Prawo to, co wynika z norm, ze źródeł prawa, czyli nie ma prawa bez źródeł prawa.
Zasadniczo, jeśli idzie o prawo cywilne rozróżniamy 2 systemy prawa:
- system angloamerykański - systemem tym charakteryzują się anglicy, amerykanie oraz państwa, które były pod ich wpływem lub są np. Kanada, Nowa Zelandia, Australia, Republika Południowej Afryki czy Indie
- system kontynentalny - prawo kontynentalne wywodzi się z prawa rzymskiego, z tradycji rzymskiej, prawo rzymskie zostało skodyfikowane przez Justyniana w postaci Korpus juris cywilis.
Różnice między systemem angloamerykańskim, systemem kontynentalnym one sprowadzają się różnego spojrzenia na źródło prawa.
Różnice między tymi systemami występują również także na gruncie prawa konstytucyjnego, ponieważ w europie konstytucje zmieniają, czyli są konstytucjami miękkimi, natomiast konstytucja Stanów Zjednoczonych jest konstytucją twardą, która nie ulega zmianie, dokładane są jedynie poprawki natomiast sam tekst nie uległ zmianie od początku. To jest ta różnica fundamentalna, która dzieli konstytucje europejskie od konstytucji amerykańskiej.
Źródła prawa powszechnie obowiązującego:
Ustawa konstytucyjna
umowy międzynarodowe ratyfikowane na podstawie uprzedniej zgody Sejmu. - traktaty, - konwencje, - porozumienia.
Ustawy - muszą być uchwalone, prawidłowo ogłoszone, czyli podpisane przez prezydenta
Rozporządzenia - muszą być wydawane na podstawie ustaw i w zakresie wskazanym w ustawie, precyzyjnie w tymże zakresie, musi być określony w ustawie organ właściwy upoważniony do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania, a także wytyczne dotyczące treści
Źródła prawa miejscowego - organy miejscowe wydają akty prawne na podstawie delegacji ustawowej.
Co nie jest powszechnie obowiązującym źródłem prawa, mimo, że obowiązują:
- zarządzenia o charakterze wykonawczym np. Prezesa Rady Ministrów,
- uchwały,
- okólniki, pisma okólne i dyrektywy,
Rola orzecznictwa sądowego:
Mówiliśmy, że nie stanowi w Polsce źródeł prawa. Orzecznictwo sądowe dzielimy na:
- publikowane - niepublikowane
Odmiennie należy ocenić tylko pewien walor quasi źródeł prawa orzeczenia sądu najwyższego w powiększonych składach 5 i więcej osobowe. Powiększone składy mogą być:
- 5-cio osobowe,
- 7-mio osobowe,
- cała Izba,
- połączone Izby,
- Zgromadzenie Ogólne.
Powiekszone składy mogą wydawać orzeczenia, które wpisują do Księgi Zasad Prawa. Powiekszone składy Sądu Najwyższego mogą uchwalać tzw. zasady prawne, a więc decydować o wpisaniu danego orzeczenia do Księgi zasad prawnych. Będzie to miało ten walor, że ta zasada prawna wiąże wszystkie składy Sądu najwyższego w sprawach podobnych orzekających. Wszystkie składy Sądu Najwyższego, ale formalnie nie wiąże Sądów niższej instancji, jednakże żaden sąd niższej instancji nie orzeknie sprzecznie z orzeczeniem sądu najwyższego.
Kto jest inicjatorem owych zasad prawnych i po co te zasady prawne?
- po pierwsze skład sędziowski,
- po drugie prezes sądu,
- po trzecie minister sprawiedliwości-prokurator generalny bo jest w jednej osobie,
- po czwarte rzecznik praw obywatelskich,
- po piąte rzecznik praw ochrony praw konsumenta
mają prawo zwrócić się do Sądu Najwyższego, aby powziął zasadę prawną celem ujednolicenia sprzecznego z sobą orzecznictwa Sądu Najwyższego,
Różnice pomiędzy przepisem, a normą prawną:
Przepis prawny to jest jednostka systematyczna tekstu prawnego
Norma prawna jest to użyteczna konstrukcja myślowa składająca się z trzech elementów, hipotezy, sankcji, dyspozycji:
- hipoteza - opisuje jakis stan faktyczny lub prawny w sposób abstrakcyjny,
- dyspozycja - wskazuje jak winny zachować się podmioty do których adresowana jest dana norma prawna,
- sankcja - określa kompetencje prawne na wypadek nie zastosowania się adresatów normy do jej dyspozycji,
Dyferencja, specyfika prawa cywilnego i innych działów prawnych:
W prawie rzymskim prawo dzieliło się na dwie części:
- prawo cywilne - nie było żadnej władzy, dzieliło się na jus cywilis, jus gencium, jedno to było prawo dla obywateli rzymskich, a drugie dla nie obywateli.
- prawo publiczne z którego płynęło imperium, gdzie chodzi o władztwo państwowe, czyli nie o równorzędność podmiotów, nie o cywilistykę, to prawo rozbudowało się i mamy osobno prawo karne, prawo administracyjne, osobne finansowe, podatkowe itd., a prawo cywilne jak było jedne, tak jest jedne.
Różnice między prawem cywilny, a prawem publicznym
W prawie cywilnym obowiązuje żelazna zasada równości czy też równorzędności podmiotów i stron stosunku cywilno-prawnego, zwłaszcza stron.
W prawie publicznym nie ma równorzędności pomiędzy organem, a obywatelem, nie ma równości w prawie karnym, między sądem, a sądzonym, równorzędności stron podmiotów.
W prawie cywilnym art. 1 wprowadza jedność prawa cywilnego, a więc prawo cywilne reguluje stosunki cywilno-prawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi. mamy dwa podmioty cywilno-prawne, albo osoby fizyczne, albo osoby prawne.
Stosunek cywilno-prawny czym różni się - bo każdy stosunek prawny ma swój podmiot, przedmiot, treść, ale co wyróżnia stosunek cywilno-prawny i które ustawy, czy akty prawne może uważać za cywilno-prawne, a które nie:
Prawo cywilne dzieli się na:
- prawo rzeczowe, - tam gdzie w stosunki cywilno-prawne wchodzi rzecz,
- prawo zobowiązań - tam gdzie przedmiotem są zobowiązania,
- prawo spadkowe - tam gdzie przedmiotem są prawa dziedziczenia,
- prawo rodzinne,
Wykładnia prawa:
Każdy przepis podlega wykładni chociaż znana parenia głosi, że rzeczy oczywiste nie podlegają wykładni.
Rozróżniamy trzy konteksty wykładni:
1. kontekst językowo-logiczny
2. kontekst systemowy
3. kontekst teleologiczny czyli celowościowy,
Mamy trzy typy wykładni:
1. wykładnia językowo-logiczna,
2. wykładnia systemowa,
3. wykładnia ideologiczna
W ramach kodeksu cywilnego możemy mówić o:
- części ogólnej prawa cywilnego to jest księga I
- prawo rzeczowe to jest księga II - to jest z punktu widzenia praw podmiotowych to są stosunki prawne w których przedmiotem przedmiotu są rzeczy - chodzi o to, że przy stosunkach cywilno - prawnych przedmiotem tego stosunku uważa się zachowania ludzkie, to jest przedmiot stosunku, ale te zachowanie się do czegoś odnoszą i one odnoszą się do rzeczy czyli przedmiot przedmiotu jest rzecz z punktu widzenia ściśle teoretycznego,
- prawo zobowiązań księga III - zobowiązania dzielimy na:
- część ogólna zobowiązań
- część szczegółową - w tej części znajdują się wszystkie umowy cywilno-prawne
- spadki księga IV -
Do prawa cywilnego zaliczamy jeszcze w szczególności jeden kodeks czyli Kodeks rodzinny i opiekuńczy, gdyż zalicza się prawo rodzinne do prawa cywilnego.
Następnym kodeksem zaliczanym do prawa cywilistycznego to jest Kodeks Spółek Handlowych
W prawie cywilnym wyróżniamy też:
- prawo autorskie
- prawo patentowe - wynalazcze
- przez długi czas do prawa cywilnego zaliczało się także prawo pracy
- możemy mówić też o osobnym dziale, ale on się składa z kodeksowych i poza kodeksowych tzw. prawie konsumenckim, o ochronie konsumenta,
- prawo wekslowe i czekowe,
- odrębnie prawo bankowe, wywodzi się z cywilistyki, ale traktowane jest odrębnie.
Stosunek cywilno-prawny
Każdy stosunek cywilno-prawny posiada podmiot, treść i przedmiot.
Podmioty stosunków cywilno-prawnych:
Rozróżniamy 2 grupy podmiotów
a) osoby fizyczne -
- z osobami fizycznymi wiążą się dwie cechy:
- zdolność prawna - jest to zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków czyli podmiotem stosunków cywilno-prawnych. Każdy od chwili urodzenia nabywa zdolność prawną,
- zdolność do czynności prawnych - jako możliwość kompetencji, własnym działaniem nabywania praw lub/i zaciągania zobowiązań.
Rozróżniamy:
a) pełną zdolność do czynności prawnych - mają osoby, które ukończyły lat 18 i nie zostały ubezwłasnowolnione w jakikolwiek sposób, oraz osoby nieletnie, które zawarły małżeństwo,
b) brak zdolności do czynności prawnych - nie ma zdolności do czynności prawnych małoletni, który nie ukończył 13 lat, osoba pełnoletnia ubezwłasnowolniona całkowicie,
Ubezwłasnowolnienie - o ubezwłasnowolnieniu orzeka Sąd Okręgowy w I instancji w składzie zawodowym (3 sędziów zawodowych z udziałem prokuratora),
ubezwłasnowolniony całkowicie może być osoba, która ukończyła przynajmniej lat 13 z powodu bądź to choroby psychicznej, bądź niedorozwoju umysłowego, albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych w szczególności pijaństwa lub narkomanii, tu najważniejsze nie jest w stanie pokierować swym postępowaniem, czyli jest bezradny. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, wyjątek gdy pozostaje pod władzą rodzicielską, wtedy się nie ustanawia.
Przesłanki częściowego ubezwłasnowolnienia są te same tylko jedna przesłanka jest inna, mianowicie odpada przesłanka „nie jest w stanie kierować swym postępowaniem”, w zamian tej przesłanki występuje przesłanka „potrzebna jest pomoc do prowadzenia spraw”.
c) ograniczoną zdolność do czynności prawnych - posiadają osoby, które ukończyły lat 13, osoby pełnoletnie ubezwłasnowolnione częściowo, osoby pełnoletnie dla których w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie całkowite ustanowiono doradcę tymczasowego przez Sąd,
Jakie czynności prawne może dokonywać osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnej? - taka osoba może dokonywać pewnych czynności w sposób samodzielny bez zgody przedstawiciela ustawowego i do tych czynności należy zaliczyć:
- rozporządzanie swoim zarobkiem chyba, że sąd opiekuńczy na wniosek przedstawicieli ustawowych pozbawi ich tego prawa,
- może rozporządzać rzeczami oddanymi przez przedstawicieli ustawowych do swobodnego użytku (jest problem, które to rzeczy są oddane do swobodnego użytku np. bardzo drogi zegarek, takich drogich rzeczy nie powinno dawać się dzieciom, aby nie mogły nimi dysponować np. zamieniać się z kolegami, lub np. dziadkowie podarowali wnukowi bardzo drogi motocykl i rodzice postanowili go sprzedać, też nie wolno im tego robić), do decyzji w takim przedmiocie, przekraczającym zwykły zarząd upoważniony jest tylko sąd opiekuńczy czyli on musi udzielić zgody do ważności tej czynności i tu kieruje się sąd interesem małoletniego,
- może dokonywać czynności, a więc mamy tu już rozporządzanie zarobkiem, rzeczami oddanymi do swobodnego użytku i czy może dokonywać czynności, które nie są ani czynnościami rozporządzającymi, ani zobowiązującymi.
Czynności prawnej:
Czynność prawna - jest to czynność konwencjonalna podmiotu prawa, która wywołuje skutki prawne należne do przypisania woli działającego podmiotu,
Skutki prawne - mogą polegać na powstaniu, zmianie lub ustaniu stosunku prawnego lub prawa,
Czynności prawne - można zdefiniować jeszcze inaczej, czynnością prawną jest zachowanie się podmiotu prawa, które samo lub razem z innymi okolicznościami wywołuje skutki prawne mogące i mające być przypisane, ale tylko przypisane woli działającego podmiotu., do woli przypisywalnej, a nie rzeczywistej. Jakie to są te inne elementy? Innymi elementami może:
- może być wydanie rzeczy przy czynnościach, które nazywany realnymi lub wpis do księgi wieczystej
Czynność prawna realna art. 710 kc, który definiuje użyczenie, które jest czynnością prawna realną, a potocznie pożyczeniem (przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu przez czas oznaczony lub nieoznaczony na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy) z czego wyciąga się wniosek, aby czynność użyczenia doszła do skutku to oprócz umowy musi nastąpić wydanie rzeczy, oddanie rzeczy, są to czynności takie jak potocznie mówimy pożyczenie roweru, samochodu.
Czynności prawne dzielimy na:
a) czynności jednostronne
b) czynności dwustronne
przy czym w naszej nauce przyjmuje się numerus klausus czyli zamknięty katalog jednostronnych czynności prawnych.
c) czynności wielostronne gdzie występuje wiele oświadczeń woli i tu możemy zaliczyć umowę spółki zawieraną przez więcej niż dwie osoby.
Oświadczenie woli - jest to główny element składowy czynności prawnej i zewnętrzny przejaw wewnętrznie podjętej decyzji, ale w nowszej nauce nas ten proces psychologiczny nie interesuje dlatego, że mamy teorię przypisywalności i otoczenia nie interesuje co wewnątrz składającego oświadczenie się dzieje, tak jak w przykładzie nie interesuje nas co on chciał zrobić przez wyciągnięcie ręki z numerem, interesuje nas to, że w danej sytuacji należy mu przypisać kupno tej partii win. Ta teoria zwyciężyła dlatego żeby chronić obrót, żeby chronic zaufanie do typowych zachowań się ludzkich, aby nietypowe zachowania nie podlegały ochronie.
Podział na czynności prawne:
a) czynności kauzalne - czynnością kauzalna jest czynność prawna, której istnienie i ważności zależy od istnienia i ważności kauzan czyli przyczyny
b) abstrakcyjne - ich istnienie i ważność nie zależy od istnienia i ważności kauzan czyli przyczyny
Są trzy typowe przyczyny dokonywania czynności prawnych:
1. kauza sol wendi - chęć wykonania zobowiązania czyli istnieje wcześniej zobowiązanie i to zobowiązanie ja teraz wykonuję, chcę go wykonać, czyli chcę się zwolnic od obowiązku, zobowiązania,
2. kauza obligandi vel akwirendi - jest to zawarcie czynności prawnej dlatego, że inna osoba również się zobowiązuje czyli każda umowa wzajemna jest zawierana akwirendi kauza
np. ja zobowiązuję się przenieść własność na Kowalskiego bo on zobowiązuje się mi się zapłacić to jest dokonanie umowy z punktu widzenia tej kauzy
3. kauza domandi - jest to chęć nieodpłatnego wzbogacenia innej osoby
Na czym polega kauzalność:
np. kauza akwirendi - jeżeli ja się zobowiązuję przenieść własność samochodu bo ktoś się zobowiązuje mi zapłacić to jeżeli jego zobowiązanie jest nieważne z jakiś powodów to i moje zobowiązanie nie ma kauza i również jest dlatego nieważne, gdyby czynność była abstrakcyjna to nasze zobowiązanie byłyby niezależne i mogłoby być ważne moje zobowiązanie choć nieważne byłoby zobowiązanie drugiej strony. Jeżeli np. ja wystawiam weksel jako czynność abstrakcyjną bo chcę zapłacić tym wekslem za pożyczkę, a okaże się, że pożyczki nie było, albo umowa pożyczki była nieważna to nie wpływa to na ważność wystawionego weksla, weksel może iść dalej w obieg. Obecnie można spotkać weksle, ale głównie i prawie, że wyłącznie jako czynności prawne gwarancyjne. w szczególności przy kredycie banki wymagają weksla obojga małżonków.
Czynności prawne dalej dzielimy na:
1. rozporządzające - tu następuje przejście uprawnienia lub prawa, następuje dopiero w momencie przeniesienia posiadania
2. zobowiązujące - powstanie takiego obowiązku, następuje od razu w momencie zawarcia umowy
Osoby prawne:
u nas panuje normatywna teoria osób prawnych co oznacza, że osoba prawną jest tylko taki podmiot, którego ustawa w ten sposób nazywa, a więc nie po cechach poznaje się osobę prawną tylko po tym, że jakiś przepis mówi, że to jest osoba prawna.
Osobami prawnymi jest przede wszystkim Skarb Państwa i inne jednostki organizacyjne do tej godności przez ustawę podniesione.
W szczególności osoby prawne są to:
- inne państwowe osoby prawne np. przedsiębiorstwa państwowe,
- spółki kapitałowe tj. spółka z o.o i spółka akcyjna,
- spółdzielnie,
- stowarzyszenia,
- fundacje,
- partie polityczne,
- kościele osoby prawne np. diecezje
Osoba prawna działa poprzez swoje organy, posiada miejsce siedziby, jeżeli nic innego nie wynika z rejestru to siedziba osoby prawnej jest siedziba jej organów.
Jest jednak 1 osoba prawna, która nie ma miejsca siedziby i nie ma organów, to jest Skarb Państwa.
Teoria normatywna jest teorią rejestrową co oznacza, że każda osoba prawna z wyjątkiem Skarbu państwa musi być wpisana do odpowiedniego rejestru.
Przedsiębiorca - jest to osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, ale posiadająca cechy osoby prawnej (chodzi o spółki jednoosobowe), prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarcza lub zawodową. Przedsiębiorca działa pod firmą, firmę należy ujawnić w rejestrze chyba, że przepisy odrębne inaczej stanowią.
Kodeks handlowy definiował pojęcie firmy - firma jest to nazwa pod którą kupiec prowadzi przedsiębiorstwo. Obecnie zamiast „kupca” musi wstawić „przedsiębiorca”.
Ważności czynności prawnej:
1. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna chyba, że istnieje przepis, który przewiduje, iż na miejsce nieważnych postanowień nieważnej czynności wchodzą odpowiednie przepisy ustawy lub też inny skutek
To samo dotyczy czynności prawnej mającej na celu obejście ustawy, zawsze nieważna jest czynność sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Definicja: Obejściem prawa jest osiągnięcie takiego skutku, któremu starają się zapobiec przepisy prawa lecz nie czynią tego wprost, czyli nie można powiedzieć, że ten skutek jest zakazany przez jakikolwiek wyraźnie brzmiący przepis, nie możemy powiedzieć, że ten skutek jest wprost zabroniony przez jakikolwiek przepis, on dopiero wynika z wykładni.
Przedawnienie jest jedną z instytucji tzw. dawności do której należy zaliczyć obok przedawnienia tzw. przemilczenie oraz zasiedzenie:
a) - przemilczenie to jest kwestia ustawy starej która przewidywała, iż mienie poniemieckie oraz opuszczone przechodzi na rzecz Skarbu Państwa jeżeli właściciel nie zgłosi się w ciągu 10 lat od daty zakończenia działań wojennych,
b) - zasiedzenie dotyczy nabycia własności przez długotrwałe posiadanie, jest to instytucja prawa rzeczowego, czyli prawa w którym przedmiotem stosunków prawnych są rzeczy, odróżniamy:
- zasiedzenie rzeczy ruchomych - rzeczy ruchome podpadają pod ogólną definicję rzeczy, która brzmi rzeczami są materialne twory przyrody występujące w stanie wolnym lub przetworzonym na tyle wyodrębnione w sposób naturalny lub sztuczny, aby mogły występować w obrocie jako dobra samoistne,
- nieruchomości - wyróżniamy następujące nieruchomości:
- nieruchomość gruntową
- nieruchomość budynkową,
- nieruchomość lokalową w postaci odrębnych własności lokali,
zasiedzenie nieruchomości:
- pierwszą przesłanką zasiedzenia nieruchomości jest posiadanie samoistne,
- upływ czasu w dobrej wierze lat 20, w złej wierze lat 30,
rzeczy ruchome nabywa się na własność przez posiadanie samoistne, ale tylko w dobrej wierze przez lat 3,
Definicja posiadania:
na definicje posiadania składają się dwa elementy:
1. Korpus - rozumiemy fizyczne władztwo nad rzeczą, przez władztwo rozumiemy sama możliwość, że ja sięgnę i wyciągnę z szuflady czyli mam taką możliwość,
2. animus - to jest wola władania dla siebie samego,
- posiadacz samoistny ma wolę władania w zakresie prawa własności,
- posiadacz zależny w zakresie innego prawa z którym wiąże się władztwo nad rzeczą, np. jak najemca, jak dzierżawca, jak użytkownik,
Nie jest posiadaczem ten kto włada rzeczą za kogoś innego w czyimś innym interesie, jest on tylko dzierżycielem, np. kolega koledze daje pióro żeby mu przytrzymał na chwile to ten staje się dzierżycielem, bo ma to pióro, ale nie ma żadnej woli władania dla siebie samego.
Do zasiedzenia potrzeba jest posiadania samoistnego czyli jak właściciel, a zatem nie nabędzie przez zasiedzenie własności ten kto posiada, ale w zakresie innego prawa niż prawo własności, tak więc nie nabędzie np. nigdy własności dzierżawca, użytkownik, choćby nie wiadomo jak długo posiadał, nie grozi nam utrata przez zasiedzenie jeżeli rzecz nawet 100 lat wynajmujemy. Są od tego wyjątki takim wyjątkiem była ustawa z 26.10.1976 r. obowiązująca do 04.11.1976r. gdzie postanowiono uwłaszczyć również posiadaczy zależnych, ale to był akt jednorazowy, chodziło o to, że stosunki własnościowe na wsi polskiej były zabagnione bo duża część ludzi przemieściła się do miast pozostawiając gospodarstwa oddane np. w dzierżawę i chciano uwłaszczyć tych dzierżawców bo oni nigdy by nie mogli nabyć przez zasiedzenie własności. Te rozwiązania są sporadyczne to się uregulowało tak dlatego, że na wsi był duży obrót nieruchomościami nieformalny, nieformalny tzn. bez zachowania formy aktu notarialnego. Do przeniesienia własności nieruchomości potrzeba zachować formę aktu notarialnego.
Istnieje akcesjo posesjonis - to jest doliczenie własnego czasu, czasu posiadania przez poprzednika mamy prawo doliczenie takiego czasu, ponieważ w trakcie zasiedzenie mogą nastąpić zmiany posiadania wtedy następca może dokonać doliczenia do swojego czasu, czasu posiadania poprzednika. W istocie rzeczy dolicza czas poprzednika ten kto występuje z wnioskiem do Sądu o stwierdzenie zasiedzenia. Jednakowoż jeżeli poprzednik uzyskał posiadanie w złej wierze doliczenie może nastąpić jeżeli łączny czas posiadania wynosi lat 30.
Zasadnicza różnica pomiędzy zasiadywaniem nieruchomości, a ruchomości polega na tym, że dobra wiara która jest przesłanką nabycia własności ruchomości musi istnieć cały czas posiadania, a nie jest ona przesłanką nabycia nieruchomości bo tą można nabyć także w złej wierze tylko wpływa ona na długość okresu zasiadywania istnienie dobrej wiary wpływa tylko na długość okresu zasiadywania, czy to będzie w dobrej wierze lat 20, czy w złej wierze lat 30.
Inna ważna różnica dobrą lub złą wiarę oceniamy przy nieruchomości tylko w momencie nabycia posiadania, nie jest zatem istotne, że później podaliśmy w złą wiarę.
Przedawnienie:
1. przedawnieniu podlegają roszczenia majątkowe ergo przedawnieniu nie podlegają roszczenia osobiste,
2. nie wszystkie roszczenia majątkowe podlegają przedawnieniu, nie podlegają przedawnieniu roszczenia wyraźnie wymienione przez ustawę np. art. 223§1 kc mówi, iż roszczenia właściciela przewidziane w art. poprzedzającym nie ulegają przedawnieniu jeżeli dotyczą nieruchomości czyli roszczenia o ochronę własności nieruchomości w ogóle nie podlegają przedawnieniu dlatego, że art. 223 wyraźnie tak stanowi to jest pierwsza grupa wyjątków, druga grupa to są roszczenia dla których ustawodawca przewidział ograniczenie za pomocą terminu zawitego (termin zawity jest to ograniczenie dochodzenia roszczeń w inny sposób niż przedawnienie) np. art. 344§2 kc który dotyczy ochrony posiadania roszczeń posesoryjnych to mówi on, iż roszczenie wygasa jeżeli nie będzie prowadzone w ciągu roku od chwili naruszenia.
Skutek przedawnień:
Skutek jest taki, że ten przeciwko komu skierowane jest roszczenie przedawnione może odmówić zaspokojenia tego roszczenia. Od tego jest wyjątek, ponieważ można zrzec się korzystania terminu przedawnienia, jednakże zrzeczenie musi nastąpić po upływie terminu przedawnieniu, a nie wcześniej bo by było nieważne. Należy pamiętać, że Sąd uwzględnia przedawnienie tylko na zarzut, jeżeli nie podniesiemy procesowego zarzutu to sądu przedawnienie nie interesuje. Inaczej jest z terminami zawitymi bo tam Sąd bada czy roszczenie nie wygasło, bo jak wygasło to wygasło.
Terminy przedawnień:
zasadniczym terminem przedawnienia jest termin 10-cio letni chyba, że przepis szczególny przewiduje termin krótszy. Zasadniczym przepisem, który przewiduje termin krótszy, a mianowicie 3 letni jest przepis art. 118 kc, a dotyczy roszczeń okresowych takie jak wynikają ze świadczeń okresowych np. czynsz i w sprawach gospodarczych. Wiele osób zapomina o skróceniu tego terminu (ważne jak ktoś prowadzi działalność gospodarczą) przez art. 554 kc ten przepis skraca mianowicie roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwo rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych przedawniają się z upływem lat 2.
W związku z przedawnieniem jest 10-cio letni okres z art. 125§1 kc dotyczący przedawnienia roszczeń zasądzonych prawomocnym wyrokiem. Obojętnie jakich roszczeń to dotyczy to, to co zasądzone zawsze będzie się przedawniało dopiero po 10 latach.
Przerwa biegu przedawnienia:
Przerwa po której biegnie on od nowa, o 2 wypadkach należy pamiętać:
1. w związku z działalnością gospodarczą należy pamiętać o uznaniu roszczenia przez osobę przeciwko której roszczenie przysługuje, art. 123§1 kc;
2. przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpatrywania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju, albo przed sądem polubownym przedsięwzięta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia, pamiętajmy nie tylko pozew o zapłatę przerwie, ale także pozew o ustalenie, że ktoś jest zobowiązany zapłacić czyli pozew wniesiony na postawie art. 189 kpc, - zgodnie z procedurą pismo zwrócone nie wywołuje żadnych skutków prawnych wiążącym się z wniesieniem pisma do sądu, a więc jeżeli zwrócą nam pismo z powodów braków formalnych to tak jakby nic nie było, jakby pismo nie było złożone,
Przedstawicielstwo:
Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, albo wynikających z właściwości czynności prawnej można dokonać czynności prawnej przez przedstawiciela. Czynność prawna dokonana przez przedstawiciela wywołuje skutki prawne bezpośrednio u reprezentowanego.
Przedstawicielstwo dzielimy na:
1. przedstawicielstwo ustawowe
2. przedstawicielstwo umowne zwane pełnomocnictwem i prokurą,
Pełnomocnictwo - ma za stosunek podstawowy umowę zlecenia czyli art. 734 kc ”przez umowę zlecenia zleceniobiorca zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie, szczególnie istotny jest §2 w braku odmiennej umowy zlecenie obejmuje umocowanie do wykonania czynności w imieniu dającego zlecenie” (należy pamiętać o zachowaniu formy przewidzianej dla pełnomocnictwa, należy pamiętać, że pełnomocnictwo dotyczy tzw. forma następcza oznacza to, że dla pełnomocnictwa wymaga się takiej samej formy szczególnej jak dla czynności, która ma być dokonana przez pełnomocnika).
Przy okazji umowy zlecenia należy pamiętać o art. 750 kc, który mówi, że do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu.
Istnieje w prawie kategoria umów mieszanych - to jest taka umowa, która zawiera dwa lub więcej elementów różnych umów nazwanych bądź nie nazwanych.
Umowa jest nazwana gdy przynajmniej jej elementy przedmiotowo istotne są uregulowane w ustawie,
Umowa nienazwana jest umowa, która występuje w praktyce, w obrocie, a jest nie uregulowana w przepisach np. lising był umową nienazwana dopóki nie został uregulowany w kodeksie cywilnym, np. frajszansing np. Mcdonald, pizzerie, są pewne standardy które muszą być zachowane przy przynależności do sieci, to jest sieć, nie jesteśmy dzieckiem tylko jesteśmy członkiem sieci, globalnej sieci, chodzi o utrzymanie jednakowych standardów na całym świecie.
Czynność prawna - jest to oświadczenie woli, które samo lub razem z innymi okolicznościami wywołuje skutki prawne z uwagi na przypisanie ich woli działającego, nas nie interesuje jaka była wola rzeczywista wola działającego tylko jaką wolę można mu przypisać.
Oświadczenie woli - które samo lub razem z innymi okolicznościami, o jakie inne okoliczności chodzi? - inne okoliczności to wydanie rzeczy przy czynnościach tzw. realnych, one dochodzą do skutku tylko wtedy gdy następuje wydanie rzeczy np. użyczenie z art. 710, inną okolicznością będzie wpis do księgi wieczystej tam gdzie ma konstytutywny charakter np. ustanowienie odrębnej własności lokalu wymaga wpisu do księgi.
Czynności prawne dzielimy na:
- jednostronne - np. przyrzeczenie publiczne, danie ogłoszenia o wysokiej nagrodzie za oddanie znalezionego psa
- dwustronne - są to czynności, które wymagają uczestnictwa co najmniej dwóch podmiotów, ale występujących jako strony, (podmiot to jest osoba fizyczna lub prawna, a strona to jest opisanie sytuacji, praw i obowiązków) w stosunku prawnym mamy stronę uprawnioną i zobowiązaną.
Prawo nie toleruje z wyjątkami nielicznymi sytuacji w której jeden podmiot występuje po dwóch strona stosunku prawnego wyjątkowo sytuacje takie mogą wyniknąć np. w obrocie wekslami bo można nabyć swój weksel i stać się jednocześnie zobowiązanym i uprawnionym w stosunku do samego siebie, dlatego to prawo toleruje bo można dokonać dalszego obrotu, można się pozbyć tego weksla.
Zasada jest taka, że zbieg uprawnień i obowiązków w jednym ręku powoduje wygaśnięcie stosunku prawnego lub prawa. (wyjątek weksel, jeżeli wróci do wystawcy to nie wygaśnie zobowiązanie, a także jeżeli nastąpi zbieg uprawnień z hipoteki i własności, można mieć hipotekę na własnej nieruchomości też nie wygaśnie, a także przy służebnościach).
- wielostronne - np. umowa spółki
Osobno traktujemy uchwały - jako te czynności prawne kolegialnych organów np. zarządów spółek, rad nadzorczych, spółdzielnie.
Inne terminy na umowy to są:
- umowy unilatyralne - to są wielostronne
- umowy bilateralne - to są dwustronne
Sposoby zawierania umów:
- oferta i jej przyjęcie - jest oświadczeniem jednej ze stron zawierającym wolę zawarcia umowy i określającym jej przedmiotowo istotne postanowienia
- aukcja -
- przetarg -
- negocjacje -
Elementy treści czynności prawnej zwłaszcza umowy:
- istnieją elementy przedmiotowo-istotne zwane inaczej esencjalia, które indywidualizują nam umowę pod względem przedmiotowym
- istnieją naturalia czyli naturalne elementy umowy, ich nie musi się zawierać w umowie ponieważ wynikają z przepisów prawa
- istnieją elementy dodatkowe „akcidentalia”, te elementy dodatkowe które mogą być dołożone do każdej umowy jak np. termin, warunek, zadatek, ale być nie musi, mogą, ale nie muszą
Umowy dzielimy na: powtórka z wykładu 15.05.2005 r.
- nazwane - nazwaną jest umową w której co najmniej esencjalia są uregulowane w ustawie
- nienazwane - nienazwana to umowy występujące w praktyce gospodarczej, ale nie uregulowane w ustawie do niedawna był lising
- mieszane - zawiera dwa lub więcej elementów różnych umów nazwanych bądź nienazwanych
(do zapamiętania: ustawą jest każdy obowiązujący przepis prawa)
- oferta - istnieją różne możliwości albo oferta zawiera sama w sobie termin w ciągu którego decydujemy się na oczekiwanie przyjęcia po upływie którego wygasa np. chcę sprzedać konia i daję propozycje Kowalskiemu, że będę czekał do środy do południa, jak przyjdziesz z 1.000 zł to sprzedam tego konia, a jak nie to go mieć nie będziesz, ale oferta nie musi zawierać terminu i tu ustawodawca rozróżnia: jeżeli oferta jest złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość przestaje wiązać jeżeli nie zostanie przyjęta niezwłocznie. Złożona w inny sposób przestaje wiązać z upływem czasu w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia.
Oferta elektroniczna - oferta złożone w takiej postaci wiąże składającego jeżeli druga strona niezwłocznie potwierdzi jej otrzymanie. Przedsiębiorca składający ofertę w postaci elektronicznej obowiązany jest przed zawarciem umowy poinformować druga stronę w sposób jednoznaczny i zrozumiały o 6 rzeczach:
1. czynnościach technicznych składających się na procedurę zawarcia umowy,
2 skutkach prawnych, potwierdzenia przez drugą stronę otrzymania oferty,
3. zasadach i sposobach utrwalania, zabezpieczania i udostępniania przez przedsiębiorcę drugiej stronie treści zawieranej umowy,
4. metodach i środkach technicznych służących wykrywaniu i korygowaniu błędów we wprowadzonych danych, który jest obowiązany udostępnić drugiej stronie,
5. w językach w których umowa może być zawarta,
6. kodeksach etycznych, które stosuje oraz ich dostępności w postaci elektronicznej,
Opóźnieniem lecz z jego treści okoliczności wynika, że zostało wysłane w czasie właściwym, umowa dochodzi do skutku chyba, że składający ofertę zawiadomi niezwłocznie drugą stronę, że w skutek opóźnienia odpowiedzi poczytuje umowę za niezawartą.
W stosunkach między przedsiębiorcami odpowiedź na ofertę z zastrzeżeniem zmian lub uzupełnień nie zmieniającymi istotne treści oferty poczytuje się za jej przyjęcie, w takim wypadku strony wiąże umowa o treści określonej w ofercie z uwzględnieniem zastrzeżeń zawartych w odpowiedzi na nią, chyba, że w ofercie już zastrzeżono, że nie dopuszcza się żadnych modyfikacji albo gdy oferent niezwłocznie zgłosił sprzeciw.
W stosunkach międzyludzkich czyli nie między przedsiębiorcami każda zmiana czy modyfikacja jest nową ofertą.
Przy ofercie mamy do czynienia z dwoma nazwami:
- oferent - to jest ten kto składa ofertę
- oblat - ten kto ja otrzymuje nazywa się oblatem
Przetarg - jest częściowo uregulowany w kodeksie cywilnym, bardziej szczegółowo w innych przepisach zwłaszcza w ustawie o zamówieniach publicznych,
Aukcja tym się różni od przetargu, że jest z tzw. młotkiem i oferty są ustne
Negocjacje - jeżeli strony prowadzą negocjacje w celu zawarcia określonej umowy, umowa zostaje zawarta gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem negocjacji. Ważne jest, iż strona, która prowadziła lub rozpoczęła negocjacje z naruszeniem dobrych obyczajów w szczególności bez zamiaru zawarcia umowy jest zobowiązany do naprawienia szkody jaka druga strona poniosła licząc na zawarcie umowy.
W tej chwili mamy jasny klarowny przepis, który ogranicza odszkodowanie do zakresu tzw. negatywnego interesu umowy, mianowicie nie dostaniem pełnego odszkodowania czy to co wyrównania tych korzyści które utraciliśmy, tylko otrzymamy wynagrodzenie w granicach tego co straciliśmy bezpośrednio, nieraz się mówi o rzeczywistej szkodzie,
(To jest pełna szkoda) Na pełne odszkodowanie składa się rzeczywisty uszczerbek nazywany damnun enegrems -(rzeczywista szkoda) oraz lukrum cesans (zysk utracony).
Czasami mówimy o odszkodowaniu w zakresie tzw. negatywnego interesu umowy i wtedy to obejmuje pierwszą pozycje, mówimy o rzeczywistej stracie bez zysku np. na dojazdy, bilety, strata czasu itp.
Wady oświadczeń woli:
1. Brak świadomości lub swobody uregulowany w art. 82 kc - nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności: choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego chociażby nawet przemijającego zaburzenia czynności psychicznej. Chodzi tu o wyłączenie, a nie ograniczenie.
2. Pozorność - nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie jest dokonane celem ukrycia innej czynności prawnej ważność tej czynności ocenia się wg jej właściwości. Przy czynnościach pozornych mamy do czynienia z dwoma rodzajami czynności:
- czynność symulowana czyli pozorną
- czynność dysymulowana czyli ukryta
względnie możemy mieć do czynienia z pozorem wywołania skutków prawnych na zewnątrz podczas gdy strony nie zamierzają dokonać żadnych skutków prawnych np. sprzedaję jakąś rzecz pozornie koledze żeby uniknąć zlicytowania przez komornika,
wykład z dnia 26 czerwca 2005 r.
Oświadczenie woli jest głównym elementem czynności prawnej. Nasze prawo daje podstawę do teorii przypisywalności tzn. do teorii, że nie jest ważna wola wewnętrzna dokonującego czynności prawnej tylko wola ujawniona. Prawu polskiemu nie znana jest naturalna zdolność do czynności prawnej tylko normatywna, a więc orzeczona na podstawie przepisów przez Sąd, ale dopóki nie nastąpi prawomocne orzeczenie. Również przepis art. 82 kc daje podstawę, podwaliny do teorii przypisywalności, a nie woli wewnętrznej. Brak dokonania czynności prawnej gdzie nie ma w ogóle czynności prawnej od czynności prawnej nieważnej. To są dwie różne rzeczy i różne konsekwencje z tego płynące.
Brak czynności prawnej to jest zachowanie prawnie intyferentne nic nie stało, a czynność prawna nieważna to czynność prawna dokonana tyle, że nieważna, a z tą nieważnością prawo łączy rozmaite skutki prawne czyli będą jakieś skutki prawne, które ustawodawca przypisuje nieważnej czynności prawnej, natomiast braku czynności prawnej w ogóle żadne skutki nie mogą być brane pod uwagę.
Kolejna wadą oświadczenia woli jest:
Błąd - istnieje pewien dylemat czy przy dokonywaniu czynności prawnych ktoś może być w błędzie?, i teraz skoro dokonano czynności prawnej i błąd został wykryty powstaje problem oceny interesów dwóch stron umowy. Gdybyśmy każdy błąd za prawnie istotny to byśmy pokrzywdzili druga stronę. Ustawodawcy musieli wyważyć interesy słuszne strony czyli nie pognębiać ani jednej strony, ani drugiej tylko wypośrodkować.
Przesłanki relewantności błędu, kiedy błąd będzie miał znaczenie prawnie doniosłe:
1. błąd musi dotyczyć treści czynności prawnej, a nie okoliczności leżących poza treścią, co to znaczy treści? tzn., że jeżeli mam przekonanie, że za chwilę spadnie deszcz i idę kupić parasol, a potem deszczu nie ma, to byłe w błędzie, niepotrzebnie parasol kupiłem, ale ten błąd do treści czynności prawnej kupna parasola nie należy, a jeżeli ja kupię parasol, który miał mieć średnicę 1 metra, a okazało się, że ma 80 cm to błąd należy już do treści bo w treści czynności prawnej to było. W wielu przypadkach bład będzie pokrywał się z ustawa o niezgodności towaru z umową, przy czym tej ochronie konsumenta wywiedzionej z unii europejskiej mamy odpowiedzialność z tytułu odpowiedzialności z powodu niezgodności towaru. Obecnie nie mamy rękojmi, ale ona nie zniknęła z kodeksu cywilnego, ale ona obowiązuje w stosunkach między przedsiębiorcami, a więc w obrocie profesjonalnym. Trzecia przesłanka w razie reklamacji złożonej w ciągu pół roku od dnia istnieje domniemanie wady, domniemanie odpowiedzialności sprzedawcy. Po upływie pół roku, my musimy udowadniać, że wada tkwiła od początku, była spowodowana przyczynami pierwotnymi.
Umowy - jeżeli oświadczenie zostało złożone drugiej stronie to uchylenie się od skutków prawnych czynności prawnej które jest to uchylenie skutkiem relewantnego błędu jest możliwe tylko wtedy gdy błąd został wywołany przez tę osobę chociażby bez jej winy albo gdy ona o błędzie wiedziała lub mogła z łatwością błąd zauważyć. Ograniczenie nie dotyczy czynności nieodpłatnych, przy czynnościach nieodpłatnych wystarczy że dotyczy treści, innymi słowy darowanemu koniowi nie patrzy się w zęby. Następnym wymogiem relewantności błędu jest istotność błędu bład musi być przedmiotowo i podmiotowo istotny czyli:
- być przyczyną sprawczą dokonania czynności prawnych jest to subiektywna istotność
- uzasadniać przypuszczenie, że gdyby dokonujący ocenił sprawę rozsądnie nie dokonałby tej czynności prawnej jest to obiektywna istotność
Podstęp - polega na albo wprowadzeniu świadomym w błąd, albo nie wyprowadzenia z błędu ewidentnie błądzącego czyli wykorzystaniu błędu zawsze jednak jest działaniem świadomym i z premedytacją. Uchylenie w podstępie od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem takiego błędu może nastąpić także wtedy gdy błąd był nieistotny lub i nie dotyczył treści czynności prawnej.
Podstęp osoby trzeciej traktowany jest na równi z podstępem strony jeżeli ona o podstępie wiedziała i nie zawiadomiła o nim drugiej strony albo czynność prawna była nieodpłatna.
Również można uchylić się od skutków prawnych czynności dokonanej pod wpływem bezprawnej groźby. Warunkiem jest jeżeli ten komu grożono mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.
Bezprawność groźby może mieć dwie postacie:
1. bezprawne jest zapowiedziane działanie np. utnę ci łeb,
2. działanie zapowiedziane jest zgodne z prawem, ale niedopuszczalne jest do użycia realizacji celu zwykle mówimy szantaż np. dajesz mi tu 10.000 zł to nie zawiadomię Prokuratora, że ukradłem mercedesa i masz go w garażu.
Powaga groźby, groźba poważna tzn. że z okoliczność musi wynikać, że zostanie spełniona, musi być złożona na serio i w takich okolicznościach tą obawę naszą uzasadniają.
Termin - czynność pod wpływem błędu i pod wpływem groźby nie jest czynnością nieważną tylko można uchylić się od jej skutków, nazywa się ją czynnością wzruszalną, ona jest ważna, w pełni skuteczna dopóki nie nastąpi uchylenie się od skutków prawnych. Uchylenie się następuje w drodze złożenia drugiej stronie oświadczenia woli na piśmie.
Wygasa uprawnienie w razie błędu z upływem roku od jego wykrycia, w razie groźby z upływem roku od kiedy stan obawy ustał. Dopóki trwa stan obawy nie rozpoczyna biec termin. Instytucji błędu nie może uchylać inna instytucja, która może dać nam więcej lub coś innego, podobnego.
wykład z dnia 10 lipca 2005 r.
Czyny niedozwolone:
Czyny niedozwolone reguluje tytuł VI księgi III kodeksu cywilnego. Zatytułowany jest „Czyny niedozwolone”, ale w gwarze prawniczej mówi się o tym delikty.
Odróżniamy:
- odpowiedzialność za własne czyny,
- odpowiedzialność za cudze czyny
Odpowiedzialność z tytułu deliktu konkuruje z odpowiedzialnością za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań z art. 471 kc.
Są 2 reżimy odpowiedzialności odszkodowawczej:
- reżim deliktowy
- reżim kontraktowy
Jeżeli mówimy „konkuruje” tzn., że może choć nie musi nastąpić zbieg podstaw odpowiedzialności. Może być tak, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania stanowi równocześnie czyn niedozwolony czyli delikt.
Główna różnica pomiędzy tymi reżimami polega na odmiennym rozkładzie ciężaru dowodu winy, gdyż przesłanką odpowiedzialności jest wina sprawcy. O ile w reżimie deliktowym winę sprawcy trzeba udowodnić, o tyle w reżimie kontraktowym ustawodawca przyjął domniemanie winy sprawcy. Powód nie musi udowadniać winy, a tylko pozwany chcąc zwolnić się od odpowiedzialności musi udowodnić swą niewinność. Dokładnie zaś, iż niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania nie nastąpiło z jego winy ani tez osób za które ponosi odpowiedzialność. Ponosi on odpowiedzialność za osoby, z których pomocą zobowiązanie wykonuje jak również osoby którym wykonanie zobowiązanie powierza, jak również za działania swojego przedstawiciela ustawowego.
Przesłanki odpowiedzialności deliktowej art. 415 kc:
co musimy udowodnić w pozwie i procesie:
1. przesłanka wystąpienie szkody
Szkoda jest uszczerbkiem na dobrach prawnie chronionych, przy czym należy mieć na uwadze tzw. normatywne pojęcie szkody. Pojęcie legalne szkody czyli wynikające z definicji uszczerbku majątkowego określonej w art. 361 kc, a polegającej na wyróżnieniu dwóch elementów tj. szkody rzeczywistej i utraconych korzyści jest zbyt wąskie i dlatego obejmuje szacunek sądowy. Np. pojęcie normatywnej definicji szkody pojawiło się w Niemczech, szkodę wedle tej definicji należy ustalać wedle teorii dyferencyjnej czyli różnicowej, a więc należy porównać stan majątku poszkodowanego przed wyrządzeniem szkody ze stanem po wyrządzeniu szkody, różnica =szkoda. Jednakże sądy niemiecki doszły do wniosku, że ta metoda nie prowadzi do dobrych rezultatów we wszystkich przypadkach. Stwierdzono następujące sytuacje praktyczne w których trzeba zapłacic odszkodowanie choć wg tej teorii nie da się wyliczyc żadnej szkody:
1. to była sytuacja w której na cle zatrzymano bezprawnie rzeczy dwojga małżonków i trzeba było zapłacić odszkodowanie tylko nie można było wyliczyć wg teorii różnicowej żadnej szkody nie było. Małżonkowie przez 3 miesiące nie mogli używać tych rzeczy zatrzymanych tak jak trwała procedura dojścia do prawdy, że ta procedura była bezprawna. Sąd najwyższy niemiecki uznał, że trzeba zapłacić odszkodowanie bo zatrzymanie było bezprawne i wyszacowano czyli normatywna teoria prowadzi do szacunku ogólnego, nie matematycznego. Wyszacowano, że strata małżonka wynosi 500 marek, a jego żony 1000 marek. Na bazie tego i innych przypadków budujemy normatywna teorię szkody.
W naszym prawie odróżnia się szkodę:
- szkodę majątkową - musi być wyrównana zawsze
- szkodę niemajątkową - zwana równolegle krzywda wyrównywana jest tylko wtedy, gdy szczególny przepis prawa tak mówi. Wtedy nazywa się to zadośćuczynieniem za doznaną krzywdę.
Zgodnie z treścią kodeksu cywilnego art. 444, 445 w następujących wypadkach:
1. uszkodzenia ciała lub wywołaniu rozstroju zdrowia
2. w wypadku pozbawienia wolności,
3. po nowelizacji w wypadku skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu (nowelizacja polega na tym, że przed 1990 r. była mowa tylko o kobiecie, a teraz mamy również przez mężczyznę, chodzi o wykorzystanie stosunku zależności).
Rzeczywistą szkodę nazywamy damnum energens
utracony zysk lucrum cesans
szkoda obejmuje oba te elementy, nie mniej jednak czasami mamy do czynienia z odpowiedzialnością w tzw. zakresie negatywnym umowy.
Jeżeli mamy do czynienia z odpowiedzialnością w zakresie negatywnym umowy to odszkodowanie obejmuje tylko damnum enegens czyli rzeczywistą stratę.
2. przesłanka - wystąpienie działania lub zaniechania które tą szkodę wywołało - mamy tu na myśli akcję ludzką
3 przesłanka bezprawność działania lub zaniechania - czyli działanie zgodnie z prawem nie może spowodować odpowiedzialności, ale co rozumiemy przez bezprawność w rozumieniu kodeksu cywilnego?
Bezprawność jest rozumiana szeroko wg orzecznictwa Sądu najwyższego jest nią każde działanie sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego.
4 przesłanka - wina sprawcy- w prawie karnym i cywilnym ściśle odróżniamy bezprawność od winy. Obowiązuje i panuje normatywna, a nie psychologiczna teoria winy.
Czym różni się teoria psychologiczna od normatywnej winy:
u nas obowiązuje normatywna teoria winy to oznacza, że nie oceniamy nastawienia psychicznego sprawcy do czynu poza kwestią poczytalności bo wtedy nas to interesuje i tylko wtedy. Nas interesuje ocena normatywna czyli wzorca postawionego w miejsce sprawcy i w tych samych warunkach jeżeli nasz wrzocec:
- zachowałby się tak samo jak sprawca to nie ma winy,
- jeżeli inaczej i do szkody by nie doszło to wina jest,
- zachowałby się inaczej i do szkody by doszło i wtedy również nie ma winy,
podwyższona staranność w ocenie winy obowiązuje przy profesjonalnych zawodach takich jak: lekarz, adwokat, komisant,
Wiek odpowiedzialności:
Kodeks cywilny wprowadził granicę 13 lat. Do 13 roku nieletni nie odpowiada za wyrządzona szkodę, od 13 roku samodzielnie odpowiada za wyrządzoną szkodę.
art. 127 kc - przepis ten mówi, iż kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku czyli poniżej lat 13 lub stanu psychicznego winy przypisać nie można (taka osoba nie odpowiada) obowiązany jest do naprawienia szkody którą ta osoba wyrządziła chyba, że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo szkoda powstałaby także przy starannym wykonywaniu nadzoru. To samo dotyczy osób, które bez tytułu prawnego faktycznie sprawują pieczę nad takimi osobami. Jest to jeden z przypadków za cudze czyny. odpowiedzialność tą nazywamy culpa in custo diendo - wina w pilnowaniu.
Jeżeli sprawca z powodu wieku lub stanu psychicznego lub cielesnego nie jest odpowiedzialny za szkodę, a brak jest osób zobowiązanych do nadzoru lub nie można od nich uzyskać odszkodowania poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego od samego sprawcy jeżeli zwłaszcza porównania stanu majątkowego sprawcy i poszkodowanego wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego. Tu chodzi o sytuację w której ktoś który z powodu wieku lub stanu psychicznego nie ponosi winy wyrządzi szkodę, a sam jest bogaty, a poszkodowany jest biedny, to on nie odpowiada, ale zasady współżycia społecznego mówią żeby wynagrodził szkodę.
Kiedy mogą odpowiadać rodzice za szkodę wyrządzoną przez dziecko któremu nie można przypisać winy, a skończyło lat 13. Wg orzecznictwa tylko wtedy gdy odpowiadają za czyn własny, a tym błędem jest błąd wychowawczy. Dopuścili się błędu w wychowaniu i ten błąd jest przyczyną sprawczą szkody.
Związek przyczynowy między działaniem lub zaniechaniem sprawcy, a szkodą:
Związek przyczynowy rozumiemy w ramach adekwatnej teorii, nie przypadkowy tylko adekwatny to znaczy, że następstwa działania lub zaniechania musza być normalnym następstwem w szczególności nie przypadkowy np. krawiec opóźnił się z oddaniem ubrania, miał oddać o godzinie 3, a oddał o 4 w związku z czym poszkodowany pojechał godzinę później do Warszawy, ale po drodze pociąg miał krakse, po czym zabrano poszkodowanego karetką do szpitala w trakcie jazdy karetką , karetka wpadła na drzewo i poszkodowany zmarł, czy krawiec ponosi winę za wszystkie szkody? Nie, bo nie są to normalne następstwa opóźnienia w oddaniu ubrania. Badamy normalne następstwa, a nie przypadkowe.
23