HORMONY
Hormon to substancja chemiczna, biologicznie czynna, zdolna do przekazywania informacji. Wywiera działanie na komórki i narządy, reguluje ich funkcję
Gruczoły i komórki uwalniają swoje produkty bezpośrednio do płynów wypełniających jamę ciała ( bezkręgowce ) lub do krwi ( strunowce ). Jest tam brak przewodów wyprowadzających.
Hormony regulują różne funkcje życiowe : rozwój, wzrost, rozrost, metabolizm, skład płynów ustrojowych. Hormon dociera do każdej komórki, ale działa wybiórczo, tylko na komórki, które są wyposażone w specjalne receptory - chwytniki, wbudowane w błonę komórkową lub znajdujące się w cytoplazmie.
Pod względem czynnościowym rozróżnia się hormony :
efektorowe - działające na narządy docelowo•
tropowe - regulujące wytwarzanie i wydzielanie•
• uwalniające - regulujące syntezę i wydzielanie hormonów tropowych ( np. przysadka mózgowa wydziela hormony gonado-tropowe, wpływające na wydzielanie przez narządy męskie i żeński )
Pod względem chemicznym hormony podzielono na :
pochodne fenoli•
adrenalina•
tyroksyna•
białkowe•
hormony przysadki mózgowej•
insulina•
parathormon•
steroidowe, kory, nadnercza, płciowe•
GRUCZOŁ HORMON DZIAŁANIE
Przysadka mózgowa : płat przedni wzrostu - somatropina Pobudza wzrost i podziały komórek
Nadczynność powoduje gigantyzm, niedoczynność powoduje karłowatość
tyreotropowy Działa na tarczycę, pobudza ją

kortykotropwy Oddziałuje na nadnercza
gomadotropwy Działa na jądra i jajniki
prolaktyna Działa gruczoł mleczny celem wydzielenia mleka - laktacja
Przysadka mózgowa : płat środk. melanofory Wzmaga syntezę ( działanie ) barwnika melaniny i jego koncentrację w komórkach barwnikowych - pigmentach
Przysadka mózgowa : płat tylni wazopresyna Działa na nerki : zwrotne wchłanianie H2O, działa na mięśnie gładkie - skurcz w naczyniach krwionośnych, macicy, gruczole sutkowym
oksytocyna Oddziaływuje na gruczoły mleczne, wydzielanie mleka oraz żeńskie drogi rozrodcze
Szyszynka melanina Opóźnia dojrzewanie biologiczne
Tarczyca tyroksyna i trójjodotyronina Działają na przemian wewnątrz -komórkowe;
- nadczynność powoduje chorobę basedową ( wytrzeszczone oczy, biała plamy m.in. na dłoniach );
- niedoczynność u dzieci po urodzeniu może dojść niedorozwoju - debilizmu u dorosłych do powiększenia tarczycy na zewnątrz ( kobiety ) lub do wewnątrz ( mężczyźni )
Przytarczyca parathormon Prowadzi gospodarkę z solami wapnia w organiźmie;
niedoczynność : za mało wapnia we krwi powoduje nadpobudliwość nerwową oraz tężyczkę
nadczynność : zbyt dużo wapnia odkłada się na ściankach komórek nerwowych i powoduje unieruchomienie nerwów;
wapń utrzymuje stosunek z potasem 2:1
Grasica tyrozyna Pobudza powstawanie limfocytów; przyśpiesza ich dojrzewanie; odpowiada za rozwój organizmów do 2 roku życia, do 15 roku życia zanika; tyrozyna cielęca służy do leczenia chorób rakowych, co daje efekty w początkowej ich fazie
Trzustka insulina Wiąże glukozę z krwi w glikogen magazynowany w wątrobie
Niedoczynność : cukrzyca
Insulinę wydzielają wysepki Langenharsa na powierzchni trzustki
Nadnercza
Warstwa korowa Kortykoidy
- mineralo kortykoidy
- glikoko tykoidy Odpowiadają za gospodarkę wodną cukrową i mineralną; nadczynność prowadzi w organiźmie do wilinizmu ( obułciowość )
Nadnercza warstwa rdzeniowa adrenalina Podnosi ciśnienie krwi. Przyśpiesza akcję serca
Jądra testosteron Trzeciorzędowy cykl płciowy, popęd płciowy
Jajniki estrogen Trzeciorzędowy cykl płciowy, popęd płciowy
progesteron Utrzymuje ciąże
relaksyna Ułatwia poród

GRUCZOLY - komórki lub narządy zdolne do sekrecji(wydzielania)

Gruczoły: otwarte:

-Przewód wyprowadzający

-powstaje wydzielina(pot, łój,łzy, mleko,sperma, sok trustkowy,komórka jajowa)

-przykłady gruczołów(zewnętrzno wydzielnicze)

* mieszne

* zamknięte (dokrewne, wewnątrz wydzielnicze)

-brak przewodów wyprowadzających

-ich wydzielina to hormon

-hormon jest transportowany przez krew

-oplecione są gęstą siecia naczyń włosowatych w których płynie krew

Przykłady gruczołów:

-przysadka mózgowa

-tarczyca

-przytarczyce

-jajniki

-nadnercza

-szyszynka

-grasica

-trzustka

-jądra

Nadczynnością przysadki mózgowej( za dużo somatotropiny) -gigantyzmlub akromegalia

Niedoczynność przysadki mózgowej ( za mało somatotropiny) -karłowatość

Podobieństwem układu nerwowego i hormonalnego jest regulowanie i koordynowanie pracy narządów i układów w organizmach. Różnice dotyczą:

a)układ nerwowy wysyła impulsy elektryczne zaś dokrewny hormony

b)impulsy elektryczne docierają w ułamku sekundy,działają krótkotrwale zaś hormony działają długotrwaleoraz docierają wolno

c)impulsy docierają za pośrednictwem nerwów a hormony wraz z krwią

Dzialanie wszystkich narzadów czlowieka jest regulowane i koordynowane przez dwa wspóldzialajace uklady - nerwowy i dokrewny. Uklad nerwowy odbiera bodzce, przetwarza je i wysyla impulsy elektryczne, które szybko docieraja do komórek docelowych. Komórki ukladu dokrewnego wytwarzaja i wydzielaja substancje chemiczne (hormony), które rozprzestrzeniaja sie wolniej niz impulsy nerwowe, ale dzialaja na komórki docelowe znacznie dluzej.

ENDOKRYNOLOGIA - nauka o budowie i wpywie hormonow na funkcjonowanie orgaznizmow. zajmuje sie rowniez mechanizmami dzialania hormonow oraz chorobam zwiazanymi z ich nieprawidlowym wydzielaniem.

HORMON - substancja wydzielana przez gruczoly dokrewne lub ich czesci, przekazywana do komorek docelowych za posrednictwem krwi badz plynu miedzykomorkowego.

Hormony to czasteczki sygnalowe dzialajace w miejscach dalekich od miejsc powstawania. Krew rozprowadza hormony do wszystkich czesci ciala, ale oddzialuja one tylko na wybrane komórki docelowe, tzw. komórki kompetentne. Reaguja one na scisle okreslony hormon, poniewaz zawieraja swoiste dla niego receptory. Ze wzgledu na budowe chemiczna hormony dzieli sie na 3 grupy:

- hormony bialkowe (peptydowe), np. hormony przysadki mózgowej i trzustki,

- pochodne aminokwasów, np. hormony tarczycy,

- hormony steroidowe, np. hormony nadnerczy, hormony plciowe.

Podwzgórze i przysadka mózgowa to nadrzedne struktury ukladu dokrewnego, kontrolujace dzialanie pozostalych gruczolów wydzielania wewnetrznego. Przysadka mózgowa jest polaczona z podwzgórzem gesta siecia naczyn krwionosnych, tworzacych tzw. wrotny uklad przysadki.

HORMONY TROPOWE - hormony bialkowe wytwarzane przez przedni plat przysadki mozgowej, sterujace funkcjami obwodowych gruczolow dokrewnych.

NEUROHORMONY - hormony wydzielane przez komorki nerwowr (np. hormony podwzgorza)

Precyzyjna regulacja procesów fizjologicznych wymaga wspóldzialania trzech polaczonych ze soba funkcjonalnie gruczolów lub ich grup:

- podwzgórza,

- przysadki mózgowej,

- gruczolów obwodowych.

Dzieki skomplikowanym petlom sprzezen zwrotnych mozliwe jest utrzymywanie optymalnego stezenia poszczególnych hormonów.

Nieprawidlowe funkcjonowanie gruczolów dokrewnych, czyli ich nadczynnosc lub niedoczynnosc, prowadzi czesto do powaznych zaburzen funkcjonowania organizmu. Moga one byc wynikiem wad genetycznych, uszkodzenia gruczolu, nieodpowiedniej diety oraz wplywu srodowiska zewnetrznego.

GRUCZOL	HORMON	DZIALANIE
PODWZOGRZE	hormony uwalniajace hormony przysadki mózgowej (RH), hormony hamujace wydzielanie hormonów przysadki mózgowej (IH), oksytocyna, wazopresyna
PRZYSADKA MOZGOWA	gonadotropina, somatotropina (hormon wzrostowy)
SZYSZYNKA	melatonina	hamowanie wydzielania gonadotropin przez przysadke mózgowa, regulacja aktywnosci dobowe
TARCZYCA	trójjodotyronina, tyroksyna	regulują metabolizm człowieka
PRZTARCZYCE	parathormon	podnosi poziom wapnia w osoczu krwi powodując jego uwalnianie z kości
GRASICA	tymozyna	decyduje o odpornosci czlowieka
TRZUSTKA	insulina, glukagon	wpływają na metabolizm
NADNERCZA (KORA)	glikokortykoidy (np.kortyzol)	zwiekszanie stezenia cukru we krwi, pobudzanie syntezy bialek watroby
	mineralokortykoidy (np. aldosteron)	regulacja gospodarki jonowej
NADNERCZA (RDZEN)	adrenalina	hormon stresu „walki i ucieczki'
	noradrenalina
JAJNIKI	estrogen,	zeński hormon płciowy	pobudzanie rozwoju zenskich narzadów rozrodczych, kontrola owulacji
	progesteron		regulacja zagniezdzenia zarodka w macicy, pobudzanie laktacji
JADRA	testosteron	meski hormon płciowy	regulacja rozwoju meskich narzadów plciowych, pobudzanie biosyntezy bialek

Gruczoły
• Przysadka mózgowa
• Szyszynka
• Tarczyca
• Przytarczyce
• Grasica
• Trzustka
• Kora i rdzeń nadnerczy
• Męskie jądra, żeńskie jajniki
• Ciałko żółte, łożysko
2. Funkcjonowanie układu dokrewnego
1. Przysadka mózgowa
• 0,7 g
• Leży u podstawy mózgu
• Składa się z 3 płatów
• Przedni płat produkuje hormony tropowe, które oddziaływają na kom. docelowe za pośrednictwem innych gruczołów dokrewnych zwanych gruczołami podległymi. Ze względu na działanie h. tropowych przysadka nazywana jest gruczołem nadrzędnym - reguluje działalność wydalniczą gruczołów:
o Tarczycy
o Kory nadnerczy
o Jader i jajników
• Tylny płat uwalnia wazopresynę i oksytocynę
Sprzężenie zwrotne - wzajemna zależność gruczołu nadrzędnego wydzielającego h. tropowe i gruczołów podległych wydzielających h. docelowe
2. Podwzgórze
• Funkcjonowanie układu dokrewnego jest powiązane z układem nerwowym.
• Scala oba układy.
• Posiada kom. nerwowe zamieniające sygnał elektryczny na biochemiczny - wydzielanie substancji dokrewnych przez neurony nazywa się neurosekrecją
• Produkuje i wydziela neurohormony
o Liberyny - pobudzają przysadkę do wydzielania hormonów
o Statyny - hamują przysadkę do wydzielania hormonów
• Produkuje wazopresynę i oksytocynę
Współuczestnictwo - 2 różne hormony działają na zasadzie przeciwstawnej (antropogenicznej)
Odrębny mechanizm powoduje uwolnienie hormonów z rdzenia nadnerczy (adrenaliny i noradrenaliny). Wydzielanie tych hormonów następuje przede wszystkim na skutek silnych bodźców stresowych.
3. Hormony - endogenne (wyt. w organizmie)
• związki organiczne o dużej aktywności biologicznej
• regulujące i koordynujące funkcjonowanie tkanek i narządów
• zapewniają homeostazę w organizmie
• wpływają na tempo syntezy enzymów i innych białek
• oddziaływanie na kom. docelowe zachodzi zawsze za pośrednictwem receptorów komórkowych.
4. Podział Hormonów (powstawanie)
• H. gruczołowe - wytwarzane są w wyspecjalizowanych gr. dokrewnych.
• H. tkankowe - wytwarzane przez wyspecjalizowane komórki rozrzucone w tkankach różnych narządów.
• Neurohormony - wytwarzane i wydzielane przez komórki nerwowe zwane neurosekrecyjnymi
5. Budowa chemiczna hormonów
a) Hormony, których podstawą jest aminokwas (białkowe)
• Pochodne aminokwasów
• Peptydowe
• Białka proste
• Glikoproteinowe
b) Sterydowe
• Kory Nadnerczy
• Jądra i Jajniki
6. Mechanizm działania hormonów
Porównywana cecha Hormony Peptydowe Hormony Sterydowe
Lokalizacja receptora Błona komórkowa Cytoplazma
Miejsce działania hormonu Błona komórkowa Jądro komórkowe
Sposób oddziaływania na komórkę Aktywacja układów enzymatycznych za pośrednictwem wtórnych przekaźników Np. cAMP Bezpośredni wpływ na rozpoczęcie transkrypcji
H. Peptydowe - łączą się z receptorem błonowym, dochodzi wtedy do aktywacji enzymu tzw. cyklazy adenylowej, która przekształca ATP w cAMP (cykliczny adenozyno mono fosforan)
cAMP aktywuje enzymy plazmatyczne (przedewszystkim kinazy) mogą one wnikać do jądra kom. i wpływac na aktywność genów lub wywołują zmianę aktywności innych enzymów.
H. Sterydowe - łączą się z receptorem cytoplazmatycznym. Powstaje kompleks hormon - receptor i przemieszcza się do jądra kom.
Skutkiem jest powstanie mRNA(transkrypcja) pozwala to na syntezę białek enzymatycznych (translacja)
7. Działanie hormonów
Hormon wzrostu = somatotropina
• Pobudza wzrost organizmu
• Pośrednio wpływa na wzrost kości długich (zatrzymuje jony wapniowe i fosforanowe)
• Wzmaga transport aminokwasów do kom. i pobudza syntezę białek
• Ukierunkowuje metabolizm na przewagę anabolizmu nad katabolizmem
• Przyczynia się do wzrostu poziomu glukozy we krwi
• Pobudza rozkład tłuszczów zapasowych i wzrost poziomu wolnych kwasów tłuszczowych we krwi
Prolaktyna
• Zapoczątkowuje i podtrzymuje wydzielanie mleka(laktacja)
• U niektórych zwierząt, np. gryzoni pobudza ciałko żółte do wydzielania progesteronu
• U kobiet karmiących hamuje wydzielanie folitropiny i lutropiny, blokując owulację i menstruację
Lipotropina
• Pobudza rozkład tłuszczów zapasowych (lipoliza), powodując wzrost stężenia wolnych kwasów tłuszczowych we krwi
Tyreotropina
• Pobudza wydzielanie hormonów przez tarczycę i zwrotnie hamuje wydzielanie Tyreotropiny przez podwzgórze
Adrenokortykotropina
• Pobudza wydzielanie hormonów przez tarczycę i zwrotnie hamuje wydzielanie Kortykotropiny przez podwzgórze
Folitropiny
• U kobiet pobudza wzrost i dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego (Graffa) oraz wydzielanie estrogenów
• U mężczyzn pobudza spermatogenezę
Lutropiny
• U kobiet, współdziałając z Folitropiny powoduje jajeczkowanie (owulację), powstanie ciałka żółtego oraz pobudza wydzielanie progesteronu przez kom. śródmiąższowe jąder
Melanotropina
• Powoduje zmianę rozmieszczenia barwnika - melaniny w skórze w kierunku brunatnego przebarwienia skóry
• Pobudza komórki barwikowe skóry do syntezy melaniny
Wazopresyna
• Zwiększa resorpcję wody w kanalikach nerkowych
• Pobudza skurcze mięśni gładkich naczyń krwionośnych, powodując podwyższenie ciśnienia krwi
Oksytocyna
• Wywołuje skurcze mięśni macicy w czasie porodu
• Pobudza wydzielanie mleka w czasie karmienia

HORMONY I ICH PODZIAŁ
HORMON- chemiczny nośnik informacji przekazywanej pomiędzy komórkami danego organizmu lub wewnątrz danej komórki, działającej poprzez receptor.
HORMONY GRUCZOŁOWE
· Podwzgórze- liberyny, statyny, dopamina, oksytocyna, wazopresyna
· Przysadka mózgowa
- przedni płat- somatotropina, tyreotropina, gonadotropiny, prolaktyna
- tylny płat- oksytocyna, wazopresyna
· Kora nadnerczy- kortyzol (glikokortykoidy), androgeny, aldosteron
· Rdzeń nadnerczy- adrenalina, noradrenalina, dopamina
· Tarczyca- tyroksyna, trójodotyronina, kalcytonina
· Przytarczyczki- parathormon
· Gonady
- żeńskie- estrogeny, gestageny (progesteron)
- męskie- testosteron (anabolik)
· Trzustka- insulina, glukagon, somatostatyna
· Nerka- renina, ertyropoetyna, kalcitrol
· Grasica- tymozyna, tymopoetyna, grasiczy czynnik humoralny, tymulina tymostymulina
· Szyszynka- melatonina, serotonina
· Łożysko- gonadotropina kosmówkowa, estrogeny, progesteron
- HORMONY TKANKOWE
SPOSOBY DZIAŁANIA HORMONÓW
Hormon reguluje i scala czynność komórek, tkanek i narządów, zapewniając utrzymanie stałości środowiska wewnętrznego organizmu przy stale zmieniających się warunkach zewnętrznych- homeostaza.
· Autokrynne- komórka sama wydziela hormon, komórka sama generuje informacje i sama ją odbiera.
· Parakrynne- komórka wydziela hormon, może być przekazywana przez płyn międzykomórkowy
· Endokrynne- hormony mogą oddziaływać na tkanki czy narządy oddalane od źródła produkcji hormonu, gdzie docierają z krwią
Działanie hormonów:
· zmiany konfiguracji enzymów
· hamowanie lub pobudzenie syntezy enzymów
· zmiana dostępności substratów dla reakcji enzymatycznej przez zmianę przepuszczalności błony komórkowej
REGULACJA WYDZIELANIA HORMONÓW NA ZASADZIE SPRZĘŻENIA ZWROTNEGO, DŁUGIE I KRÓTKIE PĘTLE SPRZĘŻEŃ
Hormony są wydzielane do krwi w niewielkich ilościach, a mimo to bardzo skutecznie kontrolują i koordynują funkcjonowanie organizmu. Wynika to m .innymi z tego, że elementy układu dokrewnego są ze sobą powiązane i działają tak, że aktywność jednych z nich wpływa w określony sposób na aktywność innych. To powiązanie nosi nazwę UJEMNEGO SPRZĘŻENIA ZWROTNEGO. Polega ono na tym, że element sterujący procesem rejestruje stężenie powstającego produktu i odpowiednio reaguje. Zwiększenie stężenia produktu powoduje wysyłanie sygnału nakazującego zmniejszenie jego wytwarzania i odwrotnie.
W ten sposób stężenie produktu jest utrzymywane stale na tym samym poziomie.
PRZYKŁAD:
Podwzgórze rejestruje poziom tyroksyny we krwi. Gdy poziom ten spada, podwzgórze rozpoczyna wytwarzanie specjalnego hormonu działającego na przysadkę i pobudzającego ją do wydzielania hormonu stymulującego tarczycę ( TSH), który powoduje, że gruczoł ten zwiększa wydzielanie tyroksyny we krwi. Zwiększenie poziomu tyroksyny we krwi jest rejestrowane przez podwzgórze jako sygnał do zaprzestania wytwarzania hormonu pobudzającego przysadkę, wskutek czego następuje spadek ilości TSH i w rezultacie zmniejszenie wydzielania tyroksyny przez tarczycę.
W ten sposób wytwarza się PĘTLA UJEMNEGO SPRZĘŻENIA ZWROTNEGO, umożliwiająca bardzo precyzyjną kontrolę stężenia substancji we krwi.
Wyróżnia się pętlę:
· długą = prostą ( przy spadku poziomu hormonów we krwi)
· krótką = pętlę z jednego gruczołu do drugiego ( podczas wzrostu stężenia hormonów we krwi)
WEWNĄTRZWYDZIELNICZE FUNKCJE PODWZGÓRZA CZYNNKI UWALNIAJĄCE LUB HAMUJĄCE
W podwzgórzu syntetyzowane są przekaźniki chemiczne- czyli hormony podwzgórza. Wydzielone do pierwotnej sieci naczyń włosowatych po przepłynięciu przez przysadkowe naczynie wrotne dostają się do wtórnej sieci naczyń włosowatych i działają na komórki gruczołowe przysadki. Hormony podwzgórzowe działają pobudzająco, powodując wydzielanie hormonów przez przysadkę, oraz hamująco- zmniejszając lub całkowicie hamując biosyntezę i uwalnianie do krwi hormonów przysadki.
Hormony podwzgórzowe działające pobudzająco:
- kortykoliberyna
- tyreoliberyna
- gonadoliberyna
- somatokrynina
Hormony podwzgórzowe działające hamująco:
- somatostatyna
- prolaktostatyna
NEUROHORMONY PODWZGÓRZA
· WAZOPRESYNA
- produkowana w podwzgórzu, a magazynowana w tylnym płacie przysadki
- reguluję gospodarkę wodną organizmu
- wpływa na wzrost ciśnienia krwi- kurczy mm naczyń krwionośnych
- pobudza skurcz mm gładkich, mm macicy
- zwiększa resorpcję H2O w nerkach, moczowodach, pęcherzu moczowym i skórze
- Wydzielanie ADH pobudza:
· zwiększenie osmolarności osocza
· zmniejszenie ilości krwi krążącej lub zmniejszenie ciśnienia tętniczego
· pobudzenie układu nerwowego poprzez stany stresowe jak np. ból
· angiotensyna
· morfina, nikotyna
- hamowanie wydzielania ADH powoduje:
· zmniejszenie osmolarności
· zwiększenie objętości krwi krążącej lub ciśnienia tętniczego
· adrenalina, alkohol, amfetamina
· OKSYTOCYNA
- powoduje odruch wydalania mleka z gruczołów sutkowych
- powoduje skurcz mięśni gładkich macicy podczas porodu oraz stosunku, zapłodnienia
PRZYSADKA MÓZGOWA I JEJ HORMONY
Tyrotropina (TSH)- pobudza czynność wydzielniczą tarczycy, pobudza wzrost gruczołu tarczowego
Kortykotropina (ACTH)- pobudza wydzielanie glikortykoidów i aterydów płciowych oraz wzrost warstwy pasmowatej i siatkowatej kory nadnercza
Somatotropina (CH)- przyspiesza wzrost ciała pobudza wydzielanie IGF- I
Folitropina (FSH)- pobudza wzrost pęcherzyków jajnikowych u płci żeńskiej i spermatogenezę u płci męskiej
Lutropina (LH)- pobudza owulację i lutenizację pęcherzyków jajnikowych oraz wydzielanie testosteronu
Prolaktyna (PRL)- pobudza gruczoły mleczne do wytwarzania i wydzielania mleka, zapobiega owulacji
Wazopresyna (ADH)- ułatwia zatrzymanie wody w organiźmie
Oksytocyna - powoduje odruch wydalania mleka z gruczołów sutkowych, powoduję skurcz mięśni gładkich macicy( zapłodnienie, poród)
HORMONY TARCZYCOWE
Efekty działania:
-wpływ poprzez receptor jądrowy
-zwiększenie zużycia tlenu -> produkcja ciepła
-wzrost aktywności Na, K - ATPazy
-wzrost katabolizmu białek, wzrost zapotrzebowania witaminowego
-przekształcanie karoteidow w wątrobie
-stymulacja procesów myślowych
-zwiększenie liczby i powinowactwa receptorów β-adrenergicznych (w sercu dodatni efekt chrono- i inotropowy)
-stymulacja prawidłowej reakcji pobudzeniowej w mięśniach szkieletowych
-wzrost wchłaniania węglowodanów (cukrzyca alimentarna)
-obniżenie cholesterolu we krwi
-wzmacnianie działania hGH na tkanki
HORMONY TARCZYCOWE
-regulacja wydzielania
+podwzgórze - tyreoliberyna TRH
+przysadka gruczołowa - tyreotropina TSH
+receptory tarczycy:
*pobudzenie - IGF-I, EGE, inne czynniki wzrostu
*hamowanie - INF-γ, TNF-α
+dopamina - hamowanie wyrzutu THS
+somatostatyna - hamowanie wyrzutu TSH
+stres - hamowanie wyrzutu TRH
+zimno - wzrost wyrzutu TSH (zwlaszcza u dzieci)
Patologia:
-niedoczynność tarczycy
+wole endermicze
+obrzęk śluzakowaty
+kretynizm
-niedoczynność tarczycy
+choroba Gravesa-Basedowa
+zapalenie tarczycy Hashimoto
-związki wolotwórcze w diecie
+tiocyjaniny
+goitryna (kapusta, buraki, rzepa szwedzka)
CUKRZYCA
Objawy:
-osłabienie funkcji skurczowej mięśni
+zmniejszenie ilości syntezy białek kurczliwych
+odwodzenie wewnątrzkomórkowe
+kwasica (mleczan, ketony)
+zaburzenia elektrolitowe
-nietolerancja glukozy
-neuropatia cukrzycowa
-zmiany zanikowe (mięśnie, stawy)
-artopatia neutotroficzna
-hiperglikemia z hiperketonemia
-neuropatia:
+kardiomiopatie
+nadciśnienie tętnicze
+choroba wieńcowa
+miażdżyca tętnic (kończyny dolne)
CUKRZYCA cd.
-niedobór insuliny względny lub bezwzględny
-zaburzenie przemian węglowodanów, tłuszczów, białek
-zmiany morfologiczne w narządach i układach

-nietolerancje glukozy
Typ I: insulinozależna, około 10% przypadków:
-uszkodzenie lub zniszczenie komórek B wysp trzustkowych
-przyczyny:
+predyspozycje genetyczne
+autoimunizacyjne
+zakażenie wirusowe
Typ II: insulinoniezależna, około 90% przypadków, tendencje wzrastające, dziedziczność względna:
-przyczyny:
+transmisja genetyczna
+procesy starzenia
+otyłość
+choroby trzustki
+zaburzenia hormonalne glukostazy
+choroby wątroby
+leki (np kortyzol, paracetamol, antybiotyki)
Typ III: wtórna, skojarzona


INSULINA
Jest hormonem działającym na przemianę materii w różnych tkankach. W większości tkanek (z wyjątkiem wątroby, mózgu i krwinek czerwonych) insulina zwiększa transport glukozy i aminokwasów do wnętrza komórek przez błonę komórkową. W wątrobie zwiększa syntezę glikogenu z glukozy, hamuje wytwarzanie glukozy z substratów niewęglowodanowych (glikogenezę) i zwiększa syntezę tłuszczów. W mięśniach szkieletowych również zwiększa syntezę glikogenu oraz syntezę białek. W tkance tłuszczowej powoduje wzrost syntezy tłuszczów i zmniejszenie ich rozkładu. Insulina jest więc hormonem pobudzającym gromadzenie substratów energetycznych w tkankach w postaci wielkocząsteczkowych substancji zapasowych. Stężenie we krwi glukozy, wolnych kw. Tłuszczowych i ciał ketonowych obniża się pod wpływem insuliny. Niedobór insuliny lub zmniejszona wrażliwość tkanek na działanie tego hormonu są przyczyną cukrzycy.
GLUKAGON
Hormon ten działa przede wszystkim na wątrobę. Zwiększa tempo rozkładu w niej glikogenu i uwalnia do krwi glukozy, nasila glikogenezę i zwiększa wytwarzanie ciał ketonowych. Pobudza również rozkład białek w wątrobie i w innych tkankach, zwiększa rozkład tłuszczów w tkance tłuszczowej i wzmaga siłę skurczów serca. Stężenie glukozy, aminokwasów, wolnych kw. Tłuszczowych i ciał ketonowych we krwi pod wpływem glukagonu wzrasta. Obniżenie się stężenia glukozy i zwiększenie stężenia aminokwasów we krwi pobudza wydzielanie glukagonu.
HORMONY KORY NADNERCZY
1) GLIKOKORTYKOIDY ( kortyzol, kortykosteron)
· powodują rozpad białek i syntezę węglowodanów z aminokwasów
· działają na gospodarkę mineralną
· hamują odczyny zapalne i alergiczne
· utrzymują prawidłową pobudliwość mm poprzecznie prążkowanych szkieletowych, mm gładkich, mięśnia sercowego
· zwiększają wydzielanie soku żołądkowego i przesączanie kłębuszkowe w nerkach
· zmniejszają liczbę krążących we krwi obwodowej granulocytów kwasochłonnych
2) MINERALOKORTYKOIDY ( aldosteron)
· zapobiegają zmniejszeniu objętości płynów pozakomórkowych
· utrzymują równowagę elektrolitową
· zwiększają resorpcję zwrotną sodu i wody w kanalikach nerkowych oraz wchłanianie sodu przez komórki gruczołów potowych, ślinowych, nabłonka jelit
· zwiększają zawartość potasu w komórkach mięśniowych i nerwowych
3) ANDROGENY ( testosteron i estradiol - pochodne dehydroepiandrosteronu)
· przyspieszenie syntezy białek
· przyspieszenie ↑ organizmu
· rozwijają niektóre II- rzędowe cechy płciowe o typie męskim
HORMONY RDZENIA NADNERCZY
1) ADRENALINA - powoduje:
· rozszerzenie naczyń krwionośnych w mm szkieletowych oraz zwężenie naczyń w skórze, w błonach śluzowych i w narządach jamy brzusznej
· przyspieszenie skurczów serca, zwiększenie pojemności wyrzutowej serca i zwiększenie skurczowego ciśnienia tętniczego krwi
· rozkurcz mm gładkich w ścianach przewodu pokarmowego, oskrzeli i pęcherza moczowego
· zwiekszenie stężenia glukozy we krwi , działając na wątrobę poprzez cAMP, cyklazę adenylową, fosforylazę
· pobudzenie OUN
· pobudza spalanie tłuszczów
2) NORADRENALINA - wytwarzana przez komórki chromochłonne rdzenia nadnerczy, jest pochodną tyrozyny
· przekaźnik impulsów w układzie nerwowym
· wywołuje wzrost ciśnienia tętniczego i obwodowego oporu naczyniowego
· wpływa hamująco na mięśniówkę gładką przewodu pokarmowego
· zwiększa siłę i częstość skurczów mięśnia sercowego
· powoduje wzrost zużycia tlenu w tkankach
· powoduje uwalnianie kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej
Adrenalina i noradrenalina są syntezowane i magazynowane w pęcherzykach komórek rdzenia nadnerczy, gdzie zostają związane z ATP i białkiem - chromograniną A.
Bodźce zwiększające wydzielanie A i NA:
· spadek ciśnienia tętniczego krwi
· spadek objętości całkowitej krwi
· spadek zawartości glukozy we krwi
3) DOPAMINA- jedna z amin katecholowych, wytwarzana przez rdzeń nadnerczy.
· przekaźnik w synapsach OUN
· w układzie pozapiramidowym jest odpowiedzialna za napęd ruchowy, koordynację oraz napięcie mięśni
· w układzie rąbkowym (limbicznym) jest odpowiedzialna za procesy emocjonalne, wyższe czynności psychiczne oraz w znacznie mniejszym stopniu procesy ruchowe
· w podwzgórzu jest związany głównie z regulacją wydzielania hormonów, a szczególnie prolaktyny ( stąd inną nazwą dopaminy jest prolaktostatyna) i gonadotropin.
Dopamina jest także stosowana jako lek, w postaci kroplówek, w zapobieganiu ostrej niewydolności nerek (zwiększa perfuzję nerkową), a w większych dawkach podwyższa ciśnienie tętnicze i działa dodatnio na siłę skurczu mięśnia sercowego i z tego względu jest stosowany we wstrząsie sepytcznym, kardiogennym, pourazowym, po peracjach kardiochirurgicznych oraz w zaostrzeniu przewlekłej niewydolności krążenia. Dopamina nazywana jest również hormonem szczęścia, gdyż powoduje pojawienie się jej w przestrzeniach między neuronami w jądrze półleżącym, zewnętrznie objawia się poczuciem euforii.
HORMONY PŁCIOWE
GONADY:

· żeńskie (jajniki) - estrogeny, gestageny( progesteron)
· męskie (jądra)- testosteron

MECHANIZM GLUKOSTATYCZNY
INSULINA- IGF-I, IGF-II
GLUKOZA- przemiana węglowodanów, katabolizm
GLUKAGON- somatostatyna, katecholaminy / glikokortykoidy, hormon wzrostu
KATECHOLAMINY-
· katabolizm glukozy
· wzrost uwalniania FFA (zwłaszcza adrenalina)
HORMONY TARCZYCY-
· zwiększenie wydzielania glukozy w jelitach
· zmniejszenie zawartości glikogenu w wątrobie
· przyspieszenie rozkładu insuliny
GLIKOKORTYKOIDY-
· zmniejszenie powinowactwa receptorów insulinowych
· zwiększenie katabolizmu białek
· zwiększenie glikogenezy w wątrobie oraz glukoneogenezy
· zwiększenie ketogenezy wątrobowej
· zmniejszenie wykorzystania glukozy w tkankach
· zmniejszenie lipogenezy
· zwiększenie stężenia mleczanu i pirogronianu we krwi
HORMON WZROSTU-
· mobilizacja FFA- wzmożenie ketogenezy
· hamowanie pobierania glukozy (niektóre tkanki)
· zwiększenie pochodzenia glukozy z wątroby do krwi
· zmniejszenie wiązania insuliny w tkankach
· zmniejszenie liczby receptorów insulinowych
KALCYTONINA
Jest wytwarzana w komórkach przypęcherzykowych gruczołu tarczowego, zwiększona zawartość jonów wapniowych we krwi pobudza te komórki do wydzielania kalcytoniny, zwrotnie zmniejszajacej zawartość jonów wapnia we krwi. Kalcytonina:
· działa bezpośrednio na kości - zmniejsza w nich zawartość cyklicznego AMP, hamując tą drogą resorpcję wapnia i odwapnienie kości
· zmniejsza zawartość jonów wapnia we krwi
TYROKSYNA
Pochodna tyrozyny, w postaci nieczynnej jest składnikiem tyreoglobuliny, wydzielanieT4 pobudzane jest przez tyreotropinę, we krwi tyroksyna łączy się z białkami . Tyroksyna:
· pobudza procesy utleniania we wszystkich tkankach
· wzmaga wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego i zużycie jej przez komórki
· pobudza rozpad tłuszczów do kwasów tłuszczowych
· małe stężenia wzmagają syntezę białka, duże powoduje jego rozpad
· zwiększa wrażliwość mięśnia sercowego i naczyń na działanie amin katecholowych
· zwiększa wydzielanie i efekty działania somatotropiny i glikokortykoidów
wpływa na czynność gruczołów płciowych
TRÓJODOTYRONINA
Jest pochodną tyrozyny, jej działanie podobne jest do działania tyroksyny, jednak ma ona mniejsze powinowactwo do białek i jest szybciej metabolizowana
RENINA
Mięśnie gładkie tętniczki doprowadzającej w miejscu przylegania do plamki gęstej kanalika krętego dalszego tworzą aparat przyklebuszkowy. W czasie niedokrwienia nerek aparat przyklebuszkowy wydziela do krwi reninę, która jest enzymem proteolitycznym działającym na alpha-2-globuline osocza, odczepiając od niej nieaktywny dekapeptyd - angiotensyne I. Pod wpływem enzymu konwertującego nieaktywna angiotensyna I ulega przekształceniu na aktywny oktapeptyd - angitensyne II.
Zasadniczymi czynnikami wywołującymi wydzielanie reniny przez nerki są:
- obniżanie się ciśnienia w zbiorniku tętniczym dużym
- zmniejszenie się przepływu nerkowego krwi w skutek skurczu błony mięśniowej tętnic nerkowych
- zmniejszenie się stężenia NaCl w moczu pierwotnym przepływającym przez kanalik krety dalszy koło plamki gęstej
- napływające z krwią tętniczą eikozanoidy
ANGIOTENSYNA II
· powoduje skurcz mm gładkich tętnic, podwyższając ciśnienie krwi
· zwęża naczynia krwionośne
· hamuje uwalnianie reniny z komórek przykłębuszkowych
· stymulator syntezy aldosteronu
· silna substancja wazoaktywna
ALDOSTERON
· kontroluje zawartość soli mineralnych w organizmie, poprzez wpływ na ↑ resorpcji Na+ w kanalikach dalszych i cewkach zbiorczych nefronu
· wpływa na resorpcję sodu z potu, śliny i soku żołądkowego
· mineralokortykoid, syntetyzowany w warstwie kłębkowatej nadnerczy
WYSPY TRZUSTKOWE
-komórki A (ok.20%) - glukagon
-komórki B (60-75%) - insulina
-komórki D (<5%) - somatostatyna
-komórki F (slad) - polipeptyd trzustki
HORMON WZROSTU
EFEKTY-
· działanie anaboliczne- białko , dodatni bilans azotowy i fosforanowy
- zwiększenie beztłuszczowej masy ciała
- zmniejszenie ilościowe tkanki tłuszczowej
- zwiększenie ogólnej przemiany
- obniżenie cholesterolu we krwi
- wzrost absorpcji Ca 2+ w jelitach
- wzrost wydalania Na+ i K+ z moczem
· działanie cukrzycorodne
- wyrzut glukozy z wątroby
- efekt przeciwinsulinowy w mięśniach
- działanie ketogenne i wzrost FFA w osoczu
- wzrost wyrzutu insuliny ( wzrost wrażliwości komórek B wysp trzustkowych)
· pobudzenie tworzenia tkanki chrzęstnej- wzrost kości
ROLA HORMONÓW GRUCZOŁU TARCZOWEGO
Wolne T3 (trojjdotyronina) i T4 (tyrozyna) po wniknięciu do wnętrza kom. w całym organizmie stymulują syntezę białek kom. i enzymatycznych.
Wyniki działania hormonów gruczołu tarczowego to:
-zwiększone zapotrzebowania na tlen
-przyspieszenie spalania wewnatrzkom.(wytwarzanie ciepła i wzmożona podstawowa przemiana materii)
-zwiększone wydzielanie hormonu wzrostu
-wzmożona synteza białek
-wzmożona resorpcja węglowodanów w jelitach, w kom. przyspieszenie glikolizy
-wzmożona synteza i rozpad cholesterolu w kom. wątrobowych oraz jego wychwytywanie z krwi
-zwiększona przemiana wodno-mineralna

Gruczoł	Położenie	Nazwa hormonu	Funkcje	Efekt niedoboru lub nadmiaru
Przysadka mózgowa	Mózg	- hormon wzrostu - produkuje hormony wpływające na pracę innych gruczołów	- pobudza wzrost organizmu - wpływa na wzrost mięśni długich	- karłowatość przysadkowa - gigantyzm - akromegalia (wzrost kości w poprzek)
Szyszynka	Mózg	- melatonina	- reguluje cykl dobowy - wpływa na sen i czuwanie
Tarczyca	Okolice szyi, po obu stronach krtani	- tyroksyna	- wpływa na podstawowe procesy przemiany materii i energii	- kretynizm (upośledzenie umysłowe) - choroba Basedowa (wytrzeszcz gałek ocznych) (nadmiar)
Przytarczyca	Okolice szyi, przy tarczycy	- parathormon	- reguluje gospodarkę Ca	- tężyczka (nadpobudliwość)(niedomiar) - wypłukiwanie Ca z kości (nadmiar)
Grasica	Śródpiersie	- rymozyna	- potrzebna do dojrzewania limfocytów	- obniżenie odporności (niedomiar)
Trzustka	Jama brzuszna (po prawej w pętli dwunastnicy)	- insulina - glukagon	- insulina obniża poziom glukozy we krwi - glukagon zwiększa poziom glukozy we krwi	- niedomiar insuliny powoduje cukrzyce (za duże stęż. % cukru we krwi)
Nadnercza	Czapeczka na nerkach	- antropogeny - rdzeń nadnercza -> adrenalina	- odpowiadają za 2-rzędowe cechy płciowe - hormon walki, strachu, niesamowita siła (utrzymuje ciśnienie krwi)	- nadmiar antropogenów: u chłopców przedwczesne dojrzewanie, u dziewcząt cechy męskie
Jądra	Moszna	- testosteron	- rozwój zewnętrznych narządów płciowych, męska sylwetka owłosienie, męskie zachowanie	- niedomiar: zniewieściałość, bezpłodność, wysoki głos
Jajniki	Dół jamy brzusznej	- estrogen - estragiol (komórki pęcherzyków jajowych) - progesterol (przez ciałko żółte)	- wykształcenie narządów płciowych żeńskich - rozpulchnianie śluzówki macicy, kontroluje przebieg ciąży	- niedomiar: sylwetka nie kobieca, zaburzenia popędu, płodności

---