INSTYTUCJE DEMOKRACJI BEZPOŚREDNIEJ
REFERENDUM
Bezpośrednie udzielenie przez suwerena „na urzędowej karcie do głosowania pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi na postawione pytanie lub dokonaniu wyboru między zaproponowanymi wariantami rozwiązań” (za art. 2 ust. 2 Ustawy o Referendum).
Do jego zainicjowania upoważniona może być - w zależności od państwa - określona liczba obywateli, parlament, głowa państwa, organy regionalne lub część składowa federacji
Ustawy przyjęte w tym trybie mają moc prawną równą ustawom uchwalonym przez parlament
Obecnie ta instytucja nie jest zbyt często wykorzystywana, a jedynym wyjątkiem jest Szwajcaria
Wady referendum: wysokie koszty; słabe zorientowanie obywateli w materii, której dot. głosowanie; zbyt duża ilość może spowodować niechęć obywateli do udziału w kolejnych
Zalety: najbardziej demokratyczna forma sprawowania rządów; pełny wyraz woli suwerena; stymuluje rozwój społeczeństwa obywatelskiego
Typy:
Kryterium wymagalności: Referendum obligatoryjne (na organach państwowych spoczywa obowiązek - najczęściej konstytucyjny - przeprowadzenia głosowania nad określonymi sprawami, które prawomocne mogą stać się dopiero po zatwierdzeniu przez suwerena; referendum nie można zastąpić niczym innym), Referendum fakultatywne (organy państwa mogą, ale nie muszą poddać pewne decyzje pod głosowanie suwerena; wyniki są tak samo wiążące jak w przypadku ref. obligatoryjnego)
Kryterium zasięgu terytorialnego: Referendum ogólnokrajowe (przeprowadzane na terytorium całego państwa i dotyczy spraw szczególnie dla niego ważnych; uprawniony ogół obywateli państwa - możliwe ograniczenie tylko do obywateli zamieszkujących w granicach państwa), Referendum lokalne (dotyczy spraw o charakterze lokalnym, a wziąć mogą w nim udział wyłącznie mieszkańcy danej jednostki podziału terytorialnego)
Kryterium materii: Referendum konstytucyjne (uchwalenie lub zmiana Konstytucji), Referendum ustawodawcze (uchwalenie ustawy), Referendum w sprawie samoopodatkowania się
Kryterium czasu przeprowadzenia: Referendum ratyfikacyjne (sytuacja, w której akt prawny przyjęty przez odpowiedni organ państwowy nie jest prawomocny, a w życie wchodzi w przypadku przyjęcia w referendum), Referendum opiniodawcze (celem jest zapoznanie się z opinią społeczeństwa; w niektórych krajach - np. RFN - nie są uznawane za referendum i noszą nazwę konsultacji ludowych)
PLEBISCYT
Wg. prawa międzynarodowego jest to oświadczenie ludności określonego terytorium co do przynależności państwowej
W Szwajcarii referendum i plebiscyt to synonimy
We Francji referendum = rozwiązanie problemu, plebiscyt = głosowanie na jednostkę
Ogólnie - plebiscyt specyficzny typ referendum służący wyrażeniu zaufania do rządu i decydowania w sprawie granic
WETO LUDOWE
Wyrażony przez określoną grupę obywateli sprzeciw przeciwko już ustalonej ustawie
Konsekwencją zastosowania tego środka jest konieczność poddania zakwestionowanego aktu prawnego pod głosowanie w referendum
INICJATYWA LUDOWA
„Uprawnienie określonej prawnie liczby członków zbiorowego podmiotu suwerenności (ludu, narodu) do wszczęcia postępowania ustawodawczego”
Podział ze wzgl. na przedmiot: Inicjatywa konstytucyjna - dot. zmiany Konstytucji, Inicjatywa ustawodawcza - ustawodawstwo zwykłe
Podział ze wzgl. na formę: Inicjatywa sformułowana - gotowy projekt ustawy wnoszony do parlamentu Inicjatywa niesformułowana - wniosek o dokonanie pewnej regulacji, mający jedynie charakter sugestii czy apelu.
KONSULTACJA LUDOWA
Wyrażenie przez suwerena w głosowaniu niewiążącej opinii; ma jedynie znaczenie polityczne
ZGROMADZENIE LUDOWE
Zebranie ogółu uprawnionych do podejmowania decyzji
Rzadkie ze względu na obszar obecnych państw
Występują w trzech małych szwajcarskich kantonach
Decyzje dotyczące najważniejszych spraw kantonu
Głosowanie jawne, poprzedzone dyskusją
Możliwe jednak zmiany, np. głosowanie tajne
Oprócz Szwajcarii były one także zwoływane w celach propagandowych w latach 1960-1976 na Kubie
RECALL
Prawo obywateli do odwołania urzędników pochodzących z wyborów powszechnych, najczęściej władz lokalnych
Aby był skuteczny wystarczy zebranie odpowiedniej liczby podpisów (np. 1/3 mieszkańców okręgu)
Występuje w USA i krajach Ameryki Południowej