TRANSFORMACJA EKONOMICZNA

Wykład I 29.11.2003

Transformacja to proces przemiany, przeobrażeń, przekształceń.

Transformacja systemowa w gospodarce polskiej to proces przechodzenia od socjalistycznej dominującej własności państwowej, który był oparty na centralnym planowaniu i zarządzaniu gospodarką do kapitalistycznego systemu, który jest oparty na mechanizmie rynkowym, swobodzie podejmowania działalności gospodarczej.

Kołodko

„Postsocjalistyczna transformacja to zastępowanie systemu gospodarki centralnie planowanej przez gospodarkę rynkową (chodzi o demokratyczne przemiany ustrojowe). Transformacja jest środkiem długofalowej polityki rozwoju.

3 podstawowe sfery transformacji:

1. liberalizacja gospodarcza i stabilizacja makroekonomiczna (uwolnienie działalności gospodarczej)

2. reformy strukturalne i i zmiany instytucjonalne (prywatyzacja, zmiany w systemie bankowym)

3. restrukturyzacja mikroekonomiczna (przedsiębiorstw i systemów)

M. Nasiłowski

Transformacja systemowa to przejście od gospodarki centralnej do rynkowej.

1. Transformacja ustrojowa (wprowadzenie swobód politycznych, wolność słowa, podejmowanie działalności związkowej)

2. Transformacja gospodarcza.

M. Miszewski

Transformacja gospodarcza to przeobrażenie gospodarek postkomunistycznych do gospodarek krajów rozwiniętych. Restrukturyzacja makroekonomiczna ma na celu uruchomienie mechanizmu rynkowego:

1. prywatyzacja

2. demonopolizacja gospodarki

3. dekoncentracja struktury podmiotowej (rozbicie wielkości podmiotów gospodarczych, preferencje dla powstawania średnich i małych przedsiębiorstw)

4. tworzenie i rozwój infrastruktury rynkowej, różne formy pośrednictwa (GPW jako instrument alokacji kapitału)

5. usuwanie barier zmniejszających ... uelastycznienie rynku pracy

6. liberalizacja rynku pracy

7. restrukturyzacja sektorów schyłkowych

Matysicki:

1. polityka (pluralizm polityczny)

2. obszar kultury (budowa otwartego społeczeństwa demokratycznego)

3. obszar systemu społecznego

4. obszar gospodarki

5. obszar - równowaga rynkowa

6. stosunki z zagranicą

7. luka technologiczna i cywilizacyjna (konieczności rozwoju nauki, szkolnictwa, oświaty)

J. Kleer

Transformacja to przejście z systemu socjalistycznego do gospodarki rynkowej.

1. obszar polityki

2. obszar ekonomii

3. sfera społeczna

4. system wartości

Obszary miękkie to te które można szybko wprowadzić w życie, dlatego że istnieje duża gotowość społeczeństwa do akceptacji zmian.

• wolność

• podejmowanie działalności gospodarczej

Obszary twarde zmiany zachodzą w dłuższym okresie, np. sfera społeczna

• prywatyzacja

• zmiana struktury gospodarczej

• zmiany instytucjonalne (fundusze, giełdy)

• przechodzenie od socjalizmu do kapitalizmu (interes indywidualny)

• zróżnicowanie dochodowe.

Obszar świadomości społecznej - akceptacja do dokonywania się zmian.

• rozwój społeczny (brak strajków i napięć)

• uznanie zasad funkcjonowania gospodarki za poprawne

• poprawa sytuacji materialnej i cywilizacyjnej

• gdy różnica materialna się nie pogłębia

• gdy stosunki z państwami sąsiadującymi nie pogarszają się

7 polskich grzechów głównych (które przeszkadzają nam w budowie nowego systemu)

1. nieuczciwość - musi być jakiś poziom uczciwości w stosunkach międzyludzkich. W Polsce przyzwolenie na kradzież i nieuczciwość jest dość powszechne, akceptujemy: kupujemy kradzione, z przemytu;

2. nieufność - dziedzictwo „chłopa feudalnego”. Ludzie na wsi na obcych reagują nieufnie;

3. niezdrowa zawiść

4. lenistwo

5. kult nieudacznictwa

6. niezdolność do współdziałania

7. zmuzułmanienie - popadnięcie w całkowitą apatie, pogodzenie się ze swoim losem, nie są w stanie podjąć walki by coś zmienić;

L. Balcerowicz

Transformacja to przejście od pewnego stabilnego w danym okresie czasu systemu do innego też stabilnego i w określonym czasie.

1. klasyczna demokratyzacja - rozszerzenie zakresu stosunków demokratycznych w rozwiniętych krajach kapitalistycznych

2. demokratyzacja neoklasyczna - w krajach o gospodarce kapitalistycznej po okresie dyktatur politycznych, np. w Niemczech, Włoszech, Japonii - po II wojnie światowej

• denazyfikacja w Niemczech

• budowa demokracji w Japonii

• rewolucja goździkowa w Portugalii

• Grecja po dyktaturze „czarnych pułkowników”

prorynkowa reforma w krajach niekomunistycznych - po okresie gospodarki najemnej przywrócenie gospodarki wolnorynkowej:

• Chile po obaleniu Salwadore Allende i ustanowieniu dyktatury Pinocheta

• Dyktatura wojskowa w Argentynie

• azjatycka transformacja postkomunistyczna:

• Chiny - system polityczny nie uległ zmianie (dyktatura)

• Wietnam

• europejska transformacja postkomunistyczna - czym różni się od innych transformacji ?

• odznacza się bardzo szerokim zakresem zmian - politycznych, ekonomicznych

• segmentacja działań - najpierw zmiana systemu politycznego, później gospodarczego

• reformy prorynkowe musza mieć szeroki zasięg ze względu na spuściznę budowane są od podstaw,

• zmiany rewolucyjne dokonują się w warunkach względnie pokojowych;

Trzy główne elementy transformacji w sferze ekonomicznej:

1. makroekonomiczna stabilizacja

2. mikroekonomiczna liberalizacja - rozszerzenie wolności gospodarczej, liberalizacja kontroli cen, wymienialność waluty

3. przebudowa instytucjonalna - prywatyzacja, nowe instytucje (giełda, fundusze)

pkt. 2 i 3 stanowi transformację systemową

Trzeciakowski:

Równoczesność występowania zmian w sferze obronności społecznej. Transformacja ma przyczynić się do umocnienia uzyskanej suwerenności państwa.

A. Wojtyna

Zmiany dzieją się we wszystkich sferach równocześnie. Transformacja dokonuje się jednocześnie w sferze własności i mechanizmu rynkowego.

Hołłaj

Przejście od gospodarki typu industrialnego do typu gospodarki rynkowej.

Drugie przejście od procesu dostosowania gospodarki polskiej do europejskiej.

W rolnictwie przejście od gospodarki chłopskiej do gospodarki typu farmerskiego.

Cele transformacji

Główny cel transformacji wynika:

• zbudowanie gospodarki rynkowej

• konieczność dostosowania gospodarki do globalizacji

• celem przepływowa struktura gospodarki

• rozbudowa sektorów oferty eksportowej

• zmiana kwalifikacji i poziomu wykształcenia

Trzeciakowski - cele:

1. utrwalenie niepodległości państwa polskiego i integracja z UE

2. wdrożenie i utrwalenie demokracji i utrwalenie wolności gospodarczej

3. ustanowienie (zbudowanie) gospodarki rynkowej, która byłaby otwarta na gospodarkę światową i zdolna do konkurowania w różnych wymiarach i rozwijała się w sposób trwały

4. ustalenie ładu społecznego.

Modelowy sposób idealnego systemu

L. Balcerowicz („wolność i rozwój”) - ustrój szybkiego rozwoju - model docelowy

1. stabilność warunków gospodarowania (w systemie politycznym, prawnym i monetarnym co umożliwia długofalowe planowanie i działanie)

2. pełna zależność czynników ekonomicznych od zaradności uczciwej pracy

3. ochrona długofalowych indeksów podmiotów gospodarczych i całej gospodarki przed naciskiem konsumpcji (wyeliminowanie wpływów związków zawodowych)

4. w systemie idealnym szybkiego rozwoju alokacji zasobów następuje w oparciu o system rynkowy.

8 fundamentów ustroju szybkiego rozwoju:

1. stabilność makroekonomiczna (niska inflacja i mocny wymienialny pieniądz, niezależność banku centralnego

2. wolny rynek i konkurencja (poszerzenie zakresu wolności gospodarowania, ograniczenia koncesji, zezwoleń, działania antymonopolistyczne)

3. gospodarka prywatna (z dominującym udziałem podmiotów prywatnych, jest pełna swoboda podejmowania decyzji)

4. otwarcie gospodarki na świat zewnętrzny (uniknąć ochrony rynku zewnętrznego)

5. sprawna infrastruktura rynkowa (sprawne banki, fundusze, instytucje stanowiące infrastrukturę rynkową)

6. elastyczny rynek pracy (chronić przedsiębiorstwa przed naciskami płacowymi pracowników)

7. relatywnie niski udział podatków i wydatków PKB

8. stabilność polityczna

Model procesu transformacji wg Balcerowicza:

1. warunki początkowe procesu transformacji - warunki odziedziczone

2. warunki zewnętrzne, które istnieją w momencie realizacji procesu

3. rodzaj polityki gospodarczej, które realizują władze publiczne

4. wyniki procesu transformacji

Analiza 4 czynników:

W momencie początkowym mamy trzy rodzaje systemów gospodarczych:

1. model zniszczonego kapitalizmu (gospodarka socjalistyczna uprzemysłowiona) gospodarka ta była centralnie zarządzana

2. model kapitalizmu zawieszonego

3. model wypatrzonego kapitalizmu

Czynniki (pozytywnie ukryte skarby), które sprzyjają transformacji:

• położenie geograficzne (duży kraj duży problem)

• stosunkowo wysoki poziom wykształcenia

Dodatkowe obciążenia:

• zamknięcie gospodarki, jej ukierunkowanie na handel ze Związkiem Radzieckim

• zbrojenia

Erozja dawnego systemu (każdy system ulega zużyciu) nie każdy sam się naprawia.

Obszary erozji:

1. obszar polityczno-ideologiczny

Erozja systemu rozpoczęła się w latach 50. W Polsce od 56 roku partie ulegały erozji wewnętrznej.

2. obszar ekonomiczny

W procesie tym przodowały Węgry i Polska. Powstawały programy zmian, które próbowano wdrażać. Wdrażano socjalizm rynkowy. W Polsce w latach 70/80, w stanie wojennym. Potem drugi etap reformy próbowano wdrożyć jesienią 88 i wiosną 89. To rząd Rakowskiego wprowadził zmiany systemu „ustawa o działalności gospodarczej”, która wprowadziła wolność działalności gospodarczej. To była erozja, okrążanie systemu.

3. obszar społeczny

Zależy od zakresu podróżowania obywateli, przepływ idei, wartości kulturowych.

Wykład II 30.11.2003

Wpływy zewnętrzne

1. proces transformacji przebiegał w otoczeniu krajów rozwiniętych

2. tworzenie systemu demokratycznego i rynkowego oparte było na zasadzie zapożyczenia pewnych wzorców.

Rosatti:

„Polska droga do rynku” - nie było w historii jeszcze nigdy transformacji od socjalizmu do kapitalizmu, ale to nie znaczy, że nie było wiedzy o tym.

3 główne źródła wiedzy na temat transformacji wg Rosatiego:

1. współczesna teoria polityki makroekonomicznej

2. doświadczenie praktyczne programów dostosowawczych, które były wdrażane

3. rozwój kierunku ekonomii instytucjonalnej

Wzorcem, który był wykorzystywany to konsensus waszyngtoński, który obejmuje zarządzanie stabilizacji gospodarczej

• zwiększyć oszczędności poprzez utrzymanie dyscypliny podatkowej

• reorientacja wydatków publicznych

• zreformować system podatkowy

• wzmocnienie nadzoru bankowego

• utrzymywanie kursu walutowego na poziomie zapewniającym konkurencyjność gospodarki, unikanie sztywności kursu

• liberalizacja handlu

• budowa konkurencyjnej gospodarki rynkowej (prywatyzacja i deregulacja rynku pracy)

• zagwarantować wszystkim obywatelom możliwość nabywania prawa własności

• stworzenie niezależnego banku centralnego, sądownictwa, instytucji promujących przedsięwzięcia rozwojowe

• rozwój edukacji na średnim poziomie

Kołodko:

Rozwiązanie problemów (należy stworzyć rozwój i pominąć problemy)

• brak infrastruktury

• słabości pośrednictwa finansowego

• niski poziom zarządzania przedsiębiorstwami

• słabość systemu prawnego i sądownictwa

• słabość samorządu terytorialnego nieprzygotowanego do funkcjonowania

• organizacje pozarządowe

Kleer - koncepcja 3 modeli imitacyjności:

1. model pełny imitacyjności

został zastosowany w przypadku Niemiec. Do NRD przeniesiono wszystko co funkcjonowało w gospodarce zachodnio-niemieckiej. To przejście zostało przeprowadzone w krótkim czasie. W tym modelu zakłada się, że muszą być odpowiednie siły, które są w stanie zrobić to w krótkim czasie. Mogą to być tylko siły zewnętrzne. Model ten ma charakter odgórny. Korzyści na początku były znaczne. Nastąpił wzrost płac

2. model częściowy imitacyjności.

• odznacza się pewną działalnością rozwiązań. Mamy z jednej strony nowe rozwiązania, a z drugiej elementy starego systemu. Najłatwiej transformacja przebiega w sferze politycznej. Gorzej w sferze ekonomicznej, a najgorzej w społecznej. Transformacja w Polsce nie jest zakończona.

• W tym modelu zmiany wprowadzone są odgórnie i oddolnie

• Elity polityczne, które dokonują przekształceń mają różny rodowód polityczny. Rząd Mazowieckiego miał różnych polityków

• Poparcie społeczne jest zróżnicowane. Są grupy, które popierają i odnoszą korzyści, są ludzie dla których nowy system jest zagrożeniem.

Ten model odpowiada strukturze naszego kraju.

3. model imitacyjności szczątkowej, marginalnej.

Model ten prowadzi do powstania ułomnej gospodarki rynkowej i ułomnego systemu demokratycznego. Wprowadzone dzięki procesom odgórnym (w Rosji)

• niejasność reguł gry, nieprzejrzystość sytuacji

• reguły gry ekonomicznej i politycznej są określone przez subiektywne ..... . Decyzje polityczne są podejmowane dla dobra dużych grup

• sfera społeczna z uwagi na swoją immobilność podlega małym przekształceniom

Ten model ma najmniej zalet

Na przebieg procesów transformacji wpływa:

• globalizacja

• integracja europejska

Model polityki gospodarczej

L. Balcerowicz

Obejmuje trzy główne obszary polityki transformacyjnej:

1. polityka stabilizacji makroekonomicznej

2. polityka liberalizacji mikroekonomicznej

3. polityka strukturalna mająca na celu przebudowę instytucji

Trzy zasadnicze wymiary polityki

1. stabilność podjęcia działań (jaki jest wpływ czasu pomiędzy przełomem politycznym: 12 września. a 1 stycznia 1990 r, kiedy plan Balcerowicza został uruchomiony)

2. rozkład w czasie poszczególnych zadań (jakie nurty i kiedy zostają uruchomione tej polityki transformacyjnej i jaki jest czas trwania)

3. tempo realizacji ( jaka jest prędkość wdrożenia)

Biorąc pod uwagę te trzy kryteria Balcerowicz wyodrębnia 2 typy polityki okresu transformacji:

1. Typ radykalny i kompleksowy - ( te trzy nurty) zostają uruchomione w jednym momencie i są realizowane w tempie zbliżonym do maksymalnego (w Polsce ten typ polityki został zastosowany)

2. Typ alternatywny (nieradykalny) - uruchomienie nie jest jednoczesne, realizacja transformacji może być przerwana, tempo jest wolniejsze.

• niezależne od pojętego modelu najszybciej realizowane są stabilizacja i liberalizacja, natomiast przebudowa musi przebiegać w dłuższym okresie czasu,

• poziom gotowości społeczeństwa do zaakceptowania zmian, okres bezpośrednio po przemianach sprzyja przebudowie, ale okres ten jest bardzo krótki.

Warunki początkowe okresu transformacji w Polsce:

1. zastany system społeczno - ekonomiczny

To kapitalizm zniszczony zwany systemem nakazowo-rozdzielczym. Najpierw ukształtował się w ZSRR. Po II wojnie światowej bezpośrednie kierowanie gospodarki przez aparat komunistyczny. Gospodarka to jedne wielkie przedsiębiorstwo centralnie zarządzane przy zastosowaniu środków przymusu. Do aparatu państwowego należało:

• planowanie działań gospodarczych

• dyscyplinowanie wychowawców

• rozdzielnictwo czynników produkcji i wytworzonych produktów.

Tworzono centralne zasady gałęzi przemysłu, potem to przekształcono w zjednoczenia, zrzeszenia.

Nomenklatura partyjna - kluczowe stanowiska zarezerwowane dla osób. Związki zawodowe nie broniły istotnych praw pracowniczych. Stworzenie niezależnych związków zawodowych. Istnienie planu ogólno państwowego. Była nieanarchiczna struktura planów. Najpierw ustalono parametry a potem je rozpisywano na gałęzie przemysłowe, a następnie na przedsiębiorstwa.

Mechanizm rynkowy działał obiektywnie. Planowano w jednostkach naturalnych. Do przeliczeń stosowano jednostki umowne. Było centralne rozdzielnictwo zasobów. W latach 50, w sposób administracyjny rozdzielono zasoby pracownicze, konsumpcyjne. Dużo szło na inwestycje, mało na konsumpcję, poziom życia był niski.

W 1981r. Zasada 3x5 (uchwała o przedsiębiorstwie):

• samodzielność

• samofinansowanie

• samorządność

Do tego momentu przedsiębiorstwa były rentowne podmiotowo, dopiero po 81r.się to zmieniło.

Ceny, pieniądze nie odgrywały roli. Przyjęto poprawę do Konstytucji dot. Rolnictwa.

2. sytuacja makroekonomiczna przed podjęciem transformacji

3. zastana sytuacja gospodarki (proporcje między sektorami i gałęziami)

Wykład III 03.01.2004

Po 1956 r powołano Radę Ekonomiczną, która zaproponowała decentralizacje planowania i inne. Po 1970 r też próbowano wdrożyć reformy, następnie po 1981 r - spadek PKB - rozpoczął się kryzys ekonomiczny. Powstaje „Solidarność”. Do dziś związki zawodowe mają zbyt dużą wolność działania - mogą doprowadzić przedsiębiorstwo do upadłości.

We wrześniu 1981 r chwalono ustawę o przedsiębiorstwie państwowym (3S). Uchwalono ustawę o Samorządzie przedsiębiorstwa państwowego jako organu kontrolnego. Pracownicy mieli większą możliwość kontroli p.p. Przywrócono autonomie spółdzielniom. W Konstytucji pojawił się zapis, że rolnictwo prywatne stanowi istotną rolę w gospodarce.

Inne zmiany:

• zniesiono dyrektywne kierunki działalności przedsiębiorstwa,

• wprowadzono programy operacyjne i zamówienia rządowe (zamiast dyrektywnego),

• przyjęto w 1982 r ustawę o cenach. Ceny mogą być urzędowe, regulowane (ceny ustalane przez przedsiębiorstwa z uwzględnieniem przepisów odgórnych) i umowne (pewne ograniczenia),

• zmiany w systemie bankowym - 1982 r Prawo bankowe. W 1985 utworzono BRE Bank a ze struktury NBP wyodrębniono PKO (Kasę Oszczędnościową)

• wprowadzono kryterium wiarygodności kredytowej - w przedsiębiorstwach gdzie zdolność kredytowa była kwestionowana i tak były im udzielane kredyty,

• w efekcie rosnąca inflacja i niedobór towarów na rynku,

• przedsiębiorstwa produkcyjne mogły otrzymywać pozwolenia na handel zagraniczny (wcześniej tylko Centrala Handlu Zagranicznego miała monopol na handel zagraniczny),

• eksporterzy mogli odkupić po kursie eksportowym część swoich dochodów.

W efekcie wykształcił się system hybrydowy. Skutkiem tego pojawiła się koncepcja II reformy której autorem był Messner. Została ona poddana referendum w 1987 r i skończyła się porażką. W 1988 r następny rząd podjął się realizacji założeń II-go etapu reformy (to już było po strajkach w maju 1985 r).

„okrągły Stół”

Jesień 1988 r debata Wałęsa - Miodowicz

• likwidacja Komisji Planowania przy Radzie Ministrów (powołano Centralny Urząd Planowania),

• zmiana roli planowania z dyrektywnego na indykatywne (wskazówki, strategie, prognozy),

• likwidacja branżowych ministerstw i utworzenie jednego Ministerstwa Gospodarki,

• 23 grudnia 1988 r Ustawa o działalności gospodarczej i Ustawa o działalności gospodarczej z udziałem podmiotów zagranicznych, które zliberalizowały możliwość podejmowania działalności gospodarczej,

• ze struktury NBP wydzielono 9 regionalnych banków komercyjnych;

To w/w podstawowe zmiany w systemie lat 80-tych. Stanowiły one wstęp do właściwej transformacji.

Tzw. „socjalistyczny reformizm” przyczynił się do wytworzenia szerokiej fali profesjonalistów przygotowanych do prowadzenia działalności gospodarczej.

W latach 80-tych rozwijały się przedsiębiorstwa polonijne (z udziałem kapitału zagranicznego).

Polska z latach 80-tych ponownie została przyjęta do MFW i Banku Światowego.

Ad. 3:

Do 1989 r struktura gospodarki charakteryzowała się nadmiernym uprzemysłowieniem i produkcją antyimportową. Zaniedbano inne dziedziny przemysłu na rzecz przemysłu ciężkiego. Po 1956 r na krótko wzrosło zainteresowanie sektorem dóbr konsumpcyjnych, lecz od początku lat 60-tych skoncentrowano się na rozwoju przemysłu ciężkiego (wydobywczego, hutnictwa i maszynowego). To forsowne uprzemysłowienie niekorzystnie odbiło się na rolnictwie i przemyśle dóbr konsumpcyjnych. Lata 70-te to przyśpieszenie rozwoju gospodarczego i wzrost stopy życiowej społeczeństwa (na kredyt) - lata 1979-1983 kryzys.

Okres lat 1983 - 1986 to wzrost produkcji i ponowny kryzys w roku 1989. Ułomności strukturalne gospodarki to również energochłonność - wysokie zapotrzebowanie na węgiel. Gospodarka polska w końcu lat 80-tych nie była w stanie zapewnić odpowiedniej stopy życiowej społeczeństwa i odpowiedniej pozycji międzynarodowej.

Ad. 2:

W 1989 r inflacja przerodziła się w hiperinflację, przez uwolnienie cen żywności i towarów. Miesięczny wskaźnik wzrostu cen w m-cach maj - sierpień wynosił 40 - 50%. Deficyt budżetowy - 12 % (przyczyny: spadek dochodów, dotacje przedsiębiorstw państwowych i do cen).

Wysoki poziom zadłużenia wynoszący 40 mld USD.

Prof. Balcerowicz zwraca uwagę na dwa czynniki:

1. silna pozycja związków zawodowych,

2. wysoki udział prywatnej własności w rolnictwie (po uwolnieniu cen skupu produktów rolnych środki produkcji były tanie, rolnicy odnieśli nadzwyczajne zyski do 1989 r). Po tym okresie urealniono stopy procentowe co spowodowało podrożenie kredytów, tzw. „pułapka zadłużenia”

Podstawowe elementy rządowego planu - „Plan Balcerowicza”

Na przełomie 1988/89 r podjęto decyzje o wprowadzeniu pluralizmu społecznego i politycznego (wybory do Parlamentu, przywrócono legalne działanie Solidarności). 4.VI.1989 r przeprowadzono wybory. VII - prezydentem został gen. Wojciech Jaruzelski.. VIII - zawiązanie nowej koalicji w wyniku czego premierem zostaje Tadeusz Mazowiecki. IX - głęboka nierównowaga ekonomiczna. Głównymi celami nowego rządu stało się przywrócenie tej równowagi.

Plan Balcerowicza powstawał w kilku etapach, który miał doprowadzić do stabilizacji gospodarczej i mechanizmu rynkowego (dążenie do ochrony interesów pracowniczych, ograniczenie wpływu PZPR na zakłady pracy, wprowadzenie pełnej indeksacji płac) - dążenia Solidarności na wiosnę 1989 r; tzw. koncepcja trzeciej drogi.

Latem 1989 r pod presją MFW i doradców zagranicznych, w październiku prof. Balcerowicz przedstawił zarys programu reform. Najważniejsze ustawy składające się na tzw., pakiet stabilizacyjny zostały uchwalone przez Sejm Kontraktowy między Świętami Bożego Narodzenia a Nowym Rokiem.

Główne elementy „Planu Balcerowicza”:

1. pakiet stabilizacyjny

1. nastąpiło zniesienie części dopłat budżetu do gospodarki oraz ograniczenia wydatków,

2. drastyczna podwyżka stóp procentowych i nałożenie na banki limitów kredytowych (zaostrzona polityka pieniężna),

3. wprowadzenie restrykcyjnego podatku od wynagrodzenia (popiwku)

4. dokonanie skokowej dewaluacji pieniądza do 90,00 zł do 1 USD w połączeniu z usztywnieniem kursu walut,

5. dokonanie drastycznych podwyżek cen energii i usług (w tym taryf kolejowych),

2. pakiet liberalizacyjny

1. uwolniono większość cen,

2. likwidacja zamówień rządowych,

3. wprowadzenie wymienialności wewnętrznej złotego,

4. wprowadzono/uwolniono handel zagraniczny

W celu zachowania równowagi stworzono Fundusz Stabilizacyjny - 1 mld zł, 730 mln USD kredyt MFW, pomoc humanitarna i żywnościowa krajów UE na 270 mln USD

1. reformy instytucjonalne - 8.III.1990 r Ustawa o Samorządzie Terytorialnym, Ustawa Antymonopolowa, Ustawa o Prywatyzacji Przedsiębiorstw Państwowych.

Głównym celem pakietu stabilizacyjnego było wyhamowanie inflacji (z 40/50% miesięcznie zmniejszyło się do 4-5%). Skutkiem programu było przywrócenie równowagi na rynku walutowym (wzrost rezerw walutowych) i w handlu zagranicznym (nadwyżka w bilansie handlowym). Przejściowa poprawa rentowności przedsiębiorstw w 1990 r - nadwyżka budżetowa (wzrost PKB o 9%). Gwałtowny spadek wielkości produkcji. Spadek produkcji przemysłowej (o 24%), spadek płacy realnej (o 25%), spadek konsumpcji indywidualnej, masowe bezrobocie (ponad 1mln osób).

Prof. Rosatti

Jego zdaniem ostateczny wyrok miedzy zwolennikami a przeciwnikami tego programu należy do praktyki. Nastąpiło tzw. „przestrzelenie” prognozowanych wartości gospodarczych. Zaniechano radykalnych zmian w sferze instytucjonalnej. Zbyt liberalnie potraktowano przedsiębiorstwa państwowe (nastawiły się na przetrwanie). Przedsiębiorstwa chroniono przed nadmiernym zatrudnieniem, wymuszały dotacje, subwencje. Pojawiły się tzw. „złe kredyty” mające wpływ na sytuacje sektora bankowego.

Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych w skali światowej pojawiła się w latach 70-tych. Teoria wyboru publicznego wskazuje iż prywatyzacja służy poprawie efektywności działalności przedsiębiorstw. Na początku lat 80-tych w USA i Wielkiej Brytanii podjęto szerokie programy ograniczenia wpływu polityki na przedsiębiorstwa. W pełnej rozciągłości pojawił się ten problem w krajach postkomunistycznych, jeszcze przed transformacją.

Prywatyzacje można rozumieć w znaczeniu:

• szerokim: oznacza różne działania mające na celu zmianę struktury własności (na korzyść prywatnej) kosztem sektora państwowego. Może polegać na:

• tzw. prywatyzacji założycielskiej (tworzenie nowych prywatnych podmiotów gospodarczych),

• tzw. prywatyzacja bezpośrednia - sprzedawanie małych i średnich przedsiębiorstw osobom prywatnym (fizycznym),

• tzw. prywatyzacja kapitałowa - sprzedaż akcji, udziałów spółek państwowych nabywcom trzecim

• wąskim: prywatyzację bezpośrednią i kapitałową określa się mianem prywatyzacji w ujęciu wąskim (prywatyzacja właściwa).

Wyróżniamy cztery główne motywy działań prywatyzacyjnych:

1. motyw pragmatyczny - uważa się, że przedsiębiorstwo prywatne może być lepiej zarządzane,

2. motyw ideologiczny - ogranicza się wpływ rządu na gospodarkę,

3. motyw ekonomiczny - więcej biznesu prywatnego,

4. motyw populistyczny - uwłaszczyć większą część społeczeństwa dzięki czemu będzie się lepiej rozwijać.

Te motywy się przeplatają.

Dwa zasadnicze cele prywatyzacji:

1. cel makroekonomiczny - zmiana struktury własności w kierunku który jest uważany za pożądany;

2. cel mikroekonomiczny - dzięki prywatyzacji zwiększy się efektywność i konkurencyjność przedsiębiorstw. Można przyciągać kapitał, zastosować nową technologię, nowe produkty. Prywatyzacja wpływa na wzrost dochodów budżetu. W efekcie prywatyzacji następuje rozwój rynku kapitałowego, działa antyinflacyjnie, powoduje demonopolizacje gospodarki, przyczynia się do demokratyzacji życia gospodarczego.

Ustawa o prywatyzacji przedsiębiorstw dopuszczała możliwość likwidacji tego przedsiębiorstwa z przyczyn ekonomicznych. W 1987 r wprowadzono w tej ustawie przepis dopuszczający tworzenie spółek z osobami prawnymi i fizycznymi co spowodowało pojawienie się zjawiska tzw. prywatyzacji nomenklaturowej (uwłaszczenie nomenklatury) - polegała na tworzeniu spółek kapitałowych na bazie aktywów (najbardziej efektywnych) przedsiębiorstw państwowych. Kadry zarządzające tworzone były z przedsiębiorstw państwowych. Elementy mienia wyceniane były wg wartości księgowej a nie rynkowej, co w sytuacji narastającej inflacji było przyjmowaniem za bezcen. Podobnie było z gruntami które wówczas nie miały wartości księgowej. Tworzenie takich spółek określane jest mianem prywatyzacji bocznej. Z punktu widzenia makroekonomicznego była to pozytywna prywatyzacja (ale nieczysta). Odbiór społeczny był negatywny.

Problematyka prywatyzacji na obradach Okrągłego Stołu nie była przedmiotem priorytetowym (jak również w Planie Balcerowicza).

W X 1989 r powołano Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Przekształceń Własnościowych które miało przygotować ustawy. W III 1990 r do Sejmu został przekazany projekt ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych. W następnym miesiącu pojawił się konkurencyjny projekt poselski. Przyjęto jednak plan rządowy. Ustawa ta obowiązywała do 8 kwietnia 1997 r i od tego momentu obowiązuje Ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych.

Od 1.08.1990 r pojawiła się Ustawa o powołaniu Ministerstwa Przekształceń Własnościowych. Pierwszym ministrem został Waldemar Kuczyński, później Janusz Lewandowski.

Zasady prywatyzacji (dwie główne ścieżki prywatyzacyjne) wg Ustawy z 1990 r o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych:

1. prywatyzacja kapitałowa - fazy:

1. przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w spółkę prawa handlowego (komercjalizacja);

2. zbycie akcji lub udziałów osobom trzecim;

2. prywatyzacja likwidacyjna (bezpośrednia) - sprzedaż części, całości mienia przedsiębiorstwa państwowego osobom trzecim, oddawanie w dzierżawę, sprzedaż mienia zbędnego, bądź postępowanie upadłościowe;

Sprzedaż akcji, udziałów może odbywać się w trojaki sposób:

• w drodze oferty publicznej,

• w drodze przetargu publicznego,

• w drodze publicznego zaproszenia do rokowań

Sposoby te mogą być mieszane.

Transformacja ekonomiczna

Wyk. Dr P. Koćwin

1

---