System polityczny- ogół organów państwowych, partii politycznych (dążących do zdobycia i utrzymania władzy) oraz organizacji i grup społecznych - formalnych i nieformalnych - (np. grup interesu dążących do wpływu na władzę, niekoniecznie jej bezpośredniego zdobycia lub grup nacisku) uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm, regulujących wzajemne stosunki między nimi.

4 podsystemy systemu politycznego:

*instytucjonalny: obejmuje aparat państwowy, partie polityczne i zinstytucjonalizowane grupy interesu. Określa treść, kierunki działalności, charakter norm w całej strukturze systemu. Spełnia rolę inicjująca do pozostałych podsystemów.

*funkcjonalny: składa się z ogółu ról i funkcji wypełnianych przez poszczególne elementy podsystemu instytucjonalnego oraz system polityczny w całości (f.regulacyjna: sterowanie procesami wg reguł w danym systemie, f.mediacyjna: rozwiązywanie konfliktów dotyczących sprzecznych interesów grupowych, f.adaptacyjna: usprawnianie działania instytucji, poszerza funkcjonowania systemu, f.innowacyjna: wprowadzanie nowych reguł i mechanizmów działania)

*regulacyjny: obejmuje ogół norm za pośrednictwem których regulowane są stosunki społeczno-polityczne. Obejmuje normy prawne oraz reguły nienormatywne. Określa co i jak ma działać, według jakich zasad, obejmuje ogół norm prawnych i nieprawnych przy pomocy których reguluje się procesy polityczne.

*komunikacyjny: ogół związków i stosunków istniejących między elementami podsystemu instytucjonalnego (między partiami, między rządem a parlamentem). Wyróżniamy stosunki i związki wspierające system oraz stosunki bierne. Związki podtrzymujące lub naruszające system decydują o stabilności tego systemu.

Otoczenie systemu politycznego:

- ekonomiczne: typ własności środków produkcji i charakter gospodarowania

- społeczne: struktura socjalna społeczeństwa

- kulturowe: religia, poglądy, idee

Władza państwowa - to władza suwerenna i uniwersalna na danym terytorium państwa, zdolna do zabezpieczenia porządku prawnego, społecznego i ekonomicznego odpowiadającego formie rządów. Ma zdolność wpływania na innych, nawet wbrew ich woli, jeśli jest wybierana, musimy być jej posłuszni.

Władza legitymizowana - oparta na przeświadczeniu, że posłuszeństwo wynika z samego faktu istnienia prawa stanowionego. Pozycja przywódcy jest ściśle regulowana prawnie, funkcjonuje tu układ podwładni-przełożeni na równych prawach

Władza tradycyjna - wynika z mocy panujących zwyczajów oraz potęgi panujących. Kształtuje ją tradycja uważana za świętość. Naruszenie tejże tradycji przez panującego uprawnia poddanych do buntu wobec władcy.

Władza charyzmatyczna - wynika z przymiotów osobowości przywódcy

Władza legalna - powstaje w skutek respektowania norm prawnych

Konflikt - współzawodnictwo między rywalizującymi stronami

Kooperacja - współpraca, osiąganie zamierzonych celów przez działania zamierzone

Społeczeństwo obywatelskie - wspólnota polityczna działająca praworządnie, oznacza zdolność obywateli do samodzielnego organizowania się dla realizacji własnych interesów

Konsens, konsensus - zgoda co do fundamentalnych zasad. (konsensus proceduralny - uzgadnianie metod, konsensus substancjalny - porozumienie 2 partii)

Republikanizm - władza polityczna, wywodzi się z konsensusu społecznego. Odrzuca zasady monarchistyczne i dynastyczne oraz dogmaty religijne jako podstawy podejmowania decyzji

Demokracja liberalna - forma rządów demokratycznych, która wprowadza ograniczenia władzy wobec obywatela. Cechy: zewnętrzna i wewnętrzna kontrola rządu, regularne wybory rywalizacyjne przeprowadzone w oparciu o powszechne prawo wyborcze i równość polityczną, podział władzy.

Rząd - polityczna władza wykonawcza, sprawuje kontrolę nad innymi

Grupa interesu - stowarzyszenia, których zadaniem jest wywarcie wpływu na władzę

System demokratyczny: realizuje zasady suwerenności narodu, trójpodziału władzy, pluralizmu. Jest konstytucyjnym państwem prawa. Źródłem władzy są wszyscy obywatele, zaś władza wybierana na określony czas i poddawana jest kontroli, ponosi odpowiedzialność przed całym społeczeństwem. Obywatele organizuja się i dążą do realizacji swoich interesów. System powinien być stabilny, czyli taki, który umozliwia realizowanie planów jednostek.

!!!Suwerenność narodu: zwierzchnictwo. doktryna, zgodnie z którą lud, rozumiany jako polityczna wspólnota obywateli, jest suwerenem w państwie i od niego wywodzi się władza i polityczna legitymizacja. 

System ustrojowy: zbiór zasad zamieszczonych w konstytucji. Reguluje on ustrój społeczny, polityczny i gospodarczy państwa oraz określa jego formę i charakter.

Zasady ustrojowego systemu:

- zasada republikańskiej formy rządu: res publica, czyli rzecz wspólna. Państwo jest wspólnotą wszystkich obywateli, ma prawo nadawać prawa ale i obowiązki. Charakteryzuje się dużą ilością wyborów (prezydent, sejm, senat, samorządy, radni, burmistrz, parlament europejski)

- zasada demokratycznego państwa: jest to państwo konstytucyjne, państwo prawa, realizuje zasady suwerenności narodu, pluralizmu, trójpodziału władz.

- zasada przedstawicielstwa: przekazanie pełnomocnictwa w akcie wyborczym swoim przedstawicielom. Wybory, to funkcja programowa - podmioty (partie) przedstawiają swoje programy polityczne:

*funkcje wyrażania woli obywateli: wynik wyborów uzewnętrznia referencje programowo-polityczne

*funkcje kontrolne poprzez wybory partie rozliczane są ze swoich działań

*funkcje kreacyjne: wybory kształtują skład personalny i polityczny danego organu

*funkcja legitymizująca: dająca tytuł do sprawowania władzy

Czynne prawo wyborcze - prawo przysługujące obywatelom, które zapewnia im możliwość udziału w głosowaniu i oddania głosu na swojego kandydata do organów przedstawicielskich państwa, do organów samorządu terytorialnego bądź w referendum. Przysługuje wszystkim obywatelom polskim, którzy ukończyli 18 lat a którym prawo nie zostało odebrane prawomocnym wyrokiem sądowym (pozbawienie praw publicznych) i nie są ubezwłasnowolnieni. Przysługuje także pełnoletnim obywatelom Unii Europejskiej w wyborach do Parlamentu Europejskiego (pod warunkiem stałego zamieszkiwania w Polsce) oraz w wyborach do rad gmin.

Bierne prawo wyborcze -  prawo do kandydowania. Do Sejmu, czyli prawo bycia wybranym na posła, ma każdy obywatel polski mający mający czynne prawo wyborcze, który ukończył 21 lat. W przypadku senatorów - 30 lat..

Cenzusy wiekowe obowiązujące w Polsce:

do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw - 18 lat ukończone w dniu wyborów

do Sejmu - 21 lat

do Parlamentu Europejskiego - 21 lat

na urząd wójta, burmistrza i prezydenta miasta - 25 lat

do Senatu - 30 lat

na urząd prezydenta Rzeczypospolitej - 35 lat

Zasady prawa wyborczego:

- powszechność: jedynym warunkiem jest ukończenie 18lat brak ubezwłasnowolnienia oraz obywatelstwo Polskie, wybory organizowane są w dzień wolny, głosujemy w swoim okręgu wyborczym, w innym wypadku potrzebne jest zaświadczenie

- bezpośredniość: każdy indywidualny głos wyborczy decyduje o wyborze organu

- równość: każdy wyborca ma jeden głos

- tajność: obowiązkiem prawnym jest zapewnienie tajności wyborów (kabina wyborcza)

- proporcjonalność: czyli sposób rozdziału władzy (mandatów), tyle władzy ile poparcia

Mandat wolny: Ukształtował się jako pochodna koncepcji zwierzchnictwa narodu. Poseł reprezentuje zbiorowy podmiot suwerenności, nie jest związany z instytucjami wyborców. Upoważnia do reprezentowania wyborców, przedstawiania opinii i poglądów oraz podejmowania decyzji w drodze głosowania. Jego status ukształtowany jest na zasadzie niezależności prawnej ale musi liczyć się z głosami wyborców oraz partii, która wysunęła jego kandydaturę. Został przyjęty w 1997r i ma trzy zasady: 1) uniwersalność: poseł reprezentuje cały naród, nie poszczególne grupy 2) niezależność 3) nieodwołalność: poseł nie może być odwołany przed końcem kadencji.

Mandat imperatywny: nakłada na przedstawiciela obowiązek uwzględniania opinii i woli elektoratu, wyborcy mogą go odwołać przed upływem kadencji. Występował w demokracji szlacheckiej.

Zasada trójpodziału władzy:

- ustawodawcza - Sejm i Senat

- wykonawcza - Prezydent, premier (największy zakres władzy)

- sądownicza - Sądy

Pluralizm: różnorodność, a zarazem równouprawnienie podmiotów. Polega na istnieniu dwóch lub więcej partii politycznych reprezentujących różne programy i orientacje, walczących o zdobycie władzy w państwie. Oznacza wolność funkcjonowania wielu organizacji w państwie. Istotnym wskaźnikiem pluralizmu jest zatem legalność i swoboda działania opozycji politycznej.

*pluralizm polityczny - partie konkurują ze sobą

*pluralizm moralny - różne systemy etyczne, np. świecki, wynikający z religii

*pluralizm kulturowy - tolerancja wobec rywalizujących przekonań

*pluralizm ekonomiczny - zróżnicowanie form własności (prywatna, spółdzielcza, państwowa)

WSI - Wojskowe Służby Informacyjne: Struktura wywiadu i kontrwywiadu wojskowego istniejąca w latach 1991 - 2006. Podlegała Ministrowi Obrony Narodowej, będąca częścią Wojska Polskiego. Faktyczna likwidacja trwała około pół roku, zajął się nią Antonii Macierewicz, zlikwidowane 30 września 2006r.

Prawo wyborcze: ogół norm prawnych regulujących proces wyborów i ustalania ich wyników.

Najczęściej termin "prawo wyborcze" stosowany jest jako uprawnienie do głosowania. Wyróżnia się wówczas czynne i bierne prawo wyborcze. Na prawo wyborcze w Polsce składają się:

• ordynacja wyborcza do Sejmu RP i do Senatu RP (prócz ustalenia zasad wyborów do izb reguluje też prowadzenie rejestru wyborców).

• ustawa o wyborze Prezydenta RP,

• ordynacja samorządowa, ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw,

• ustawa o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza, prezydenta miasta,

• ustawa o wyborach do Parlamentu Europejskiego.

Prócz tego, niejaki związek z wyborami mają:

• ustawa lustracyjna,

• ustawa o partiach politycznych.

Prawa wyborcze (czynne) są ponadto uwzględniane w przypadku:

• referendum ogólnokrajowego,

• referendum lokalnego.

Zasady państwa demokratycznego:

Suwerenność narodu: źródłem władzy jest naród, który jest uprawniony do decydowania i rozstrzygania w sprawach najważniejszych dla państwa. W warunkach demokracji możliwe jest prawo do obywatelskiego nieposłuszeństwa.

Pluralizm: rywalizowanie na płaszczyźnie politycznej, społecznej, ideowej i ekonomicznej. Polega na możliwości istnienia w państwie wielu partii i organizacji politycznych, które są niezależne od władz państwowych ani od siebie. Mogą tworzyć programy, swobodnie ze sobą rywalizować ( w ramach prawa i ustalonych reguł), a poparcie wyborców, dzięki któremu niektóre z nich będą rządzić, a inne tworzyć opozycję lub zabiegać o wpływ na politykę państwa.

Podział władz: podział na ustawodawczą (stanowienie prawa), wykonawczą (realizowanie prawa w praktyce), i sądowniczą (rozstrzygająca spory an podstawie obowiązujących norm prawnych).

Państwo prawa: istnieje wtedy, gdy organizacja i działanie władz oparte jest na prawie. Prawo okresla wzajemne stosunki pomiędzy władzą, władzą a jednostkami. Zagwarantowana jest równość obywateli, dozwolone wszystko na co pozwala prawo. Prawa jednych ograniczane są prawami drugich. Prawo stoi ponad władzą, podstawą rozstrzygania praw publicznych jest zasada większości.

Konstytucjonalizm i praworządność: ustrój oparty jest na konstytucji, sprawowanie władzy jest zgodne z ustawą zasadniczą. Jest również związany z rządzeniem zgodnym z obowiązującym prawem.

Przedstawicielstwo (reprezentacja): władza jest pośrednia, przestawiciele wybierani są wcyklicznych, wolnych i tajnych wyborach. Lud nie sprawuje swojej władzy bezpośrednio, wybiera przedstawiciela, który jest przed nimi odpowiedzialny.

Rządy większości: żadna mniejszość nie może być represjonowana.

Fale demokratyzacji:

I fala - koniec XVIII wieku po rewolucji francuskiej, narodziny państwa konstytucyjnego

II fala -1945-1962 związana z demokratyzacją państw pokonanych w II wojnie światowej(Niemcy,Włochy,Japonia,Austria)

III fala - 1974-1975 upadek dyktatur np. Grecji, Portugalii, Hiszpanii

IV fala - po 1989 wiąże się z upadkiem systemu politycznego

Zasady polityczne motywujące demokratyzację systemu politycznego:

- zwierzchnia władza narodu

- pluralizm polityczny

- rządy prawa

- podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą

- równość prawnopolityczna wszystkich obywateli

- wolność jednostki (może być ograniczana tylko przez konstytucję lub niektóre ustawy, dla dobra publicznego)

- suwerenność państwa

Co sprzyja demokratyzacji systemu politycznego:

-wysoki poziom bogactwa

-gospodarka rynkowa

-zapewnienie rozwoju ekonomicznego i społecznego

-starania o sprawiedliwy podział dochodów

-silna klasa średnia

-niski poziom analfabetyzmu

Cechy charakterystyczne państwa współczesnego:

-stopień zewnętrznej suwerenności (Polska ograniczona jest przez NATO i UE)

-stopień cywilizacyjnego rozwoju (rolnicze lub przemysłowe)

Władza ustawodawcza: organami władzy ustawodawczej jest sejm i Senat, pochodzący z wyborów powszechnych. Wybierane SA na jednakową kadencję - 4 lata. Początkiem kadencji jest zebranie się Sejmu na pierwsze posiedzenie, końcem jest dzien poprzedzający następną kadencję. Sejm i Senat w Polsce pracują permanentnie (bez sesji, nieprzerwanie). Są jedynymi organami reprezentującymi naród (prezydent reprezentuje państwo).

Skrócenie kadencji Sejmu:

- jeżeli postanowił o tym Sejm większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów

- w razie nieprzedstawienia prezydentowi RP ustawy budżetowej do podpisu w ciągu 4 miesięcy, wówczas po 14 dniach Prezydent odwołuje Sejm.

- w razie nieudzielenia radzie Ministrów wotum zaufania lub w wypadku udzielenia jej wotum nieufności

Przedłużenie kadencji Sejmu:

- stan wojenny

- stan wyjątkowy

- stan klęski żywiołowej

Przywileje poselskie:

- przywilej nietykalności: chroni posła przed ograniczeniem wolności osobistej, nie może być aresztowany ani zatrzymany bez zgody sejmu z wyjątkiem złapania go na gorącym uczynku, o fakcie zatrzymania organy ścigania muszą zawiadomić Marszałka sejmu, może on wówczas zwolnić ta osobę.

- immunitet formalny: posła nie można pociągnąć do odpowiedzialności karnej bez zgody Sejmu, postępowanie karne ulega zawieszeniu do końca kadencji ale nie ulega przedawnieniu

- immunitet materialny: obejmuje czyny wchodzące w skład sprawowania mandatu. Nie można posła karać za treści wygłaszanych przemówień, za wnioski w czasie posiedzeń, za głosowanie

- poseł ma prawo do zatrudnienia po zakończeniu kadencji na tym samym lub równorzędnym stanowisku

- prawo do korzystania ze środków publicznego transportu za darmo, prawo do nieopodatkowanej diety

- prawo do organizowania się w kluby parlamentarne (15 osób)

Obowiązki poselskie:

- zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek z użyciem własności państwowej lub komunalnej

- nakaz składania corocznego oświadczenia majątkowego - zbytnie wzbogacenie się

Obowiązki marszałków:

- zwoływanie posiedzeń Sejmu

- kierowanie obradami

- zwoływanie konwentu seniorów

- nadawanie biegu inicjatywom ustawodawczym

- rozpatrywanie projektów ustaw

Podstawowe funkcje Sejmu:

- funkcja ustawodawcza: rozpatrywanie projektu ustaw

Ustawa: akt prawny uchwalany przez Sejm, Senat przy współudziale Prezydenta RP w specjalnym trybie. Prezydent może odmówić podpisania ustawy całej lub w części, może również zaskarżyć ustawę do Trybunału Konstytucyjnego. Prezydent zgłasza weto 3/5 głosów, które skierowane jest tylko do Sejmu. Nie wolno mu jednak zawetować ustawy budżetowej oraz nowelizacji Konstytucji. Jeśli Prezydent wystepuje z wnioskiem o zgodność z Konstytucją, a Trybunał orzeknie taką zgodność, to wówczas Prezydent musi taka ustawe podpisać. Nie może już skorzystać z prawa weta.

- funkcja wyłaniania rządu: Sejm wyłania rząd przez większość parlamentarną. Układ stosunków między Parlamentem a Rządem decyduje o reżimie politycznym.

System parlamentarno gabinetowy:

-Parlament wybierany jest w wyborach powszechnych, układ sił w Parlamencie ma decydujący wpływ na utworzenie rządu i skuteczne realizowanie programu wyborczego w wyborach

- rząd i ministrowie ponoszą odpowiedzialnośc polityczna polityczną przed Sejmem w drodze wotum nieufności

- głowa państwa oraz rząd ponosza odpowiedzialnośc prawną za złamanie Konstytucji lub ustaw przed trybunałem Stanu

- głowa państwa ma ograniczon kompetencje wykonawcze, najczęściej pełni funkcje reprezentacyjną i ceremonialną

- nie występuje rygorystyczny podział władzy

- Wielka Brytania, Niemcy, Włochy, Szwecja, Hiszpania, Holandia, Belgia, Dania, Grecja, Norwegia, Polska

System prezydencki:

- północne USA

- rygorystyczna separacja władzy

- prezydent jest głowa państwa i szefem Rządu - monolityczna właza wykonawcza

- ministrowie - sekretarze stanu - powoływani są przez prezydenta i tylko jemu podlegają

- prezydent i Parlament wybierany jest w wyborach powszechnych

- prezydent nie ponosi odpowiedzialności przed Kongresem (dwuizbowość: Senat i Izba Reprezentantów)

- prezydenta nie można odwołac w trakcie kadencji

- prezydent ponosi odpowiedzialność prawną za np. złamanie konstytucji

- zakaz łączenie obecności w Parlamencie i pełnienia funkcji ministra

- prezydent nie ma prawa skrócić kadencję Parlamentu

System semiprezydencki:

- bezpośrednie wybory Prezydenta przez naród

- dualizm egzekutywy: władza wykonawcza jest podzielona pomiędzy prezydenta i premiera

- odpowiedzialność konstytucyjna prezydenta przed Trybunałem Konstytucyjnym bez odpowiedzialności politycznej - nie można go odwołać

- prezydent powołuje premiera, a na jego wniosek ministrów

- istnieje nieograniczalność mandatu deputowanego ze stanowiskiem w rządzie

- Francja, Finlandia, Portugalia, Islandia, Polska

System parlamentarno-gabinetowy:

- tylko w Szwajcarii

- opiera się na jednolitości władzy państwowej i supremacji (nadrzędności) władzy ustawodawczej

- Parlament jest najważniejszy, wykonuję władzę ustawodawczą i wykonawczą

Konstytucja: ustawa zasadnicza wyposażona w najwyższą moc prawną i określająca podstawowe zasady ustroju politycznego, gospodarczego i społecznego oraz strukturę naczelnych organów państwowych oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywateli. Konstytucja spisana w jednolitym akcie prawnym jest nazywana konstytucją pisaną, w odróżnieniu od konstytucji rzeczywistej, która ilustruje rzeczywisty, autentyczny obraz polityczny.

Konstytucje w Polsce:

- I Konstytucja 1918

- Konstytucja marcowa 19.03.1921r wzorowana na konstytucji francuskiej. Wprowadzała rozległe prawa obywatelskie np. Prezydent wybierany na 5 lat, brak rozdziału kościoła od państwa

- II Konstytucja 2 sierpnia 1926r szła w kierunku autorytaryzmu, umocniła pozycję Prezydenta RP

- III Konstytucja kwietniowa 1935r autorytarna forma rządów, odrzucała zasadę podziału władzy

- 22 lipca 1952r przetrwała z nowelizacją do 1997r

- 2 kwietnia 1997r obowiązująca do dziś, przyjęta przez Zgromadzenie Narodowe i „cały naród” na drodze ogólnopolskiego referendum

Małe Konstytucje:

- luty 1947-1952r organizacja i działanie najwyższych organów RP

- 17 października 1992r wzajemne stosunki między władzą ustawodawczą a wykonawczą oraz władzą terytorialną, wprowadzała trójpodział władz

Pluralizm: wielość, różnorodność, równoprawnośc podmiotów. Realizowany jest na kilku płaszczyznach:

- polityczny: konkurencja między partiami - wybory

- moralny, światopoglądowy: w państwie demokratycznym obok siebie mogą funkcjonowac różne nurty moralne, jeżeli przyjmują prawo stanowione (jeżeli nie będą się zwalczać). Przekonywanie wyznawców do swojej wiary - różne wobec prawa.

- kulturowy: zróżnicowanie norm kulturowych, istnienie obok siebie sprzecznych filozofii życia

- ekonomiczny: zróżnicowanie form własności i form działalności gospodarczej - cechy wolnego rynku (własność prywatna, państwowa, społeczna, spółki handlowe)

Pluralizm dotyczy również dystrybucji władzy politycznej. Chodzi o to, by nie skoncentrować władzy na szczycie. Najwazniejsza jest władza wykonawcza, dlatego w konstytucji z 1997r została rozproszona - część władzy posiada prezydent, a część premier.

Demokracja pluralistyczna, inaczej demokracja liberalna: wolne wybory, to konkurencja wyborcza, władzę otrzymuje ten, który cieszy się największym poparciem, tyle ile wyborców, tyle poparcia.

Do warunków funkcjonowania zdrowej demokracji pluralizmu musi być:

- szerokie rozproszenie władzy politycznej

- jasne rozróżnienie między państwem a społeczeństwem obywatelskim

- konstytucja i ustawy mówią nam gdzie ??

- wolność sumienia i wyznania - prawa ludzi wierzących w niewierzących są jednakowo ważne

Partia polityczna: jest organizacją występująca pod okreslona nazwą, stawiająca sobie za cel udział w rynku publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznego wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej. Partia jest po to, aby dążyć do zdobycia, utrzymania i wykonywania władzy.

Elementy składowe partii:

- dobrowolne członkostwo: każdy członek zobowiązuje się do dobrowolnego sprawowania statutu i udziału w ponoszeniu kosztów funkcjonowania

- program partii: określone są cele działania partii w oparciu o konkretną ideologię i platformę wyborczą

Ideologia partii - usystemowany całokształt idei i poglądów na świat i życie społeczne, a także oparte jest o cele jaka wyznaczyła sobie dana partia.

Doktryna - konkretyzacja ideologii, doktryna przekłada ideologię na tory praktycznego działania

Nurty ideowe Polski:

-socjalistyczny

- ludowy

- endecki

- chrześcijańska demokracja

- konstytucjonalizacja

Zmiany wprowadzone przez konstytucje:

- 1918 naczelnik państwa Józef Piłsudski

- 19 marca 1921 konstytucja marcowa

- 22 lipca 1952-1989 prezydenta zastąpiła Kolegialna Rada Państwa

- 1989 przywrócono urząd prezydenta. Pierwsze wybory odbyły się w ramach Zgromadzenia Narodowego - wybrano wówczas Wojciecha Jaruzelskiego. Pierwsze powszechne wolne wybory odbyły się w 1990, Jaruzelski zrezygnował z kandydatury. Lech Wałęsa wygrał z Tamtymińskim i Mazowieckim, rządził 5 lat.

- 2 kwietnia 1997 prezydent z premierem tworzą władzę wykonawczą, prezydent jest najwyższym przedstawicielem państwa

Kompetencje prezydenta:

- stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium

- czuwa nad przestrzeganiem konstytucji

- zasada impocapatibilitas (niepołączalność) z żadną inną funkcją publiczną

- jest wybierany w wyborach powszechnych, tajnych, równych, bezpośrednich

- wybory są ogłaszane nie później niż 70 dni od wygaśnięcia mandatu prezydenckiego

- prezydent nie ponosi odpowiedzialności przed parlamentem, jedyna formą odpowiedzialności może być brak poparcia w następnych wyborach

- nie można go odwołać w trakcie trwania kadencji

- można to zrobić w wypadku złamania konstytucji, wówczas zajmuje się nim trybunał stanu (wniosek musi być podpisany przez 140 członków Zgromadzenia Narodowego tj. 2/3 głosów

- akty urzędowe prezydenta wymagają kontrasygnaty premiera

- sprawy z powództwa cywilnego przeciwko prezydentowi mogą toczyć się normalnie

Uprawnienia prezydenta:

- powołuje Radę Ministrów na wniosek premiera

- desygnuje premiera

- skraca kadencję Rady Ministrów po wyczerpaniu 3 kroków (w razie nieudzielenia wotum zaufania, bądź udzielenia wotum nieufności, większość kwalifikowana, jeśli nie przedstawi uchwały budżetowej w przeciągu 4 miesięcy od pierwszego posiedzenia)

- odbiera przysięgę od premiera i jego ministrów

- przyjmuje dymisję

- może zwoływać Rade gabinetową (rząd, premier pod przewodnictwem prezydenta)

- powołuje sędziów sadów powszechnych

- powołuje prezesów sądu

- powołuje prezesów trybunały

- stosuje prawo łaski (darowanie lub złagodzenie kary)

- jest zwierzchnikiem sił zbrojnych (w czasach wojny inaczej minister obrony)

- mianuje szefa sztabu generalnego wojska polskiego

- mianuje dowódców sił zbrojnych

- na wniosek ministra obrony narodowej nadaje pierwszy stopien generalski, oficerski i admiralski

- powołuje rade bezpieczeństwa narodowego

- wydaje postanowienia o stanie wojny, stanu wyjatkowego i wojennego

- nadaje obywatelstwo polskie

- nadaje ordery i odznaczenia

- zarzadza opuszczenie flagi na czas zaloby

Polski System w ramach śmierci prezydenta:

- Marszałek sejmu tymczasowo wykonuje (nie pelni) obowiązki prezydenta. Przejmuje te obowiązki po oficjalnym zgonie prezydenta. Marszałek sejmu wyznacza wyboru w przeciągu 14 dni.

Prezydentem może być:

- musi mieć obywatelstwo polskie

- ma ukończone 35 lat

- nie jest skazany prawomocnym wyrokiem sądu

- kandydatów zgłaszają partie lub wyborcy, wybory zarząda Marszałek Sejmu

- musi posiadać 100tys. głosów poparcia

Kandydatów rejestruje Państwowa Komisja Wyborcza. Warunkiem wygrania wyborów jest uzyskanie większości bezwzględnej głosów, czyli 50% + 1.

Większość kwalifikowana: 2/3 głosów przy połowie ustawowej liczby posłów.

Druga tura wyborów musi odbyć się w przeciągu 14 dniu, w wolnym dniu od pracy. Jeśli składane są skargi dotyczące ważności wyborów rozpatruje je Sąd Najwyższy.

Wolność człowieka: jest przyrodzona wartościa człowieka, niewynika z prawa, należy się nam od urodzenia, jest niezbywalna. Istnieje niezależnie od panstwa i prawa. Prawo człowieka jest wynikiem aktu prawa stanowionego.

Wolności człowieka:

- ochrona życia ludzkiego

- wolnośc sumienia i wyznania

- wolność wypowiedzi

- tajemnica korespondencji

- nietykalnośc osobista i wolnośc osobista

- zakaz stosowania kar cielesnych, tortur

Wolności i prawa polityczne:

- prawo do obywatelstwa

- możliwość uczestnictwa w życiu publicznym

- czynne i bierne prawo wyborcze

- możliwość zrzeszania się

- dostęp do służb publicznych

- dostepn do informacji o działaniu władzy

- prawo skaladain wniosków, petycji, skarg

- prawodo uczestnictwa w pokojowych manifestacjach

Wolności i prawa ekonomiczne:

- prawo do pracy

- do własności

- do dziedziczenia

Wolności socjalne:

- prawo do ochrony zdrowia

- nauki

- odpowiedniego i zadowalającego wynagrodzenia

- pomocy socjalnej

- rozrywki

Wolnosci kulturalne:

- prawo do wolności i twórczości artystycznej

- do badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników

- do dowolności korzystania z dóbr kultury i ich wytwarzania

Prawa osobiste:

- do dobrego godnego życia

- rzetelnego sądu

- decydowania o swoim życiu

- szczęścia

Prawa dziecka:

- prawo do wychowania się w rodzinie

- adopcji

- oświaty i nauki

- kultury wypoczynku i rozrywki

- ochrony zdrowia i opieki medycznej

- wszechstronnego rozwoju osobowości, swobody wyznania, światopoglądu

- dostępu do informacji

-ochrony przed wyzyskiem i poniżającym traktowaniem

- prywatności

- równości

Obowiązki obywatela:

- wierność i troska o wspólne dobro narodu i społeczeństwa

- przestrzeganie prawa RP

- ponoszenie ciężarów i świadczeń na rzecz państwa

- obrona ojczyzny

- dbałość o stan naturalnego środowiska, a także ponoszenie odpowiedzialności za jego zagrozenie i niszczenie

Elementy składowe państwa:

- ludność

- terytorium

- suwerenność

- przymus państwowy

Suwerenność władzy - niezależność władzy od wszelkiej innej władzy innych państw, instytucji między narodowych i władz wewnętrznych. Można zrzec się swojej suwerenności na rzecz innych organizacji międzynarodowych, np. UE. Ale na to musi zgodzic się naród na drodze referendum ogólnokrajowego.

Państwo suwerenne - posiada zwierzchnia władzę nad terytorium i ludnością, może nawiązywać stosunki z innymi państwami. Może również swobodnie kształtować swój ustrój konstytucyjny, gospodarczy.

Przymus państwowy - aparat państwowy może zmusic obywatela do określonego zachowania, a środkami do tego jest policja, wymiar sprawiedliwości i wojsko. W państwie demokratycznym podlegają one kontroli Parlamentu i obywateli.

Władza sądownicza: wymiar sprawiedliwości może pozbawić wolności. Stanowią go: Sąd najwyższy, sądy powszechne, administracyjne i wojskowe.

Wymiar sprawiedliwości: rozstrzyga konflikty co do przestrzegania prawa przy uzyciu srodków przymusu państwa.

Zasada niezawisłości sędziów: sędzia ma szczególny status prawny, tzn. w zakresie orzekania podlega tylko ustawom i Konstytucji, czyli jesst on niezależny od stron sporów jak i od organów państwa.

Wymagania aby zostać sędzią:

- lat 26

- obywatelstwo polskie

- pełnia praw publicznych i obywatelskich

- musi mieć nieskazitelny charakter

- studia prawnicze

- apelację sędziowska lub prokuratorską

- musi pracować wczesniej jako asesor sędziowski

- sędzią sądu wojskowego może zostać tylko oficer w służbie czynnej

Gwarancja materialna niezawisłości sędziów - starszyzna ocenia poziom moralny sędziów, cechy osobowości

Gwarancja formalna - sędziego powołuje się na czas nieokreślony, obowiązuje ich zasada nieusuwalności (może być odwołany tylko w orzeczeniach sądu - przestępstwo, sędzia w stanie spoczynku - choroba, osiągnięcie wieku emerytalnego - 65 lat, nie można go przenosic do innego sądu na inne stanowisko bez nominacji prezydenta)

Immunitet sędziowski: do odpowiedzialności karnej lub pozbawienia wolności potrzebna jest zgoda sądu, nie można łączyć stanowiska sędziego ze sprawowaniem mandatu poselskiego lub senatorskiego. Sędziom nie wolno należec do partii i związków narodowych.

Niezawisłość sądu:

- samodzielność organizacyjna władzy sądowniczej

- nie podlega władzy ustawodawczej i wykonawczej

- zmiana wyroków odbywa się na drodze procesów sądowniczych - apelacje

Sąd Najwyższy: stoi na czele innych sądów. W jego skład wchodzi: pierwszy prezes, powołany przez prezydenta, jego kadencja trwa 6 lat) i cztery izby (cywilna, karna, wojskowa, pracy ubezpieczen społecznych i spraw publicznych). Na czele każdej z nich stoi prezes. Zajmuje się rozpatrzaniem kasacji od sądu okręgowego, podejmuje uchwały wyjaśniające przepisy i rozpatruje procesy wyborcze sądu okręgowego.

Sąd Powszechny: Klauzula generalna - sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach chyba że są one zastrzeżone ustawą dla innych sądów, w czasie wojny mogą być powołane sądy wyjątkowe. Zajmuję się sprawami obywateli Polski.

Sądy okręgowe - jest ich 41, Pierwsza instancja.

Sądy apelacyjne: instancyjność ma na celu uchwycić błędy i pomyłki sądów powszechnych. Są to sądy odwoławcze. Jest ich 10 - druga instancja

Sąd wojskowy: wchodzi w skład sił zbrojnych, orzekaja tylko w sprawach karnych żołnierzy.

Zasada jednolitości sądów:

- wszystkie wyroki wydawane są w imieniu RP

- jednolita struktura sądów

- jednolity tryb (kodeks karny, cywilny, administracyjny)

Prokuratura: niepodległa ministrowi sprawiedliwości, należy do władzy wykonawczej

Adwokatura: jest samorządem zawodowem, udziela pomocy prawniczej obywatelom jej potrzebującym. Adwokat nie może wykonywac swojego zawodu, jeżeli jego współmałżonek jest sędzią lub prokuratorem.

Trybunał konstytucyjny - sądowa kontrola konstytucyjnych ustaw.

Trybunał stanu - za złamanie konstytucji i ustaw sprawuje kontrole nad: prezydentem, premierem, ministrami, prezesem NBP, członkami KRRiT, naczelnym dowództwą sił zbrojnych.

Nieposłuszeństwo obywatelskie: w proteście ludzie świadomie łamią prawo a mimo ich mają świadomośc wynikających z tego kar.

Krzysztof Kwiatkowski	Ministerstwo Sprawiedliwości	Platforma Obywatelska
Aleksander Grad	Ministerstwo Skarbu Państwa	Platforma Obywatelska
Katarzyna Hall	Ministerstwo Edukacji Narodowej	bezpartyjna
Bogdan Klich	Ministerstwo Obrony Narodowej	Platforma Obywatelska
Radosław Sikorski	Ministerstwo Spraw Zagranicznych	Platforma Obywatelska
Barbara Kudrycka	Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego	Platforma Obywatelska
Jacek Rostowski	Ministerstwo Finansów	Platforma Obywatelska
Ewa Kopacz	Ministerstwo Zdrowia	Platforma Obywatelska
Donald Tusk	Prezes Rady Ministrów (premier rządu)	Platforma Obywatelska
Waldemar Pawlak	Wiceprezes Rady Ministrów (wicepremier rządu)	Polskie Stronnictwo Ludowe

Marszałkowie Sejmu:

Grzegorz Schetyna 8 lipca 2010 nadal pełni funkcję PO

Stefan Niesiołowski 8 lipca 2010 PO

Bronisław Komorowski 5 listopad 2010 PO

Ludwik Dorn 27 kwietnia 2007 PiS

Marek Belka 11 czerwca 2010 - NBP prezes

Stopnie wojskowe Kaczusia:

Generał brygady Dowódca Sił Powietrznych RP Dowódca Wojsk Lądowych RP Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego Dowódca Garnizonu Dowódca Marynarki Wojennej RP Dowódca Operacyjny Sił Zbrojnych RP Kapelan Federacji Rodzin Katyńskich Ordynariusz Polowy Wojska Polskiego Dowódca Wojsk Specjalnych RP

Jan Dworak - przewodniczący KRRiT

---