Psychologia zaburzeń osobowości

Rozdz. 4.

Emilia Soroko

OSOBOWOŚĆ PARANOICZNA

Magnan (1893) - pierwszy portret osobowości paranoicznej, klasyfikacja
i charakterystyka podtypów psychoz paranoicznych; jeden z podtypów uwarunkowany „kruchą osobowością” (dziwaczne myślenie, nadmierna wrażliwość, podejrzliwość)

- obraz kliniczny OP jest dobrze znany, trudności nastręcza geneza zaburzenia

- wiele zaburzeń psychicznych charakteryzuje się cechami paranoidalnymi, takimi jak nieufność, podejrzliwość i doszukiwanie się u innych złych zamiarów

- Radochoński (2001) - cechy paranoidalne znaleźć można w takich postaciach zaburzeń, jak: osobowość paranoiczna, schizofrenia paranoidalna, uporczywe zaburzenia urojeniowe

- OP, jako charakterystyczny wzorzec funkcjonowania oparty na ww. cechach, można wliczyć do zaburzeń tzw. spektrum schizofrenicznego: schizofrenii oraz schizoidalnego i schizotypowego ZO, a także osobowości borderline, ze względu na obecność przelotnych idei paranoidalnych

- cecha wspólna wszystkich tych zaburzeń: podejrzliwość - ujmowana dymensjonalnie:

- OP odróżnia się od psychozy, ponieważ nie pojawiają się zaburzenia myślenia typu urojeniowego, czy zaburzenia spostrzegania (halucynacje); różnicującym kryterium jest również trwałość paranoicznego wzoru funkcjonowania - w zaburzeniach psychotycznych obserwuje się okresy remisji, gdy nie pojawiają się cechy paranoidalne

- OP pojawia się niekiedy jako zwiastun zaburzeń urojeniowych lub schizofrenii paranoidalnej, może zwiększać ryzyko zachorowania na depresję, agorafobię, inne zaburzenia lękowe, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne

- wraz z OP mogą występować inne ZO, szczególnie os. schizotypowa, schizoidalna, narcystyczna, unikająca i borderline

- symptomy paranoiczne wiążą się także z nadużywaniem substancji psychoaktywnych, pojawiają się np. pod postacią zespołu Otella (jednak, jeśli podczas abstynencji symptomy znikają, to nie diagnozuje się ZO)

- OP występuje od 0,5 do 2,5% przypadków w całej populacji;

- od 10 do 30% u pacjentów psychiatrycznych

- od 2 do 10% u pacjentów ambulatoryjnych

OSOBOWOŚĆ PARANOICZNA W MIĘDZYNARODOWYCH KLASYFIKACJACH PSYCHIATRYCZNYCH

- Wg DSM-IV OP ujmowana jest na Osi II, wśród specyficznych ZO wiązki A

- najogólniej określa się ją przez podejrzliwość wobec innych, tendencję do postrzegania siebie jako człowieka bez skazy oraz wyczulenie na przewidywane ataki ze strony innych

- aby postawić diagnozę OP należy ocenić, czy występują co najmniej 4
z wymienionych w DSM-IV objawy specyficzne, dokonać rozpoznania wynikającego z analizy ogólnych kryteriów ZO oraz wykluczyć współistnienie schizofrenii, zaburzeń nastroju z elementami psychotycznymi oraz bezpośredni wpływ zaburzeń fizjologicznych

- w ICD-10 zwraca się uwagę na podobne kryteria, ale do postawienia diagnozy wymaga się występowania przynajmniej 3 spośród podanej puli zachowań

- w ICD-10 wyróżnia się podtypy OP: ekspansywna, fanatyczna, pieniacza, sensytywna;

- wcześniejsze klasyfikacje tej grupy zaburzeń:

• Schneider: osoby o OP określane jako „fanatyczni psychopaci”; typ waleczny (obstawanie przy swoich przekonaniach, kłótliwość, narzekanie, dopominanie się o sprawiedliwość) i typ ekscentryczny (pasywność, podatność na sekty, trwanie przy podejrzliwych przekonaniach wobec innych)

• Hamilton: typ sensytywny (skłonność do bycia urażonym), typ kontestujący (skłonność do buntu i walki)

• Shapiro: typ pokrewny schizoidalnemu (pasywny, cyniczny, tajemniczy), typ pokrewny narcystycznemu (silniejszy, aktywniejszy, buntowniczy, agresywny)

CECHY DESKRYPTYWNE A DYNAMIKA OSOBOWOŚCI PARANOICZNEJ

- Akhdar zwrócił uwagę na rozbieżność między tym, jak osoby paranoiczne funkcjonują w świecie zewnętrznym, a tym, czego doświadczają one wewnętrznie; zaproponował własny podział cech klinicznych zaburzenia, obejmujący 6 obszarów funkcjonowania psychospołecznego, z których każdy posiada wymiar jawny (zachowanie okazywane innym ludziom) oraz wymiar ukryty (stany, których jednostka doświadcza wewnętrznie)

Obszary :

1. Obraz siebie

2. Relacje interpersonalne

3. Adaptacja społeczna

4. Miłość i seksualność

5. Etyka, standardy, ideały

6. Styl poznawczy

- jawność nie oznacza, że osoba jest ich świadoma, poziom ukryty nie świadczy
o tym, że jednostka nie jest świadoma posiadania danej cechy

Podsumowując:

Obraz kliniczny OP konstytuowany jest przez:

• niespecyficzne objawy ZO, ujawniające się w obszarach poznawczym, emocjonalnym, relacjach międzyludzkich, kontroli odruchów

• specyficzne symptomy różnicujące typ paranoiczny od innych typów,
  a także symptomy w obrębie podtypów OP

• obszary jawne i ukryte wskazujące na rozbieżność pomiędzy funkcjonowaniem w świecie zewn. (interpersonalnym) a doświadczaniem świata wewnętrznego (intrapersonalnego)

GENEZA OSOBOWOŚCI PARANOICZNEJ

-współdziałanie i wzajemne związki 3 grup czynników wymienianych jako przyczyny ZO w ogóle (biologiczne, społeczno-kulturowe i psychologiczne):

• czynnik biologiczny - genetycznie: wrodzona podatność na ZO; neurologicznie: zmiany chemiczne w mózgu; niektóre badania wskazują na dziedziczny charakter OP; inne badania wskazują na wyższe ryzyko OP wśród osób posiadających krewnych chorych na schizofrenię; organiczne uszkodzenie mózgu, zmiany w mózgu spowodowane nadużywaniem substancji psychoaktywnych oraz AIDS mogą być również przyczyną podobnych symptomów, jak te obserwowane w OP; brak jednoznacznych danych o udziale czynnika biologicznego w powstawaniu OP

• czynnik kulturowy - istotny dla diagnozowania OP, określenie fałszywości danego przekonania zależy od danej kultury i uznawanego w niej światopoglądu; rolę w rozwoju symptomów paranoidalnych ogrywają takie czynniki społeczno-kulturowe jak: niski status socjoekonomiczny, imigracyjny stres oraz inne ujemne strony należenia do mniejszości etnicznych (badania często są jednak uznawane za przejaw dyskryminacji, OP i antysocjalną
  w Stanach Zjedn. najczęściej przypisuje się Afroamerykanom); objawy paranoiczne należy ujmować również z perspektywy zmian cywilizacyjnych - wkroczenie w epokę postmodernistyczną wiążące się poszukiwaniem „prawdy” o świecie społecznym jest bliskie symptomom paranoicznym; powszechność takich zjawisk jak terroryzm wpływa na popularność pewnych zachowań, które oderwane od konotacji historycznych mogą sprawiać wrażenie paranoicznych; bezpośredni wpływ traumatycznych zdarzeń jest przyczyną PTSD, w wyniku którego ludzie „paranoidalnie” adaptują się do rzeczywistości

• czynnik psychologiczny - rozpatrywany z dwóch perspektyw - pierwsza: szacowanie prawdopodobieństwa wystąpienia zaburzenia na podst. wcześniejszego funkcjonowania psychicznego (samotność, ubogie kontakty społeczne, dziwaczne myśli oraz fantazje, lęk społeczny, osiągnięcia szkolne poniżej możliwości oraz nadwrażliwość w okresie dzieciństwa i adolescencji są wskaźnikami późniejszej diagnozy OP); druga: próby odtworzenia dynamiki procesu genezy oraz mechanizmu zaburzenia - w przypadku OP najwięcej prób wyjaśniania znajduje się w koncepcjach psychodynamicznych, teoriach przywiązania, koncepcjach poznawczych i poznawczo-społecznych;

(w wyjaśnianiu genezy OP korzysta się z ustaleń przyjmowanych dla różnych zaburzeń ze „spektrum schizofrenicznego”)

Koncepcje psychodynamiczne - paranoidalna dynamika wewnętrzna

- okres sensytywny dla tworzenia się OP - 1 r.ż. (tak, jak schizoidalna i oralna)

- wskazuje się również na związek między paranoicznymi objawami
a patologicznym narcyzmem oraz sugeruje się, iż u osób z paranoją występuje charakter falliczno-narcystyczny

- okres rozwojowy, w którym kształtują się cechy paranoidalne - faza przededypalna (pojawiają się oralne i analne popędy)

- w genezie ujmuje się wrodzone czynniki popędowe, doświadczenia z relacji matka-dziecko oraz środowisko utrudniające przystosowanie

Psychoanaliza klasyczna - paranoidalne konflikty

• Freud: OP związana jest z odrzuceniem utajonej homoseksualności i jej projekcją na otoczenie

- tendencje homoseks. pojawiają się w stadium przejściowym między miłością do siebie (pierwotny narcyzm) a kształtującą się miłością do obiektu; ulegają przekształceniom w nśw., gdyż nie są akceptowane na poziomie świadomym; w przypadku paranoi prowadzą do powstania nienawiści, która rzutowana poza „ja” sprawia, że dotychczasowy obiekt miłości wydaje się być prześladujący i pełen nienawiści;

Podstawowa męska fantazja homoseksualna: „Ja (mężczyzna) kocham go (mężczyznę)” - możliwe przekształcenia:

• „ja go nienawidzę”, co w wyniku projekcji ujawnia się jako „on mnie nie nienawidzi (prześladuje), a to usprawiedliwia moją nienawiść” - symptom manii prześladowczej

• „to nie ja kocham tego mężczyznę, ale ona go kocha” - powstaje mania zazdrości

• „nie kocham go, przecież kocham ją” - powstaje symptom erotomanii

• „ja w ogóle nie kocham nikogo - ja kocham tylko siebie” - powstaje mania wielkości, rozumiana jako seksualne przecenienie własnego „ja”- libido wycofane jest z obiektu i służy do powiększania „ja”

Sadystyczno-masochistyczna fantazja o byciu bitym przez ojca prowadzi do tego, że osoba staje się podatna na zranienie ze strony ludzi, podobnych w jakiś sposób do bijącego ojca, w ten sposób fantazja urzeczywistnia się.

- jedno ze współczesnych badań potwierdza związek między paranoją
a homoseksualizmem

- Freud wskazał na projekcję jako mechanizm formowania się paranoicznych symptomów - współczesne badania potwierdzają, że projekcja jest specyficznym dla OP mechanizmem obronnym

• Heimann: podobieństwo między OP a chronicznym stanem hipomanii - oba zaburzenia jako obrona przed poczuciem własnej bezwartościowości, winy, wściekłości i depresji; jednoczesne poczucie triumfu nad obiektami oraz podobieństwo stylów poznawczych

• Zeigler i Gluck: paranoja jako mechanizm obronny przed depresją; podstawą paranoi niska samoocena i poczucie nieadekwatności, które
  w procesie projekcji przerzucane są na świat zewnętrzny, ma to chronić jednostkę przed poczuciem niższości

• Bursten: OP jako podtyp osobowości narcystycznej; nieuświadomiona tęsknota za ponownym złączeniem z obiektami rodzicielskimi, która wywołuje homoseksualne i kazirodcze lęki oraz strach przed rozpadem self; obroną jest projekcja oraz postępująca paranoiczna negacja obiektów, które mają związek ze wstydliwymi pragnieniami

Psychologia self - symptomy paranoidalne a narcyzm

Na rozwój stanów paranoidalnych mają wpływ: ideał ego, self-obiekt (jako intrapsychiczna reprezentacja funkcji otoczenia podtrzymujących self) oraz deficyty w stawianiu sobie celów przez jednostkę i ukierunkowywaniu swojego działania.

Kohut:

• pierwszy biegun self - ambicje i cele (z wczesnej relacji z matką, która odzwierciedla poczucie doskonałości dziecka, dzięki czemu w dorosłości jednostkę cechuje zaufanie do siebie i innych oraz stabilne poczucie własnej wartości)

• drugi biegun self - ideały (tworzy się w relacji, gdzie dziecko może podziwiać rodzica i jako self-obiektowi przypisywać mu wyidealizowane zdolności oraz liczyć na to, że self-obiekt będzie wspierał self)

• dzięki temu jednostka wchodzi później w związki oparte na wsparciu przywiązaniu

- zaburzenie paranoidalne - self nie rozwija się prawidłowo, z powodu braku dobrej relacji self-obiekty nie wypełniają swojej regulującej, podtrzymującej roli; jednostka rozczarowuje się nimi i nie buduje wspólnego self

- funkcje regulacyjne self-obiektów- umożliwienie self kontaktu ze strukturami wewnętrznymi (reprezentacje obiektów, schematy kognitywno-afektywne) - ale tak się nie dzieje i self się rozczarowuje

- rozczarowanie cenionymi ideałami prowadzi do paranoicznych objawów, główną emocją jaka pozostaje w wyniku braku kontaktu z wewnętrznymi strukturami jest lęk i niepewność

- biegun ideałów oraz ambicji i celów są osłabione, pojawiają się zaburzenia narcystyczne, w przypadku OP - utrata woli, brak kierunku własnego działania, brak celów, za sprawców własnego działania uznaje się innych, którzy podporządkowali sobie bezwolne i pofragmentowane self

- rozczarowanie ideałami, lęk i niepewność co do słuszności własnego postępowania, podanie się nikczemnym planom innych ludzi

Niedostateczna opieka i utrata ufności

Winnicott: cechy paranoidalne rozwijają się z powodu niezaspokajającej opieki, która nie neutralizuje naturalnych dla dziecka w pierwszym okresie rozwoju tendencji do odczuwania zagrożenia

- matka nie staje się pomocniczym ego, dziecko lęka się i często rezygnuje
z podejmowania aktywności;

- rezultatem są takie symptomy, jak: wycofanie, nieumiejętność zabawy, podejrzliwość, zaabsorbowanie fantazjami na temat okrucieństwa; w wyniku późniejszych doświadczeń z okresu adolescencji, dołączają się: izolacja społeczna, fantazje prześladowcze, a w sferze seksualnej- sadomasochizm

- pierwszy kryzys rozwojowy nie jest prawidłowo rozwiązany, dziecko nie osiąga poczucia bazalnej ufności, odczucia z tym związane i kształtujące się na ich bazie przekonania mają znaczenie przy przechodzeniu przez kolejne kryzysy, szczególnie kryzys tożsamości - jego negatywne rozwiązanie skutkuje słabym poczuciem granic między ja i nie-ja, które współtworzone jest przez takie mechanizmy obronne, jak projekcja i introjekcja.

- osłabione poczucie tożsamości i wrażenie, że wpływ innych na jednostkę jest nieograniczony, prowadzą do powstawania nastawień paranoidalnych i urojeń

- nieufność wynikać może również z traumatycznych wydarzeń zewnętrznych, takich jak utrata rodzica, a w związku z tym chroniczne niezaspokojenie potrzeb, prowadzące do braku wiary w nadejście pomocy z zewnątrz oraz złudzenia samowystarczalności

- dorastanie w rodzinie, gdzie manifestuje się okrucieństwo prowadzi do wykształcenia się poczucia daremności w poszukiwaniu miłości oraz internalizację sadystycznych postaw wobec siebie i innych

Relacje z obiektem a osobowość paranoiczna

Melanie Klein: paranoiczne zaburzenie osobowości jako fiksacja na pozycji paranoidalno-schizoidalnej

- pozycja p.-s. charakteryzuje się przede wszystkim rozszczepieniem na dobre i złe obiekty, lękiem przed prześladowczymi obiektami oraz doświadczaniem silnych uczuć - szczególnie istotne w wyjaśnianiu takich symptomów OP, jak podejrzliwość, brak ufności, poczucie zagrożenia

- to, czy jednostka w dorosłym życiu przejawiać będzie stany charakterystyczne dla pozycji p.-s. zależy głównie od nasilenia wywołanej we wczesnodziecięcym doświadczeniu wewnętrznym i zewnętrznym frustracji

- jeśli pozycja p.-s. ma bardziej burzliwy przebieg, to cechują ją procesy z udziałem pochodnych popędów libidinalnych i destrukcyjnych, które powodują wzrost lęków prześladowczych: zachłanności - dziecko cieszy się z zaspokojenia w chwili otrzymywania, ale nie identyfikuje się z dobrym obiektem wewnętrznym oraz zawiści - konieczność zniszczenia pożądanej części obiektu, od której dziecko czuje się zależne

- patologiczny sposób przejścia dziecka przez pozycję p.-s. zdeterminowany jest przede wszystkim cechami osobowości, którą Bion określił jako psychotyczną: przewaga impulsów destruktywnych nad miłosnymi, nienawiść do rzeczywistości zewn. i wewn., lęk przed nieuchronną anihilacją oraz niedojrzałe i nagłe tworzenie relacji z obiektem; taki stan funkcjonowania może jednak współistnieć ze stanami nie-psychotycznymi i dopiero wyraźna przewaga stanu psychotycznego będzie świadczyć o psychozie

Kernberg:

ZO dzieli na 3 grupy ( poziom wyższy, średni, niższy) , które różnią się poziomem rozwoju libidinalnych i antylibidinalnych pochodnych popędu, rozwojem superego, operacjami obronnymi ego i zinternalizowanymi relacjami z obiektem.

- OP zaliczona do niższego poziomu patologii, charakterystyczny dla organizacji osobowości typu borderline

- jednostka nie przeszła z sukcesem fazy różnicowania reprezentacji obiektu od reprezentacji self - główny intrapsychiczny mechanizm obronny: rozszczepienie,
a także zaprzeczenie, dysocjacja, projekcja, identyfikacja projekcyjna, omnipotencja, dewaluacja, idealizacja

- superego (istotne dla rozwoju objawów paranoicznych) - minimalnie zintegrowane, często sadystyczne jądro superego projektowane na innych

- niski poziom rozwoju struktur intrapsychicznych ( dominacja popędów agresywnych, słabe ego, niezintegrowane superego, patologia relacji z obiektem) - prowadzą do dyfuzji tożsamości oraz funkcjonowania poznawczego opartego na pierwotnym procesie myślenia

- funkcjonowanie osoby posiadającej cechy paranoidalne o poziomie organizacji osobowości borderline: niski poziom integracji tożsamości, rozszczepienie jako główny mechanizm obronny, zachowanie ogólnej zdolności do testowania rzeczywistości

Czy istnieje paranoiczny wzór przywiązania?

Blatt: różne formy patologii wynikają z uszkodzenia schematów reprezentacji świata w wyniku zaburzeń relacji między dzieckiem i opiekunem

Kluczowe terminy: style przywiązania i schematy kognitywno-afektywne

- zatrzymanie rozwoju schematów k.-a. na danym etapie świadczy o określonym typie zaburzeń : psychotycznym , borderline lub neurotycznym

- w rozwoju schematów k.-a. wyróżnia się dwie linie: kształtowanie tożsamości
i kształtowanie relacji z innymi

- powinny rozwijać się dialektycznie

- próby radzenia sobie z trudnościami rozwojowymi prowadzą do tego, że jednostka kładzie większy nacisk na jedną z nich, a unika drugiej

- 2 typy osobowości:

• anaklityczny - silniejszy akcent na relacje międzyludzkie

• introjekcyjny - silniejszy akcent na tożsamość; często agresja skierowana na siebie i innych , styl poznawczy oparty na logicznym, dosłownym myśleniu, preferowanie analizy niż syntezy, poznawcza niezależność od pola - ciągłe ochronne definiowanie siebie; tendencja do społeczne wycofania, w celu uniknięcia krytyki i ochrony własnej tożsamości;

• zaburzenia paranoidalne, obsesyjno-kompulsywne, depresyjne
  i narcystyczne

- 2 style przywiązania cechujące się brakiem bezpieczeństwa:

• ambiwalentne - zaangażowanie w podtrzymanie kontaktu z osobą zaspokajającą potrzeby, lęk przed separacją i stratą

• unikająco - odrzucające - bycie powściągliwym, obojętnym w razie utraty obiektu przywiązania, obronna ekspresja autonomii i niezależności;

• typ uznany za bliski introjekcyjnej linii rozwojowej, charakterystyczny dla OP

Paranoidalne przekonania

Koncepcje poznawcze: nacisk na dwie funkcje osobowości- adaptacja do zdarzeń zewnętrznych i wewnętrznych oraz integracja psychologiczna

- OP - funkcje te ulegają zaburzeniu, jednostka w nieadekwatny sposób nadaje znaczenie własnym doświadczeniom, nieadekwatnie ewaluuje zdarzenia, programuje działania i ustala cele oraz nie potrafi samoregulować przebiegu własnych działań; przeszkadza jej to w realistycznej percepcji świata i siebie, powoduje ukształtowanie się charakterystycznego zestawu przekonań oraz utrudnia wnioskowanie przyczynowe

- ZO składają się z relatywnie stabilnej organizacji schematów myślowych, emocjonalnych, motywacyjnych i behawioralnych, które są sztywne, zawierają strategie służące unikaniu pewnych informacji oraz uaktywniają się w sytuacji wymagań zewnętrznych i wewnętrznych

- istnieje płynna granica między normą a patologią - charakter dymensjonalny danego objawu, rożne natężenie w zależności od indywidualnego przypadku
i uwarunkowań sytuacyjnych

Heilbrun: dziecko doświadczając ciągłej negatywnej oceny ze strony matki przybiera jedną z dwóch orientacji percepcyjnych względem dochodzących
z zewnątrz sygnałów oceniających:

• otwarty styl percepcji - zwiększona czujność na wszelkie sygnały oceniające
  i szczególne skupienie na negatywnych - tendencje paranoidalne

• zamknięty styl percepcji - obrona przed każdym negatywnie oceniającym sygnałem

Silne przekonania nt. negatywnego wpływu otoczenia na jednostkę mogą stać się podstawą pogotowia urojeniowego lub urojeń spotykanych w innych zaburzeniach paranoicznych.

- pojawiają się fałszywe przekonania o sobie i świecie, które utrzymują się na podstawie braku interpersonalnych sprzężeń zwrotnych, gdyż sztywne przekonania dotyczące braku zaufania do innych powodują, że osoba izoluje się od możliwych społecznych informacji zwrotnych - przekonania nie zmieniają się więc, ani nie ulegają przeformułowaniu

- automatyczne reakcje na społeczne sytuacje przy użyciu strategii nadmiernie rozwiniętych: czujności i nieufności, przy słabym dostępie do niedorozwiniętych strategii: spokoju i zaufania.

Atrybucyjny model nastawień paranoidalnych (Bentall, Kinderman)

- pacjenci z urojeniami prześladowczymi nadmiernie przypisują negatywnym wydarzeniom zewnętrznym ludzki czynnik sprawczy, po to, by uniknąć aktywacji negatywnych schematów siebie; pozytywne zdarzenia uważają za spowodowane własnym działaniem

- rekompensowanie schematów urojeniami prześladowczymi - zagrażające wydarzenie aktywizuje utajony negatywny schemat siebie, co wyzwala rozbieżność między prawdziwym „ja” a „ja” poszukiwanym

- prowadzi to do atrybucji zewnętrznych, poszukiwania przyczyn w czynnikach zewnętrznych lub innych ludziach, a nie we własnym zachowaniu osoby: „nie jestem odpowiedzialny za to, co mi się stało - inni ludzie są odpowiedzialni”

- następuje redukcja rozbieżności między „ja” aktualnym a „ja” poszukiwanym
i stwierdzenie: „jestem taki, jak chciałbym być - to inni ludzie zawodzą”

- przeświadczenie takie zwiększa rozbieżność między percepcją siebie
a reprezentacją tego, jak postrzegane jest „ja” przez innych, formułuje się przekonanie: „ja jestem w porządku, to inni mnie nie nienawidzą”

- prawdopodobnym usprawiedliwieniem zewnętrznego stylu atrybucji dla zdarzeń negatywnych jest trudność w rozumieniu stanów mentalnych innych ludzi, prowokująca do uproszczonych atrybucji przyczynowych

- podział osób z OP na 2 podtypy:

• o wysokiej samoocenie i poczuciu niezasługiwania na prześladowanie

• o niskiej samoocenie i poczuciu, że prześladowanie jest zasłużone

Paranoidalny lęk społeczny

Kępiński: paranoidalny (urojeniowy) typ osobowości - lęk przed ludźmi

- wynika z silnych, sprzecznych i ambiwalentnych uczuć negatywnych, powstałych w wyniku działania wielu czynników (zarówno ze stałej cechy świata społecznego, jaką jest niepewność w relacjach społecznych oraz z interakcji tej cechy z wrodzoną wrażliwością, czy zespołem doświadczeń jednostki)

- nadmierna ufność - rozczarowanie; brak ufności - niemożliwość ukształtowania się opartego na ufności wzoru doświadczeń

- lęk podlega projekcji i wytwarza przekonanie o byciu atakowanym i konieczności obrony

- pewność, co do swoich przekonań zdobywa się fantazjując na podstawie obserwacji istniejących faktów, ale obserwacji tendencyjnej, zawężonej do tworzącego się systemu urojeniowego

- przejawianie symptomów, których wyrazem są urojenia w różniącej się natężeniem formie: pogotowie urojeniowe, okresowe nastawienia urojeniowe lub system urojeń

- dla OP najczęstsze jest pogotowie urojeniowe - stała gotowość do reagowania urojeniowego w sytuacjach trudnych

Paranoidalne postrzeganie społeczne

Kramer: koncepcja paranoidalnego postrzegania w systemie społecznym - początek paranoidalnego przetwarzania informacji może wywodzić się czynników społecznych i sytuacyjnych

- zakłada się, że paranoiczne myślenie obecne jest nie tylko u jednostek diagnozowanych jako zaburzone, ale jest powszechne w społeczeństwie oraz iż
u poszczególnych ludzi przybiera ono zmienne nasilenie i tendencje do myślenia
w paranoiczny sposób pojawiają się i znikają

- percepcja i osądy paranoidalne nie powinny być rozważane w kategoriach fałszywości, lecz adekwatności ich nasilenia do sytuacji, której dotyczą

- podejrzliwość i nieufność jako stany poznawcze:

• podejrzliwość - dynamiczny stan, w którym obserwator dopatruje się
  w osobie działającej (aktorze) motywów, które wg niego próbuje ukryć

• nieufność - stan psychiczny, na który składa się konstelacja oczekiwań
  i przekonań na temat braku wiarygodności rożnych jednostek

Nieufność patologiczna - brak elastyczności, uparte kierowanie się podejrzliwością w działaniu, nieuwzględnianie wymagań sytuacji
i konsekwencji podejmowanych działań

- paranoidalne postrzeganie społeczne, będące prototypem patologicznej nieufności, składa się z 3 komponentów poznawczych:

1. podejrzenia, że inni pragną skrzywdzić osobę

2. bycie pochłoniętym przez nieuzasadnione wątpliwości

3. niechęć do tworzenia opartych na zaufaniu relacji

percepcja zdarzeń oraz wydawanie sądów w takiej sytuacji są zniekształcone

Proces powstawania podejrzliwego postrzegania społecznego:

- czynniki sytuacyjne - odczuwana przez jednostkę odmienność i odrębność

- pojawienie się dysforycznej samoświadomości - nieprzyjemnego odczucia bycia ocenianym przez innych

- jednostka stara się uzasadnić to odczucie szukając dowodów na potwierdzenie - tak tworzy się nadmierna czujność

- jednocześnie nadmiernie analizuje swoją sytuację społeczną

- tendencja do paranoidalnego przetwarzania inf. i wynikające z tego stronnicze przekonania zasilane są przez: przypisywanie złowrogich motywów innym ludziom i tendencyjną punktacją doświadczenia społecznego (dopatrywanie się tendencyjnych związków przyczynowych albo konspiracyjnych)

- paranoidalne przetwarzanie inf. społecznych prowadzi do tworzenia się urojeń
i paranoicznego zachowania

- stałość tego postrzegania wzmacniana jest charakterystykę praw uczenia na bazie własnych doświadczeń oraz trudność w uzyskaniu przekonania, że odmienne niż praktykowane strategie postępowania bywają skuteczne

- w systemach społecznych istnieje więc zarówno potencjał wywoływania zachowań paranoicznych (przez formowanie percepcji i myślenia), jak również dynamizm podtrzymujący i eskalujący te zachowania

1

Normalna czujność wobec zdarzeń w środowisku

Zachowanie paranoidalne oraz podejrzliwość interpersonalna (OP)

Stany urojeniowe

Schizofrenia paranoidalna

---