PRAWO RZECZOWE, PRAWO RZYMSKIE


PRAWO RZECZOWE

Res - ( rzecz ) - rzeczami w pojęciu nowoczesnym są samoistne przedmioty zmysłowe, dostępne dla obrotu i z istoty swej dla obrotu przeznaczone.

Res - odgraniczone, dające się opanować i zużytkować twory przyrody, będące przedmiotami uprawnień.

Podział rzeczy:

I)

a) res corporales (quae tangi possunt) - rzeczy materialne - tj. takie, które przy naturalnej obserwacji są jednością daną przez samą naturę czyli dają się dotknąć.

- rzeczy pojedyncze - powstają w sposób naturalny ( kamień, zwierzę ) lub w sposób sztuczny ( obraz ); np.: kawałek metalu, kamień, kawał drzewa, każdy organiczny twór przyrody, jak zwierze lub roślina ze wszystkimi jej częściami składowymi ( kościec, mięso, skóra, owłosienie, pień, łodyga, kwiaty, owoce ).

- rzeczy złożone - rzeczy złożone z kilku rzeczy pojedynczych, które wedle ogólnych zapatrywań uchodzą za jedność, np.: wóz złożony z kilku części. Co do takiej rzeczy obowiązuje reguła prawna, że jest ona jako całość, jednym jedynym przedmiotem prawa, a włączone w nią rzeczy noszą miano istotnych jej części składowych, na których odrębna własność nie istnieje.

- Rzeczy zbiorowe - składają się z kilku rzeczy pojedynczych lub zbiorowych, które jako całość służą temu samemu celowi gospodarczemu, np.: trzoda, sklep, biblioteka.

b) res incorporales (quae tangi non possunt ) - rzeczy niematerialne - rzeczy których dotknąć nie można bezpośrednio - twory abstrakcyjne istniejące z mocy prawa np.: prawa spadkowe, służebności, wierzytelności, itd.

II)

a) res extra commercium (patrimonium - rzeczy wyjęte z obiegu )- rzeczy, które nie mogą być przedmiotem prywatnych uprawnień. Wyłączenie mogło nastąpić na podstawie prawa boskiego lub ludzkiego

  1. res divini iuris (prawa boskie)

b) res humani iuris (prawa ludzkie)

- res publice - rzeczy publiczne - rzeczy, które służą użytkowi publicznemu np.: drogi publiczne, place publiczne, rzeki publiczne, teatry i łaźnie publiczne.

b) res in commercio - rzeczy, które mogą być przedmiotem prywatnych uprawnień ( własności, wierzytelności ), rzecz dopuszczona do obrotu

  1. res mancipi - res nec mancipi (pierwotny podział rzeczy) - do tych rzeczy zaliczali Rzymianie grunty italskie, służebność gruntów wiejskich ( np.: służebność drogowa, wodociągowa), niewolnicy i czworonożne zwierzęta pociągowe oraz juczne ( tzw. familia ). Wszystkie inne rzeczy określane nazwą pecunia, są res nec mancipi, np.: drób. Przeniesienie własności na res mancipi może nastąpić tylko za pomocą mancypacji, podczas gdy na res nec mancipi wystarczy tylko wręczenie ( traditio ).

  2. rzeczy ruchome - mogą zmieniać swoje miejsce bez szkody dla swej istoty np.: zwierzęta, niewolnicy

rzeczy nieruchome - rzeczy, które nie zmieniają swojego miejsca - przede wszystkim grunty tzn. powierzchnia ziemi i ziemia w głębi, minerały, wszystko co jest połączone z gruntami ( budynki i roślinność ). Rzymianie dzielili grunty na:

  1. rzeczy zużywalne - rzeczy, których używanie zgodnie z ich przeznaczeniem polega na niszczeniu ich substancji np.: środki żywności, pieniądze

rzeczy niezużywalne - rzeczy, których zwyczajne użycie nie niszczy ich substancji, np.: ubranie

  1. rzeczy zamienne - takie, które są zazwyczaj przedmiotem obrotu gospodarczego tylko jako ilości a nie jako jednostki, np.: wino, zboże, jaja, jabłka, cygara, rzeczy przy których nie chodzi o rzeczy indywidualnie oznaczone lecz o gatunek

rzeczy niezamienne - rzeczy, które w obrocie traktuje się wedle cech indywidualnych, np.: obraz Titusa, koń wyścigowy Janka, niewolnik Stihusa

  1. rzeczy podzielne - można je podzielić na więcej części tego samego rodzaju bez uszczerbku wartości, np.: grunt, oliwa, wino. Nie są podzielne natomiast zwierzęta.

rzeczy niepodzielne - nie można ich podzielić na więcej części tego samego rodzaju bez uszczerbku ich wartości

  1. przynależności - są to rzeczy nie samodzielne pod względem gospodarczym, ale samodzielne pod względem prawnym, np.: klucz do szafy

  2. universitas rerum distantum - rzecz zbiorowa składająca się z wielu rzeczy pojedynczych (np. trzoda, biblioteka). Była traktowana jako jedna całość, wszelkie prawa z nią związane dotyczyły owej całości.

universitas rerum coherentium - rzecz złożona, na którą składa się kilka pojedynczych elementów, połączonych ze sobą w sposób trwały, tak że tworzą jedną rzecz (np. wóz),

  1. pożytki - fructa - owoce - płody stanowiące zwyczajny dochód gospodarczy pewnej rzeczy, jaki wydaje ona bez zmiany lub zniszczenia swojej istoty. By stosunek prawny dotyczył owoców, musiało nastąpić odłączenie ich od rzeczy macierzystej. Mogło być dwojakiego rodzaju:

Ponadto należy odróżnić:

POSIADANIE

Posiadanie ( possessio ) - władztwo faktyczne osoby nad rzeczą z zamiarem zatrzymania jej dla siebie. Nie jest to więc prawo, lecz stan faktyczny chroniony w interesie porządku i ładu prawnego. Dwa istotne elementy w pojęciu posiadania:

  1. corpus - fizyczny stosunek osoby do rzeczy - zetkniecie się fizyczne z rzeczą, daje możliwość wyłącznego używania i korzystania z rzeczy

  2. animus - wola władania rzeczą tak jak właściciel - wola zatrzymania rzeczy jako swojej

Nabycie posiadania:

Do nabycia posiadania potrzeba było tzw. corpus - faktyczne władztwo nad rzeczą oraz animus possidenti - wola przywłaszczenia sobie tej rzeczy, a wiec:

  1. uzyskania faktycznego władztwa nad rzeczą przez jej zagarnięcie ( apprehenesio )

  2. woli zatrzymania rzeczy dla siebie ( animus rem sibi habendi )

Każdy inny człowiek, który ma faktyczne władztwo nad rzeczą ( possessio ) a nie ma woli przywłaszczenia jej sobie nazywa się detentorem, np.: ten kto wypożyczył książkę, podnajemca dzierżawca, depozytariusz.

Rodzaje posiadania:

W prawie klasycznym odróżniano posiadanie:

  1. possessio civili - władztwo faktyczne sprawowane corpore, z zamiarem zatrzymania rzeczy wyłącznie dla siebie i w oparciu o podstawę uznaną przez prawo cywilne, jest to tzw. possessio ad usucapionem

  2. possessio naturalis - dzierżenie - detentio - wykonywania władztwa faktycznego nad rzeczą dla innej osoby ( alieno nomine ), bez zamiaru zatrzymania jej dla siebie. Dzierżyciele ( detentorzy ) nie korzystali z obrony posiadania. Do takich dzierżycieli należeli: depozytariusz, komodatariusz, zleceniobiorca, negotiorum gestor, najmobiorca

  3. possessio ad interdicta - posiadanie chronione środkami posesoryjnymi, czyli interdyktami. Ochrony takiej doznaje:

  1. właściciel władający rzeczą

  2. posiadacz w dobrej wierze - uważający się mylnie za właściciela

  3. posiadacz w złej wierze - np.: złodziej

  4. dzierżyciele - ale tylko ci, którym pretor udzielił ochrony posiadania, a są to:

Podział ze względu na okoliczności na podstawie których nastąpiło posiadanie

  1. possessio iusta - posiadanie odpowiadające pewnemu prawu do posiadania, np.: posiadanie właściciela z tytułu prawa własności, zastawnika - z tytułu prawa zastawu.

  2. possessio iniusta - każde posiadanie nie odpowiadające prawu do posiadania, gdzie stan faktyczny nie pozostaje w zgodzie ze stanem prawnym, np.: posiadanie przez złodzieja.

  3. possessio bonae fidei - posiadacz jest przekonany o prawności swojego posiadania, np.: ktoś kupił nieświadomie rzecz od złodzieja

  4. possessio malae fidei - posiadacz nie ma przekonania o prawności swojego posiadania, np.: złodziej

  5. possessio vitiosa - ( posiadanie wadliwe ) - jest to posiadanie, które zostało nabyte przez:

clam - wdarcie się w posiadanie jakiejś rzeczy bez woli i wiedzy posiadacza

vi - owładnięcie posiadaniem rzeczy w sposób gwałtowny, po odparciu oporu stawianego przez dotychczasowego posiadacza

precario - zatrzymanie posiadania otrzymanego na prośbę od dotychczasowego posiadacza, aż do odwołania

6) possessio non vitiosa - posiadanie niewadliwe

Zmiana posiadania:

Tylko zmiana causa possessionis może spowodować zmianę animus czyli z detentora zrobić posiadacza lub odwrotnie. Zachodzi to przy:

  1. traditio brevi manu - dotychczasowy detentor staje się posiadaczem rzeczy, czy to w drodze darowizny, czy kupna od dotychczasowego posiadacza, np.: najmobiorca kupuje rzecz od wynajmujacego

  2. constitutum possessorium - zachodzi gdy dotychczasowy posiadacz wyzbywa się posiadania, aby odtąd dzierżyć rzecz w imieniu nowonabywcy, np.: właściciel sprzedawszy dom mieszka w nim nadal jako najemca. Tutaj dotychczasowy posiadacz wobec utraty animus, traci posiadanie zachowując tylko faktyczne władztwo jako detentor.

Utrata posiadania:

Posiadanie traci się poprzez utratę jednego z warunków posiadania, a więc:

  1. corpore - posiadacz traci władztwo nad rzeczą w brew swojej woli, np.: w skutek kradzieży. Nie traci się jednak posiadania przez samo czasowe osłabienie tej intensywności panowania nad rzeczą, jaka była potrzebna do nabycia posiadania, np.: pozostawienie czasowe przez wieśniaka wozu na polu, banknot wsunięty do książki przez posiadacza większej biblioteki.

  2. animo - posiadacz postanowi rzeczy więcej nie posiadać, wiąże się z tym porzucenie corpus possessionis - tj. wyzbycie się władztwa nad rzeczą, np.: wyrzucenie rzeczy do morza, strącenie niewolnika ze skały Tarpejskiej.

Inaczej to ujmując utrata posiadania następowała z chwilą:

  1. gdy rzecz wysunęła się trwale spod władania fizycznego np.: kradzież

  2. gdy posiadacz powziął i objawił wolę, iż nie będzie nadal posiadał rzeczy

  3. w razie śmierci posiadacza

  4. gdy rzecz wyszła z obiegu lub została zniszczona

Ochrona posiadania:

Każdy posiadacz podlega ochronie posesoryjnej, znaczy to, że nie wolno nikomu ani naruszać, ani odbierać samowolnie takiego posiadania. Przeciwko naruszającym posiadanie przysługują posiadaczowi tzw. interdykty posesoryjne. Interdykty dzielą się na:

  1. interdicta retinendae possessionis - ten kto wykonywał akty posiadania na pewnej rzeczy ( np.: uprawiał grunt), albo kto przeszkadzał drugiemu w wykonywaniu podobnych aktów, uważał się za posiadacza

  1. interdictum uti possidetis - interdykt ten chronił tego posiadacza nieruchomości, który w chwili wydania interdyktu wykonywał faktyczne władztwo, o ile nie nabył go w sposób wadliwy tj. siłą - vi, lub potajemnie - clam. Interdykt ten może mieć również funkcje rekuperatoryjne.

  2. Interdictum urubi - interdykt ten służy do ochrony posiadania rzeczy ruchomych. Za posiadacza uważa się tego, kto podczas ostatniego roku, licząc wstecz od wydania interdyktu dłużej posiadał od swego przeciwnika chyba, że nabył posiadanie w sposób wadliwy.

  1. interdictum recuperandae possessioni - odnośnie do nieruchomości

  1. interdictum unde vi - posiadanie odzyskiwał ( w ciągu roku ) ten, kto został go pozbawiony w sposób gwałtowny, chyba że nabył go w sposób wadliwy

  2. interdictum de vi armada - interdykt ten był skierowany przeciwko temu, kto dokonał wyzucia z posiadania z bronią w ręku.

  3. interdictum de precario - interdykt ten odnosi się do przypadku gdy posiadacz rzeczy ruchomej lub nieruchomej oddał ją drugiej osobie precario - na jej prośbę aż do odwołania. Interdykt ten stosuje się wówczas gdy posiadacz prekaryjny mimo odwołania nie zwraca posiadania uzyskanego prekaryjnie.

  1. interdictum adipiscendae possessionis

  1. interdictum Salvianum - za pomocą, którego mógł żądać oddający w dzierżawę oddania mu w posiadanie inwentarza zastawionego przez dzierżawcę

  2. interdictum quorum bonorum - dziedzic mógł domagać się oddania mu posiadania spadku

WŁASNOŚĆ

Podział własności:

1) Własność cywilna ( prywatna ) lub inaczej własność kwirytalna - rzeczowe i autonomiczne prawo jednostki do władania rzeczą materialną, w treści swej nie ograniczone, o ile nie narusza to obowiązującego porządku prawnego. Przysługiwała tylko obywatelom rzymskim. Dotyczyła zarówno res mancipi nabywane drogą mancypacji, res nec mancipi oraz in iure cesio. Z przedmiotów własności kwirytalnej wyłączono grunty prowincjonalne. Przy przeniesieniu własności res mancipi należało dokonać aktu mancipatio lub in iure cesio a własność res nec mancipi można było przenieść za pomocą traditio.

2) Własność pretorska ( własność bonitarna ) - powstała ona na skutek nieformalnego wydania res mancipi nabywcy, np.: przekazanie niewolnika przez tradycje. Jest to również ochrona rzeczy znajdujących się w majątku nabywcy ( in bonis ).

3) Duplex dominium - kto inny był właścicielem kwirytalnym a kto inny bonitarnym.

4) Własność Peregrynów - ponieważ Peregryni w świetle rzymskiego ius civile nie mogli być właścicielami rzeczy to mieli zgodnie z zasadą personalności prawa tzw. własności Peregrynów.

Przedmiotem prawa własności mógł być każdy, kto miał commercium, przedmiotem zaś własności były rzeczy znajdujące się w obiegu.

Ograniczenia w wykonywaniu prawa własności ze względu na prawa osób trzecich:

  1. na podstawie umowy - w razie przyzwolenia na wykonywanie innego prawa rzeczowego

  2. przez przepis ustawowy - ze względu na interes publiczny, celem umożliwienia współżycia sąsiadów oraz z powodu istnienia zakazu alienacji

Nabycie własności:

Prawo przedjustyniańskie:

  1. acquisitiones civiles - sposoby nabycia prawa cywilnego

a) Mancipatio - przeniesienie prawnego władztwa, czyli prawa własności res mancipi. Był to akt uroczystego kupna, którego mogli dokonywać tylko obywatele rzymscy - za czasów ustawy XII tablic. Odbywał się on w obecności 5 świadków ( tylko dorosłych obywateli rzymskich ) i osoby libripensa, który trzymał wagę, chwytał kupowaną rzecz i wypowiadał słowa, w których stwierdzał, że rzecz ( np.: niewolnik ) jest jego według prawa Kwirytów, ponieważ została kupiona za pomocą spiżu i wagi, następnie kładł na wagę odpowiednią ilość spiżu, który dawał sprzedawcy tytułem zapłaty. W kodyfikacji justyniańskiej słowo mancipatio zastąpiono słowem traditio.

b) In iure cessio - akt oparty na confessio in iure, czyli na uznaniu przez pozwanego roszczeń powoda w trakcie postępowania in iure. W takim przypadku urzędnik mający jurysdykcję już w pierwszej fazie procesu dokonywał addictio, czyli przysądzał przedmiot sporu powodowi. Za pomocą tego aktu można było przenieść władztwo tak nad res mancipi, jak i res nec mancipi. In iure cessio wykorzystywano do przenoszenia władztwa nad osobami - przy dokonywaniu adoptio i emancipatio.

c)usucapio ( zasiedzenie)

  1. acquisitiones naturales - nabycie własności iuris gentium.

  1. okupatio ( okupacja )

  2. traditio ( tradycja).

Prawo Justyniańskie:

I) pochodne sposoby nabycia własności - nabycie własności następuje za wolą i udziałem właściciela poprzedniego na podstawie aktu prawnego miedzy żyjącymi lub na wypadek śmierci. Sposobami takimi są:

1) tradycja - może służyć do: przeniesienia detencji, przeniesienia posiadania, przeniesienia własności. Jako sposób przeniesienia własności jest przeniesieniem posiadania połączonym ze zgodną wola przeniesienia własności ( polegała na nieformalnym wręczeniu rzeczy z ręki do ręki ). Warunki do ważności tradycji:

  1. przeniesienie posiadania rzeczy ( rzeczywiste wręczenie rzeczy) - może być poprzez:

b) Przeniesieniu posiadania musi towarzyszyć wola tradenta przeniesienia własności

c) Iusta causa traditionis - ważny akt prawny (kupno, darowizna, zapłata długu), który daje wyraz gospodarczej intencji stron i usprawiedliwia animus transferendi dominii, tj. wolę przeniesienia własności ze strony zbywcy, a wolę nabycia własności ze strony nabywcy.

2) legat windykacyjny - jest derywatywnym sposobem nabycia własności. Testator w rozporządzeniu ostatniej woli przenosi na kogoś bezpośrednio rzecz swoją na własność, z chwilą objęcia spadku przez dziedzica, legatariusz staje się właścicielem rzeczy ipso iure, bez konieczności objęcia jej w posiadanie .

3) mancipatio

4) in iure cesio

5) przez zarządzenie władzy

a) adsignatio - przeniesienie przez władze państwową własności gruntów zdobytych na wojnie na osoby prywatne

  1. Venditio sub hasta - nabycie własności na zdobyczy wojennej należącej do państwa w drodze licytacji

  2. adiudicatio ( przysądzenie ) - jest nabyciem własności na podstawie konstytutywnego wyroku. Wprowadza ono bezpośrednią zmianę prawa własności bez przeniesienia posiadania, czyni ono dotychczasowego współwłaściciela wyłącznym właścicielem części rzeczy względnie całej rzeczy. Zachodziło przy tzw. powództwach działowych, gdy chodziło o:

II) pierwotne sposoby nabycia własności - nabywa się własność rzeczy niczyjej niezależnie od prawa własności przeciwnika.

Sposobami takimi są:

1) usucapio - ( zasiedzenie ) - nabycie własności przez ciągłość posiadania. Juryści rzymscy sformułowali fundamentalna zasadę przy zasiedzeniu a mianowicie, że „Nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw niż sam posiada” ( Nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse haberet ). Znajdowało zastosowanie w przypadku nabycia rem mancipi od właściciela kwirytalnego w sposób nieformalny ( np.: przez tradycje) oraz w przypadku nabycia jakiejkolwiek rzeczy, choćby w sposób formalny, od osoby nie będącej właścicielem. Do nabycia własności wymagane było:

Po upływie czasu zasiedzenia stawał się zasiadujący kwirytalnym właścicielem. Usucapio była dostępna tylko dla obywateli rzymskich. spod usucapio wyjęte były: rzeczy skradzione, nabyte przemocą, wyłączone z obiegu oraz grunty prowincjonalne. Konstytucje cesarskie wprowadziły dla gruntów prowincjonalnych instytucję longi temporis praescriptio. - pozwany będąc w posiadaniu gruntu przez dłuższy czas bronił się przeciw skardze przeciwnika. Różniła się ona od usucapio tym, ze nie dawała własności kwirytalnej, lecz własność ex iure gentium, chronioną przez edykty. Za Justyniana longi temporis praescriptio stała się formą zasiedzenia własności na nieruchomościach, a usucapio - na ruchomościach. Dla zasiedzenia nieruchomości pozostały dwa terminy: 10 lat - inter praesentes ; 20 lat - inter absentes. Dla ruchomości okres zasiedzenia przedłużono z 1 roku na 3 lata. Spod zasiedzenia wyjęte są res extra commercium.

Zasiedzenie za Justyniana:

By nastąpiło nabycie własności przez zasiedzenie musi zachodzić:

  1. res habilis - rzecz nadająca się do zasiedzenia musi być w obrocie - nie podlegały więc zasiedzeniu:

  1. rzeczy wyjęte z obiegu

  2. rzeczy skradzione

  3. rzeczy zabrane gwałtem

  4. rzeczy należące do skarbu państwa

  1. titulus - ogół przyczyn umożliwiających nabycie własności ( np.: kupno, darowizna ) - musi być słuszny i prawdziwy. Jako słuszne, tytuły wymagają: zapłaty, kupna, posagu, dziedziczenia, zapisu, porzucenia rzeczy przez właściciela

  2. bona fides - dobra wiara, która polegała na przekonaniu, że posiadanie rzeczy jest zgodne z prawem

  3. possessio - posiadanie prowadzące do zasiedzenia musi być nie przerwane

  4. tempus - czas wymagany do zasiedzenia zwyczajnego w prawie justyniańskim wynosił :

  1. dla ruchomości - 3 lata

  2. nieruchomości - 10 lat (inter praesentes ), 20 lat ( inter absentes )

Wyróżnia się w prawie Just. ponadto zasiedzenie:

a) zwyczajne

b) nadzwyczajne - możliwe jest zasiedzenie przez 30 lub 40 letnie posiadanie nawet gdy brak posiadaczowi tytułu własności lub nie może udowodnić jego istnienia - jednak pod warunkiem że posiadał bona fide. Dzieli się ono na:

Zasiedzenie zwyczajne jak i nadzwyczajne ulega wstrzymaniu wskutek wniesienia skargi windykacyjnej przez właściciela.

2) Specyfikacja - przerobienie rzeczy ruchomej na nową rzecz (np.: gron winnych na wino, sukna na ubranie, drzewa surowego na meble). Jeśli dokonał jej właściciel materiału rzecz nowa należy niewątpliwie do niego. Jeśli natomiast przerobiono cudzą rzecz to kto nabywa prawo własności nowej rzeczy. Prawo justyniańskie przyznaje specyfikantowi nową rzecz tylko jeśli nie wiedział, że przerabia obcą rzecz oraz jeśli pierwotna postać rzeczy nie mogła być przywrócona. Te ograniczenia odpadają jeśli część materiału należała do przetwórcy, w tym przypadku stawał się on zawsze właścicielem nowe rzeczy.

3) Nabycie owoców - owoce stają się przedmiotem odrębnej własności dopiero z chwilą separacji. Własność na nich przypada z reguły właścicielowi rzeczy macierzystej. Są jednak przypadki, gdzie gospodarcze stosunki każą przyznać własność owoców przyznać innej osobie niż właścicielowi, a mianowicie:

a) pro cultura et cura - jako wynagrodzenie za uprawę rzeczy macierzystej i opiekę nad nią

b) na podstawie swych uprawnień jako quasi - właściciel.

Jeżeli rzecz owocodajna jest obciążona użytkowaniem, nabywa owoce użytkownik również niezależnie od praw właściciela, a więc w sposób pierwotny ale dopiero z chwilą objęcia owoców w posiadanie. W sposób pierwotny nabywa owoce właściciel, bonae fidei possessor, emfiteuta i użytkodawca.

4) połączenie i zmieszanie - zmiana własności następuje poprzez połączenie dwóch rzeczy. Połączenie to może być akcesja lub koordynacją.

Akcesja - polega na tym, że rzecz uboczna, dotychczas samodzielna zostaje połączona z rzeczą główna - staje się jej istotna częścią składową. Na skutek połączenia traci ona swoją samodzielność i odtąd istnieje tylko jedna rzecz. W skutek połączenia wygasa własność na rzeczy ubocznej a powiększa się na głównej.

1) połączenie nieruchomości z ruchomością:

a) Implantatio i satio - rośliny, o ile zapuściły korzenie, ziarno o ile zostało zasiane, stają się akcesja gruntu na, którym rosną a przez to własnością właściciela gruntu

b) Inaedificatio - dom zbudowany z cudzego materiału, staje się jako całość akcesja gruntu, na którym został zbudowany. Właściciel domu nie obejmuje własnością części składowych domu, zostają one nadal własnością ich pierwotnego właściciela, który może je windykować dopiero po rozłączeniu, np.: zburzeniu domu.

2) połączenie nieruchomości z nieruchomością:

c) Alluvio - przymulisko, którym rzeka publiczna zwiększyła grunt, staje się akcesja gruntu. Własność na gruncie obejmuje przymulisko.

d) Avulsio - oderwisko - oderwany przez rzekę publiczną kawał gruntu i przeniesiony do gruntu niżej położonego staje się, z chwilą przyrośnięcia akcesja tego gruntu

e) Alveus derelictus - gdy rzeka publiczna zmieniła swoje koryto, przypada zwolnione koryto rzeczne jako akcesja właścicielom gruntów nadbrzeżnych po obu stronach rzeki po połowie dla każdego.

f) Insula in flumine nata - gdy powstanie wyspa na rzece publicznej przez podniesienie się dna rzecznego, obowiązują te same zasady co przy alveus derelictus.

3) połączenie ruchomości z ruchomością:

a) ferruminatio - przyłączenie przez spawanie czegoś do czegoś tak, że całość wygląda jak twór jednolity, np.: spawanie brązowego ramienia do brązowej statui, tak że całość wygląda jednolicie - ramię stanowi część składową statui i rozciąga się na nie własność tej statui. Jeśli nastąpiło przylutowanie np.: ołowiem, a części składowe dają się rozróżnić, własność rozciąga się też na akcesję, która nastąpiła na skutek zlutowania. Po rozłączeniu ożywa własność pierwotna.

b) Textura - ( tkanina, haft ); scriptura ( pismo ), pictura ( malowidło ) - stają się własnością właściciela sukna, papieru, względnie pergaminu. Justynian przyznał malarzowi własność na tablicy lub płótnie.

Koordynacja ( zmieszanie ) - połączenie kilku rzeczy w jedna nową, np.: zlewanie wina z winem, stopienie srebra ze srebrem, tak że jedna rzecz nie staje się częścią składowa drugiej, lecz obie rzeczy poprzednie istnieją nadal w nowej tego samego rodzaju. W tym przypadku pozostaje każdy właścicielem swoich rzeczy i może domagać się ich wydania na podstawie rei vindicatio. Jeśli natomiast z danej mieszaniny części składowe nie dały się wydzielić to powstaje współwłasność

5) Okupacja - ( zawłaszczenie ) - polega na objęcie w posiadanie rzeczy niczyjej z zamiarem jej przywłaszczenia dla siebie. Za rzeczy niczyje uważa się te, które dotąd nie należały do nikogo. Są nimi:

  1. rzeczy, które mogą być zawładnięte na ladzie, w powietrzu i morzu. A zatem: dzikie zwierzęta, ryby, ptaki oraz zwierzęta oswojone o ile utraciły zwyczaj powrotu - własność nabywa się poprzez pochwycenie

b) res hostiles - mienie należące do nieprzyjaciela, od chwili wybuchu wojny będące na terytorium rzymskim. Nie przyjacielem był każdy, kto nie pozostawał w przyjaznych stosunkach z Rzymem.

  1. res derelictae - rzeczy porzucone przez dotychczasowego właściciela. Własność gaśnie na nich już z chwilą porzucenia nie zaś z chwilą ich objęcia przez zawłaszczającego. Do res derelictae nie należą rzeczy zagubione czy porzucone w czasie burzy morskiej. Za rzecz niczyją uważa się także skarb ( thesaurus ) - przedmiot wartościowy od tak dawna ukryty, że jego dotychczasowy właściciel nie da się już odnaleźć. Konstytucja Hadriana przyznała znalazcy połowę skarbu, a właścicielowi gruntu - drugą połowę

  2. rzeczy wyrzucone na brzeg morski - muszle, szlachetne kamienie itp. - stawały się własnością tego, kto pierwszy objął je w posiadanie.

  1. nabycie skarbu - skarbem są rzeczy wartościowe, których właściciela nie można odnaleźć na skutek długotrwałego pozostawienia rzeczy w ukryciu. Znalezienie skarbu powodowało nabycie własności.

Ochrona własności :

  1. Skarga windykacyjna - Rei vindicatio - skarga nieposiadającego właściciela przeciw posiadającemu nie - właścicielowi o wydanie rzeczy. Może być skierowana na wydanie rzeczy pojedynczej albo zbiorowej, np.: trzody. Powodem jest nie-posiadający właściciel, na nim ciąży obowiązek udowodnienia swojej własności. Prawo justyniańskie dopuszcza skargę windykacyjną także przeciwko osobie nie będącej posiadaczem, w szczególności przeciw tzw. ficto possessori tj. takiemu, który fałszywie podawał się za posiadacza, jak i przeciw osobie, która przed wniesieniem skargi porzuciła podstępnie posiadanie ( zniszczyła lub pozbyła się rzeczy ). Celem skargi windykacyjnej jest uznanie własności powoda i wydanie rzeczy ze wszystkimi pożytkami i korzyściami lub też wynagrodzenie szkody powstałej poprzez zniszczenie rzeczy lub jej uszkodzenie. Skargę taką można było wnosić za pomocą trzech sposobów postępowania sądowego, a mianowicie

  1. postępowanie legislacyjne - strony procesowe występują zarówno w charakterze pozwanego jak i powoda

  2. per sponsionem - pozwany przyrzeka zapłacić w drodze sponsio powodowi oznaczoną sumę pieniężną, w razie gdy powód zdoła udowodnić swoje prawo własności -25 sestersów

  3. per formulam petitoriam vel arbitrariam - sędzia wzywał pozwanego, aby ten dobrowolnie rzecz zwrócił, dopiero gdy pozwany nie usłuchał następowało zasądzenie

  1. Actio negatoria - jest skarga przysługującą posiadającemu właścicielowi w przypadku gdy przeciwnik narusza jego posiadanie rzeczy ( przez przechodzenie przez jego grunt, używanie jego gruntu ) na tej podstawie, że rości sobie na tej rzeczy jakieś prawo, np.: prawo służebności gruntowej lub osobistej.

Celem tego powództwa było:

  1. uznanie, że własność jest wolna od wszelkich ograniczeń oraz usuniecie naruszenia własności

  2. wynagrodzenie strat i szkód powstałych z powodu częściowego naruszenia własności

  3. zabezpieczenie na przyszłość przed podobnym naruszeniem

Ciężar dowodu winny przeprowadzić obie strony procesowe:

  1. powód musiał udowodnić swoje prawo własności do rzeczy i jego naruszenie

  2. pozwany winien był udowodnić swe ewentualne prawo do rzeczy ( np.: z tytułu służebności )

  1. Actio Publiciana - ( actio ficticia ) - skarga przysługująca posiadaczowi rzeczy, któremu brak do nabycia własności kwirytalnej tylko upływu czasu. Udzielając actio Publiciana przyjmowano fikcję, że czas ten już upłynął. Pozwanym podobnie jak w rei vindicatio jest posiadacz rzeczy. W prawie klasycznym powództwo to miało zastosowanie w dwóch przypadkach:

  1. gdy zachodziły braki wymogów formalnych przy nabyciu rzeczy np.: nabycie res mancipi w drodze tradycji

  2. gdy zachodziły braki wymogów materialnych przy nabyciu rzeczy np.: nabycie rzeczy od nie właściciela

Obrona pozwanego może być dwojaka:

  1. może on powołać się na to, że sam jest właścicielem ( exceptio dominii ) - powód przegra wówczas sprawę chyba, że wykaże, iż właśnie od pozwanego rzecz nabył

  2. może się on powołać się na to, że sam znajduje się in causa usucapionis - nabył tę rzecz w warunkach prowadzących do zasiedzenia.

Jeśli powód i pozwany kupili rzecz od tej samej osoby, wówczas pozwany utrzyma się tylko wtedy w jej posiadaniu jeśli nabył rzecz wcześniej od niż powód - w przeciwnym razie będzie musiał zwrócić rzecz powodowi.

  1. Inne środki prawne służące do ochrony interesów właściciela w stosunkach sąsiedzkich

a) Actio finium regundorum - rozstrzyganie sporów dotyczących podziału miedzy pomiędzy właścicieli pól przylegających do niej ( miedza- pas ziemi szerokości 5 stóp ). Jeśli miedza przekraczała 5 stóp zastosowanie miała rei vindicatio.

b) Actio aquae pluviae arcende - skarga właściciela ziemi, któremu mogą przynieść szkody urządzania na ziemi sąsiedniej, np.: urządzenia zmieniające naturalny odpływ wody deszczowej. Skarga zmierzała do usunięcia tych urządzeń.

c) Operis novi mantiatio - prywatny protest właściciela gruntu zakazujący bezprawne wznoszenie budowli na gruncie sąsiada

d) Cautio domni infecti - zabezpieczenie albo wynagrodzenie przyszłej szkody, która zagraża pewnej nieruchomości poprzez zawalenie się budynku lub innego opus, stojącego na gruncie sąsiednim.

SŁUŻEBNOŚCI

Służebność - ( Servitus ) - prawo korzystania z cudzej rzeczy w pewnym określonym kierunku

Zasady dotyczące służebności:

  1. Servitus in faciendo consistere nequiti - służebność nie może polegać na pozytywnym działaniu, lecz na znoszeniu, zaniechaniu czegoś ze strony osoby obciążonej służebnością.

  2. Servitus servituti esse non potest - przedmiotem służebności są tylko rzeczy zmysłowe nie zaś prawa.

  3. Nemi res sua servit - nie można mieć służebności na własnej rzeczy.

  4. Servitutibus civiliter utendum est - służebność musi być wykonywana zgodnie z przepisami prawa cywilnego.

  5. Służebność była niepozbywalna - nie mogła być przeniesiona z osoby na grunt

Podział służebności:

  1. Służebności gruntowe - zasilają przymiotami jednego gruntu inny grunt potrzebujący przym.

  1. służebności wiejskie - ustanowione ze względu na uprawę roli

  1. servitus itineri - służebność przychodu ( przechodzenie lub przejeżdżanie przez cudzy grunt )

  2. servitus viae - korzystanie z urządzonej drogi lub ulicy

  3. servitus actus - pędzenie bydła przez cudzy grunt

  4. servitus aquae haustus - czerpanie wody na cudzym gruncie

  5. servitus aquaeductus - przeprowadzenie rur wodociągowych przez cudzy grunt

  6. ius pascendi - prawo wypasania bydła

2) służebności miejskie - ustanowione ze względów budowlanych

  1. prawo wpuszczania belki do otworu w sąsiednim budynku

  2. prawo oparcia budowli o mur przyległy

  3. prawo wznoszenia budowli w kolumnie powietrznej sąsiada

  4. prawo widoku - zakaz wznoszenia budowli ponad oznaczona wysokość

  5. prawo światła - zakaz ograniczania dopływu światła

  6. prawo ścieku - odprowadzenia wody deszczowej ze swego gruntu na sąsiedni

  7. prawo przepływu - przepływ nadmiernego dymy przez grunt sąsiada

  1. Służebności osobiste - maja charakter alimentacyjny - korzystanie z nich jest uprawnieniem pewnej osoby

  1. Ususfructus - prawo używania i pobierania wszelkich pożytków z cudzej rzeczy niezużywalnej bez naruszenia jej substancji.

Użytkownik jest dzierżycielem rzeczy i owoce nabywa przez perceptio. Pozbycie ususfructus było nie dopuszczalne.

Do obowiązków użytkownika należało:

  1. staranie się o trwałe utrzymanie istoty rzeczy służebnej

  2. ponoszenie wszelkich ciężarów publicznych związanych z rzeczą

  3. udzielanie właścicielowi zabezpieczenia

  1. Usus - prawo używania rzeczy cudzej przez uprawnionego na własna potrzebę bez pobierania pożytków.

  2. Habitio - służebność mieszkania - miała charakter alimentacyjny i powstała w drodze zapisu. Polegała na uprawnieniu do mieszkania w cudzym domu. W praktyce stosowana była przez Peregrynów. Habitio można było odstąpić osobie trzeciej tylko odpłatnie w zakresie samego jej wykonywania - nie zaś jako prawo.

  3. Opere servorum et animalium - służebność polegająca na używaniu pracy cudzych niewolników lub wyzyskiwaniu sił cudzych zwierząt. Miała charakter alimentacyjny.

Powstanie służebności:

Mogła powstać na podstawie czynności prawnej mającej na celu jej ustanowienie.

  1. ustanowione wedle prawa cywilnego - dla ob. Rzymskich i Latynów

  1. legatum per vindicationem

  2. in iure cessio

  3. mancipatio

  4. deductio vel impositio - właściciel rzeczy, który pozbył się jej mancypacyjnie zastrzega sobie na niej użytkowanie

  5. adiudicatio - przysadzenie

  6. vi legis - z mocy przepisu prawa - np.: ojciec miał ustanowione użytkowanie na majątku dzieci.

  7. usucapio - zasiedzenie

  1. wedle ius gentium - wśród Peregrynów i ogólnie na prowincjach

  1. pactionibus et stipulationibus - w drodze umów. Do nieformalnej i nie zaskarżalnej umowy dodawano obowiązek zapłaty kary umownej przez właściciela gruntu, gdyby przeszkadzał w wykonaniu służebności przez uprawnionego

  2. quasi traditione seu patientia - jedna strona przedsiębrała działanie objęte służebnością a druga temu się sprzeciwiała

  1. wedle prawa justyniańskiego - usunęło mancypację oraz in iure cesio

  1. przez nieformalną umowę

  2. faktyczne wykonywanie służebności

  3. przez zasiedzenie

Zgaśnięcie służebności następowało:

  1. zniszczenie przedmiotu służebnego, rzeczy służebnej, wyjście jej z obiegu

  2. zniszczenie podmiotu uprawnionego - służebności osobiste gasły z chwilą śmierci lub capitis deminutio uprawnionego.

  3. Confusio sue consolidatio - zejście się służebności i prawa własności w jednej osobie, np.: nabycie na własność rzeczy służebnej

  4. Zrzeczenie się uprawnionego - w formie in iure cesio i mancipatio (przed Justynianem ) lub nieformalnej umowy miedzy uprawnionym a właścicielem ( Justynian )

  5. Przez niewykonywanie - służebności przez uprawnionego:

  1. służebności osobiste: użytkowanie, używanie lub służebności wiejskie gasły przez nieprzerwane ich wykonywanie

  2. służebności miejskie wymagały do wygaśnięcia : usucapio libertatis czyli trwałego istnienia pewnego stanu rzeczy, który uniemożliwiała wykonywanie służebności.

Ochrona służebności:

Do ochrony służebności służy actio confesoria. Jest to powództwo petytoryjne - skuteczne przede wszystkim przeciw właścicielowi rzeczy obciążonej służebnością, ale także przeciw osobie, która kwestionowała prawo powoda lub przeszkadzała w wykonywaniu służebności.

Żądanie powództwa skierowane było na:

  1. uznanie prawa służebności

  2. zaniechanie dalszych czynności sprzeciwiających się wykonywaniu służebności

  3. wynagrodzenie wszelkiej szkody

  4. zabezpieczenie przez złożenie Cautio de non amplius turbando

Do ochrony posiadania służebności (quasi - possessio) służyły w prawie rzymskim bądź interdykty zwyczajne, bądź odrębne, ustanowione w tym celu przez pretora.

EMFITEUZA:

Dziedziczne i pozbywalne prawo trwałego (wieczystego) użytkowania cudzego gruntu za zapłatą daniny - dzierżawa wieczysta.

Emfiteuta mógł przeprowadzać zmiany w zakresie uprawy gruntu, meliorację oraz nabywał owoce jak właściciel czyli przez separatio.

Do obowiązków emfiteuty należało:

  1. uiszczanie rocznego czynszu dzierżawnego

  2. ponoszenie ciężarów publicznych obciążających grunt

  3. utrzymanie majątku w dobrym stanie i ochranianie go

  4. zawiadomienie właściciela w razie zamiaru pozbycia się gruntu - właściciel miał prawo pierwokupu lub otrzymania 2% ceny sprzedaży

Powstanie emfiteuzy następowało na podstawie umowy z właścicielem i przez rozporządzenie ostatniej woli. Wygaśnięcie emfiteuzy nastąpić mogło w wyjątkowych okolicznościach np.: pozbawienie emfiteuty dzierżawy wieczystej z powodu zaniedbywania jego obowiązków.

SUPERFICIES:

Dziedziczne i pozbywalne prawo osoby, zwanej superficjariuszem, do używania budowli wystawionej przez nią na cudzym gruncie za roczną opłatą.

Superficjariusz był:

  1. zobowiązany do płacenia czynszu

  2. chroniony za pomocą interdictum superficiebus

  3. narażony na stratę superficies w razie nie płacenia czynszu - umowa mogła zostać rozwiązana przez właściciela gruntu

W prawie justyniańskim przysługiwało superficjariuszowi rzeczowe powództwo i skutkiem tego superficies stała się prawem rzeczowym.

ZASTAW

Stanowi udzielone wierzycielowi, w razie nie zwrócenia mu w terminie wierzytelności, prawo pozbycia zastawionej rzeczy i zaspokojenia swej wierzytelności z kwoty otrzymanej ze sprzedaży przedmiotu zastawionego

W Rzymie wykształciły się trzy postacie realnego zabezpieczenia kredytu:

  1. Fiducia - dłużnik przenosił na wierzyciel własność rzeczy przez mancipatio lub in iure cesio. Fiducia dawała wierzycielowi optymalne zabezpieczenie prawne, gospodarcze, skoro wartość rzeczy oddanej na zabezpieczenie przewyższała zazwyczaj wysokość długu.

  2. Pignus - zastaw ręczny przy, którym następowało wydanie wierzycielowi rzeczy zastawionej ale bez przeniesienia własności. Dłużnik wręczał wierzycielowi jakiś przedmiot majątkowym lecz nie na własność tylko w posiadanie.

Przy zastawie ręcznym dłużnik - zastawnik zachowywał własność rzeczy zastawionej i przywiązane do własności środki ochrony, ale wyzbywał się możliwości korzystania z rzeczy i obciążania jej dalszymi zastawami. Dłużnik zastawny mógł żądać zwrotu oddanego w posiadanie wierzyciela przedmiotu zastawnego w drodze actio pigneraticia directa.

  1. Hipoteka - zastaw umowny bez przejścia własności czy posiadania rzeczy na wierzyciela zastawnego. Polegała na tym, że dla pewnych zobowiązań mogły służyć przedmioty jako zabezpieczenie jedynie na podstawie umowy. Ten rodzaj zastawu utworzył się w prawie rzymskim dla stosunków dzierżawnych.

Różnica między Pignus a Hipoteką:

Przy pignus uzyskiwał zastawnik, posiadanie rzeczy i z reguły zastaw ten odnosił się do rzeczy ruchomych. Natomiast przy hipotece możliwej również w stosunku do nieruchomości - przedmiot zastawu pozostawał w rekach dłużnika zastawnego czyli zastawcy.

Powstanie prawa zastawu:

  1. w drodze czynności prawnej - umowy lub rozporządzenia ostatniej woli jako zastaw dobrowolny - umowy zawartej miedzy zastawcą a zastawnikiem

  2. orzeczenia sadowego - mógł przyjąć dwojaką formę:

  1. pignus preatorium - wprowadzenie wierzyciela w posiadanie rzeczy dłużnika

  2. pignus in causa iudicati captum - zastaw egzekucyjny - dłużnik nie chciał dobrowolnie zapłacić pretensji oznaczonej wyrokiem sądowym

  1. przepisu ustawy jako zastaw konieczny

Zgaśnięcie prawa zastawu:

  1. umorzenie wierzytelności

  2. częściowe umorzenie wierzytelności

  3. realizacja zastawu - sprzedaż rzeczy obciążonej zastawem

  4. zrzeczenie się prawa zastawu wyraźne lub domniemane ze strony wierzyciela

  5. zniszczenie przedmiotu zastawionego fizyczne lub wyjęcie go z obiegu ( gdy spłonie dom obciążony zastawem )

  6. Confusio seu consolidatio - przejście rzeczy obciążonej zastawem na własność zastawnika

  7. Przedawnienie - prawo zastawy wygasało po 10 lub 20 latach

Realizacja zastawu:

Wierzyciel miał prawo do sprzedania rzeczy zastawionej i zaspokojenia się z ceny sprzedaży - to stanowiło istotę prawa zastawu.

Wymogiem takiego uprawnienia było:

  1. by nastąpiła zapadłość długu, a potem zwłoka w zapłacie

  2. by miało miejsce upomnienie ze strony zastawnika - że jeżeli zastawca ( dłużnik ) długu nie zwróci, przedmiot zastawiony zostanie sprzedany

  3. by nastąpił upływ dwuletniego okresu od ostatniego upomnienia

Wierzyciel winien się zaspokoić z kwoty sprzedaży, jeżeli kwota ta przewyższa wartość długu nadwyżkę powinien zwrócić dłużnikowi. Jeżeli natomiast sprzedano rzecz za kwotę mniejszą niż wartość długu, mógł wierzyciel domagać się od dłużnika dopłaty reszty sumy - różnicy.

Do uprawnień niezaspokojonego wierzyciela zastawnego należały najczęściej postanowienia typu:

  1. Lex commissoria - klauzula przepadku - w razie zwłoki dłużnika, na wierzyciela przejdzie własność rzeczy obciążonej

  2. Pactum de vendendo - umowa w sprawie sprzedaży - prawo wierzyciela do sprzedaży rzeczy obciążonej zastawem i zaspokojenie się z ceny sprzedaży

  3. Antichresis - upoważnienie wierzyciela do pobierania pożytków z rzeczy zastawionej

Wielość zastawników:

Jeśli na rzeczy ciąży kilka zastawów, to mogą one obejmować pewne stosunkowe, ułamkowe części wartości rzeczy i wówczas zastawy te istnieją obok siebie. Jeżeli jeden dłużnik ustanowił prawo zastawu na rzecz kilku wierzycieli, czyli jeśli zachodzi wielość zastawników, to:

  1. gdy nabyli prawo jednocześnie - silniejszy jest ten kto pierwszy objął w posiadanie rzecz zastawioną

  2. gdy nabyli prawo sukcesyjne czyli w różnym czasie - decydowała zasada, że wierzytelność dawniejsza ma pierwszeństwo przed wierzytelnością późniejszą

Każdy dalszy wierzyciel mógł zaoferować wierzycielowi poprzedzającemu zapłatę jego pretensji aby po uiszczeniu opłaty wejść na jego miejsce ( pod względem pierwszeństwa prawa zastawu).

Ochrona prawa zastawu:

Zastawnikowi mającemu w swym posiadaniu rzecz zastawioną przysługują interdykty posesoryjne do ochrony swego posiadania

Pojęcie zobowiązania


Wyszukiwarka