który ukazał się w "działkowcu" nr 9(625) z września 2002 r na str. 52-53 oraz książki "Sekrety warzyw" autorstwa Elżbiety Sikora.

• Warzywa uprawiane w 1 roku po oborniku: kapusty głowiaste, kapustę pekińską i chińską, kalafiory, brokuły, ogórki, melony, kawony, dynie, selery (w tym naciowe), paprykę, oberżynę, cebulę, karczochy i kardy, fenkuł, bakłażany.

• Warzywa uprawiane w 2 roku po oborniku: marchew, pietruszkę, fasolę szparagową, ziemniaki, pomidory, pory, czosnek, jarmuż, rzodkiewkę, rzepę, skorzonerę, salsefię, roszponkę, sałaty, soję, kukurydzę cukrową, endywię,

• Warzywa uprawiane w 3 roku po oborniku: groszek, bób, fasolę, buraki ćwikłowe i liściowe, pasternak, kalarepę, szpinak, soczewicę, rzodkwie (czarna, biała, japońska), rzerzuchę, rokiettę, portulakę.

Powyższe zestawienie jest tylko poglądowe, w czasie uprawy nie musi być ściśle przestrzegane. Jeżeli zastosujemy np. okrywanie gleby skoszoną trawą na uprawie pietruszki, to uda się ona również w 3 roku po oborniku.

Należy również w płodozmianie uwzględniać występowanie groźnych chorób lub szkodliwych nicieni i ustalić właściwy okres następnych upraw.

Minimalne odstępy czasu jakie należy zachować w uprawie na tym samym miejscu wybranych gatunków warzyw
5 lat lub więcej	4 lata	3 lata	2 lata	nie wymagają zmianowania
szparag, rabarbar (8-12 lat) jeżeli występują w dużym nasileniu szkodliwe nicienie lub choroby, jak np. kiła kapusty, rak pomidora, głownia cebuli itp.	krzyżowe* pietruszka cykoria, groch burak ćwikłowy	fasola, ogórek sałata, czosnek seler, marchew ziemniak	cebula, por	soja, bób, kukurydza cukrowa, pomidor

mgr Beata Studzińska - "działkowiec" nr 11(567) z listopada 1997 r., str. 36

*krzyżowe - kapusta, kalafior, kalarepa, rzodkiewka, rzepa, rzodkiew, chrzan, jarmuż, brokuł, pieprzyca siewna

Pamiętajmy też, że na świeże wapnowanie gleby źle reagują takie warzywa jak: groch, fasola, marchew, pietruszka, seler, pasternak, pomidor, ogórek, dynia, które powinno się uprawiać w drugim roku po wapnowaniu.

Znając już zasady: dobrego i złego sąsiedztwa roślin, ustalania płodozmianu i zapotrzebowanie warzyw w materię organiczna, możemy zaplanować nasadzenia na ogródku warzywnym na 2, 3 a nawet 4 lata do przodu.
Pozostaje do ustalenia sposób nawożenia upraw w makro i miko elementy. Aby ustalić zapotrzebowanie roślin w te składniki trzeba mieć dużą wiedzę ogrodniczą, trzeba wykonać kosztowne analizy gleby, trzeba umieć przeliczać zasobność gleby w składniki pokarmowe i zapotrzebowanie roślin w te składniki na niezbędne dawki poszczególnych nawozów. Kto w uprawie amatorskiej w to się bawi?

A jednak musimy wiedzieć jakich składników pokarmowych jest za mało w naszej glebie. Możemy to rozpoznać po objawach występujących na uprawianych roślinach. Jeżeli uprawiamy warzywa ekologicznie, to między innymi zrezygnowaliśmy ze stosowania nawozów syntetycznych. Jak zatem uzupełnić np. niedobór potasu czy magnezu? Ale o tym wszystkim już w następnym artykule.

---