Leksykologia i leksykografia - notatki, Leksykologia


LEKSYKOLOGIA I LEKSYKOGRAFIA

Leksykografia (słowo, piszę) zajmuje się oprac. Słowników konwencjami (konwencja - sposób, norma), które są wynikiem umowy społecznej. Sytuuje się ją w lingwistyce stosowanej, w dziale językoznastwa. Metaleksykografia zajmuje się teorią i metodą leksykograii. Opis leksykograficzny jest „ukoronowaniem” leksykografii.

Żmigrodzki użył dwóch pojęć dot. Budowy słownika :

  1. makrostruktura - układ artykułów hasłowych

  2. mikrostruktura - zasady opisu

Leksykologia jest nauką o słownictwie, bada znaczenie wyrazów i ich uzycie. Zajmuje się też kwalifikatorami, pragmatyką, podziałem frekwencją.

Żmigrodzki wyodrębnia dwa odcienie tego słowa :

  1. czynność, lub sztukę układania słowników

  2. ogół dostępnych składników danego języka

Słownik językowy a encyklopedia. Słownik językowy to zbiór wyrazów ułozonych i oprac. wg. Pewnej zasady i najbardziej objaśnionych pod względem znaczeniowym, ilustrowanych przykładami. Zawiera znaczenia językowe, niespecjalistyczne, a przedmiotem opisu jest język naturalny. Encyklopedia natomiast jest także zbiorem wyrazów (...) różni się jednak tym, że podaje informacje o desygnacie.

Typologia słowników

  1. ze wzgędu na język opisu

  1. jednojęzykowe

  2. przekładowe

  1. ze wzgędu na układ artykułów hasłowych

  1. alfabetyczne

  1. niealfabetyczne

  1. ze wzgędu na zawartość

  1. ogólne in. ogólno - definicyjne

  2. specjalistyczne

  1. ze wzgędu na przeznaczenie słownika

  1. popularne - skierowane są do odbiorcy o przeciętnej kompetencji językowej

  2. naukowe - skierowane są do odniorców zajmujących się profesjonalnie daną dziedziną

  1. ze wzgędu na adresata

  1. dla rodowitych uzytkowników

  2. dla uczących się języka obcego

  1. ze wzgędu na podejście do materiału językowego

  1. opisowe (deskryptywne) - charakterystyka jednostki językowej pod względem uzywalności

  2. normatywne (preskryptywne) - rejestracja słowa zgodnie z normą językową

  1. ze wzgędu na zakres czasowy

  1. synchroniczne

  2. diachroniczne

  1. ze wzgędu na formę utrwalenia słownika

  1. tradycyjne

  2. online, offline

  3. multimedialne

Sekwencja czynności przy opracowaniu słownika


  1. zebranie materiału

  2. ustanowienie korpusu tekstu

  3. upewnienie się że korpus jest reprezentatywny

  4. ustalenie siatki haseł

  5. ustalenie zbioru haseł

  6. zasady opisu

  7. budowa pojedynczego hasła

Fiszka - kartka z jednym hasłem

Ekscerpcja - wypisywanie cytatów i przykładów

Leksem - słowoforma

Wyraz tekstowy - reprezentacja leksemu

Lematyzacja - sprowadzenie słowoformy do formy podstawowej

Konkorelacje - zestawienia cytatów


Kwalifikatory

niosą ze sobą informację pragmatyczną

  1. terminologiczne (specjalistyczne)

biol.

chem.

fiz.

mat.

  1. społecno - środowiskowe (słownictwo nieoficjalne, grupy społecznej)

dzien.

stud.

ucz.

przest.

biur.

urz.

  1. geograficzne (związane z terytorialnym podziałem)

a. gwarowe

b. regionalne

c. dialektalne

d. środowiskowe

  1. chronologiczne (charakteryzują słownictwo ze względu na zakres uzywania)

a. dawne (150 - 200 lat)

b. przestarzałe

c. archaizmy

  1. ekspresywne (nacechowane emocjonalnie, nienaturalne, stosunek do desygnatu)

  2. frekwencyjne (badają częstotliwość)

  3. wg. Żmigrodzkiego : religii, mitologii, sportu (można je włączyć do społecno - środowiskowych)

Skróty

SJPD

Słownik Języka Polskiego Doroszewskiego

10 tomów

+ 11 tom

1958 - 1969

125 tys. haseł

MSJP

Mały Słownik Języka Polskiego

1 tom

1968

35 tys. haseł

SJPSZ

Słownik Języka Polskiego Szymczaka

3 tomy

1978 - 1981

80 tys. haseł

SJPDun

Słownik Języka Polskiego Dunaja

1 tom

Warszawa

1996

62 tys. haseł

PSWP

Praktyczny Słownik Współczesnej Polszczyzny pod red. Zgółkowej

50 tomów

1994

150 tys. haseł

ISJP

Inny Słownik Języka Polskiego (M. Bańko)

2 tomy

2000

45 tys. haseł

USJP

Uniwersalny Słownik Języka Polskiego (S. Dubin)

6 tomów + CD

2003

100 tys. haseł

Homonimia

Jednostka leksykalna to ciąg elementów diakrytycznych mający znaczenie globalne czyli będące całością. Nie wynikające z symy składników. Ciąg niepodzielny semantycznie na takie podciągi znacące, które byłyby elementami klas substytucyjnych niezamkniętych. Klasa substytucyjnie zamknięta. Ciąg podzielny semantycznie ale na klasy zamknięte - można podstawić coś ale nie wszystko - w ramach hasła może być kilka jednostek leksyklnych. (robic w balona)

Homonimy to forma zapisu, lub forma brzmieniowa danych jednostek leksyalnych która jest tożsama ale oznacza cos zupełnie innego. W słownikach oznaczone przez cyfry rzymskie. Uznajemy te jednostki, które maja różna etymologię.

Między homonimami może nie byc żadnego powiązania. Nawet jeśli diachronicznie są powiązane to współcześnie mogą nie mieć żadnego.

  1. absolutna - pączek

  2. słowotwórcza - po/drobić, ale pod/robić, gazowy (od : gazu), ale gazowy (od : gaza)

  3. całkowita - zbieżność wszystkich form fleksyjnych leksemu

  4. częściowa - zamek

Homofonia to forma brzmieniowa - ważyć, warzyć

Homografia - zamarzać (od : mróz), zamarzać (od : marzyć)

Polisemia to inaczej wieloznaczność. Można w nich wyróżnić część wspólną i podobieństwo (czyli rzecz wspólna dla poziomów dwu lub kilku rzeczy). Na przykład : głośny dźwięk, głośny film, głośna muzyka - częścią wspólną jest zasięg. Motywacja i podobieństwo mogą mieć dwojaki charakter :

  1. metonimiczny (styczność : cześć - całość) zjeść cały talerz

  2. metaforyczny (skojarzenie) noga stołu (a noga ssaka)

Rodzaje definicji

  1. realnoznaczeniowa - nie zawiera się w niej wyrazu podstawowego, dotyczy wyrazów niemotywowanych

jury << komisja sędziowska, grupa znawców wyznaczonych lub wybranych dla przyznania nagród na konkursach, wystawach lub zawdach sportowych >>

pryzmat << bryła substancji przezroczystej (np. szkła lub kwarcu) ograniczona dwiema płaszczyznami przecinającymi się wzdłuż prostej; ma zastosowanie w najrozmaitszych przyrządach optycznych (spektroskopach, lornetkach, mikropskopach i in.) >>

przysposobiony << dziecko adoptowane, prawie uznane za swoje >>

repartować << rozdzielać, rozkładać >>

repasacja << podnoszenie oczek w pończochach, dorabianice zniszczonej części pończoch >>

  1. zakresowa - dotyczy wyrażeń ekspresywnych, „Jakoś tam, o kimś tam”

dziadzisko << pogardliwie, czasemz odcieniem politowania o mężczyźnie >>

facet << lekcewżąco o mężczyźnie bliżej nieokreślonym, mało znanym >>

młokos << zwykle z odcieniem lekceważenia lub pogardy o dorastającym chłopcu (...) >>

bachor << o dziecku z odcieniem rubaszności, niechęci>>

mateńka << pieszczotliwie o matce>>

  1. strukturalno - znaczeniowa - dotyczy wyrazów motywowanych, zawiera podstawę słowotwórczą (lub odwołuje sie do niej), określa rodzaj relacji między derywatem, a wyrazem motywującym, stosunek równorzędny (?)

matkować << występować w roli matki >>

obiecanka << obietnica, na której spełnienie nie można liczyć >>

ramka << mała rama >>

repasaczka << kobieta zajmująca sie repasacją >>

reżyserka << kobieta reżyser >>

  1. strukturalna - nie okresla relacji między derywatem a wyrazem podstawowym, wskazuje bardzo ogólnie na wyraz podstwowy i zmienę kategorii części mowy np. Rzeczowniki odczasownikowe -anie, -enie, -cie. U Bańki spotykamy się z definicja rzeczownik od czasownika ...”, Doroszewski natomiast tworzy oddzielne hasła.

pukanie << forma rzeczownikowa czas. pukać >>

przysposobiony << imiesł. bierny od czas. przysposabiać >>

reżyserowanie << forma rzeczownikowa czas. Reżyserować >>

reżyserski << przym. od rezyser >>

manewrowanie << forma rzeczownikowa czas. pukać >>

  1. gramatyczna - spójniki i inne wyrazy systematyczne, które nie posiadają samodzielnego znaczenia

lub << spójnik wyrażający możliwą wymienność albo wzajemne wyłączanie się części zdania >>

ale << spójnik wyrażający przeciwieństwo, kontrast, lub odmiennie ujęcie treści >>

więc << wyraz oznaczający, że to, co po nim następuje jest skutkiem lub wnioskiem względem tego, co go w wypowiedzi poprzedza>>

może << wyraz nadający całej wypowiedzi lub jej części odcień przypuszczenia, ewentualności w wyborze, wahania,

wątpliwości >>

lecz << spójnik wyrażający przeciwieństwo, kontrast lub odmienne ujęcie treści >>

  1. synonimiczna - może być elementem definicji

rozrzutnik << człowiek rozrzutny, marnotrawca, utracjusz >>

rozpustnica << kobieta rozpustna, nierządnica >>

beznamiętny << obojętny, bezstronny >>

alga << wodorosty, glony >>

burżuj << bogacz, kapitalista, wyzyskiwacz >>

Inne typy definicji :

  1. sprawozdawcza - znaczenie w danym języku

  2. konstrukcyjna - nadaje nowe znaczenie, pojęcia wchodzące do języka

  3. regulująca - nadaje znaczenie wyrazowi często uzywanemu, którego znaczeni nie było dobrze znane

  4. semantyczna - przedstawia znaczenie danej jednostki

  5. gramatyczna - opisuje właściwości gramatyczne jednostki, posługuje sie metajęzykiem

  6. pragmatyczna - mówi o zakresie użycia języka

  7. metajęzykowa język którego przedmiotem jest sam językowego

  8. ostensywno - wskazująca - np. Definicje zaimków

Zasady poprawnego definiowania :


Wyszukiwarka