SAMOTNOŚĆ Sofokles „Antygona” - s. w obliczu śmierci, decyzji ostatecznych „Mit o Dedalu i Ikarze” - Ikar s. w zmaganiu z tym co niemożliwe (obraz: Peter Breugl Upadek Ikara) A. Mickiewicz „Dziady cz 3” - Konrad zbuntowany, ma moc i siłę tw poezji natchnionej - niezrozumainy; alienacja, s. romantyka F. Dostojewski „Zbrodnia i kara” Raskolnikow s. zbrodniarza; zabił i nie wziął pod uwagę sumienia, nie może wyjawić tajemnicy, uratowany przez Sonię, odkupienie win S. Żeromski „Ludzie bezdomni” - s. ideowca; brak zrozumienia i poparcia, poświęcenie dla pracy, świadoma rezygnacja z miłości (wew rozdwojenie - symbol rozdartej sosny), brak oparcia w kimś F. Kafka „Proces” - jednostka w starciu z systemem, s. każdego (everyman) w obliczu zagrożenia |
Człowiek jest s. bez względu na il. ludzi wokół niego; Tempo życia, starość, inność, wolontariusze |
KOBIETA „Ks. Rodzaju” - Ewa źr. grzechu; Sofokles „Antygona” bezkompromisowa, odważna, kochająca siostra J. W. Goethe „Cierpienia młodego Wertera” - Lotta - anielica pośród śmiertelników G. Byron - „Giaur” miłość do Leili = jedyny cel życia A. Mickiewicz „Dziady cz 4” - Gustaw odepchnięty przez ukochaną, która wyszła za bogatego arystokratę k. jest chciwa złota i zaszczytów, ma za nic pr miłość B. Prus „Lalka” - Izabela Łęcka - dumna, wyniosła, pusta, nie zna świata, żyje marzeniami, próżna, perwersyjna kokietka E. Orzeszkowa „Nad Niemnem” - Justyna Orzelska kobieta wyemancypowana, odważna, pewna siebie, rozsądna, niezależna, szczera, sama dok. wyboru drogi życiowej |
Twierdzenie jednego z surrealistów zwięźle określa, że kobieta jest kombinacją tlenu, żelaza, azotu i amoniaku |
DOM Homer „Odyseja”, przypowieść o synu marnotrawnym - dom jako początek i koniec; poszukując swego miejsca człowiek przemierza cały świat i znajduje je w domu; wyjście z domu - symbolizuje szukanie prawdy S.Ż. „Ludzie bezdomni” dom to kolebka, początek, źródło, geneza, zakorzenienie duchowe człowieka Mikołaj Sęp Szarzyński „O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem” ciało dom dla duszy A. M. „Pan Tadeusz”, E.O. „Nad Niemnem” - dom jako mała ojczyzna A. M. „Pan Tadeusz”, Julian Ursyn Niemcewicz „Powrót posła” - dom dworek szlachecki, tradycja Władysław Broniewski „Bagnet na broń” ojczyzna: Kiedy przyjdą podpalić dom, ten, w którym mieszkasz, Polskę. H. Balzac „Ojciec Goriot”, Zofia Nałkowska „Granica” przekrój społeczeństwa, punkt wyjścia do analizy moralnej i socjalnej wybranej zbiorowości Stanisław Wyspiański „Wesele” jaki dom, taki gospodarz; spotkanie tradycji chłopskich i szlacheckich, brak jedności, bronowicka chata jako jedyny bezpieczny punkt we wrogiej przestrzeni, tu może powstać nadzieja odz. Wolności Sławomir Mrożek „Tango” - w domu panuje bałagan, znajduje się katafalk, wózek, lustro, niesymetrycznie poustawiane sprzęty... - przestrzeń mieszkania jest odbiciem duchowej przestrzeni mieszkańców, panuje tu bezład i anarchia |
święte terytorium; uosobienie wartości uniwersalnych, ponadczasowych |
ŚMIERĆ Czym jest, to pytanie człowiek zadaje sobie od zawsze. I ciągle nie uzyskuj satysfakcjonującej odpowiedzi. W życiu jedyne czego możemy być pewni to śmierci. Sofokles ujął to w słowach Śmierć jest długiem, który każdy musi spłacić. Marzenie o nieśmiertelności należy do najstarszych mitów ludzkości. Biblia Ks. Rodzaju - śmierć nie dot. Adama i Ewy, po zjedzeniu jabłka z zakazanego drzewa - śmierć objęła władzę nad rodzajem ludzkim; 1 umarł Abel zabity przez Kaina, od tej pory ludzie umierają często i nagle Mit o Syzyfie - w mit. Gr. Bogiem śmierci był Tanatos; hist. Syzyfa odzwierciedla marzenie ludzi pragnących jakoś wykręcić się śmierci Antygona - postawiona w sytuacji wyboru między śmiercią moralną (życie w hańbie) a fizyczną - wybiera kaźń woli to od życie w pogardzie dla samej siebie Legenda o świętym Aleksym - śmierć uświęcona, umiera szczęśliwy, całe życie poświęcił Bogu, jest ona etapem w drodze do raju, podobnie Roland Sprawiedliwy nie ma się czego bać, wszak trafi do raju. Boska komedia Dantego - oprowadza po zaświatach Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią - śmierć wyjaśnia reguły - zabiera wszystkich, jest nieprzejednana i nieprzekupna, danse macabre, memento mori A. M. Romantyczność, Dziady cz. 2 - dualizm świata, rytuał kontaktu ze zmarłymi Werter, Kordian - śmierć jako panaceum - uniwersalny lek na nieznośność ziemskiego bytu, Zenon Zeimbiewicz z Granicy - jego śmierć samobójcza była wynikiem przegranego życia, przekroczenia pewnych barier, po odrzuceniu ideałów i zasad pozostał mu tylko rewolwer Opowiadania Borowskiego - zadawanie śmierci ma charakter zorganizowanego procesu produkcyjnego, na rampie towar mało przydatny (ludzie) jest oddzielany od dobra mogącego być z wykorzystanym Inny świat - obóz w Jercewie zabijanie pracą, trupiarnia Cz. Miłosz Campo di Fiori - obojętność wobec śmierci, spalenie Giordana Bruna a powstanie w getcie, motyw karuzeli KK Baczyński Pokolenie - hist przerwala dzieciństwo i kazała wziąć broń do ręki, umieranie nie jest słodyczą i rozkoszą - to ponury, tragiczny obowiązek, wojna nie jest porywem lecz czasem antywartości, krwi i dojmującej grozy T. Różewicz Ocalony - świat wartości się rozpadł, dobro, zło to puste wyrazy, ofiarą chaosu jest dekalog |
Śmierć tak jak przyjście na świat, jest tajemnicą natury (Marek Aureliusz) Jest to tajemnica wciąż fascynująca, która niewątpliwie stanie się motywem niejednej książki. |
BÓG Człowiek od zawsze poszukiwał bóstwa, pragnął odp na pytania: skąd pochodzę i dokąd zmierzam? Po co istnieje? Kto mnie stworzył i dlaczego? Biblia Ks. Rodzaju - świat jest wynikiem kreacyjnego wysiłku Boga, istoty stojącej poza czasem i przestrzenią. Bóg od ogółu (światło i ciemność, ziemia i niebo) przechodzi do szczegółów (gwiazdy, zwierz. , rośliny) - na końcu tw. człowieka na swój obraz i podobieństwo - czyni go istotą nadrzędną wobec przyrody; czł ma wolną wole, prawo wyboru między dobrem, a złem; czł to główny obiekt kreacyjnego działania Boga Mitologia grecka - świat wyłania się wraz z bogami z chaosu, człowiek powstaje niejako przypadkiem; ze stanu dzikości wyprowadza go dopiero tytan Prometeusz pierwszy opiekun i nauczyciel; czł traktowany jak przedmiot np. los Marsjasza (sylen) Jezus Chrystus - syn Boga aby podkreślić swą solidarność z ludźmi nazywał siebie Synem Człowieczym; etyczna rewolucja - nakaz powszechnej miłości Przykazanie nowe daję wam, byście się wzajemnie miłowali, tak jak Ja was umiłowałem; Konieczność miłosierdzia i współczucia Wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili. Własnym cierpieniem odkupił grzechy ludzkości - tę ludzką stronę męki dostrzega Matka Boska w Lamencie świętokrzyskim - dla Marii na krzyżu umiera jej umiłowany syn, jego cierpieniom towarzyszy ból zrozpaczonej matki Legenda o Św. Alekasym - asceta; uznanie w oczach Boga jest najważniejsze, cel życia, z pogardą odrzuca to wszystko co temu nie służy, jego oddanie graniczy ze ślepym fanatyzmem -> egoizm, kontrowersyjność postawy Konrad z 3 cz. Dziadów - stawia siebie na równi z Bogiem - perswazją, żądaniem próbuje wymusić rząd dusz - bluźni porównuje Boga z carem - poeta chce szczęścia narodu - bunt prometejski ; kryzys autorytetu stwórcy - Czym jest Bóg? Kto panuje nad historią Bóg czy Szatan?, hasła działania z Bogiem i mimo Boga Friedrich Nietzsche: Bóg umarł! Bóg nie żyje! Myśmy go zabili! - świat w którym panuje chaos, wszelkie pojęcia tracą swe znaczenie. Mistrz i Małgorzata Michaił Bułhakow - Bóg został ostatecznie obalony przez naukowy ateizm, Jezus Ch. uznano za postać mityczną, a wszystkie opowieści o nim to po prostu zwyczajne teologiczne wymysły, czyli bujda na resorach jak mniemał Michał Aleksandrowicz Berlioz. Świat który wyrzekł się naturalnej dualności (dobro i zło) jest do szpiku kości nonsensowny i okrutny w swej amoralności. |
DIABEŁ Biblia - ST - do nieposłuszeństwa pierwszej pary ludzi dochodzi za sprawą węża-kusiciela. Jednak w ks Rodzaju pojawia się wzmianka o buncie aniołów. Tam też Szatan utożsamiony zostaje z ich przywódcą Lucyferem. Sam wyraz Szatan jako imię pierwszy raz pojawia się w Ks Hioba. Dużo bogatszy jego obraz przynosi Nowy Testament. Jak pisz Św. Marek demon trzykrotnie kusi Jezusa: Zaraz to duch wyprowadził Go na pustynię. Czterdzieści dni przebywał na pustyni, kuszony przez szatana. - Możemy wyraźnie odczytać jego intencje - chodzi mu o odsunięcie wiernego syna od Boga. Celem diabła jest przeszkodzenie człowiekowi w jego służbie Bogu. Odejście od Boga jest uznawane za najcięższy grzech. Ostateczny rozrachunek z Szatanem nastąpi dopiero w Apokalipsie. Średniowiecze - demonologia, czarownictwo, okultyzm - głęboko tkwią w świadomości śred. człowieka oraz w filozofii epoki. Św. Augustyn rozważał problem dobra i zła; zakładał że diabeł istnieje a Bóg daje mu cicha zgodę i pozwala rządzić światem - kierowany niejasnym zmysłem pedagogicznym. Św, Tomasz: wg niego demony nie są złe z natury lecz stają się takie ze względu na wolną wole. Panował silny strach przed diabłem, bali się go prości ludzie i sam Kościół. Dla ludz. śr. Ciało jest siedliskiem złą i grzech - stąd asceza. Dziady cz. 3 A. M. - w Wielkiej Improwizacji Konrad chce wymusić od Boga rząd dusz - jego bluźnierczy monolog ma cechy opętania, jego słabość próbują wykorzystać diabły J. Słowacki Kordian - w Przygotowaniu szatan tw przywódców powstania listopadowego - ma zdolność kreacyjną, spr wrażenie jakby mógł decydować o losach świata; Słowacki atakuje hasła narodowego mesjanizmu i prometeizmu - scena szpitalna - Szatan jako Doktor ukazuje szaleńców jeden myśli że jest krzyżem, zaś drugi Atlasem - obaj cierpią za miliony. Michaił Bułhakow Mistrz i Małgorzata - Woland i jego kompania nie chcą czynić dobra lecz rzeczywistość w której się znaleźli jest tak zła i zdeprawowana że ich działanie okazuje się pozytywne (totalitaryzm jest wytworem chorej ambicji i ma na celu zniewoleni drugiego człowieka); komuniści są gorsi od diabła |
Cała filozofia szatana polega na tym aby zawładnąć umysłem ludzkim, krępując wolną wolę czł i zaciemniając mu moralny tok myślenia. Dobro nie może istnieć bez zła; Woland od Mateusz Lewity: Na co by się zdało Twoje dobro, gdyby nie było zła. |
MIŁÓŚĆ Biblia - Pieśń nad Pieśniami - poemat miłosny w swej dosłownej wersji jest to utwór pełen zmysłowości, opowiada o gorącym uczuciu łączącym dwoje pasterzy - Oblubieńca i Oblubienice. Obecna sensualna fascynacja ciałem. Interpretacja alegoryczna: Bóg a wspólnota ludzka, naród wybrany, Kościół. W zmysłowych obrazach ukryte duchowe misterium miłości. Św. Paweł - 1szy list do Koryntian (Hymn do miłości) Najważniejsza z cnót, wywyższona ponad wiarę i nadzieje. Wszystko znosi, wszystkiemu wierzy, we wszystkim pokłada nadzieje, wszystko przetrzyma, nigdy jej nie braknie, jest wieczna, bo doskonałą. Tristan i Izolda - Naszkicowano tu jeden z najdramatyczniejszych trójkątów miłosnych. Tristan i Izolda są ofiarami miłości przklętej, zrodzonej z magii (wypicie magicznego napoju). Izolda zdradza prawowitego małżonka, Tristan zaś pożądając żony swego suwerena i wuja, łamie prawa obowiązujące wasala i siostrzeńca. Sytuacje komplikuje postawa króla Marka, czł. wielkiej szlachetności którego oboje kochają i szanują. Romantyzm - miłość to jeden z najb. uprzywilejowanych tematów lit. ale zarazem istotny skł. ówczesnej filozofii życia. Miłosne doświadczenie to dla romantyka - najw. przeżycie duchowe. Miłość czyli uczucie to 1 z duchowych instrumentów pozwalających wznieść się ponad martwy świat do wyższej rzeczywistości, to źr. duchowej potęgi czł. Dziady cz4, Byron Giaur, Goethe cierpienia młodego Wertera - romantyczny kochanek musi cierpieć, ponieważ mił. szczęśliwa, byłaby czymś nudnym, pospolitym. Idealizacja obiektu westchnień. Społ. akceptowne małżeństwo to więzienie, gdzie na miłość nie ma miejsca. H. Balzac Ojciec Goriot - ofiara miłości rodzicielskiej, wzgardzony i odrzucony, przez swe córki pragnące jedynie pieniędzy. B. Prus Lalka - Stanisław Wokulski pada ofiarą miłosnego zaślepienia, nie potrafi dostrzec prawdziwego oblicz Izabeli Łęckiej. Uzależnił się od tej miłości jak od narkotyku, to ona stanowiła motywacje jego przedsiębiorczości, tak podziwianej przez cała Warszawę. Gdy jej zabrakło jego życie stało się puste. E. Orzeszkowa Nad Niemnem - para ludzi szczęśliwych, świadomych swych pragnień i celów, Justyna i Jan twardo trzymali się ziemi i nie żywili na swój temat żadnych złudnych wyobrażeń - miłość pozytywistyczna. |
Mikołaj Śęp Szarzyński: I nie miłować cieżko, i miłowac nędzna pociecha. I miłość i jej brak to jednakowa tortura. |
ZAGŁADA Legenda o potopie występuje w kulturze wielu ludów. Również grecka mitologia zawiera opowieść o klęsce powodzi, którą Zeus zesłał na ludzi jako karę za ich zbrodnie. Przeżyli jedynie Deukalion i Pyrra, którzy się prarodzicami nowej ludzkości. Z kamieni-kości Matki-Ziemi, które rzucali za siebie, powstali nowi ludzie. Ks. Rodzaju - Bóg zesłał potop jako karę za grzech, przeżywa tylko Noe, wraz z rodziną i wszystkimi zwierzętami, którzy schronili się w arce. Apokalipsa Św. Jana - to zmykający NT opis objawienia, którego doświadczył Św. Jan na wyspie Patmos. Wizja końca świata. Wtedy to Chrystus stoczy z Szatanem bitwę zwaną Armageddon, w której wyniku Szatan zostanie pokonany i wtrącony do otchłani na tysiąc lat. Po tym okresie nastąpi jeszcze jedno starcie sił Dobra ze Złem, by ostatecznie zatriumfowało Dobro. Ci którzy wiernie służą Chrystusowi, będą mieli udział w jego zwycięstwie i u kresu czasów dostąpią łaski wiecznego szczęścia. Symbole np. czterej jeźdźcy Apokalipsy, przybywający na koniach białym, ognistym, czarnym i trupio bladym i symbolizujący kolejno zwycięskiego Chrystusa, Wojnę, Głód i Śmierć; Alfa i Omega; Babilon; Bestia; liczba siedem; Smok utożsamiany z wężem-szatanem; Klucz Dawida symbolizujący władzę lub krzyż; Nowe Jeruzalem, miasto 12 bram, przeznaczone dla zbawionych; Baranek - Jezus Chrystus. AM Dziady cz3 Widzenie księdza Piotra, Jan Kasprowicz Dies irae, Czesław Miłosz Roki; Katastrofizm: kryzys ludzkości; ogromy szok spowodowany 1szą wojną pogłębił poczucie niepewności i nadciągającej zagłady. Nasycenie tw. mrocznymi wątkami, pesymizm Druga Awangarda, Żagary. Apokalipsa spełniona: KK Baczyński tw pełna wątków katastroficznych, pokolenie straconych, upadek wartości, Opowiadania Borowskiego - o Auschwitz; Medaliony Z. Nałkowskiej - opisy miejsc zbrodni hitlerowskich, słowa prostych ludzi - bez emocji !, brak komentarza. Holocaust był bez wątpienia jednym z najstraszliwszych doświadczeń XX -wiecznej ludzkości, odcisnął piętno na jego uczestnikach i świadkach. Hanna Krall Zdążyć przed Panem Bogiem - o powstaniu w getcie; Czesław Miłosz Campo di Fiori - samotność ginących, nie potrafią oni przekazać swej tragedii światu, który pozostaje obojętny, nie rozumie skazanych. |
Wiek XX udowodnił, że zmaganie się z nieuchronną śmiercią, cierpieniem, złem staje się chwilą próby dla naszego człowieczeństwa. Bunt wobec okrutnego świata, nie pogodzenie się z zagładą (egzystencjalizm) nadaje sens istnieniu i sprzyja tw międzyludzkiej solidarności. |
CIERPIENIE W cierpieniu przejawia się zło świata. Ludzkość od zawsze zadawała sobie pytanie o pochodzenie zła. Wśród mitów greckich znajdujemy jeden , który próbuje tłumaczyć. Puszka Pandory - po jej otwarciu na świat wysypały się wszelkie utrapienia i choroby. ST - kara za niewierność przymierzu z Bogiem, ma skłonić do nawrócenia, takie myślenie było obecne w 1szym kazaniu ojca Paneloux - który mówił do mieszkańców Oranu nawiedzonego epidemią dżumy: Bracia moi, doścignęło was nieszczęście, bracia moi, zasłużyliście na nie. Świat jest absurdalny, czł. pozostaje heroiczna walka ze złem. Ks. Hioba - cierpienie niezawinione - H. żył bogobojnie, Bóg mu błogosławił, dając liczne potomstwo, bogactwo; dla wypróbowania jego pobożności wystawiony na próbe. Nie uległ szyderczej radzie żony, aby przeklął Boga i umarł. Cierpienie to stała cecha ludzkiego bytu, nie jest zależne od win czy zasług. Wierność, wytrwałość, zachowanie godności pozwalają zwyciężyć zło. 2gie kazanie - doświadczenie dżumy było czasem próby wiary, zgoda na cierpienie nie zawinione miernikiem wiary. W Innym świecie Grudziński akcentuje postawy których celem jest nie rozprzestrzenianie już istniejącego zła (Kostylew). T. Borowski pokazuje jak łatwo wpędzić człowiek w barbarzyństwo, wobec którego wszelka kultura czy religia są bezsilne. Hanna Krall Zdążyć przed panem Bogiem - śmierć niewinnych to powód do rozrachunków z Bogiem Marka Edelmana. Kiedy człowiek odprowadza innych do wagonów, to może mieć z Nim później parę spraw do załatwienia. || Pan Bóg chce zgasić świeczkę, a ja muszę szybko osłonić płomień, wykorzystując Jego chwilową nieuwagę. Niech się pali choć trochę dłużej, niż On by sobie życzył. - znamię odwetu za 400 tys. Św. Augustyn - zło jest wytworem wolnej woli człowieka. Świat cechowało pierwotne dobro, zło wkracza w momencie zerwania zakazanego owocu. Grzech i jego konsekwencja to wynik wolnego działania człowieka. W NT mesjanistyczne cierpienie zadośćuczyniające przyjął na siebie Chrystus. Pierwsi Chrześcijanie znosząc prześladowania, głosili swe współuczestnictwo w Jego męce. Uczeń Chrystusa znajduje pociechę w obietnicy przyszłego życia wolnego od cierpień. Asceza - droga do zbawienia, naśladownictwo Jezusa. Dziady cz3 Konrad nie godzi się na cierpienia swojego narodu, żąda władzy, przegrywa; sens historii odsłania się ks. Piotrowi - przyjmuje on winy Konrada, ufa Bogu, pokora; Polska Chrystusem narodów. Zło jakiego doświadcza to warunek odrodzenia jej i innych narodów. Artur Shopenhauer - złem jest że świat istnieje, istota życia jawi się jako ból i cierpienie, osiągnięcie trwałego szczęścia niemożliwe, nirvana; inspiracja dla dekadentów. Jan Kasprowicz Hymny - Bóg oskarżony, winny temu że cierpienie nigdy się nie skończy, a człowiek nie odnajdzie sensu egzystencji. Bunt przeciwko Bogu, pochwała szatana. Zbrodnia i Kara - Petersburg miejsce kulminacji zła, ludzi zabijają choroby, nałogi, deprawuje nędza. Trudno być obojętnym, próba wykorzenienia zła; zabija lichwiarkę, zło pozostaje. Mistrz i Małgorzata - odpowiedzialnością za zło obciąża ludzi tchórzliwych. Piłat z obawy o stanowisko skazuje Joszuę. Z powodu tchórzostwa mieszkańcy Moskwy ulegli systemowi. |
Literatura była często miejscem wytaczania procesu Bogu o cierpienie czł i świata. Zatem Bóg pochyla się aż do bólu biczowania i haniebnej śmierci - nad cierpieniem świata i czł. |
WOJNA Wojna ma zawsze wspólny mianownik cierpienie, śmierć, zło. Lit. prezentuje ją z różnych punktów widzenia od strony zwycięzców i zwyciężonych; lit. dokumentu pomaga poznać prawdę o wojnie. Stara rzymska maksyma mówi: Inter arma silient musae (w czasie wojny milczą Muzy). Tw artystyczna schodzi na dalszy plan. 400 lat po wydarzeniach w Troi Homer napisał Iliadę (wojna Achajów z Trojanami). Pieśń o Rolandzie - wojna w celu wyzwolenia Hiszpanii spod panowania Saracenów i nawracania pogan. Andzej Frycz Modrzejewski O poprawie Rzeczpospolitej - wojna sprawiedliwa (obronna) i niesprawiedliwa (najeźdźcza). Stwierdza że każda wojna jest złem, którego trzeba unikać. Wacław Potocki Transakcja wojny Chocimskiej. Ignacy Krasicki Monachomachia - obnażenie prawdziwej istoty wojny Wojnę domową śpiewam więc i głosze / Wojnę okrutną bez broni i miecza/ Rycerzów bosych i nagich po trosze / Same ich męstwo ubezpiecza. Walka to zatem nietypowa bo orężem są sandały, modlitewniki, kufle, talerze, różańce. AM Konrad Wallenrod Po 2 wojnie: probrem formy a treści Nałkowska Medaliony, Inny świat, Opowiadania Borowskiego, KK Baczyński Pokolenie, Elegia o chłopcu polskim, Historia; T Różewicz Ocalony, Zostawcie nas |
Nie ma epoki lit w której nie powstałoby dzieło związane z wojną. Czyżby historia ludzkości była hist. wojen? Skończył się wiek XX, nie skończyły się jednak wojny, czy wiek XXI też będzie wiekiem wojen? Na to pytanie na razie nikt nie zna odpowiedzi. |
WALKA O WOLNOŚĆ Walka o wolność, gdy raz się zaczyna/ Z ojca krwią spada dziedzictwem na syna (Giaur) Hist naszego kraju pełna była wojen, powstań, dramatu niewoli. Lit w czasie niewoli była jednym z narzędzi walki, poruszała sumienia, nawoływała do czynu, podtrzymywała na duchu. AM Konrad Wallenrod - inna metoda walki, tragizm gł. boh. Polega na konfliktach etycznych, rezygnacja z ideałów rycerskich i chrześcijańskich, nieetyczna walka podstępem, sposobem lisa Poezja staje się pocieszycielką, dodaje otuchy, zagrzewa do walki, przypomina o tradycji, uczy jak postępować, przekazuje historie młodszym pokoleniom. Dziady cz3 - prometeizm Konrada, mesjanizm (Widzenie Ks Piotra - Polska Chrystusem narodów, który przyjmuje na siebie cierpienie i mękę poświęcając się w imię wolności innych ludów) J. Słowacki Kordian - to czł. niezdecydowny, o słabej woli, zryw jednostki nie ma szans powodzenia, romantyczny egocentryzm i spontaniczność często bywają tragiczne w skutkach Pan Tadeusz - Ks. Robak - emisariusz działający na rzecz Napoleona; walko o wolność w ujęciu pozytywistów: walk zbrojna jest bez sensu, stw silne społ; Prus Lalka - trzeba dbać o rozwój ekonomiczny i społ, tylko tak można stw świadomy naród, kiedyś gotowy do niepodległości; S. Wyspiański Wesele - dopóki będą istnieć podziały nie może być mowy o gotowości do odzyskania niepodległości, Polacy o niej marzą, ale kiedy nadchodzi sytuacja walki, nikt nie jest gotowy, ani chłopi, ani inteligencja (zgubienie przez Jaśka złotego rogu) |
WŁADZA I WŁADCA Sofokles Antygona - dobro państwa a jednostki, prawo Boskie a państwowe, władza jest dla ludzi Szekspir Makbet - pragnienie władzy, zbrodnia O królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu - władca idealny, honorowy, odważny, niezłomny, dba o dobro ojczyzny i poddanych Ignacy Krasicki Do Króla - satyra o Stanisławie Auguście Poniatowkim - był szlachcicem, Polak, młody wiek, wykształcony, dbałość o naukę i kulturę, łagodne sprawowanie rządów, przewrotny panegiryk (utwór wychwalający ...) Jan Kochanowski Odprawa posłów greckich - prywata, dobro zbiorowości przegrywa z dobrem osobistym Michaił Bułhakow Mistrz i Małgorzata - władza totalitarna, artyści na jej usługach (akt twórczy uważany jest za najbardziej wolny przejaw ludzkiej działalności); ludzie żyją w strachu przed potężną władza Franz Kafka Proces - boh. podlega wszechwłądzy anonimowych osób, państwo policyne Zofia Nałkowska Granica - władza deprawuje, młodzieńcze ideały zostają zapomniane, zachowanie posady, |
Władza na codzien (np. szkoła-uczniowie, szef-pracownik), to ona kształtuje wzajemne relacje, bez władzy chaos i anarchia, to nie tylko przywileje lecz również wielka odpowiedzialność; rządzić godnie i sprawiedliwie z poszanowaniem siebie i innych, Najw. jest czł, bo bez ludzi nie byłoby państwa i nie byłoby władzy. Władzy zlikwidować nie można, tylko lepszą zastąpić gorszą albo czasem odwrotnie. (Leszek Kołakowski) |
MOTYW MATKI: "Lament świętokrzyski". - głos bolejącej matki, pierwszoosobowa wypowiedź, skarga Matki Boskiej, płaczącej pod krzyżem Chrystusa, lament matki nad synem, kobiety rozpaczającej nad stratą dziecka, boh. prezentuje „ludzkie oblicze boskości” Adam Mickiewicz "Dziady" część III. - matka Rollinsona , prosi o widzenie z synem, który jest przeszło rok więziony Eliza Orzeszkowa "Nad Niemnem". - Emilia Korczyńska - wcielenie żony modnej, matka Leoni i Witolda, rozkapryszona hipochondryczka, żyje w świecie romansów, salonowa lalka, nie interesuje się gospodarstwem, nie pracuje, nie zajmuje się dziećmi; Andrzejowa Korczyńska - żyje wspomnieniami o mężu, nie udało jej się zaszczepić w Zygmuncie patriotyzmu, szacunku wobec innych, szczerości, zdolności do głębokich, stałych uczuć Władysław Reymont "Chłopi". Paczesiowa matka Jagny; ona była jej oczkiem w głowie, wydaje ją za mąż za Boryne Witold Gombrowicz "Ferdydurke". Joanna Młodziakowa - pozornie nowocześni rodzice, tolerancja pod względem obyczjowym; aktywnie uczestniczy w działalności społ, nie pracuje. Stefan Żeromski Przedwiśnie - matka Cezarego Baryki, przeciwna rewolucji, żyje wspomnieniami o Polsce |
BUNT Przeciw Bogu: Mit o Prometeusz, Ikar, AM Dziady cz3. Wielka Improwizacja, Hymny Jana Kasprowicza - dlaczego Bóg stw zło? Kto jest odpowiedzialny za istnienie grzechu Bóg czy człowiek z góry skazany na grzech? Bolesław Leśmian - dlaczego Bóg stw zło? Antygona bunt przeciw władzy, rozkazowi pomijającemu uczucia i wierzenia obywatela; Hanna Krall Zdążyć przed Panem Bogiem - powstanie w getcie, bunt przeciwko wrogowi i przeciw złu; nawet samobójstwo może być aktem bunt bo pozwala decydować o sobie Albert Camus Dżuma - nakaz walki ze złem, przyjąć postawę aktywną, bunt przeciw absurdowi świata Gustaw Herling Grudziński Inny świat - hist Kostylewa, bunt przeciwko pracy w obozie, przeciw złu totalitarnego świata, zniewoleniu Dziady, Pan Tadeusz, Cierpienia młodego Wertera... - bunt przeciw konwenansom Witold Gombrowicz Ferdydurke - bunt przeciwko Formie Sławomir Mrożek Tango - zbuntowali się przeciwko rodzicom i konwenansom Eleonora i Stomil - popierali wolną miłość, młodzieńcze ideały - stw nową konwencję - Artur buntuje się przeciwko jej, pragnie powrotu do tradycji |
NIENAWIŚĆ Kain i Abel; Iliada - gniew Achillesa I jego skutki, nienawiść I chęć zemsty po stracie przyjaciela Giaur - miłość i rozpacz stały się źr zemsty boh, nie przyniosła ona ulgi, rozpacz oddzieliła go od świata, grzebiąc za życia Antygona - Kreon żądał nienawiści i pogardy dla zdrajcy, dlatego zakazał grzebać jego zwłoki, za późno odkrył niszczącą moc nienawiści Opowiadania Borowskiego - zacierała się granica między katami i ofiarami, więźniowie powszechnie okazywali pogardę słabszym; perfidia tw obozów: chodziło im o to by ich ofiary nienawidziły się wzajemnie za to że jeszcze żyją. |
Nienawiść i towarzysząca jej nietolerancja wydają się być na stałe przypisane do ludzkiej mętalności. Wystarczy przejrzeć gazetę lub obejrzeć wiadomości w TV, aby się przekonać ile na świecie istnieje źr tryskających krystaliczną nienawiścią, pociągając za sobą nietolerancję, zniszczenie, śmierć. |
PIENIĄDZ Biblia - Judasz wydał Jezusa za 30 srebrników Honoriusz Balzac - Ojciec Goriot Molier - Skąpiec B. Prus Lalka Michaił Bułchakow Mistrz i Małgorzata |
ARKADIA Tęsknota za szczęśliwym życiem wydaje się zupełnie naturalna. Towarzyszy nam jednak świadomość, że szansa na nie była już raz nam dana (Eden).; Arkadia - miejsce wiecznej wiosny, obfitości i spokoju, mieszkańcami są ludzie szczęśliwi, pasterze - poeci, żyją w idealnym związku z naturą. Arkadia - starożytna kraina geograficzna położona w Grecji, w środkowej części Peloponezu. W XVI wieku beztroski arkadyjski żywot miał być udziałem poczciwego szlachcica ziemianina. Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego - ukazywał zalety płynące z życia na wsi, pisał ile przyjemności może dać praca w ogródku na wiosnę; Jan Kochanowski Pieśń świętojańska o Sobótce - uroki życia wiejskiego Wsi spokojna, wsi wesoła, / który głos twej chwale zdoła? - pochwała życia na wsi, czł wiedzie życie uczciwe, dostatnie, z dala od zawirowań i zgiełku, które może przynieść wielki świat; Franciszek Karpiński Laura i Filon - opowiada o spotkaniu dwojga boh Ignacy Krasicki Mikołaj Doświadczyńskiego przypadki - część akcji na utopijnej wyspie Nipu, ludzie żyją wyłącznie tym, co daje im ziemia, przestrzegają praw Boga i natury; całkowita równość obywateli - Mikołaj przeistacza się w dojrzałego obywatela AM Pan Tadeusz - obraz Soplicowa; enklawa polskości, staropolskie tradycje, idealizuje świat Nad Niemnem - Legenda o Janie i Cecylii protoplastach rodu Bohatyrowiczów - przekształcili dziewiczą puszczę w krainę dostatku, miłości i rodzinnego szczęścia; Chłopomania - kult wszystkiego co wiejskie, naturalne, zdrowe, powrót do natury; na wsi sfrustrowany dekadent mógł odnaleźć ukojenie dla swej skołatanej duszy Wesele: Niech na całym świecie wojna/ Byle polska wieś zaciszna/ Byle polska wieś spokojna. Przedwiośnie SŻ - Nawłoć - wymarzone miejsce, próżniaczy tryb życia na dworze, miłostki, przejażdżki konne i uroki suto zastawionego stołu Wolter Kandyd - Eldorado - szczęści stanowią wszelkie wartości materialne, złoto - symbol ludzkich pragnień KK Baczyński - wizje apokalipsy przeciwstawia czas arkadyjskiego dzieciństwa, młodości, dni pełnych szczęścia i nadziei |
ZAGROŻENIE Biblia - potop zło tkwiące w ludziach jest zagrożeniem, przyczyną kary, pragnienie Boga do odnowienia świata; apokalipsa sprowadzona przez ludzi - 3 wojna, upadek wartości, materializm, terroryzm; Dżuma -miasto ogarnięte epidemią; postawy boh !!, dżuma jako zło tkwiące w człowieku Joseph Conrad Lord Jim - żywioł morski; piętno przewinienia odcisnęło się na całym życiu boh, czy czł. przekreśla chwila słabości?; Los zażądał poświęcenia, ratowania innych , spełnienia obowiązku - nie potrafił stawić czoła zagrożeniu. Opowiadania Borowskiego, Inny świat - świat innych praw, zamknięty, odizolowany, pełen potworności, Kostylew, donosiciele, boh zlagrowany, upadek wartości moralnych jest zagrożeniem Proces - zagrozeniem system totalitarny, słabość jednostki wobec systemu
Najwiekszym zagrożeniem jest czł dla człowieka, całe zło tkwi w ludziach i cało dobro. Fanatyzm, terroryzm.. upadek autorytetów, Papież (wlk humanista naszych czasów) |
MOTYW WĘDRÓWKI
AUTOR |
TYTUŁ |
CELE I ZNACZENIA WĘDRÓWKI |
|
Biblia (Ks. Wyjścia) - wyprowadzenie izraelitów z niewoli egipskiej |
Zesłanie ludzi na ciągłą tułaczkę jest konsekwencją grzechu pierworodnego. Ukazanie potęgi i wielkości Boga. Przejście ze stanu niewoli do wyzwolenia i szczęścia. Nowe pokolenie nie będzie pamiętać niewoli. |
Homer |
Odyseja |
Tragizm losu ludzkiego poddanego woli bogów. Odys stał się archetypem podróżnika, tułacza. Pokonywanie przeszkód, wytrwałość, dążenie do celu jest najważniejsze. |
Dante |
Boska komedia |
Wędrując po 3 sferach zaświatów poeta ukazuje pewne prawidłowości rządzące światem, ułożone wg średniowiecznej koncepcji pojmowania życia i Boga. Ekspozycja życia przyszłego, wznoszenie się przez poszczególne szczeble poznania aż do ostatecznego zjednoczenia z Bogiem. |
Wolter |
Kandyd |
Wędrówka Kandyda, nabieranie wiedzy o świecie; satyra na ówczesny świat i normy obyczajowe, rozprawa z filozofią Rousseau i Leibnitza. Najważniejsze to uprawiać swój własny ogródek. |
Ignacy Krasicki |
Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki |
Ironiczne przedstawienie ówczesnej szlacheckiej mentalności oraz słabości polskiego ustroju państwowego. Nabieranie mądrości życiowej, filozofia Johna Locka. |
Juliusz Słowacki |
Kordian |
Bohater wyrusza w świat, w poszukiwaniu sensu życia. Szuka odpowiedzi na podstawowe pytania dotyczące istoty bytu. Podróże po Europie stają się okresem dojrzewania i konfrontacji młodzieńczych przemyśleń z rzeczywistością. Świat jest niedoskonały, rządzi nim pieniądz... |
Stefan Żeromski |
Ludzie bezdomni |
Główny bohater zmaga się ze światem, otoczeniem i samym sobą. Postanawia walczyć o poprawę losu najuboższych. Przemierza Polskę aby znaleźć miejsce gdzie jego ideały trafią na podatny grunt. |
WSTĘP: W literaturze różnych epok wielokrotnie pojawia się motyw wędrówki. Wędrówka w życiu człowieka może mieć wiele znaczeń. Można ją pojmować dosłownie jako zwykłe przemieszczanie się, dzięki któremu staje się ona źródłem wiedzy, doświadczeń, przeżyć estetycznych i intelektualnych. Jednak wędrówka może mieć również znaczenie metaforyczne, być poszukiwaniem sensu istnienia, własnej tożsamości, celu w życiu. I wielokrotnie owo dążenie do celu staje się istotniejsze niż jego osiągnięcie ... |
||
ZAKOŃCZENIE: Motyw wędrówki wielokrotnie pojawiał się na kartach literatury różnych epok. I nic dziwnego, gdyż człowiek, jak każde stworzenie, znajduje się w ciągłym ruchu. Ale wędrówka może mieć też, wielokrotnie ważniejsze znaczenie metaforyczne. Całe ludzkie życie - od narodzin, aż do śmierci stanowi wędrówkę. Podobnie jest nią poszukiwanie celu w życiu. Człowiek zawsze do czegoś dąży. Do osiągnięcia szczęścia, poprzez gromadzenie dóbr materialnych, poszukiwanie miłości, założenie rodziny. Wydaje mu się, że gdy osiągnie swój cel, jego wędrówka dobiegnie końca - jednak tak nie jest, gdyż człowiek jest istotą nienasyconą. Zawsze czegoś pragnie, poszukuje. Stara się zrealizować w życiu zawodowym, czy też w rodzinie. Jeśli jest wierzący jego życie nigdy nie będzie puste, gdyż zawsze będzie się starał odnaleźć w nim Boga. A gdy ono dobiegnie końca, jego wędrówka rozpocznie się na nowo w życiu przyszłym |
||
Motywy do zrobienia:
Zagłada
Walka
Wojna
Nienawiść
Pieniądz
Zagrożenie
Wędrówka
Matki
Buntu
Cierpienie
Władza
Dom
Miłość
Arkadia
Bóg
Diabeł
Kobieta
Miasto
Niemiec
Ojczyzna
Praca
Przemijanie (jako motyw czasu!)
Samotność
Szczęście
Śmierć
Wieś
Żyd
Dworek
Krajobrazowe
Vanitas
Horacjańskie