PAŃSTWOWA OCHRONA PRAWNA KONKURENCJI

Publicznoprawna ochrona konkurencji tworzy pewien system, na który składają się:

1. ochrona konkurencji w interesie publicznym, w tym:

1. ochrona konkurencji jako mechanizmu ekonomicznego,

2. ograniczenia konkurencji w interesie publicznym,

2. ochrona konkurencji w interesie prywatnym (konkurentów i konsumentów), w tym:

1. zakazy konkurencji

2. zwalczanie czynów nieuczciwej konkurencji.

Z punktu widzenia zakresu terytorialnego możemy wyróżnić ochronę konkurencji:

- krajową

- międzynarodową.

Ochronę konkurencji w Polsce międzywojennej gwarantowała ustawa z 2 sierpnia 1926r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Dziś reguluje to ustawa z 16 kwietnia 1993r., przy czym przepisy ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji obowiązują od 8 grudnia 1993r.

Prawo antymonopolowe w Polsce międzywojennej miało niepełny zakres regulacji, dotyczyło bowiem jedynie zjawiska kartelizacji (ustawa z 28 marca 1933r. o kartelach, rozporządzenie Ministra Przemysłu i Handlu z 4 lipca 1933r. o rejestrze kartelowym, ustawa z 13 lipca 1939r. o porozumieniach kartelowych).

Ustawodawstwo antymonopolowe w Polsce pojawiło się późno, bo dopiero 28 stycznia 1987r uchwalono ustawę o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym w gospodarce narodowej. Kolejna inicjatywa w zakresie stworzenia prawa antymonopolowego w Polsce przyniosła efekt w postaci ustawy z 24 lutego 1990r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym, która była wielokrotnie nowelizowana w latach następnych. Obecnie przeciwdziałanie monopolizacji w kraju gwarantuje nam ustawa z grudnia 2000r. o ochronie konkurencji i konsumentów.

Międzynarodowe systemy ochrony konkurencji został oparty na Konwencji Paryskiej z 20 marca 1883r. o ochronie własności przemysłowej oraz Protokole o Tymczasowym Stosowaniu Układu Ogólnego w sprawie Ceł i Handlu, znany jako GATT.

Udaną próbę określenia reguł ochrony konkurencji Wspólnot Europejskich podjęto w Traktacie Rzymskim z 1957r., która rozwijana jest w dalszych modyfikacjach traktatu oraz w ramach wtórnego prawa Unii Europejskiej.

OCHRONA KONKURENCJI W ŚWIETLE PRAWA EUROPEJSKIEGO

Prawo europejskie zawiera dwie grupy reguł konkurencji:

1. skierowane do przedsiębiorców

1. zakaz porozumień ograniczających konkurencję (art. 81 TWE),

2. nadużywanie pozycji dominującej na rynku (art. 82 TWE),

3. przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji przedsiębiorstw (art. 83 TWE).

2. skierowane do państw członkowskich UE

1. dopuszczalność pomocy publicznej ( art. 87 - 89 TWE),

2. nakaz przekształceń państwowych monopoli handlowych (art. 31 TWE)

1.a. Zakaz porozumień ograniczających konkurencję nie ma charakteru bezwzględnego, może on być wyłączony. Muszą jednak być spełnione kumulatywnie dwie pozytywne i dwie negatywne przesłanki dopuszczalności wyłączeń.

Z przesłanek pozytywnych musi wynikać, że ograniczenia służą wzrostowi efektywności gospodarowania oraz przynosić bezpośrednie korzyści konsumentom, zwłaszcza zaś powodować obniżkę cen.

Z przesłanek negatywnych wynika, że porozumienia nie mogą nakładać ograniczeń konkurencji ponad miarę, czyli wykraczać poza zasadę proporcjonalności oraz umożliwiać wyłączenia konkurencji na istotnej części rynku.

1.b. Zakaz nadużywania pozycji dominującej na rynku ma charakter bezwzględny. Prawo wspólnotowe nie zabrania zajmowania pozycji dominującej na rynku ani jej legalnego wykorzystywania, a tylko wszelkiego jej nadużywania, tj . narzucanie uciążliwych cen i warunków umów, ograniczanie produkcji, zbytu lub rozwoju technicznego, stosowanie zróżnicowanych warunków wobec różnych partnerów handlowych, zobowiązywanie do nabywania świadczeń dodatkowych czy niezwiązanych z przedmiotem transakcji.

Zakaz ten dotyczy jednak sytuacji działania przedsiębiorcy na rynku relewantnym (właściwym) pod względem produktowym i czasowym.

1.c. Przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji przedsiębiorstw. Regulacja prawna zawarta jest w rozporządzeniu z dnia 1 maja 2004r. Kontrola koncentracji przedsiębiorstw ma na celu przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji, która może z kolei prowadzić do wyeliminowania lub ograniczenia konkurencji. Kontrola w tym wypadku ma charakter prewencyjny. Jest ona niezbędna zwłaszcza w odniesieniu do fuzji (połączeń) przedsiębiorstw oraz podejmowania wspólnych przedsięwzięć. System kontroli obejmuje więc obowiązek zgłaszania zamiaru dokonania koncentracji, a uprawnienie do jego badania oraz weryfikowania w drodze decyzji należy do Komisji Europejskiej.

AKTY PRAWNE, KTÓRE REGULUJĄ ZAGADNIENIA BĘDĄCE PRZEDMIOTEM CZYNÓW NIEUCZCIWEJ KONKURENCJI W PRAWIE POLSKIM

1. Dyrektywa Rady nr 79/112 z 18 grudnia 1978r. w sprawie zbliżenia przepisów prawnych Państw Członkowskich o etykietowaniu, opakowaniach i reklamie artykułów żywnościowych

2. Dyrektywa Rady nr 450/84 z 10 września 1984r. w sprawie ujednolicenia przepisów prawnych i administracyjnych Państw Członkowskich dotyczących reklamy wprowadzającej w błąd

3. Rozporządzenie Rady nr 1576/89 z 3 października 1989r. ustanawiające ogólne zasady definiowania, oznaczania i prezentowania napojów alkoholowych

4. Dyrektywa Rady nr 89/552 z 3 października 1989r. w sprawie ujednolicenia przepisów prawnych Państw Członkowskich dotyczących przekazu i działalności telewizyjnej

5. Dyrektywa Rady nr 92/28 z 31 marca 1992r. w sprawie reklamy produktów medycznych przeznaczonych dla ludzi

6. Rozporządzenie Rady nr 2081/92 z 14 lipca 1992r. w sprawie ochrony geograficznych oznaczeń pochodzenia produktów rolnych i środków żywności

7. Dyrektywa Rady nr 97/55 z 6 października 1997r. w sprawie reklamy porównawczej

8. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 98/43 z 6 lipca 1998r. w sprawie zbliżenia przepisów prawnych i administracyjnych Państw Członkowskich dotyczących reklamowania i sponsorowania wyrobów tytoniowych

9. Dyrektywa Rady nr 98/27 z 19 maja 1998r. w sprawie nakazów sądowych wydawanych w celu ochrony interesów konsumentów.

POLSKIE PRAWO ANTYMONOPOLOWE

1. Podstawy prawne

Obowiązujące w Polsce prawo antymonopolowe wyrażają zarówno przepisy prawa europejskiego, jak i przepisy prawa krajowego. Zawiera je przede wszystkim ustawa z 15 grudnia 2000r. o ochronie konkurencji i konsumentów. Zawiera ona określenie praktyk ograniczających konkurencję oraz kontrolę koncentracji przedsiębiorstw.

Uzupełniające znaczenie mają także przepisy innych ustaw, zwłaszcza zaś ustawy o Inspekcji Handlowej, która wykonuje zadania w zakresie ochrony konkurencji i konsumentów. Podobny charakter mają przepisy ustawy - Prawo energetyczne i ustawy - Prawo telekomunikacyjne, ponieważ działające na ich podstawie organy regulacyjne (Prezes Urzędu Regulacji Energetyki oraz Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej) współdziałają z Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Do prawa antymonopolowego należy zaliczyć także fragment przepisów ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, który normuje postępowanie przed sądem ochrony konkurencji i konsumentów.

2. Organizacja ochrony konkurencji i konsumentów

2.1. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Inspekcja Handlowa, a także inne

organy antymonopolowe.

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów:

• Jest centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach ochrony konkurencji i konsumentów,

• Jego działalność podlega nadzorowi Prezesa Rady Ministrów,

• Jest organem wykonującym zadania nałożone na władze państw członkowskich UE,

• Powoływany jest przez Premiera na okres 5 lat, w drodze konkursu spośród osób posiadających wykształcenie wyższe, w szczególności z zakresu prawa, ekonomii lub zarządzania, i wyróżniających się wiedzą teoretyczną i doświadczeniem z zakresu gospodarki rynkowej oraz ochrony konkurencji i konsumentów.

• Może zostać odwołany przez Premiera przed upływem kadencji w przypadku:

1. Nawiązania stosunku pracy, z wyjątkiem zatrudnienia na stanowisku profesora w szkole wyższej lub placówce naukowej,

2. Podjęcia działalności gospodarczej w charakterze przedsiębiorcy lub objęcia funkcji członka organu zarządzającego lub kontrolnego przedsiębiorcy,

3. Skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo popełnione umyślnie,

4. Rażącego naruszenia swoich obowiązków,

5. Choroby trwale uniemożliwiającej wykonywanie powierzonej mu funkcji,

6. Złożenia rezygnacji.

Zakres działania Prezesa UOKiK

• Sprawowanie kontroli przestrzegania przez przedsiębiorców przepisów ustawy,

• Prowadzenie badań stanu koncentracji gospodarki oraz zachować rynkowych przedsiębiorców,

• Przygotowywanie projektów rządowych programów rozwoju konkurencji oraz projektów rządowej polityki konsumenckiej,

• Nadzorowanie pomocy publicznej udzielanej przedsiębiorcom na podstawie odrębnych przepisów,

• Współpraca z innymi organami w zakresie ochrony konkurencji,

• Opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących praktyk ograniczających konkurencję, rozwoju konkurencji lub warunków jej powstawania, a także ochrony interesów konsumentów,

• Występowanie do przedsiębiorców i związków przedsiębiorców w sprawach ochrony praw i interesów konsumentów,

• Opracowywanie i przedkładanie Radzie Ministrów projektów aktów prawnych dotyczących praktyk ograniczających konkurencję, rozwoju konkurencji lub warunków jej powstawania, a także ochrony interesów konsumentów,

• Przedkładanie Radzie Ministrów okresowych sprawozdań z realizacji rządowych programów rozwoju konkurencji i polityki konsumenckiej,

• Inicjowanie badań towarów i usług, wykonywanych przez organizacje konsumenckie,

• Opracowywanie i wydawanie publikacji oraz programów edukacyjnych popularyzujących wiedzę o prawach konsumentów,

• Gromadzenie i upowszechnianie orzecznictwa w sprawach z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów,

• Wykonywanie innych zadań określonych w ustawie lub odrębnych ustawach.

Prezes UOKiK ma zastępców (wiceprezesów), których powołuje Premier na wniosek Prezesa UOKiK. Prezes UOKiK współpracuje z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych.

Organizację Urzędu określa statut nadany w drodze zarządzenia Prezesa Rady Ministów.

W skład Urzędu wchodzi Centrala w Warszawie oraz delegatury Urzędu w Bydgoszczy, w Gdańsku, w Katowicach, w Krakowie, w Lublinie, w Łodzi, w Poznaniu, w Warszawie i we Wrocławiu.

Prezes UOKiK dysponuje organem opiniodawczo - doradczym w postaci Rady do spraw Dobrych Praktyk Gospodarczych. Do zadań Rady należy w szczególności:

1. Przedstawianie pozycji i opinii dotyczących zmian w przepisach z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów,

2. Przygotowywanie opracowań na temat stanu ochrony konkurencji i konsumentów w poszczególnych sektorach gospodarki,

3. Propagowanie polubownego rozwiązywania sporów konsumenckich, w szczególności sądownictwa polubownego i mediacji,

4. Wyrażanie opinii dotyczących zasad dobrych praktyk gospodarczych.

Przy Prezesie UOKiK działa również Krajowa Rada Rzeczników Konsumentów. Jest ona stałym organem opiniodawczo - doradczym Prezesa Urzędu w zakresie spraw związanych z ochroną praw konsumentów na szczeblu samorządu powiatowego. Do zadań Rady należy w szczególności:

1. Przedstawianie propozycji dotyczących kierunków zmian legislacyjnych w przepisach dotyczących ochrony praw konsumentów,

2. Wyrażanie opinii w przedmiocie projektów aktów prawnych lub kierunków rządowej polityki konsumenckiej,

3. Wyrażanie opinii w innych sprawach z zakresu ochrony konsumentów przedłożonych Radzie przez Prezesa UOKiK.

Prezes Urzędu wydaje Dziennik Urzędowy Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Prezesowi UOKiK podlega Inspekcja Handlowa. Do zadań Inspekcji Handlowej należy:

1. Kontrola legalności i rzetelności działania przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą w rozumieniu odrębnych przepisów w zakresie produkcji, handlu i usług,

2. Kontrola produktów wprowadzonych do obrotu w zakresie zgodności z zasadniczymi wymaganiami określonymi w odrębnych przepisach( z wyłączeniem produktów podlegających nadzorowi innych właściwych organów),

3. Kontrola produktów w zakresie spełniania ogólnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa ( w rozumieniu ustawy z 12 grudnia 2003r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów)

4. Kontrola produktów znajdujących się w obrocie handlowym lub przeznaczonych do wprowadzenia do takiego obrotu, w tym w zakresie oznakowania i zafałszowań, oraz kontrola usług,

5. Podejmowanie mediacji w celu ochrony interesów i praw konsumentów,

6. Organizowanie i prowadzenie stałych polubownych sądów konsumenckich,

7. Prowadzenie poradnictwa konsumenckiego,

8. Wykonywanie innych zadań określonych w ustawie lub odrębnych przepisach.

Zadania Inspekcji Handlowej wykonują Główny Inspektor Inspekcji Handlowej oraz wojewódzcy inspektorzy Inspekcji Handlowej, powoływani przez wojewodę. Są to głównie zadania kontrolne i pokontrolne.

ORGANY PUBLICZNE CHRONIĄCE KONKURENCJĘ I KONSUMENTÓW W POLSCE

1. Prezes Urzędu Regulacji Energetyki,

2. Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej,

3. Prezes Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych,

4. Komisja Nadzoru Bankowego

5. Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych

6. Rzecznik Ubezpieczonych

7. Rzecznik Praw Obywatelskich

Ponadto ochronę tę zapewniają niektóre instytucje finansowe, jak:

1. Bankowy Fundusz Gwarancyjny

2. Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny.

2.2. Powiatowy rzecznik ochrony konsumentów

Powiatowy rzecznik ochrony konsumentów powoływany i odwoływany jest przez radę powiatu lub radę miasta na prawach powiatu spośród osób z wyższym wykształceniem, w szczególności prawniczym lub ekonomicznym, i z co najmniej pięcioletnią praktyką zawodową.

Jest bezpośrednio podporządkowany radzie i ponosi przed nią odpowiedzialność. Usytuowanie rzecznika określa statut lub regulamin powiatu. Rzecznik zatrudniony jest w starostwie powiatowym.

Do zadań rzecznika konsumentów w szczególności należy:

1. Zapewnienie bezpłatnego poradnictwa konsumenckiego i informacji prawnej w zakresie ochrony interesów konsumentów,

2. Składanie wniosków w sprawie stanowienia i zmiany przepisów prawa miejscowego w zakresie ochrony interesów konsumenckich,

3. Występowanie do przedsiębiorców w sprawach ochrony praw i interesów konsumentów,

4. Współdziałanie z właściwymi miejscowo delegaturami Urzędu, organami Inspekcji Handlowej oraz organizacjami konsumenckimi,

5. Wykonywanie innych zadań określonych w ustawie lub w odrębnych przepisach.

Rzecznik konsumentów może w szczególności wytaczać powództwa na rzecz konsumentów oraz wstępować, za ich zgodą, do toczącego się postępowania w sprawach o ochronę interesów konsumentów.

Rzecznik konsumentów w terminie do 31 marca każdego roku przedkłada radzie do zatwierdzenia roczne sprawozdanie ze swojej działalności w roku poprzednim. Zatwierdzone przez radę sprawozdanie rzecznik konsumentów przekazuje właściwej miejscowo delegaturze Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumenta.

2.3.Organizacje konsumenckie i polubowne sądy konsumenckie

Organizacje konsumenckie reprezentują interesy konsumentów wobec organów administracji rządowej i samorządowej. Organizacje te mają w szczególności prawo do:

1. Wyrażania opinii o projektach aktów prawnych i innych dokumentów dotyczących praw i interesów konsumentów,

2. Opracowywania i upowszechniania konsumenckich programów edukacyjnych,

3. Wykonywania testów produktów i usług oraz publikowania ich wyników,

4. Wydawania czasopism, opracowań badawczych, broszur i ulotek,

5. Prowadzenie nieodpłatnego poradnictwa konsumenckiego oraz udzielania nieodpłatnej pomocy konsumentom w dochodzeniu ich roszczeń, chyba że statut organizacji stanowi, że działalność ta jest wykonywana odpłatnie,

6. Udziału w pracach normalizacyjnych,

7. Realizowania zadań państwowych z dziedziny ochrony konsumentów, zlecanych przez organy administracji rządowej i samorządowej (oraz ubiegania się o dotacje ze środków publicznych na realizację tych zadań).

Polubowne sądy konsumenckie mogą być tworzone na stałe przez organizacje konsumenckie przy wojewódzkich inspektorach Inspekcji Handlowej. Sądy rozpatrują spory o prawa majątkowe wynikłe z umów sprzedaży produktów i świadczenia usług zawartych między konsumentami i przedsiębiorcami na podstawie regulaminu wydanego przez Ministra Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

2.4. Sąd ochrony konkurencji i konsumentów

Został utworzony sąd ochrony konkurencji i konsumentów. Od samego początku obowiązywania tego rozwiązania przyjęto, że funkcję sądu antymonopolowego pełnić będzie tylko jeden, wspólny dla wszystkich, sąd powszechny. Do roli tej wyznaczono najpierw jeden z wydziałów Sądu Wojewódzkiego w Warszawie, a obecnie funkcję tę pełni wydział Sądu Okręgowego w Warszawie.

Sąd ochrony konkurencji i konsumentów jest właściwy w sprawach:

1. Odwołań od decyzji Prezesa UOKiK,

2. Zażaleń na postanowienia wydawane przez Prezesa UOKiK w postępowaniach prowadzonych na podstawie ustawy lub odrębnych przepisów,

3. Zażaleń na postanowienia wydawane przez Prezesa UOKiK w postępowaniu zabezpieczającym,

4. Zażaleń na postanowienia wydawane w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym w celu wykonania obowiązków wynikających z decyzji i postanowień wydawanych przez Prezesa UOKiK.

KONTROLA KONCENTRACJI PRZEDSIĘBIORCÓW

W świetle prawa polskiego zamiar koncentracji podlega zgłoszeniu Prezesowi UOKiK, jeżeli łączny obrót przedsiębiorców uczestniczących w koncentracji w roku obrotowym poprzedzającym rok zgłoszenia przekracza równowartość 50 mln euro.(Sposób obliczenia wysokości obrotu określa rozporządzenia Rady Ministrów z 23 maja 2001r. w sprawie sposobu obliczania obrotu przedsiębiorstw uczestniczących w koncentracji).

Obowiązek zgłoszenia zamiaru koncentracji dotyczy:

1. Połączenia dwóch lub więcej samodzielnych przedsiębiorców,

2. Przejęcia - poprzez nabycie lub objęcie akcji, innych papierów wartościowych, udziałów, całości lub części majątku lub w jakikolwiek inny sposób bezpośredniej lub pośredniej kontroli nad nim

3. Utworzenia przez przedsiębiorców wspólnego przedsiębiorcy,

4. Objęcia lub nabycia akcji albo udziałów innego przedsiębiorcy, powodującego uzyskanie co najmniej 25% głosów na walnym zgromadzeniu lub zgromadzeniu wspólników,

5. Objęcia przez tę samą osobę funkcji członka organu zarządzającego albo organu kontrolnego u konkurujących ze sobą przedsiębiorców,

6. Rozpoczęcia wykonywania praw z akcji lub udziałów objętych lub nabytych bez uprzedniego zgłoszenia.

Nie podlega zgłoszeniu zamiar koncentracji:

1. Jeżeli obrót przedsiębiorcy nie przekroczył na terytorium RP w żadnym z dwóch lat obrotowych poprzedzających zgłoszenie równowartości 10 mln euro,

2. Polegającej na czasowym nabyciu przez przedsiębiorcę akcji lub udziałów w celu zabezpieczenia wierzytelności, pod warunkiem, że nie będzie on wykonywał praw z tych akcji lub udziałów, z wyłączeniem prawa do ich sprzedaży,

3. Następującej w toku postępowania upadłościowego, z wyłączeniem przypadków, gdy zamierzający przejąć kontrolę jest konkurentem albo należy do grupy kapitałowej, do której należą konkurenci przedsiębiorcy przejmowanego,

4. Przedsiębiorców należących do tej samej grupy kapitałowej,

5. W przypadku koncentracji, w wyniku których powstanie lub umocni się pozycja dominująca na rynku, na którym następuje koncentracja.

Prezes UOKiK, w drodze decyzji, wydaje zgodę na dokonanie koncentracji, w wyniku której konkurencja na rynku nie zostanie istotnie ograniczona, w szczególności przez powstanie lub umocnienie pozycji dominującej na rynku.

Prezes Urzędu zakazuje, w drodze decyzji, dokonania koncentracji, w wyniku której konkurencja na rynku zostanie istotnie ograniczona, a w szczególności przez powstanie lub umocnienie pozycji dominującej na rynku.

Ustawa przewiduje również możliwość uchylenia przez Prezesa UOKiK wszystkich wydanych przez niego decyzji, jeżeli zostały one oparte na nierzetelnych informacjach, za które są odpowiedzialni przedsiębiorcy uczestniczący w koncentracji lub jeżeli przedsiębiorcy nie spełniają warunków określonych w ustawie (art. 18 ust. 2 i 3 ustawy).

Decyzje Prezesa UOKiK wygasają, jeżeli w terminie 2 lat od dnia ich wydania koncentracja nie została dokonana. Prezes Urzędu może, na wniosek przedsiębiorcy uczestniczącego w koncentracji przedłużyć, w drodze postanowienia, termin, o rok, jeżeli przedsiębiorca wykaże, że nie nastąpiła zmiana okoliczności, w wyniku której koncentracja może spowodować istotne ograniczenie konkurencji na rynku. Przed wydaniem postanowienia o przedłużeniu terminu Prezes Urzędu może przeprowadzić postępowanie wyjaśniające. Na ostanowienie w sprawie odmowy przedłużenia terminu przysługuje zażalenie.

ZAKAZ PRAKTYK OGRANICZAJĄCYCH KONKURENCJĘ

Zakaz praktyk ograniczających konkurencję odnosi się do zakazu zawierania porozumień ograniczających konkurencję oraz do zakazu nadużywania pozycji dominującej na rynku. Są to dwie różne sytuacje, obejmujące zróżnicowane stany faktyczne, prowadzące jednak do wywołania takiego samego skutku.

Przez „porozumienia” ustawa rozumie:

• umowy zawierane między przedsiębiorcami, między związkami przedsiębiorców oraz między przedsiębiorcami i ich związkami albo niektóre postanowienia tych umów,

• uzgodnienia dokonane w jakiejkolwiek formie przez dwóch lub więcej przedsiębiorców lub ich związki,

• uchwały lub inne akty związków przedsiębiorców lub ich organów statutowych.

Zasada de minimis dotyczy tzw. porozumień bagatelnych. Do nich nie stosuje się zakazu porozumień. Dotyczy to:

1. Porozumień zawieranych między konkurentami, których łączny udział w rynku w roku kalendarzowym poprzedzającym zawarcie porozumienia nie przekracza 5%,

2. Porozumień zawieranych między przedsiębiorcami działającymi na różnych szczeblach obrotu, których łączny udział w rynku w roku kalendarzowym poprzedzającym zawarcie porozumienia nie przekracza 10%.

Prawo antymonopolowe zakazuje także nadużywania pozycji dominującej na rynku właściwym przez jednego lub kilku przedsiębiorców (art. 8). Nadużywanie pozycji dominującej polega na:

1. Bezpośrednim lub pośrednim narzucaniu nieuczciwych cen, w tym cen nadmiernie wygórowanych albo rażąco niskich, odległych terminów płatności lub innych warunków zakupu albo sprzedaży towarów,

2. Ograniczeniu produkcji, zbytu lub postępu technicznego ze szkodą dla kontrahentów lub konsumentów,

3. Stosowaniu w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub niejednolitych warunków umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki konkurencji,

4. Uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego świadczenia, nie mającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy,

5. Przeciwdziałaniu ukształtowaniu się warunków niezbędnych do powstania bądź rozwoju konkurencji,

6. Narzucaniu przez przedsiębiorcę uciążliwych warunków umów, przynoszących mu uzasadnione korzyści,

7. Stwarzaniu konsumentom uciążliwych warunków dochodzenia swoich praw,

8. Podziale rynku według kryteriów terytorialnych, asortymentowych lub podmiotowych.

Czynności prawne będące przejawem nadużywania pozycji dominującej są w całości lub w odpowiedniej części nieważne.

PRAKTYKI NARUSZAJĄCE ZBIOROWE INTERESY KONSUMENTÓW

Od stycznia 2003r. publicznoprawna ochrona konkurencji obejmuje również zbiorowe interesy konsumentów.

Za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów uważa się w szczególności: stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 k.p.c.

Prezes UOKiK może w drodze decyzji o uznaniu praktyki za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów nakazać zaniechania jej stosowania. Ponadto może w decyzji określić środki usunięcia trwających skutków naruszenia zbiorowych interesów konsumentów.

Jeżeli nie zachodzą okoliczności wskazujące na naruszenie zbiorowych interesów konsumentów, Prezes Urzędu wydaje decyzję, w której stwierdza, że dana praktyka nie narusza zbiorowych interesów konsumentów.

ADMINISTRACYJNE POSTĘPOWANIE ANTYMONOPOLOWE

1. Charakter prawny postępowania antymonopolowego

Mianem administracyjnego postępowania antymonopolowego określa się całokształt czynności faktycznych i prawnych podejmowanych przez administracyjne organy ochrony konkurencji i konsumentów w celu rozstrzygnięcia indywidualnej sprawy z tego zakresu.

Administracyjne postępowanie antymonopolowe toczy się przede wszystkim przed Prezesem UOKiK.

Administracyjne postępowanie antymonopolowe obejmuje:

1. Postępowanie wyjaśniające - postępowanie to ma wyjaśnić, czy sprawa ma charakter antymonopolowy czy konsumencki,

2. Właściwe postępowanie antymonopolowe - prowadzone w sprawach: 1) kontroli koncentracji przedsiębiorców, 2) praktyk ograniczających konkurencję, 3) naruszenia zbiorowych interesów konsumentów.

2.Postępowanie wyjaśniające

Prezes UOKiK może wszcząć z urzędu, w drodze postanowienia, postępowanie wyjaśniające, jeżeli okoliczności wskazują na możliwość naruszenia przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, w sprawach dotyczących określonej gałęzi gospodarki, w sprawach dotyczących ochrony interesów konsumentów oraz w innych przypadkach, gdy ustawa tak stanowi.

Postępowanie wyjaśniające ma zatem na celu w szczególności:

1. Wstępne ustalenie, czy nastąpiło naruszenie przepisów ustawy uzasadniające wszczęcie postępowania antymonopolowego, w tym czy sprawa ma charakter antymonopolowy,

2. Wstępne ustalenie , czy nastąpiło naruszenie uzasadniające wszczęcie postępowania w sprawie zakazu stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów,

3. Badanie rynku, w tym określenie jego struktury i stopnia koncentracji,

4. Wstępne ustalenie istnienia obowiązku zgłoszenia zamiaru koncentracji,

5. Ustalenie, czy miało miejsce naruszenie chronionych prawem interesów konsumentów uzasadniające podjęcie działań określonych w odrębnych ustawach.

Zakończenie postępowania wyjaśniającego następuje w drodze postanowienia. Postępowanie wyjaśniające nie powinno trwać dłużej niż 30 dni, a w sprawach szczególnie skomplikowanych - nie dłużej niż 60 dni od dnia jego wszczęcia.

3. Postępowanie antymonopolowe

Postępowanie antymonopolowe jest oparte na następujących zasadach ogólnych:

1. Wszczyna się je na wniosek lub z urzędu,

2. Może być przeprowadzone w formie rozprawy,

3. Opiera się na dowodach w rozumieniu przepisów k.p.c.,

4. Ciężar dowodu obciąża Prezesa UOKiK,

5. W toku postępowania może być zarządzone przeprowadzenie kontroli u przedsiębiorcy,

6. Koszty postępowania obciążają stronę przegrywającą,

7. W pewnych sytuacjach postępowanie może być umorzone,

8. Obowiązują terminy wszczęcia i zakończenia postępowania,

9. Postępowanie kończy się wydaniem decyzji lub postanowienia organu prowadzącego postępowanie,

10. Decyzje te podlegają zaskarżeniu do sądu ochrony konkurencji i konsumentów.

Nie wszczyna się postępowania, jeżeli upłynęło 5 lat od końca roku, w którym dopuszczono się naruszenia przepisów ustawy lub uprawomocniła się decyzja o nałożeniu kary pieniężnej.

Prezes Urzędu może w toku postępowania przeprowadzić rozprawę. Ma ona charakter jawny, z wyłączeniem rozprawy lub jej części, podczas której są rozpatrywane informacje stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa, jak również inne tajemnice podlegające ochronie na podstawie odrębnych przepisów. Prezes Urzędu może wezwać na rozprawę i przesłuchać strony, świadków oraz zasięgnąć opinii biegłych.

W toku postępowania przed Prezesem UOKiK może być przeprowadzona przez upoważnionego pracownika Urzędu lub Inspekcji Handlowej kontrola u każdego przedsiębiorcy lub każdego związku przedsiębiorców w zakresie objętym tym postępowaniem.

Bez wszczynania odrębnego postępowania Prezes UOKiK może przeprowadzić kontrolę, w tym dokonać przeszukania na wniosek Komisji.

Prezes Urzędu może, w drodze postanowienia, umorzyć postępowanie w przypadku rozstrzygnięcia sprawy przez właściwy organ ochrony konkurencji państwa członkowskiego Unii.

Jeżeli postępowanie zostało wszczęte z urzędu i w jego wyniku Prezes UOKiK stwierdził naruszenie przepisów ustawy, przedsiębiorca lub związek przedsiębiorców, który dopuścił się tego naruszenia, zobowiązany jest ponieść koszty postępowania. W szczególnie uzasadnionych przypadkach Prezes Urzędu może nałożyć na stronę przegrywającą obowiązek zwrotu tylko części kosztów albo nie obciążać jej kosztami.

W postępowaniu wszczętym na wniosek strona przegrywająca sprawę jest obowiązana zwrócić drugiej stronie, na jej żądanie, koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony, w tym także koszty opinii biegłych i instytutów naukowych.

Prezes Urzędu rozstrzyga o kosztach, w drodze postanowienia, które może być zamieszczone w decyzji kończącej postępowanie. Roszczenie o zwrot kosztów wygasa, jeżeli strona w terminie wyznaczonym przez Prezesa UOKiK, nie krótszym niż 7 dni, nie złoży spisu kosztów albo wniosku o przyznanie zwrotu kosztów według odrębnych przepisów.

Od decyzji Prezesa UOKiK, a także od decyzji podjętych w sprawach ochrony konkurencji i konsumentów przez inne organy administracji publicznej (np. Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej), przysługuje odwołanie do sądu ochrony konkurencji i konsumentów w terminie dwutygodniowym od dnia jej doręczenia. Natomiast na postanowienia, co do których służy zażalenie, termin do ich wniesienia wynosi 7dni.

Jeżeli Prezes Urzędu uzna odwołanie za słuszne, może uchylić albo zmienić swoją decyzję w całości lub części, o czym bezzwłocznie powiadamia stronę, przesyłając jej nową decyzję, od której stronie przysługuje odwołanie.

3.1.Postępowanie w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorców

Stroną postępowania w sprawach koncentracji jest każdy, kto zgłasza zamiar koncentracji.

Stronami są zatem:

1. Wspólnie łączący się przedsiębiorcy,

2. Przedsiębiorca przejmujący kontrolę,

3. Wspólnie wszyscy przedsiębiorcy biorący udział w utworzeniu wspólnego przedsiębiorcy,

4. Obejmujący lub nabywający akcje albo udziały,

5. Przedsiębiorca, w którego organie zarządzającym lub kontrolnym obejmuje funkcję członka osoba pełniąca już funkcję członka w organie zarządzającym lub kontrolnym innego przedsiębiorcy,

6. Odpowiednio instytucja finansowa albo przedsiębiorca, który nabył akcje lub udziały w celu zabezpieczenia wierzytelności,

7. Przedsiębiorca dominujący.

Prezes UOKiK może, w drodze postanowienia, dopuścić do udziału w postępowaniu w charakterze podmiotu zainteresowanego:

1. Przedsiębiorcę, nad którym inny przedsiębiorca przejmuje kontrolę,

2. Podmiot zbywający akcje lub udziały,

3. Podmiot zbywający majątek,

4. Konkurenta przedsiębiorcy zaangażowanego w koncentrację,

5. Inny podmiot, który wystąpi z wnioskiem i wykaże swój interes prawny.

Prezes Urzędu może:

1. Zwrócić w terminie 14 dni zgłoszenie zamiaru koncentracji przedsiębiorców, jeżeli nie spełnia ono warunków, jakim powinno odpowiadać,

2. Wezwać zgłaszającego zamiar koncentracji do usunięcia wskazanych braków w zgłoszeniu lub uzupełnienia w nim niezbędnych informacji w wyznaczonym terminie,

3. Przedstawić przedsiębiorcy lub przedsiębiorcom uczestniczącym w koncentracji warunki, wyznaczając termin na ustosunkowanie się do zgłoszonej propozycji, brak odpowiedzi lub odpowiedź negatywna powodują wydanie decyzji.

Postępowanie antymonopolowe w sprawach koncentracji powinno być zakończone nie później niż w terminie 2 miesięcy od dnia jego wszczęcia. W przypadku przedstawienia przez przedsiębiorcę warunków termin ulega przedłużeniu o 14 dni.

Jeżeli Prezes UOKiK poweźmie wiadomość o dokonaniu koncentracji z naruszeniem obowiązku zgłoszenia zamiaru koncentracji, może wszcząć postępowanie z urzędu. Natomiast w przypadku niewykonania decyzji Prezesa Urzędu może on, w drodze decyzji, dokonać podziału przedsiębiorcy zgodnie z przepisami Kodeksu spółek handlowych.

3.2.Postępowanie w sprawie praktyk ograniczających konkurencję

Z wnioskiem o wszczęcie postępowania antymonopolowego w związku z podejrzeniem naruszenia przepisów ustawy może wystąpić:

1. Przedsiębiorca lub związek przedsiębiorców, którzy wykażą swój interes prawny,

2. Organ samorządu terytorialnego,

3. Organ kontroli państwowej,

4. Rzecznik konsumentów,

5. Organizacja konsumencka.

Wniosek wnosi się na piśmie wraz z uzasadnieniem oraz podaniem podstawy prawnej, z kopiami w liczbie umożliwiającej ich przekazanie pozostałym stronom postępowania. Wnioskodawca jest obowiązany uprawdopodobnić naruszenie przepisów ustawy.

Prezes Urzędu wydaje postanowienie o wszczęciu postępowania antymonopolowego i zawiadamia o tym strony.

Prezes UOKiK może, w drodze decyzji, odmówić wszczęcia postępowania antymonopolowego, jeżeli w sposób oczywisty z zawartych we wniosku oraz posiadanych przez Prezesa Urzędu informacji wynika, że nie naruszono zakazu.

Prezes Urzędu może odmówić wszczęcia postępowania antymonopolowego w przypadku, gdy:

1. Właściwy organ ochrony konkurencji innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej prowadzi postępowanie w tej samej sprawie

2. Sprawa została rozstrzygnięta przez właściwy organ ochrony konkurencji innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej.

Stroną postępowania jest każdy, kto wnosi o wydanie decyzji w sprawie praktyk ograniczających konkurencję lub wobec kogo zostało wszczęte postępowanie o stosowanie praktyk ograniczających konkurencję lub naruszenie innych przepisów ustawy.

Prezes Urzędu może dopuścić do udziału w postępowaniu w charakterze podmiotu zainteresowanego:

1. Przedsiębiorcę, który uprawdopodobni, że został poszkodowany na skutek działań stanowiących naruszenie przepisów ustawy,

2. Stronę umowy, której dotyczy postępowanie,

3. Inny podmiot, który wystąpi z wnioskiem i wykaże swój interes prawny lub którego dopuszczenie do udziału w postępowaniu przyczyni się do wyjaśnienia sprawy.

Dopuszczenie lub odmowa dopuszczenia do udziału w postępowaniu w charakterze podmiotu zainteresowanego następuje w drodze postanowienia, na które przysługuje zażalenie.

Prezes UOKiK może nadać rygor natychmiastowej wykonalności decyzji w całości lub w części, jeżeli wymaga tego ochrona konkurencji lub ważny interes konsumentów.

Postępowanie antymonopolowe w sprawach praktyk ograniczających konkurencję powinno być zakończone nie później niż w terminie 5 miesięcy od dnia jego wszczęcia.

3.3.Postępowanie w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów

Z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów może wystąpić:

1. Rzecznik Praw Obywatelskich,

2. Rzecznik ubezpieczonych,

3. Rzecznik konsumentów,

4. Organizacja konsumencka,

5. Zagraniczna organizacja wpisana na listę organizacji uprawnionych w państwach Unii Europejskiej do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania.

Prezes UOKiK może, w drodze decyzji, odmówić wszczęcia postępowania, jeżeli z zawartych we wniosku oraz posiadanych przez Prezesa Urzędu informacji wynika w sposób oczywisty, że zbiorowe interesy konsumentów nie uległy naruszeniu.

Prezes Urzędu może ponadto, w drodze postanowienia, odmówić wszczęcia postępowania:

1. W przypadku niedostarczenia przez wnioskodawcę w wyznaczonym terminie informacji niezbędnych do rozstrzygnięcia o wszczęciu postępowania,

2. Jeżeli wniosek nie spełnia wymogów.

Na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania wnioskodawcy przysługuje zażalenie.

Stroną postępowania jest każdy, kto wnosi o wydanie decyzji w sprawie praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów lub wobec kogo zostało wszczęte postępowanie o stosowanie takiej praktyki.

W postępowaniu przed Prezesem UOKiK może być zawarta ugoda, jeżeli przemawia za tym charakter sprawy, a ugoda nie zmierza do obejścia prawa albo nie narusza interesu publicznego lub słusznego interesu konsumentów.

Postępowanie w sprawie praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów powinno się zakończyć nie później niż w ciągu dwóch miesięcy, a w sprawie szczególnie skomplikowanej - nie później niż w ciągu trzech miesięcy od dnia wszczęcia postępowania.

Nie wszczyna się postępowania w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, jeżeli od końca roku, w którym zaprzestano ich stosowania, upłynął rok.

Postępowanie w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów jest wolne od opłat.

3.4.Kary pieniężne w postępowaniu antymonopolowym

Ustawa przewiduje stosowanie kar pieniężnych w związku ze stwierdzeniem:

1. Praktyki ograniczającej konkurencję,

2. Naruszenia zasad koncentracji przedsiębiorców i jej kontroli,

3. Niewykonania decyzji i postanowień organu antymonopolowego lub wyroków sądu ochrony konkurencji i konsumentów,

4. Naruszeń proceduralnych.

Z podmiotowego punktu widzenia kary pieniężne przewidziane w prawie antymonopolowym mogą być nakładane na trzy grupy podmiotów:

1. Przedsiębiorców i ich związki,

2. Osoby pełniące funkcje kierownicze lub wchodzące w skład organu zarządzającego przedsiębiorcy lub związku przedsiębiorców,

3. Inne osoby (np. odmawiające możliwości przeszukania w toku kontroli przedsiębiorcy, świadkowie odmawiający złożenia zeznań).

Wysokość kar pieniężnych jest zróżnicowana w zależności od rodzaju popełnionego deliktu. Przepisy ustawy określają wysokość kar pieniężnych trojako:

1. Jako równowartość określonej kwoty złotych polskich wyrażonej w euro (zagrożenie wynosi w tym wypadku od 500 do 50 mln euro),

2. Jako określony w ustawie procent przychodu przedsiębiorcy (nie więcej jednak niż 10%),

3. Jako wielokrotność przeciętnego wynagrodzenia osoby ukaranej (nawet stukrotności).

Przy ustalaniu wysokości kar pieniężnych Prezes UOKiK uwzględnia w szczególności okres, stopień oraz okoliczności uprzedniego naruszenia przepisów ustawy.

Podstawowym celem kar pieniężnych stosowanych w prawie antymonopolowym jest oddziaływanie na przedsiębiorców i ich związki, aby nie naruszali zakazów wynikających z ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz wypełniali inne obowiązki z tym związane, a zwłaszcza wykonywali decyzje organu antymonopolowego i sądu ochrony konkurencji i konsumentów.

---