OPODATKOWANIE OSÓB FIZYCZNYCH W POLSCE - PODSTAWOWE ZAGADNIENIA
Opodatkowanie podatkiem dochodowym osób fizycznych regulują dwie ustawy: ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.) oraz ustawa z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. Nr 144, poz. 930 ze zm.).
Zakres podstawowy
Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.) reguluje opodatkowanie podatkiem dochodowym dochodów uzyskanych przez osoby fizyczne.
Poza zakresem tej ustawy pozostają przychody:
- z działalności rolniczej, z wyjątkiem przychodów z działów specjalnych produkcji rolnej,
- podlegające przepisom o podatku od spadków i darowizn,
- wynikające z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy,
- z tytułu podziału wspólnego majątku małżonków w wyniku ustania lub ograniczenia małżeńskiej wspólności majątkowej oraz przychodów z tytułu wyrównania dorobków po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonków lub śmierci jednego z nich.
Podmiot opodatkowania
Podatek dochodowy jest podatkiem osobistym, co oznacza, że podatnikiem jest każda osoba fizyczna osiągająca dochód. Zasada ta ma również zastosowanie do małżonków, chyba że wystąpią oni z wnioskiem o łączne opodatkowanie ich dochodów. Jednakże małżonkowie nie mogą się wspólnie opodatkować, gdy chociażby do jednego z nich mają zastosowanie przepisy ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne lub przepisy art. 30c ustawy (19% podatek płacony przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą).
Jeżeli jeden z małżonków (małżonkowie) od przychodów z tytułu umów najmu i innych umów o podobnym charakterze opłaca ryczałt od przychodów ewidencjonowanych i jednocześnie nie korzysta (nie korzystają) z opodatkowania przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej na zasadach określonych w art. 30c ustawy albo w ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne - może opodatkować się wspólnie z małżonkiem
Na osobach fizycznych mających miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ciąży tzw. nieograniczony obowiązek podatkowy. Oznacza to, że osoby te płacą podatek dochodowy według zasad określonych w Polsce od całości osiąganych dochodów, bez względu na to, czy źródła przychodów położone są w kraju, czy też za granicą.
Od tej ogólnej zasady przepisy ustawy przewidują kilka wyjątków. Z opodatkowania podatkiem dochodowym w Polsce wyłączone są dochody uzyskiwane za granicą w przypadku, gdy umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, tak stanowi, a w przypadku braku takiej umowy - z zasad wzajemności.
Podatku dochodowego nie pobiera się również od dochodów uzyskanych za granicą przez osoby fizyczne, które nie mają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej miejsca zamieszkania. Jeżeli jednak osoby te uzyskują dochody z pracy wykonywanej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie stosunku służbowego lub stosunku pracy - bez względu na miejsce wypłaty wynagrodzenia, oraz inne dochody osiągane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej - to od tych dochodów płacą podatek w Polsce. Powyższa zasada wyraża tzw. ograniczony obowiązek podatkowy.
Przedmiot opodatkowania
Opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21, 52, 52a i 52c ustawy oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku.
Co do zasady, jeżeli podatnik uzyskuje dochody z więcej niż jednego źródła, przedmiotem opodatkowania w danym roku podatkowym jest suma dochodów ze wszystkich źródeł przychodów (tzw. zasada kumulacji dochodów). Dochodem ze źródła przychodów, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej, jest nadwyżka sumy przychodów z tego źródła nad kosztami ich uzyskania osiągnięta w roku podatkowym. Jeżeli koszty uzyskania przekroczą sumę przychodów, różnica jest stratą ze źródła przychodów.
Źródła przychodów
Źródłami przychodów są:
1) stosunek służbowy, stosunek pracy, w tym spółdzielczy stosunek pracy, członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub innej spółdzielni zajmującej się produkcją rolną, praca nakładcza, emerytura lub renta,
2) działalność wykonywana osobiście,
3) pozarolnicza działalność gospodarcza,
4) działy specjalne produkcji rolnej,
5) nieruchomości lub ich części,
6) najem, podnajem, dzierżawa, poddzierżawa oraz inne umowy o podobnym charakterze, w tym również dzierżawa, poddzierżawa działów specjalnych produkcji rolnej oraz gospodarstwa rolnego lub jego składników na cele nierolnicze albo na prowadzenie działów specjalnych produkcji rolnej, z wyjątkiem składników majątku związanych z działalnością gospodarczą,
kapitały pieniężne i prawa majątkowe,
8) odpłatne zbycie:
a) nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości,
b) spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub użytkowego oraz prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej,
c) prawa wieczystego użytkowania gruntów,
d) innych rzeczy,
- jeżeli odpłatne zbycie nie następuje w wykonaniu działalności gospodarczej i zostało dokonane w przypadku odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych określonych w lit. a)-c) - przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie, a innych rzeczy - przed upływem pół roku, licząc od końca miesiąca, w którym nastąpiło nabycie; w przypadku zamiany okresy te odnoszą się do każdej z osób dokonującej zamiany,
9) inne źródła.
Przychody
Przychodami są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Od tej generalnej zasady ustawa przewiduje kilka wyjątków. Dotyczą one pojęcia przychodów z następujących źródeł przychodów:
- z pozarolniczej działalności gospodarczej,
- z działów specjalnych produkcji rolnej,
- z nieruchomości udostępnionych bezpłatnie do używania innym osobom,
- z kapitałów pieniężnych, o których mowa w art. 17 ust. 1 pkt 6 i 9 ustawy,
- z odpłatnego zbycia nieruchomości lub praw majątkowych oraz innych rzeczy, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy,
- nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych.
KOSZTY UZYSKANIA PRZYCHODU
OBOWIĄZUJĄCE W 2005 r.
(art. 22 ust. 2 ustawy)
|
2005r. |
|
Koszty jeden zakład |
Miesięcznie |
102 zł 25 gr |
|
Rocznie |
1.227 zł |
Koszty kilka zakładów |
Nie może przekroczyć rocznie |
1.840 zł 77 gr |
Dojeżdżający jeden zakład |
Miesięcznie |
127 zł 82 gr |
|
Rocznie |
1.533 zł 84 gr |
Dojeżdżający kilka zakładów |
Nie może przekroczyć rocznie |
2.300 zł 94 gr |
Kwota zmniejszająca podatek |
Miesięczna |
44 zł 17 gr |
|
Roczna |
530 zł 08 gr |
Jeżeli roczne koszty uzyskania przychodów określone powyżej, są niższe od wydatków na dojazd do zakładu pracy lub zakładów pracy środkami transportu autobusowego, kolejowego, promowego lub komunikacji miejskiej, w rocznym rozliczeniu podatku koszty te mogą być przyjęte w wysokości wydatków faktycznie poniesionych, udokumentowanych wyłącznie imiennymi biletami okresowymi.
Sposoby ustalania podatku
Ustawa przewiduje następujące sposoby ustalania podatku:
■ według obowiązującej w 2005 r. skali podatkowej:
Podstawa obliczenia podatku w złotych |
Podatek wynosi |
|
ponad |
do |
|
|
37.024 |
19% minus kwota zmniejszająca podatek 530 zł 08 gr |
37.024 |
74.048 |
6.504 zł 48 gr + 30% nadwyżki ponad 37.024 zł |
74.048 |
|
17.611 zł 68 gr + 40% nadwyżki ponad 74.048 zł |
|
|
|
■ 19% podatek od dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej (dochodów opodatkowanych w tej formie nie łączy się z dochodami z innych źródeł)
■ ryczałty; przy czym należy zauważyć, iż dochodów (przychodów), od których zgodnie z przepisami ustawy pobiera się podatek w formie ryczałtu nie łączy się z dochodami (przychodami) z innych źródeł
■ 19% podatek od dochodów z kapitałów pieniężnych, przykładowo z odpłatnego zbycia papierów wartościowych lub pochodnych instrumentów finansowych (dochodów opodatkowanych w tej formie nie łączy się z dochodami z innych źródeł)
LIMITY ODLICZEŃW PODATKU DOCHODOWYM OD OSÓB FIZYCZNYCH
OBOWIĄZUJĄCE W 2005 r.
I. Odliczenia od dochodu
|
Rodzaj ulgi |
Wysokość ulgi |
Uwagi |
1. |
Wydatki na zakup leków, których stosowanie zalecił lekarz specjalista |
Nadwyżka wydatków ponad 100 zł miesięcznie |
Ulga na cele rehabilitacyjne przysługuje osobom niepełnosprawnym bądź podatnikom mającym na utrzymaniu osoby niepełnosprawne, których dochód (tj. osób będących na utrzymaniu) nie przekracza 9.120 zł w 2005 r. |
5. |
Darowizny na cele: a) organizacjom, prowadzącym działalność pożytku publicznego w sferze zadań publicznych określonych w tej ustawie, realizującym te cele, b) kultu religijnego |
W wysokości dokonanej darowizny, nie więcej jednak niż kwota stanowiąca 6% dochodu |
Łączne odliczenie w roku podatkowym nie może przekroczyć kwoty stanowiącej 6% dochodu; darowizna nie może być przekazana m.in. na rzecz osoby fizycznej (art. 26 ust. 5 ustawy); Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie została opublikowana w Dz. U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873. Uwaga: w zeznaniu rocznym należy wykazać kwotę przekazanej darowizny, kwotę odliczonej darowizny oraz określić obdarowanego poprzez podanie m.in. jego nazwy i adresu. |
6 |
Wydatki na spłatę odsetek od kredytu (pożyczki) udzielonego podatnikowi na sfinansowanie inwestycji mającej na celu zaspokojenie własnych potrzeb mieszkaniowych, związanej z: 1) budową budynku mieszkalnego, albo 2) wniesieniem wkładu budowlanego lub mieszkaniowego do spółdzielni mieszkaniowej na nabycie prawa do nowo budowanego budynku mieszkalnego albo lokalu mieszkalnego w takim budynku, albo 3) zakupem nowo wybudowanego budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego w takim budynku od gminy albo od osoby, która wybudowała ten budynek w wykonywaniu działalności gospodarczej, albo
|
Odliczeniu podlegają odsetki od tej części kredytu, która nie przekracza kwoty odpowiadającej 189.000 zł. |
Z uwagi na liczne warunki określające zasady korzystania z tej ulgi wskazanym jest zapoznanie się z treścią art. 26b ustawy |
7 |
Wydatki ponoszone z tytułu użytkowania sieci Internet w lokalu (budynku) będącym miejscem zamieszkania podatnika |
Do wysokości 760 zł rocznie |
Wydatki muszą być udokumentowane fakturą. |
II. Odliczenia od podatku
1. |
Wydatki na remont i modernizację budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego zajmowanego na podstawie tytułu prawnego oraz wpłaty na wyodrębniony fundusz remontowy spółdzielni mieszkaniowej lub wspólnoty mieszkaniowej |
Limit trzyletni na lata 2003-2005: 19% poniesionych wydatków, nie więcej niż 5.670 zł -budynek mieszkalny (3% x 189.000 zł) 4.725 zł - lokal mieszkalny (2,5% x 189.000 zł). Minimalny wydatek uprawniający do ulgi - 567 zł w okresie trzech lat (0,3% x 189.000 zł) |
Dokumentowanie: fakturami wystawionymi wyłącznie przez podatnika podatku od towarów i usług niekorzystającego ze zwolnienia od tego podatku albo dowodem odprawy celnej a w przypadku wpłat na wyodrębniony fundusz remontowy spółdzielni mieszkaniowej lub wspólnoty mieszkaniowej dowodem wpłaty |
3. |
Wydatki na remont i modernizację instalacji gazowej, urządzeń eksplozymetrycznych lub urządzeń gazowych |
945 zł (189.000 zł x 0,5%) |
Podwyższa limit ulgi remontowej. Odpowiada wydatkom w wysokości 4.973,68 zł. Dokumentowanie: fakturami wystawionymi wyłącznie przez podatnika podatku od towarów i usług niekorzystającego ze zwolnienia od tego podatku albo dowodem odprawy celnej. |
Podatnik, który w terminie od dnia 1 maja do dnia 31 grudnia roku podatkowego oraz od dnia 1 stycznia do dnia złożenia zeznania za rok podatkowy, nie później jednak niż do dnia upływu terminu określonego dla złożenia tego zeznania, dokonał wpłaty na rzecz organizacji pożytku publicznego działającej na podstawie ustawy o działalności pożytku publicznego, może zmniejszyć podatek dochodowy wynikający z zeznania, o kwotę dokonanej wpłaty, jednak nie więcej niż o kwotę stanowiącą 1% podatku należnego, wykazanego w zeznaniu. Kwotę zmniejszenia zaokrągla się do pełnych dziesiątek groszy w dół.
W zeznaniu podatkowym składanym za 2005 r., podatnicy mogą zmniejszać podatek o wpłaty dokonywane od dnia 1 maja 2005 r. do dnia złożenia zeznania za 2005 r., nie dłużej jednak niż do dnia 30 kwietnia 2006 r.
Pobór podatku
W świetle przepisów ustawy podatek dochodowy od osób fizycznych może być:
- potrącany w trakcie roku podatkowego przez płatnika w formie zaliczek lub ryczałtu (np. od dochodów ze stosunku pracy, odpowiednio od przychodów z tytułu udziału w zyskach osób prawnych),
- uiszczany w trakcie roku podatkowego bezpośrednio przez podatnika w formie zaliczek (np. od dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej podatnicy są obowiązani co miesiąc obliczać kwotę podatku i dokonywać jej wpłaty na rachunek urzędu skarbowego właściwego wg miejsca zamieszkania podatnika w terminie do 20 dnia następnego miesiąca, składając jednocześnie deklaracje PIT-5.
Zeznania podatkowe
Po zakończeniu roku podatkowego - w terminie do dnia 30 kwietnia roku następnego - podatnicy podatku dochodowego są obowiązani składać urzędom skarbowym zeznania o wysokości osiągniętego dochodu (poniesionej straty) w roku podatkowym.
Podatnicy, na których ciąży obowiązek złożenia zeznania, są obowiązani w terminie do 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym wpłacić należny podatek lub różnicę pomiędzy podatkiem należnym od dochodu wynikającego z zeznania a sumą należnych za dany rok zaliczek, w tym również sumą zaliczek pobranych przez płatników.
Podatek dochodowy wynikający z zeznania jest podatkiem należnym za dany rok, chyba że naczelnik urzędu skarbowego wyda decyzję, w której określi inną wysokość podatku. W razie niezłożenia zeznania o wysokości osiągniętego dochodu, naczelnik urzędu skarbowego wyda decyzję określającą wysokość zobowiązania w podatku dochodowym.
Podatnicy, podlegający w Polsce ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu, jeżeli osiągają dochody ze źródeł przychodów położonych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez pośrednictwa płatników lub za pośrednictwem płatników nieobowiązanych do dokonania rocznego obliczenia podatku, jeżeli zamierzają opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przed 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym, są obowiązani złożyć zeznanie za rok podatkowy urzędowi skarbowemu, którym kieruje naczelnik urzędu skarbowego właściwy w sprawach opodatkowania osób zagranicznych przed opuszczeniem terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub zakończeniem prowadzenia na tym terytorium działalności.
Ryczałt
Ustawa z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. Nr 144, poz. 930 ze zm.), zwana dalej "ustawą", reguluje opodatkowanie niektórych przychodów (dochodów) osiąganych przez osoby fizyczne:
- prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą,
- osiągające przychody z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze, jeżeli umowy te nie są zawierane w ramach prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej,
- będące osobami duchownymi.
Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych.
Opodatkowaniu ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych podlegają przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej, w tym również, gdy działalność ta jest prowadzona w formie spółki cywilnej osób fizycznych oraz w formie spółki jawnej osób fizycznych.
Ryczałt od przychodów ewidencjonowanych w 2005 r. mogą opłacać podatnicy, którzy w 2004 r. uzyskali przychody z działalności gospodarczej w wysokości nieprzekraczającej 250.000 euro (1.094.675 zł).
Stawki ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych wynoszą:
- 20 % przychodów osiąganych w zakresie wolnych zawodów, a także przychodów z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze od nadwyżki ponad kwotę stanowiącą równowartość 4.000 euro (17.514,80 zł w 2005 r.),
- 17 % przychodów ze świadczenia niektórych usług niematerialnych m.in. wynajmu samochodów osobowych, hoteli, pośrednictwa w handlu hurtowym,
- 8,5 % od przychodów m.in. z działalności usługowej, w tym od przychodów z działalności gastronomicznej w zakresie sprzedaży napojów o zawartości alkoholu powyżej 1,5 %; od przychodów z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze do kwoty stanowiącej równowartość 4.000 euro (17.514,80 zł w 2005 r.),
- 5,5 % od przychodów z działalności wytwórczej i budowlanej,
- 3,0 % od przychodów m.in. z działalności usługowej w zakresie handlu oraz z działalności gastronomicznej, z wyjątkiem przychodów ze sprzedaży napojów o zawartości powyżej 1,5 % alkoholu.
Podstawę opodatkowania stanowi przychód bez pomniejszania o koszty jego uzyskania.
Podatnicy korzystający z tej formy opodatkowania obowiązani są do prowadzenia ewidencji przychodów odrębnie za każdy rok podatkowy, do prowadzenia ewidencji wyposażenia, a także wykazu środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych.
W zakresie rozliczeń oraz obowiązków sprawozdawczych podatnicy obowiązani są:
- w ciągu roku podatkowego co miesiąc obliczać kwotę podatku i dokonywać jej wpłaty na rachunek urzędu skarbowego właściwego wg miejsca zamieszkania podatnika w terminie do 20 dnia następnego miesiąca, a za miesiąc grudzień - w terminie złożenia zeznania.
Podatnicy mogą - pod pewnymi warunkami, obliczać podatek i wpłacać go na rachunek urzędu skarbowego w terminie do dnia 20 następnego miesiąca po upływie kwartału, za który ryczałt ma być opłacony, a za ostatni kwartał roku podatkowego - w terminie złożenia zeznania.;
- złożyć w urzędzie skarbowym, właściwym według miejsca zamieszkania, zeznanie o wysokości uzyskanego przychodu, wysokości dokonanych odliczeń i należnego ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych - w terminie do dnia 31 stycznia następnego roku (PIT 28).
W pierwszej kolejności podatek ulega obniżeniu o kwotę składki na powszechne ubezpieczenie zdrowotne.
Karta podatkowa
Opodatkowanie w formie karty podatkowej następuje na wniosek podatnika złożony w deklaracji według ustalonego wzoru (PIT 16).
Podatnicy opodatkowani w formie karty podatkowej są zwolnieni od obowiązku prowadzenia ksiąg, składania zeznań podatkowych, deklaracji o wysokości uzyskanego dochodu oraz wpłacania zaliczek na podatek dochodowy.
Stawki karty podatkowej określone są kwotowo i podlegają corocznie podwyższeniu w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w okresie pierwszych trzech kwartałów roku poprzedzającego rok podatkowy w stosunku do tego samego okresu roku ubiegłego. Ich wysokość uzależniona jest od:
- rodzaju i zakresu prowadzonej działalności,
- liczby zatrudnionych pracowników,
- liczby mieszkańców miejscowości, w której prowadzona jest działalność gospodarcza.
Wysokość podatku dochodowego w formie karty podatkowej ustalana jest w drodze decyzji naczelnika urzędu skarbowego odrębnie na każdy rok podatkowy.
Podatnik dokonuje wpłaty tego podatku na rachunek urzędu skarbowego właściwego wg miejsca położenia zorganizowanego zakładu, a w razie braku takiego zakładu - wg miejsca zamieszkania, co miesiąc - do 7 dnia każdego miesiąca za miesiąc ubiegły, a za grudzień do 28 grudnia roku podatkowego w wysokości określonej w decyzji urzędu skarbowego.
W pierwszej kolejności podatek ulega obniżeniu o kwotę składki na powszechne ubezpieczenie zdrowotne.
PODATEK DOCHODOWY OD OSÓB PRAWNYCH
Podstawowe zagadnienia
Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654 ze zm.), reguluje opodatkowanie podatkiem dochodowym dochodów osób prawnych.
Przepisów ustawy nie stosuje się do:
- przychodów z działalności rolniczej, z wyjątkiem dochodów z działów specjalnych produkcji rolnej, chyba że ustalenie przychodów jest wymagane dla celów określenia dochodów wolnych od podatku dochodowego,
- przychodów z gospodarki leśnej w rozumieniu ustawy o lasach,
- przychodów wynikających z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy.
Zgodnie z przepisami tej ustawy podatnikami podatku dochodowego od osób prawnych są:
- osoby prawne,
- jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, z wyjątkiem spółek niemających osobowości prawnej, z tym że podatnikami są spółki kapitałowe w organizacji,
- podatkowe grupy kapitałowe (grupy składające się z co najmniej dwóch spółek prawa handlowego mających osobowość prawną, które funkcjonują w związkach kapitałowych i spełniają określone w ustawie warunki),
- spółki niemające osobowości prawnej mające siedzibę lub zarząd w innym państwie, jeżeli zgodnie z przepisami prawa podatkowego tego państwa są traktowane jak osoby prawne i podlegają w tym państwie opodatkowaniu od całości swoich dochodów bez względu na miejsce ich osiągania.
W ustawie zostały wymienione jednostki, które podlegają zwolnieniu podmiotowemu, np. Narodowy Bank Polski, jednostki budżetowe, itd. (art. 6 ustawy). Jednostki te nie składają ani deklaracji, ani zeznań podatkowych.
Podatnicy, jeżeli mają siedzibę lub zarząd na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podlegają obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągania. Podatnicy, jeżeli nie mają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej siedziby lub zarządu, podlegają obowiązkowi podatkowemu tylko od dochodów, które osiągają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 3 ustawy).
W przypadku tych ostatnich podatników, jeżeli ustalenie dochodów nie jest możliwe na podstawie ewidencji rachunkowej, dochód określa się w drodze oszacowania, przy zastosowaniu wskaźnika dochodu w stosunku do przychodu, np. 5% - z działalności w zakresie handlu hurtowego lub detalicznego, 10% - z działalności budowlanej lub montażowej albo w zakresie usług transportowych (art. 9 ust 2a ustawy).
Według zasad ogólnych przedmiotem opodatkowania podatkiem dochodowym jest dochód bez względu na rodzaj źródeł przychodów, z jakich dochód ten został osiągnięty. Dochodem jest nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania, osiągnięta w roku podatkowym; jeżeli koszty uzyskania przychodów przekraczają sumę przychodów, różnica jest stratą. W przypadku gdy podatnik poniósł stratę w roku podatkowym, o wysokość tej straty może obniżyć dochód w najbliższych kolejno po sobie następujących pięciu latach podatkowych, z tym że wysokość obniżenia w którymkolwiek z tych lat nie może przekroczyć 50% kwoty tej straty (art. 7 ustawy).
Przychodami podatkowymi są nie tylko otrzymane pieniądze, ale również inne wartości, np. różnice kursowe, wartość nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie otrzymanych rzeczy, praw lub innych świadczeń (art. 12 ustawy). Za przychody związane z działalnością gospodarczą i z działami specjalnymi produkcji rolnej, uważa się także należne przychody, choćby nie zostały jeszcze faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont. Za datę powstania przychodu należnego uważa się dzień wystawienia faktury (rachunku), nie później jednak niż ostatni dzień miesiąca, w którym:
- wydano rzecz, zbyto prawo majątkowe lub
- wykonano usługę, w tym częściowo wykonano usługę, jeżeli jej częściowe wykonanie stanowi wynikający z umowy lub z odrębnych przepisów tytuł do zapłaty, lub
- otrzymano zapłatę za wykonanie świadczenia - w pozostałych przypadkach.
U podatników dostarczających energię, świadczących niektóre usługi telekomunikacyjne, radiokomunikacyjne oraz z zakresu gospodarki wodnej, ścieków oraz wywozu i unieszkodliwiania odpadów, za datę powstania przychodu należnego uznaje się wynikający z faktury termin płatności, a jeżeli termin ten nie jest określony, ostatni dzień miesiąca, w którym wystawiono fakturę.
W ustawie zostały wymienione również kategorie, które nie są kwalifikowane do przychodów podatkowych, np. pobrane wpłaty lub zarachowane należności na poczet dostaw towarów i usług, które zostaną wykonane w następnych okresach sprawozdawczych (art. 12 ust 4 ustawy).
Kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1 ustawy. Z definicji tej wynika, że kosztami uzyskania przychodów są wszelkie koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów, a więc koszty bezpośrednio i pośrednio związane z uzyskaniem przychodów, w tym koszty ogólne funkcjonowania podatnika.
W przypadku przychodów z udziału w zyskach osób prawnych (np. dywidend) oraz przychodów podmiotów zagranicznych z tytułu tzw. należności licencyjnych (np. z odsetek) - przedmiotem opodatkowania jest przychód (art. 10 oraz 21 ustawy).
Podatek dochodowy od przychodów z tytułu udziału w zyskach osób prawnych wynosi 19% uzyskanego przychodu. Kwotę tego podatku uiszczonego od otrzymanych dywidend i innych przychodów z tytułu udziału w zyskach osób prawnych mających siedzibę w Polsce, odlicza się od kwoty podatku obliczonego według zasad ogólnych, a w razie braku możliwości odliczenia w danym roku podatkowym, odlicza się w następnych latach podatkowych (art. 22 i 23 ustawy).
Przy powiązaniach kapitałowych i innych związkach szczególnych, uregulowano możliwość opodatkowania dochodów w drodze oszacowania (art. 11 ustawy). Do szacowania tych dochodów stosuje się następujące metody:
- porównywalnej ceny niekontrolowanej,
- ceny odprzedaży,
- rozsądnej marży ("koszt plus"), albo
- zysku transakcyjnego.
Podatnicy dokonujący transakcji z podmiotami powiązanymi lub mającymi miejsce zamieszkania albo siedzibę w tzw. "rajach podatkowych" mogą być zobowiązani przez organy podatkowe lub organy kontroli skarbowej do sporządzenia szczególnej dokumentacji podatkowej takich transakcji. Dokumentacja taka powinna być sporządzona w terminie 7 dni i zawierać:
- określenie funkcji, jakie spełniać będą podmioty uczestniczące w transakcji,
- określenie wszystkich przewidywanych kosztów związanych z transakcją oraz formę i termin zapłaty,
- metodę i sposób kalkulacji zysków oraz określenie ceny przedmiotu transakcji,
- określenie strategii gospodarczej oraz innych działań w jej ramach,
- wskazanie innych czynników, które zostały uwzględnione przy określaniu wartości transakcji,
- określenie oczekiwanych korzyści związanych z uzyskaniem świadczeń - w przypadku umów dotyczących świadczeń (w tym usług) o charakterze niematerialnym.
Jeżeli podatnik nie przedstawi organom podatkowym takiej dokumentacji transakcji, a w wyniku postępowania podatkowego urząd skarbowy lub inspektor kontroli skarbowej udowodni, że zostały ustalone lub narzucone warunki różniące się od warunków, które ustaliłyby między sobą podmioty niezależne, i w wyniku tego podatnik nie wykazuje dochodów albo wykazuje dochody niższe od tych, jakich należałoby oczekiwać, wówczas zostanie określony dochód w wysokości wyższej (strata w wysokości niższej) niż zadeklarowana przez podatnika i różnicę pomiędzy dochodem zadeklarowanym przez podatnika, a określonym przez organy skarbowe opodatkowuje się stawką w wysokości 50%.
W zakresie amortyzacji podatkowej zostały określone składniki majątku, np. budynki, budowle, maszyny, środki transportu, inwestycje w obcych środkach trwałych, budynki i budowle wybudowane na obcym gruncie, zwane środkami trwałymi, od których dokonuje się odpisów amortyzacyjnych zaliczanych do kosztów podatkowych. Dla celów podatku CIT uznaje się za koszty uzyskania przychodów odpisy amortyzacyjne dokonywana wyłącznie na podstawie przepisów ustawy.
Podatnicy dokonują odpisów amortyzacyjnych od ustalonej wartości początkowej środków trwałych - w równych ratach co miesiąc, co kwartał albo jednorazowo na koniec roku podatkowego
Przy amortyzacji środków trwałych podatnicy mogą stosować różnorodne metody amortyzacji: liniową (wg stawek amortyzacyjnych z Wykazu stawek amortyzacyjnych), w tym z możliwością podwyższania i obniżania tych stawek, metodę opartą o stawki indywidualne (dla używanych lub ulepszonych środków trwałych) lub metodę degresywną (zmienna podstawa, od której dokonuje się odpisów amortyzacyjnych). Ponadto od wartości początkowej fabrycznie nowych środków trwałych, zaliczonych do grupy 3-6 KŚT, w pierwszym roku podatkowym podatnicy mogą dokonywać odpisu amortyzacyjnego w wysokości 30% tej wartości albo przy zastosowaniu stawek podwyższonych o współczynnik nie wyższy niż 3,0. W latach następnych - według zasad metody liniowej lub degresywnej.
Amortyzacji podlegają również nabyte prawa majątkowe, takie jak: licencje, prawa autorskie, prawa własności przemysłowej oraz know-how, a także wartość firmy, koszty prac rozwojowych - zwane wartościami niematerialnymi i prawnymi. Przy amortyzacji wartości niematerialnych i prawnych stosuje się zasadę, że okres dokonywania odpisów amortyzacyjnych nie może być krótszy niż ustawowo określona liczba miesięcy, np. od licencji (sublicencji) na programy komputerowe oraz od praw autorskich - 24 miesiące.
W ustawie zostały również wymienione środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne, które nie podlegają amortyzacji, m.in. grunty i prawo wieczystego użytkowania gruntów
W zakresie zwolnień w ustawie funkcjonują zwolnienia przedmiotowe, w tym dla takich podatników jak: zrzeszenia, stowarzyszenia, fundacje, realizujące ustawowo określone, społecznie użyteczne cele. W przypadku tych podatników zwalnia się od podatku te dochody, które są przeznaczone na realizację celów statutowych.
W zakresie opodatkowania stron umowy leasingu (art. 17a-17l ustawy), przepisy ustawy uzależniają rozliczenia podatkowe w zależności od warunków takiej umowy.
Dla celów podatkowych za umowę leasingu uznaje się umowę nazwaną w kodeksie cywilnym, a także każdą inną umowę, na mocy której jedna ze stron, zwana "finansującym", oddaje do odpłatnego używania albo używania i pobierania pożytków na warunkach określonych w ustawie drugiej stronie, zwanej "korzystającym", podlegające amortyzacji środki trwale lub wartości niematerialne i prawne, a także grunty.
Uregulowania w zakresie leasingu podatkowego zakładają ściśle określone skutki podatkowe:
Opłaty leasingowe w całej wysokości stanowią przychód finansującego i odpowiednio koszt uzyskania przychodu korzystającego, jeżeli:
umowa została zawarta na czas oznaczony, stanowiący co najmniej 40% normatywnego okresu amortyzacji lub co najmniej 10 lat w przypadku nieruchomości,
suma ustalonych opłat (wraz z ceną sprzedaży), pomniejszona o należny VAT, odpowiada co najmniej wartości początkowej przedmiotu umowy.
Opłaty leasingowe, w części stanowiącej spłatę wartości przedmiotu umowy, nie są przychodem finansującego i odpowiednio kosztem uzyskania przychodów korzystającego, jeżeli:
umowa została zawarta na czas oznaczony,
suma ustalonych opłat (wraz z ceną sprzedaży), pomniejszona o należny VAT, odpowiada co najmniej wartości początkowej przedmiotu umowy,
z umowy będzie wynikało, że odpisów amortyzacyjnych w podstawowym okresie umowy będzie dokonywał korzystający.
W ustawie zostały uregulowane kwestie ustalania przychodu ze sprzedaży przedmiotu leasingu, którym zasadniczo jest cena określona w umowie sprzedaży. W przypadku leasingu wymienionego w pkt 1, jeżeli cena sprzedaży będzie niższa od hipotetycznej wartości netto (wartość początkowa pomniejszona o wyliczone w znaczeniu hipotetycznym odpisy amortyzacyjne, obliczone według zasad amortyzacji degresywnej, z uwzględnieniem współczynnika 3 - w odniesieniu do środków trwałych), przychód określa się w wysokości wartości rynkowej.
Ponadto w ramach leasingu podatkowego zostały uregulowane inne skutki, które mogą wystąpić po zakończeniu podstawowego okresu leasingu. Na przykład, jeżeli leasing będzie kontynuowany opłaty ustalone przez strony będą przychodem dla finansującego oraz kosztem uzyskania przychodów dla korzystającego także wtedy, gdy odbiegają znacznie od wartości rynkowej.
Jeżeli umowa nie spełnia warunków określonych w ustawie dla umów leasingu, wówczas skutki podatkowe są takie same jak w przypadku umów najmu lub dzierżawy.
W celu obliczenia należnego podatku dochodowego konieczne jest ustalenie podstawy opodatkowania, którą stanowi dochód po odliczeniu ewentualnych darowizn na określone cele, przy zachowaniu 10% limitu, w stosunku do tego dochodu. Odliczenie darowizn jest uzależnione od spełnienia łącznie dwóch kumulatywnych przesłanek. Darowizna powinna być przekazana na cele określone w art. 4 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku i o wolontariacie (np. na pomoc społeczną, działalność charytatywną). Obdarowanym zaś musi być organizacja określona w art. 3 ust. 2 i 3 tej ustawy prowadząca działalność pożytku publicznego w sferze zadań publicznych. Są to organizacje pozarządowe (nienależące do sektora finansów publicznych i niedziałające w celu osiągnięcia zysku), kościelne osoby prawne i kościelne jednostki organizacyjne oraz stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego. Organizacje te nie muszą posiadać statusu organizacji pożytku publicznego.
Podatnicy otrzymujący darowizny są obowiązani do wyodrębnienia w zeznaniu podatkowym kwot ogółem otrzymanych darowizn ze wskazaniem celów, na które zostały one przekazane zgodnie ze sferą działalności pożytku publicznego, o której mowa w art. 4 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wraz z wyszczególnieniem darowizn pochodzących od osób prawnych z podaniem nazwy i adresu darczyńcy, jeżeli jednorazowa kwota darowizny przekracza 15.000 zł. lub jeżeli suma wszystkich darowizn otrzymanych w danym roku podatkowym od jednego darczyńcy przekracza 35.000 zł. W terminie składania zeznania podatkowego mają oni również obowiązek udostępnić do publicznej wiadomości informacje, o których mowa wyżej i w formie pisemnej zawiadomić o tym właściwego naczelnika urzędu skarbowego. Z obowiązku tego zwolnione są podmioty, których dochód za dany rok podatkowy nie przekracza 20.000 zł.
Podatnicy, którzy nie składają zeznań podatkowych powyższe obowiązki realizują przekazując urzędowi skarbowemu, w terminie składania zeznania podatkowego, stosowne informacje.
Podatnicy korzystający z odliczenia z tytułu przekazanych darowizn mają obowiązek wykazania w zeznaniu rocznym kwoty przekazanej darowizny, kwoty odliczonej darowizny oraz danych pozwalających na identyfikację obdarowanego poprzez podanie m.in. jego nazwy, adresu i NIP-u.
Podatek wynosi 19% podstawy opodatkowania.
W ramach poboru podatku podatnicy składają co miesiąc deklaracje (do 20 dnia każdego miesiąca za miesiąc poprzedni) i w ich terminie uiszczają zaliczki w wysokości różnicy między podatkiem należnym od dochodu osiągniętego od początku roku podatkowego a sumą zaliczek należnych za poprzednie miesiące.
Podatnicy mogą również rozliczać się z podatku w systemie uproszczonym, wpłata zaliczek jest wówczas uzależniona od podatku należnego wykazanego w zeznaniu złożonym w roku poprzedzającym dany rok podatkowy lub w zeznaniu złożonym w roku poprzedzającym dany rok podatkowy o dwa lata. Przy uproszczonej formie wpłat zaliczek podatnicy nie składają deklaracji.
Podatnicy mają obowiązek złożenia zeznania o wysokości dochodu (straty) osiągniętego w roku podatkowym do końca trzeciego miesiąca roku następnego i w tym terminie wpłacić podatek należny albo różnicę między podatkiem należnym od dochodu wykazanego w zeznaniu a sumą należnych zaliczek za okres od początku roku (art. 27 ustawy).
FORMY OPODATKOWANIA OSÓB FIZYCZNYCH PROWADZĄCYCH DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZĄ
Zasady ogólne
Warunki opodatkowania. Zasady ogólne są podstawową formą opodatkowania, brak jest zatem warunków ograniczających możliwość opodatkowania w tej formie. Jeżeli podatnik nie zadeklaruje się wyboru innej formy opodatkowania (tj. ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych albo karty podatkowej lub według 19% stawki podatku), podatek dochodowy odprowadzany jest według skali progresywnej.
Podstawa opodatkowania: Wysokość podatku dochodowego płaconego wg skali progresywnej zależy od faktycznie uzyskanych dochodów. Podstawę opodatkowania stanowi bowiem dochód, czyli nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania. Ustalenie podstawy opodatkowania (ustalenie dochodu) odbywa się na podstawie zapisów dokonywanych w prowadzonej przez właściciela firmy podatkowej księdze przychodów i rozchodów albo w księdze rachunkowej. Przed obliczeniem podatku dochód ten można pomniejszyć o składki określone w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, zapłacone bezpośrednio na własne ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe oraz wypadkowe właściciela firmy oraz osób z nim współpracujących. Jeżeli koszty uzyskania przekroczą sumę przychodów, różnica stanowić będzie stratę. Strata z działalności gospodarczej podlega odliczeniu od dochodu z tego samego źródła w latach następnych.
Obowiązki podatnika: Z tą formą opodatkowania wiąże się największa ilość obowiązków. Właściciela firmy obowiązany jest obliczać wysokości comiesięcznych zaliczek na podatek i wpłacanie ich na rachunek urzędu skarbowego oraz wypełnianie comiesięcznych deklaracji PIT-5. Pierwszą zaliczkę płaci się za miesiąc, w którym dochód przekroczy kwotę powodującą obowiązek zapłacenia podatku (w 2005 r. jest to kwota 2 790 zł). Zaliczkę można obniżyć o zapłaconą w danym miesiącu składkę zdrowotną. Zaliczki miesięczne za okres od stycznia do listopada uiszcza się w terminie do dnia 20 każdego miesiąca za miesiąc poprzedni (np. zaliczkę za miesiąc styczeń do 20 lutego, itd.). W tych terminach również składa się deklarację PIT-5.
Zaliczkę za grudzień w wysokości należnej za listopad uiszcza się w terminie do dnia 20 grudnia. Za miesiąc grudzień nie składa się deklaracji PIT-5.
Po zakończeniu roku podatkowego - w terminie do dnia 30 kwietnia roku następnego jest obowiązek złożenia zeznania o wysokości osiągniętego dochodu w roku podatkowym (PIT-36) i wpłacenia różnicy pomiędzy podatkiem należnym od dochodu wynikającego z zeznania a sumą należnych za dany rok zaliczek. Jeżeli nie uzyska się dochodu, w zeznaniu PIT-36 wykazuje się wysokość poniesionej straty.
Zaliczka stała: Można skorzystać z możliwości płacenia zaliczek w uproszczonej formie; - co miesiąc wpłaca się stałą kwotę zaliczki na podatek, bez względu na wysokość aktualnie osiąganego dochodu (kwota zaliczki jest obliczana na podstawie wysokości dochodu z działalności gospodarczej wykazanego w zeznaniu rocznym złożonym w roku podatkowym poprzedzającym dany rok podatkowy albo w roku podatkowym poprzedzającym dany rok podatkowy o dwa lata, jeżeli w zeznaniu nie ma dochodu z pozarolniczej działalności gospodarczej albo wykazano dochód w wysokości niepowodującej powstania obowiązku podatkowego). W tym przypadku nie ma obowiązku składania deklaracji PIT-5.
Jeżeli wybierze się tę formę wpłacania zaliczek, będzie można z niej korzystać również w latach następnych (chyba, że zostanie złożone oświadczenie o rezygnacji z tego wyboru).
Księga przychodów i rozchodów: Najbardziej popularną i jednocześnie prostą formą ewidencji jest podatkowa księga przychodów i rozchodów, którą zakłada się na dzień rozpoczęcia działalności. Ponadto w terminie 20 dni od dnia założenia księgi należy pisemnie o tym zawiadomić urząd skarbowy. Kontynuujący działalność nie muszą składać ponownego zawiadomienia, chyba, że poprzednio rozliczali się ryczałtowo.
Księga powinna się znajdować na stałe w miejscu prowadzenia działalności. Jej prowadzenie można zlecić lub prowadzić ją samemu (ręcznie lub komputerowo).
Księga rachunkowa: Jeśli prowadząc działalność osiąga się w roku podatkowym przychód z działalności przekraczający 800.000 EURO, to od następnego roku można prowadzić księgi rachunkowe, zgodnie z ustawą o rachunkowości.
Ustawa o rachunkowości nakłada na podmiot zobowiązany do prowadzenia księgowości według jej zasad wiele obowiązków i ograniczeń. Istnieje konieczność dokładnego ewidencjonowania wszystkich operacji gospodarczych, należności i zobowiązań, prowadzenia szczegółowych ewidencji dotyczących poszczególnych obszarów działalności firmy.
19% podatek dochodowy (liniowy)
Od 2004 roku dochód uzyskany w 2004 r. z działalności gospodarczej, może być opodatkowany według 19% stawki (bez względu na wysokość dochodu). O wyborze tego sposobu płacenia podatku należy do dnia 20 stycznia powiadomić pisemnie właściwego naczelnika urzędu skarbowego, natomiast w przypadku rozpoczęcia działalności w ciągu roku - do dnia poprzedzającego dzień rozpoczęcia działalności, nie później jednak niż w dniu uzyskania pierwszego przychodu.
Ta forma płacenia podatku dotyczy wszystkich prowadzonych przez właściciela firmy rodzajów działalności, do których mają zastosowanie przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, np. zarówno do działalności prowadzonej samodzielnie jak i w spółce niemającej osobowości prawnej. Z tego sposobu płacenia podatku, podatnik nie może skorzystać wówczas, gdy wykonuje usługi odpowiadające czynnościom wykonywanym w prowadzonej przez niego działalności na rzecz pracodawcy, u którego był zatrudniony w 2003 roku lub jest zatrudniony w 2004 roku.
Podstawą opodatkowania jest dochód czyli nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania. Ustalenia dochodu dokonuje się na podstawie zapisów w prowadzonej przez podatnika podatkowej księdze przychodów i rozchodów lub w księdze rachunkowej. Przed obliczeniem podatku dochód ten można pomniejszyć o składki określone w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, zapłacone bezpośrednio na własne ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe oraz wypadkowe podatnika oraz osób z nim współpracujących. Obliczony podatek od dochodu obniża się o kwotę zapłaconej składki na powszechne ubezpieczenie zdrowotne (obniżenie nie może przekroczyć 7,75% podstawy wymiaru tej składki).
Obowiązki podatnika: comiesięczna zaliczka na podatek i wypełnianie deklaracji PIT-5L, w terminie do dnia 20 każdego miesiąca za miesiąc poprzedni. Można skorzystać z możliwości płacenia zaliczek w uproszczonej formie na tych samych zasadach jak podatnik opłacający podatek dochodowy według skali progresywnej. Po zakończeniu roku należy złożyć zeznanie o wysokości osiągniętego dochodu w roku podatkowym, w terminie do dnia 30 kwietnia roku następnego.
Przy 19% podatku dochodowym (liniowym), nie można korzystać z prawa:
- do wspólnego opodatkowania z małżonkiem,
- z preferencji przewidzianych dla osób samotnie wychowujących dzieci,
- z innych ulg i zwolnień, w tym również z prawa do kontynuacji odliczeń (prawa nabyte).