PRAWO KONSTYTUCYJNE - WYKŁAD 5

Rozporządzenia.

Rozporządzenia - są to akty wykonawcze do ustaw. Rozporządzenia muszą być wydawane na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Kwestię rozporządzeń reguluje artykuł 92 Konstytucji. Artykuł ten definiuje trzy podstawowe cechy rozporządzeń. Cechy te wyrażają się w tym, że rozporządzenia muszą odpowiadać tzw. wymaganiom szczegółowości; chodzi tu o trzy rodzaje szczegółowości (3 cechy rozporządzenia):

1. szczegółowość podmiotowa - oznacza, że rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji i ustawa zawsze musi wskazywać organ, który ma wydać dane rozporządzenie. Oznacza to, że w Konstytucji są wymienione wszystkie organy posiadające prawo do wydawania rozporządzeń. Ustawa upoważniając jakiś organ do wydania rozporządzenia nie może wykroczyć poza ten katalog, który został zawarty w Konstytucji, a więc nie może upoważnić innego organu do wydania rozporządzenia niż organ, który został w Konstytucji przewidziany. W szczególności oznaczało to (kilka lat temu), że takim organem, który nie ma prawa do wydawania rozporządzeń jest NBP (specjalne orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego),

2. szczegółowość przedmiotowa - polega ona na tym, że ustawa musi wskazywać zakres spraw przekazanych do uregulowania w rozporządzeniu,

3. szczegółowość treściowa - oznacza, że ustawa musi formułować wytyczne dotyczące treści rozporządzenia.

W art. 92 ust. Konstytucji mamy zawarty zakaz subdelegacji. Zakaz ten oznacza, że organ, który został upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać tej kompetencji innemu organowi.

Akty prawa miejscowego.

Akty prawa miejscowego są źródłem prawa powszechnie obowiązującego; mówi o tym art. 94 Konstytucji. Akty te są stanowione przez organy samorządu terytorialnego oraz przez terenowe organy administracji rządowej. Konstytucja nie wskazuje jakie konkretnie organy mają prawo wydawania aktów prawa miejscowego. Nawet w rozdziale 7 Konstytucji mówiącym o samorządzie terytorialnym nie ma mowy o tym jakie powinny być organy samorządu terytorialnego (jest mowa tylko o tym, że powinny być to organy stanowiące i zarządzające). Konkretne organy samorządu terytorialnego (rada gminy, rada powiatu, sejmiki wojewódzkie, burmistrz, prezydent lub starosta, marszałek województwa) są organami, które mają swoją podstawę wyłącznie ustawową. Tak więc katalog źródeł prawa powszechnie obowiązującego nie został do końca zamknięty (jest to wyłom w zasadzie zamkniętego systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego).

Akty prawa miejscowego są wydawane na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie. Jest to nieco inne sformułowanie (łagodniejsze) niż w przypadku rozporządzeń. Tak więc organy wydające akty prawa miejscowego posiadają większą swobodę niż organy, które wydają rozporządzenia.

Istnieją dwa rodzaje aktów prawa miejscowego:

1. przepisy wykonawcze do ustaw - są to przepisy wydawane w formie uchwały rady gminy/rady powiatu lub sejmiku województwa. W wyjątkowych przypadkach przepisy wykonawcze mogą być wydawane przez organy zarządzające. Charakterystyczną cechą tych uchwał jest to, że zawsze muszą mieć one podstawę ustawową (zawsze jakaś ustawa musi upoważniać organy gminy/ powiatu/ województwa do wydawania tego rodzaju przepisów wykonawczych),

2. przepisy porządkowe - w przeciwieństwie do przepisów wykonawczych przepisy porządkowe mogą być stanowione na podstawie generalnego upoważnienia ustawy „O samorządzie gminy” bądź ustawy „O samorządzie powiatu”. Przepisy porządkowe nie mogą być stanowione przez organy samorządu województwa. Na poziomie województwa przepisy porządkowe wydaje wojewoda. Przepisy porządkowe są wydawane wtedy, gdy jest to niezbędne dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego. Przepisy porządkowe mogą być stanowione przez radę gminy lub radę powiatu, a w innych (koniecznych) sytuacjach przez organy zarządzające.

Akty prawa wewnętrznego.

Polski system źródeł prawa jest zbudowany na zasadzie dualizmu. Mamy do czynienia ze źródłami prawa powszechnie obowiązującego i oprócz tego funkcjonuje system źródeł prawa wewnętrznego (art. 93 Konstytucji). Akty prawa wewnętrznego nie mogą być podstawa decyzji w stosunku do obywateli i innych podmiotów prawa (np. taki akt prawa wewnętrznego jak uchwała Rady Ministrów czy zarządzenie ministra nie może być podstawą wydania orzeczenia przez sąd; nie może być podstawa do wydania decyzji administracyjnej). W przeciwieństwie do systemu źródeł prawa powszechnie obowiązującego (system zamknięty), system źródeł prawa wewnętrznego ma charakter otwarty. Konstytucja nie wymienia podmiotów uprawnionych do wydawania aktów prawa wewnętrznego.

Cechy aktów prawa wewnętrznego:

1. wymóg kierowania aktów prawa wewnętrznego wobec jednostek organizacyjnie podległych, np. minister może wydać jakiś akt/zarządzenie, które będzie obowiązywało tylko organy podległe temu ministrowi (np. minister finansów może wydać zarządzenie, którym będą zobowiązane np. izby skarbowe); musi istnieć stosunek podległości między organem wydającym akt a adresatem aktu,

2. akty prawa wewnętrznego mogą być wydawane tylko na podstawie ustawy; ustawa musi upoważniać dany organ do wydawania aktów prawa wewnętrznego,

3. akty prawa wewnętrznego nie mogą być podstawą decyzji wydanej wobec obywatela, osoby prawnej lub innego podmiotu prawa.

Konstytucja wymienia dwa akty prawa wewnętrznego. W art. 93 Konstytucji jest mowa o uchwałach Rady Ministrów oraz o zarządzeniach Prezesa Rady Ministrów i ministrów.

Ustawa może jednak upoważniać jeszcze inne organy niż wymienione w art. 93 Konstytucji.

System źródeł prawa w aspekcie integracji europejskiej (art. 90 i 91 ust. 3).

W art. 90 Konstytucji określony jest tryb, w jakim Rzeczpospolita Polska związała się umową międzynarodową o przystąpieniu do Wspólnot Europejskich. W praktyce został wykorzystany tryb referendum ogólnokrajowego, jednak istniało jeszcze jedno wyjście.

Tak jak wszystkie umowy międzynarodowe, tak również i tę ratyfikował Prezydent. Problem dotyczył tylko tego, w jakim trybie została udzielona zgoda na ratyfikację. W myśl art. 89 Konstytucji na umowy międzynarodowe tam wymienione jest wymagana zgoda parlamentu wyrażona w ustawie. Natomiast w art. 90 jest przewidziana taka sytuacja, że ustawa, na mocy której Sejm wyraziłby zgodę na ratyfikację tej umowy międzynarodowej musiałaby być uchwalona większością 2/3 głosów w Sejmie i większością 2/3 głosów w Senacie. Tak więc jest to tryb uchwalenia ustawy trudniejszy niż tryb zmiany Konstytucji, gdyż do zmiany Konstytucji wymagana jest większość 2/3 głosów w Sejmie i większość bezwzględna w Senacie. Jest to jedyny - obok trybu zmiany Konstytucji - przypadek, kiedy obie izby Parlamentu są równouprawnione; Sejm nie może przełamać stanowiska Senatu. W normalnym postępowaniu ustawodawczym Sejm zawsze może przełamać stanowisko Senatu (jeżeli Senat nie zgadza się na uchwalenie ustawy lub gdy wnosi poprawki). Dlatego w przypadku art. 90 Konstytucji ta ustawa musiałaby być uchwalona przez Sejm i Senat; Sejm nie miałby możliwości przełamanie stanowiska Senatu.

W praktyce zostało zastosowane referendum. Podstawą do zarządzenia referendum był art. 90 ust. 3 Konstytucji. W świetle tego przepisu zamiast wyrażania zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej o przystąpieniu Polski do UE w formie ustawy, Sejm bezwzględną większością głosów mógłby zadecydować o przeprowadzeniu referendum ogólnokrajowego. W praktyce właśnie został zastosowany ten tryb. To referendum odbywa się na zasadzie artykułu 125 Konstytucji, a więc odnoszą się do niego wszystkie przepisy, które odnoszą się do normalnego referendum ogólnokrajowego (w szczególności przepisy o wiążącym charakterze referendum). To referendum miało charakter wiążący, jeżeli wzięło w nim udział ponad 50% uprawnionych do głosowania.

[referendum ogólnokrajowe jest ważne, gdy nie doszło przy jego przeprowadzeniu do naruszeń prawa.]

Po przystąpieniu Polski do Wspólnot Europejskich (od 1 maja 2004 r.) stanie przed nami problem, jakie miejsce w systemie źródeł prawa zajmą akty normatywne stanowione przez UE. Należy tu odróżnić, jakie miejsce w naszym systemie prawa zajmie tzw. prawo pierwotne (przede wszystkim traktaty założycielskie) Wspólnot Europejskich a jakie miejsce zajmie prawo wtórne (akty normatywne stanowione przez organy UE, przede wszystkim przez Radę UE i przez Komisję Europejską).

Jeżeli chodzi o prawo pierwotne to da się zaobserwować pewną ewolucję stanowiska doktryny prawa konstytucyjnego. W szczególności chodzi o to, jaki będzie stosunek prawa pierwotnego UE wobec Konstytucji. Co prawda nasza Konstytucja w art. 8 stanowi, że to Konstytucja jest najwyższym aktem prawnym w Rzeczypospolitej Polskiej. Jednak ostatnio pojawiła się opinia, że naród (suweren) decydując w referendum o przystąpieniu do UE jednocześnie zdecydował o tym, że tą wyższą moc prawną od naszej Konstytucji będą miały akty założycielskie Wspólnot Europejskich. Oczywiście kwestia ta zostanie zapewne rozpatrzona przez nasz Trybunał Konstytucyjny.

Przyjmijmy, że traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich będą zajmowały w naszym systemie źródeł prawa takie miejsce, jak inne umowy międzynarodowe. Są to umowy ratyfikowane, a więc stanowią źródło prawa powszechnie obowiązującego i są to umowy ratyfikowane za zgodą suwerena wyrażoną w drodze referendum.

Do prawa wtórnego odnosi się art. 91 ust. 3 Konstytucji. Z tego artykułu wynika, że prawo wtórne UE jest stosowane bezpośrednio i ma pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami. A więc pozycja aktów prawa wtórnego UE jest podobna do pozycji, którą zajmują umowy międzynarodowe ratyfikowane za zgodą Parlamentu.

TEMAT: STATUS PRAWNY POSŁA I SENATORA.

Mandat przedstawicielski - jest to udzielenie na określony czas, przeważnie w wyborach, pełnomocnictwa do pełnienia funkcji przedstawicielskiej. Jest to upoważnienie uprawniające oraz zobowiązujące do uczestnictwa w kształtowaniu i wyrażaniu przez Parlament woli państwowej narodu.

Każdy mandat przedstawicielski jest udzielany na określony czas (na czas kadencji Sejmu - w Polsce na okres 4 lat). Przeważnie w wyborach, dlatego że są kraje, w których druga izba Parlamentu może nie pochodzić z wyborów powszechnych. Przykładem takiego państwa jest Izba Lordów w Wielkiej Brytanii, która ma charakter arystokratyczny.

Mandat przedstawicielski uzyskuje się w wyborach. Mandat trwa od dnia wyborów aż do zakończenia kadencji Parlamentu. Jednakże w wyjątkowych przypadkach może nastąpić wygaśnięcie mandatu:

1. wygaśnięcie mandatu następuje w razie utraty biernego prawa wyborczego,

2. wygaśnięcie mandatu następuje wskutek pozbawienia mandatu prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu,

3. wygaśnięcie następuje w razie zrzeczenia się mandatu, przy czym odmowa złożenia ślubowania poselskiego jest równoznaczna ze zrzeczeniem się mandatu,

4. śmierć posła lub senatora,

5. zajęcie stanowiska, które w świetle art. 103 Konstytucji nie może być łączone z mandatem posła,

6. wygaśnięcie mandatu następuje w razie objęcia przez posła funkcji radnego rady gminy/powiatu/sejmiku województwa, objęcia funkcji w zarządzie powiatu/województwa oraz objęcia stanowiska wójta/burmistrza/prezydenta miasta,

7. wygaśnięcie następuje z powodu złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego (przed wyborami każdy z kandydatów składa oświadczenie lustracyjne, które jest badane przez sąd lustracyjny; jeżeli sąd lustracyjny stwierdzi, że poseł/senator złożył niezgodne z prawdą oświadczenie, to następuje wygaśnięcie mandatu).

Wygaśnięcie mandatu jest stwierdzane przez Marszałka Sejmu w drodze postanowienia.

Należy rozróżnić dwa typy mandatów przedstawicielskich:

Mandat imperatywny:	Mandat wolny:
- poseł reprezentuje swoich wyborców	- poseł reprezentuje cały naród
- poseł reprezentuje wolę i interesy swoich wyborców	- poseł reprezentuje wolę i interesy całego narodu kierując się pod tym względem własnym sumieniem
- istnieje prawna więź przedstawiciela z jego wyborcami	- nie istnieje więź prawna między przedstawicielem a wyborcami
- poseł musi zdawać sprawozdania wyborcom ze swojej działalności	- poseł nie musi zdawać sprawozdań
- poseł odpowiada przed wyborcami, którzy mogą go odwołać przed upływem kadencji	- poseł nie może być odwołany przez swoich wyborców

Mandat imperatywny był charakterystyczny dla konstytucjonalizmu socjalistycznego; był przewidziany m.in. przez Konstytucję PRL z 1952 r.

Immunitet.

Immunitet jest jedną z gwarancji mandatu wolnego. Nasza obecna konstytucja w art. 105 wyróżnia dwie postaci immunitetu:

Immunitet materialny - został uregulowany w art. 105 ust. 1 Konstytucji RP; jego istotą jest wyłączenie karalności określonych czynów popełnionych przez posła bądź senatora. Art. 105 w ust. 1 stwierdza, że poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego. A więc każdy czyn popełniony przez posła, który wchodzi w zakres sprawowania mandatu jest chroniony przez immunitet materialny. Oznacza to również, że immunitet materialny ma charakter częściowy (I cecha). Jest tak dlatego, że immunitet materialny nie chroni posła za popełnienie każdego rodzaju czynu, a tylko za popełnienie czynu wchodzącego w zakres sprawowania mandatu (jeżeli np. poseł dopuści się jakiegoś czynu karalnego z mównicy sejmowej, to taka działalność posła wchodzi w zakres sprawowania jego mandatu i jest chroniona). Sąd Najwyższy uznał, że np. jeżeli poseł występuje na konferencji prasowej zabierając głos w pewnej określonej sprawie, to jest to czynność również wchodząca w zakres sprawowania jego mandatu.

Immunitet materialny ma charakter bezwzględny (II cecha), czyli niewzruszalny. Oznacza to, że nie można immunitetu materialnego uchylić. Za działania objęte immunitetem materialnym poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem. Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, gdy poseł narusza prawa osób trzecich (np. nazwie kogoś z trybuny złodziejem). W takiej sytuacji poseł może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej, ale tylko za zgodą Sejmu.

Immunitet materialny ma charakter trwały (III cecha). Oznacza to, że immunitet działa również po wygaśnięciu mandatu.

Immunitet formalny - jest uregulowany w art. 105 ust. 2 Konstytucji; oznacza on, że poseł bez zgody Sejmu nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej. Nie ma znaczenia czy działalność posła wchodziła czy nie wchodziła w zakres sprawowania mandatu; poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności, jeżeli Sejm nie wyrazi zgody większością 2/3 głosów. Immunitet formalny ma charakter zupełny (I cecha). Oznacza to, że odnosi się on do wszystkich czynów, które podlegają odpowiedzialności karnej, niezależnie od sprawowania mandatu. Immunitet formalny ma charakter względny, czyli wzruszalny (II cecha). Oznacza to, że może on zostać uchylony przez Sejm większością 2/3 głosów. W myśl art. 105 ust. 4 poseł może zrzec się immunitetu formalnego (poseł nie może się zrzec immunitetu materialnego). Immunitet formalny ma charakter nietrwały (III cecha). Oznacza to, że wygasa on wraz z wygaśnięciem mandatu.

Nietykalność.

Nietykalność posła jest uregulowana w art. 105 ust. 5 Konstytucji. Nietykalność oznacza zakaz zatrzymania lub aresztowania posła bez zgody Sejmu. Wyjątkiem jest ujęcie posła „na gorącym uczynku” i tylko wtedy, gdy zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania (te dwa warunki muszą być spełnione równocześnie). W sytuacji, kiedy poseł zostanie zatrzymany powiadamia się Marszałka Sejmu; Marszałek może natychmiast nakazać zwolnienia zatrzymanego posła.

Zasada niepołączalności mandatu poselskiego.

Zasadę niepołączalności rozpatrujemy w dwóch aspektach:

W aspekcie formalnym - zasada niepołączalności oznacza zakaz łączenia mandatu z innymi stanowiskami państwowymi. Te stanowiska, z którymi nie można łączyć mandatu poselskiego są wymienione w art. 103 ust. 1 i 2 Konstytucji. W polskim systemie mandat poselski lub senatorski może być łączony z funkcją ministra i sekretarza stanu. Oznacza to, że poseł może być np. premierem, ministrem i wiceministrem, ale nie może zostać zatrudniony w administracji rządowej; nie może pełnić funkcji np. dyrektora generalnego w ministerstwie.

[nauczyć się stanowisk, z którymi nie możną łączyć funkcji posła - art. 103 Konstytucji]

W aspekcie materialnym - oznacza zakaz podejmowania lub wykonywania określonego rodzaju działalności. Mówi o tym art. 107 Konstytucji, w którym zapisano, iż poseł nie może prowadzić działalności gospodarczej związanej z osiąganiem korzyści majątkowych ze Skarbu Państwa lub z samorządu terytorialnego. Za naruszenie takiego zakazu poseł odpowiada przed Trybunałem Stanu. Trybunał Stanu orzeka w przedmiocie pozbawienia mandatu danego posła. Poseł może zostać postawiony przed Trybunałem Stanu na mocy uchwały Sejmu podjętej na wniosek Marszałka Sejmu. Jest to instytucja pozbawienia mandatu posła (art. 107 Konstytucji).

TEMAT: PODSTAWOWE ZASADY PRAWA WYBORCZEGO W POLSCE.

Zasady prawa wyborczego zostały wymienione w art. 96 ust.2 Konstytucji (odnośnie wyborów do Sejmu), w art. 97 ust. 2 (odnośnie wyborów do Senatu) i w art. 127 ust.1 (odnośnie wyborów Prezydenta).

Wybory do Sejmu.

Wybory do Sejmu są wyborami powszechnymi, równymi, bezpośrednimi, proporcjonalnymi i odbywają się w głosowaniu tajnym (katalog pięcioprzymiotnikowy).

Zasada powszechności - określa krąg podmiotów, którym przysługują prawa wyborcze; odnosi się ona do tezy, że prawo wyborcze dotyczy dorosłych obywateli.

To, kto w Polsce ma czynne prawo wyborcze mówi nam art. 62 Konstytucji. Czynne prawo wyborcze w Polsce przysługuje (przesłanki):

1. obywatelom i tylko obywatelom - przepis ten jest sprzeczny z przepisami UE i będzie musiał być zmieniony, gdyż w państwach UE przyjęto zasadę, że w wyborach lokalnych prawo wyborcze przysługuje wszystkim osobom, które posiadają obywatelstwo kraju należącego do UE. Oznacza to, że po przystąpieniu Polski do UE będziemy musieli umożliwić udział w wyborach lokalnych (samorządowych) obcokrajowcom (tym, którzy posiadają obywatelstwo kraju należącego do UE),

2. obywatelom, którzy ukończyli 18 rok życia, najpóźniej w dniu głosowania,

3. obywatelom, którzy korzystają z pełni praw publicznych - pozbawienie praw publicznych może nastąpić na mocy wyroku sądu w sprawie karnej. Orzeczenie pozbawienia praw publicznych może zostać np. orzeczone równolegle z karą pozbawienia wolności (może, ale nie musi). Dla więźniów, którzy nie zostali pozbawieni praw publicznych przez sąd tworzy się w zakładach karnych obwody głosowania,

4. obywatelom, którzy posiadają pełną zdolność do czynności prawnych - ubezwłasnowolnienie jest orzekane z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego. Jeżeli sąd orzeknie o ubezwłasnowolnieniu, to w ten sposób danej osobie odbiera się atrybut posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych i taka osoba traci czynne prawo wyborcze.

Zasada równości - o zasadzie równości prawa wyborczego można mówić w aspekcie formalnym i w aspekcie materialnym.

W aspekcie formalnym zasada równości oznacza, że każdemu wyborcy przysługuje taka sama ilość głosów. Najczęściej jest to zasada, że każdy wyborca ma jeden głos, ale np. w Niemczech wyborca ma dwa głosy. Chodzi o to, by każdy wyborca miał tyle samo głosów. W Polsce w wyborach do Senatu jeżeli mamy okręgi dwu-, trzy- lub cztero-mandatowe, to mamy tyle głosów ilu senatorów wybieramy w danym okręgu; możemy zaznaczyć na karcie wyborczej 1,2,3 lub 4 nazwiska.

W aspekcie materialnym - zasada równości oznacza, że siła głosu poszczególnych wyborców musi być podobna. Chodzi o to, by jeden poseł w danym okręgu przypadał na mniej więcej taką samą liczbę wyborców. [Np. w wyborach w 1997 r. senatorów wybierano w 49 województwach; w każdym województwie wybierano po 2 senatorów (tylko w województwie katowickim i warszawskim po 3), niezależnie od tego ilu mieszkańców mieszkał w danym województwie. Tak więc województwa bardzo małe pod względem ilościowym, np. ostrołęckie, miały 2 senatorów i duże województwa np. gdańskie również miały 2. wybory te nie były równe, gdyż nie była spełniona zasada równości w aspekcie materialnym - siła głosu w małych województwach była większa, dlatego, że o zdobyciu mandatu decydowała mniejsza liczba głosów niż w województwach większych.].

Zasada bezpośredniości - oznacza, wyborca oddaje swój głos bezpośrednio na kandydata, który może być wybrany. Tak więc nie ma żadnego pośrednictwa. [np. w USA wybory prezydenckie są pośrednie; wyborcy nie głosują bezpośrednio na kandydata tylko najpierw wybierają elektorów, a dopiero później elektorzy wybierają danego kandydata.]. W Polsce zarówno wybory do Sejmu i Senatu, jak i prezydenckie są bezpośrednie. Zasada wyborów bezpośrednich oznacza również, że nie można głosować (w Polsce):

- za pośrednictwem pełnomocnika,

- za pośrednictwem Poczty,

- za pomocą poczty elektronicznej,

- za pomocą Internetu.

Chodzi o to, by każdy wyborca zgłosił się do lokalu i oddał osobiście swój głos. Z tego powodu zawsze w obwodach głosowania muszą być przygotowane lokale, które będą dostępne dla osób niepełnosprawnych. Z tego również powodu obwody głosowania tworzy się także w szpitalach i w domach opieki (nie można wywieźć z lokalu urny wyborczej i np. pójść z nią do określonego wyborcy, po to by mógł on oddać swój głos). Wyborca, który nie jest w stanie udać się do lokalu nie może wyznaczyć swojego pełnomocnika, który w jego imieniu odda głos. Polskie prawo wyborcze jest w tym względzie bardzo konserwatywne - w wielu krajach dopuszcza się możliwość oddania głosu np. przez Pocztę (wyborca zakleja kartę do głosowania w liście i wysyła list do komisji wyborczej lub w państwach wysokorozwiniętych można głosować za pośrednictwem mail'a lub inną drogą elektroniczną).

Zasada tajności - dotyczy aktu głosowania. Ma ona być gwarancją, że wola wyborcy ujawniona w wyborach jest chroniona. Wyborca udający się do lokalu wyborczego ma obowiązek skierowania się do kabiny i oddania głosu „za kotarą”. Zadaniem komisji wyborczej jest dopilnowanie, aby każdy wyborca oddał głos w miejscu do tego przeznaczonym, czyli w kabinie do głosowania („za kotarą”). Jeżeli komisja wyborcza dopuszcza do sytuacji, gdzie wyborca oddaje głos np. „na kolanie”, to jest to naruszenie ordynacji wyborczej. Głosowanie tajne jest w Polsce obowiązkowe. Jednak od czasów PRL (w PRL o zasadzie tajności nie było mowy; co prawda były ustawione kabiny do głosowania, ale aby ustrzec się wszelkich nieprzyjemności należało nie korzystać z tych kabin; było to bardzo źle widziane) wykształcił się obyczaj, że tej zasady tajności się nie pilnuje.

Pewnym wyjątkiem od zasady tajności głosowania jest procedura zgłaszania kandydatów, gdyż osoba podpisując się pod listą poparcia dla określonego kandydata (na posła lub senatora), ujawnia w ten sposób (oprócz danych personalnych) swoje preferencje wyborcze.

Zasada tajności odnosi się jedynie do aktu głosowania. Natomiast od chwili otwarcia urn wyborczych wszystko (sposób liczenia, ogłaszania) odbywa się w sposób jak najbardziej jawny.

Zasada wyborów proporcjonalnych - odnosi się do sposobu ustalania wyniku wyborów. W Polsce mamy dwa rodzaje systemów proporcjonalnych:

1. system Dont'a - polega on na tym, że liczbę głosów otrzymanych przez poszczególne listy dzieli się kolejno przez liczby naturalne 1,2,3,4 itd. Po dokonaniu tego rachunku musimy uszeregować kolejno największe ilorazy. Ilorazów jest tyle ile mandatów do obsadzenia.

Odmianą systemu Dont'a jest system Saint legi (czyt. są legi), który różni się od systemu Dont'a tym, że liczbę głosów oddanych na poszczególne listy dzieli się przez kolejne liczby nieparzyste 1, 3, 5,7 itd. W Polsce obowiązuje tzw. zmodyfikowany system Saint legi, który polega na tym, że nie dzielimy przez 1 tylko przez 1 i 4/10 (dalej normalnie przez 3, 5, 7 itd.)

W Polsce obowiązują oba w/w systemy. Obecnie obowiązuje system Dont'a, ale zmienia się to mniej więcej co rok, półtora roku.

System Dont'a jest korzystniejszy dla partii najsilniejszych, natomiast system Saint legi preferuje partie, które uzyskują średni wynik wyborczy (około 15 - 20%).

2. system większościowy - występuje on w dwóch postaciach:

- w postaci większości względnej - występuje w USA i w Wielkiej Brytanii. W tej postaci wybory odbywają się w jednej turze, a mandat zdobywa ten kandydat, który zdobędzie największą ilość głosów. Jeżeli okręg jest wielomandatowy, to mandat zdobywają kandydaci, którzy kolejno uzyskali największą ilość głosów. System większościowy względny jest stosowany w Polsce w wyborach de Senatu.

- w postaci większości mieszanej - wybory odbywają się w dwóch turach; w pierwszej turze do zdobycia mandatu jest wymagana większość bezwzględna. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska większości bezwzględnej, to odbywa się druga tura, w której do zdobycia mandatu wystarczy większość zwykła (względna). Dlatego właśnie ten system większościowy nosi nazwę mieszany (w I turze wymagana jest większość bezwzględna, a w II - względna). W Polsce system większości mieszanej stosowany jest z wyborach prezydenckich oraz w wyborach wójta, burmistrza i prezydenta miasta. Jeżeli chodzi o wybory parlamentarne, to system większości mieszanej występuje we Francji.

W wyborach prezydenckich do obsadzenia jest tylko jeden mandat, a okręgiem wyborczym jest cały kraj.

[doczytać o organizacji wyborów parlamentarnych w Polsce z L. Garlickiego]

TEMAT: PROBLEMATYKA PARLAMENTARNA.

W Polsce mamy do czynienia z Parlamentem dwuizbowym - I izba to Sejm, a druga to Senat.

Istnieje system wzajemnych relacji między tymi dwoma organami. Jeżeli mamy do czynienia z Parlamentem dwuizbowym, to zwykle system relacji między dwiema izbami kształtuje się wg dwóch modeli:

1. albo wg modelu dwuizbowości równorzędnej,

2. albo wg modelu dwuizbowości nierównorzędnej (zróżnicowanej).

W Polsce mamy do czynienia z systemem dwuizbowości zróżnicowanej, czyli nierównorzędnej (używa się także sformułowań dwuizbowość ułomna oraz dwuizbowość niesymetryczna). W Polsce dużą przewagę posiada Sejm; w procedurze ustawodawczej Sejm może zawsze przełamać stanowisko Senatu (z wyjątkiem procedury zmiany Konstytucji - art. 235 Konstytucji i z wyjątkiem trybu wyrażenia zgody na ratyfikację umowy o przystąpieniu Polski do UE - art. 90 ust. 2).

Ta nierównorzędność obu izb wynika z art. 95 ust. 2 Konstytucji. Przepis ten mówi nam o tym, że Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością Rady Ministrów. Tylko do Sejmu należy sprawowanie funkcji kontrolnych (dla równorzędności brakuje tu Senatu). Tak więc w rezultacie Senat w ogóle nie sprawuje funkcji kontrolnej; jedyną rolą Senatu jest tylko i wyłącznie udział w procedurze legislacyjnej. Oprócz tego Senat posiada również określonego rodzaju kompetencje kreacyjne, czyli bierze udział w powoływaniu niektórych organów państwowych:

- Prezesa NIK,

- Rzecznika Praw Obywatelskich,

- KRRiTV,

- Rady Polityki Pieniężnej.

Senat nie wypełnia funkcji kontrolnych, a więc nie może uchwalić np. votum nieufności wobec rządu. Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną tylko i wyłącznie przed Sejmem i tylko Sejm posiada funkcję kontrolną wobec rządu.

Poza tym o dominującej pozycji Sejmu świadczy fakt, iż kadencja Sejmu decyduje o biegu kadencji Senatu. Jeżeli kadencja Sejmu rozpoczyna się z dniem pierwszego posiedzenia Sejmu, to kadencja Senatu również rozpoczyna się z dniem pierwszego posiedzenia Sejmu (a nie Senatu). Jeżeli Prezydent podejmuje decyzję o skróceniu kadencji Sejmu, to równocześnie ulega skróceniu kadencja Senatu.

Zgromadzenie Narodowe.

Podstawą prawną funkcjonowania Zgromadzenia Narodowego jest art. 114 Konstytucji. W myśl przepisu artykułu 114 w przypadkach określonych w Konstytucji Sejm i Senat działają jako Zgromadzenie Narodowe. Zgromadzenie Narodowe obraduje gdy (przypadki):

1. Zgromadzenie Narodowe przyjmuje przysięgę od nowo wybranego Prezydenta,

2. Zgromadzenie Narodowe stwierdza trwałą niezdolność Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia,

3. Zgromadzenie Narodowe stawia Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu,

4. Prezydent może wygłosić orędzie na forum Zgromadzenia Narodowego.

Innych przypadków Konstytucja nie przewiduje. Niemniej w praktyce wykształcił się zwyczaj odbywania przez obie izby Parlamentu tzw. wspólnych posiedzeń. Niekiedy Sejm i Senat zbierają się na wspólne posiedzenia, ale nie działają wówczas jako Zgromadzenie Narodowe. Sejm i Senat mogą zebrać się na wspólne posiedzenie w celu np. wysłuchania przemowy jakiegoś ważnego polityka z zagranicy.

Posiedzeniu Zgromadzenia Narodowego przewodniczy Marszałek Sejmu i zastępuje go Marszałek Senatu. Art. 114 mówi o tym, że Sejm i Senat obradują wspólnie - oznacza to, że na forum Zgromadzenia Narodowego nie ma formalnego podziału na posłów i senatorów. Oznacza to również, że liczenie określonych większości (np. 2/3 głosów dla uznania trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia) oblicza się od wszystkich członków Zgromadzenia Narodowego. Tak więc nie wyodrębnia się osobnej kategorii posłów i senatorów, tylko np. większość 2/3 oblicza się od 560 członków Zgromadzenia Narodowego (100 senatorów i 460 posłów).

---