HODOWLA TRZODY CHLEWNEJ

Znaczenie gospodarcze chowu świń w Polsce, uwarunkowania produkcji trzody chlewnej w kraju

- Wzrost konsumpcji białka zwierzęcego, przyrost ludności na świecie

- Uwarunkowania geograficzno - przyrodnicze

- Uwarunkowania historyczne i kulturowe

Produkcja trzody chlewnej

Lata 1970 - 2004 - wzrost liczby ludności o 2 532 836 485. Obecnie Ziemię zamieszkuje o 68% więcej ludzi niż 35 lat temu. Przez ten czas nastąpił wzrost produkcji mięsa wieprzowego na świecie o 170% (większy niż ludzi). Wzrost spożycia o 60%, z 9, 7 do 15, 74 kg.

2. Historia chowu świń - Polska, Europa, Chiny

- Świnie udomowiono  4-5 tyś lat temu.

- Hodowali je starożytni Grecy i Rzymianie. Utrzymywano populację stanowiącą odpowiednik dzisiejszych ras.

- IX - X wiek - utrzymywano świnie w lasach, zimą w prymitywnych zagrodach

- na wolności, z wypasem leśnym utrzymywano je do XIII wieku

- obecnie system ten jest stosowany w Hiszpanii

- w XIII wieku w Polsce utrzymywano 2,5 - 3 mln sztuk świń

- w XV wieku nastawiono się na uprawę roli, utrzymanie wołów i koni

- za czasów Zygmunta Augusta utrzymywano w Polsce

* 5 mln sztuk bydła

* 3 mln sztuk świń

- w XVIII wieku - 1 mln

Prymitywny tucz stosowano od IV do XI wieku - wypas na pastwiskach złej jakości.

W wieku 24 miesięcy świnie osiągały masę 80 kg, dziś 5-6 miesięcy - 100 kg.

- XVIII/XIX wieku stosowano chów stajenny i alkierzowy

- XIX - uprawa ziemniaków, zboża, otrębów

- zabory - wywóz do Berlina i Saksonii

- rejony hodowlane Pokorze i Wielkopolska

- import ras angielskich

- wojna (dużo strat - 50%)

- okres między wojenny - rozwój

- II wojna - zniszczenia

- po II wojnie wytworzenie polskich ras

* wielka biała

* wielkoucha

* gołębiewska

Małe spożycie wieprzowiny na przestrzeni lat, potem się zwiększyło.

Pogłowie trzody chlewnej w Polsce (w mln sztuk)

1945 - 1,5

1960 - 12,6

1980 - 21,3

1992 - 23,1

Obecnie - 17,5 - 18,5

Sektorowość produkcji trzody chlewnej w Polsce

- 30 lata okresu powojennego - chów trzody w sektorze uspołecznionym

- państwowe PGR-y

- spółdzielnie produkcyjne

-gospodarstwa prywatne - najliczniejsze, 98, 9%

W sektorze przemysłowym mamy 99% pogłowia trzody chlewnej, gospodarstwa państwowe to 1% produkcji.

Rozdrobnienie produkcji

- duże rozdrobnienie jest niekorzystną cechą

- powszechny spis rolniczy - 2002 rok - hodowle trzody prowadziło 760, 6 tys. Gospodarstw (25, 9 badane - pełny cykl produkcyjny)

- 1996 - 81, 5% - 19 i mniej sztuk

- 2003 - 25 sztuk

- 2008 - prawie 30 sztuk

Intensywność produkcji trzody chlewnej w Polsce w roku 2002 sztuk/100 ha UR

1.       Wielkopolska  264

2.       Kujawsko-pomorskie 201

3.       Opolskie  131

4.       Pomorskie 120

5.       Zachodnio-pomorskie 62

6.       Lubuskie 60

7.       Dolnośląskie 54

8.       Podkarpackie 48

Koncentracja produkcji

- wielkość stad - wzrasta

- liczba ferm -

maleje (1975 - 1995)

- poziom produkcji - rośnie

Dane fizjologiczne i hodowlane z zakresu rozpłodowego użytkowania świń

Dojrzałość rozpłodowa
Loszki:
masa ciała 120-125 kg
wiek 7-9 m-cy
rezerwa tłuszczu - słonina w pkt P2 18-20 mm (ostatnie żebro)

Knurki
masa ponad 130kg
wiek 8-9 m-cy

Ruja 2-3 dni
owulacja od 12-36 h trwania rui
cykl rujowy 21 dni
żywotność kom. Jajowych 4-6h
żywotność plemników w drogach rodnych do 24 h
przydatność porcji inseminacyjnych do wykonania zabiegu 3 dni (72 h przechowywane w temp 15-17 C)
krycie młodej loszki w 3 rui (ew. 2)
krotność krycia lub inseminacji (2x), czas 24 i 36h trwania rui
ciąża 114 dni
poród 2-7h (wydalenie łożyska)
odchów (laktacja) 28-42 dni
temp. Fizjologiczna: świnie dorosłe 38,5-39 C, prosięta 39,5 C

Inseminacja tylko nasieniem świeżym u świń! Ważny rozcieńczalnik- gwarantujący świeżość nasienia przez 3 dni

Przygotowanie loch do porodu

• Szczepienia, immunizacja, iniekcja wit. A, D3, E (na 2 tyg przed porodem)

• Odrobaczenie loch na 5 dni przed przeniesieniem do kojca porodowego

• Mycie lochy

• Przeniesienie do kojca porodowego (7-8 dni przed spodziewanym terminem porodu)

• Obserwacja kału

• Dogrzewanie

• Zmiana poziomu i jakości żywienia, dopojenie

• Przygotowanie kojca (sprzątanie, dezynfekcja, wierzenie, ścielenie)

Użytkowanie rozpłodowe, postepowanie z prosiętami nowonarodzonymi, wychów prosiąt

Brakowanie loch 30-35% (zamierzone i niezamierzone)
Brakowanie knurów ok 50%

Przyczyny brakowania loch
-brak rui
-słaba kondycja
-uszkodzenie sutek

Przyczyny brakowania knurów
-schorzenia narządu ruchu
-zatuczenie
-zła jakość nasienia
-aberracje chromosomowe

Średnio przyjmuje się, że locha powinna dać 2 mioty w ciągu roku i odchować je

Czynniki wpływające na liczebność miotu
-wiek, masa loszek przy kryciu
-rasa, krzyżowanie międzyrasowe (efekt heterozji)
-flushing
-termin krycia lub inseminacji
-choroby i niedobory żywieniowe
-terapia hormonalna
-ruja w której następuje krycie loszki

Formy rozmnażania świń
-krycie naturalne (pkt kopulacyjne PL ok 60%)
-inseminacja ( w gosp. Z wykorzystaniem porcji inseminacyjnych przygotowanych na bazie ejakulatu knura w stacji -PL ok. 40%)

Zalety inseminacji
-hodowlane
-ekonomiczne
-zdrowotne

Objawy rui
Zewnętrzne
-obrzęk i zaczerwienienie zew. Dróg rodnych
-wyciek śluzowy z dróg rodnych
-zmiana zachowania- obskakiwanie, zmniejszony apetyt
Wewnętrzne
-zmiany w błonie śluzowej macicy
-zmiana poziomu hormonów we krwi, LH i progesteron
-zwiększone wydzielanie śluzu przez gruczoły wewnątrzmaciczne

Wykrywanie rui
-obserwacja lochy
-próba „dosiadu”- reakcja na człowieka
-zastosowanie knura „próbnika”
-feromony

Czynniki wpływające na plenność:
-płodność
-czestotliwość oproszeń
-padnięcia prosiąt
-straty śródporodowe

Brakowanie lochy po 6 miotach !!!

Czynniki przyspieszające wystąpienie rui u loch po odsadzeniu prosiąt
-skrócenie okresu odchowu prosiąt przy lochach
-intensywne zywienie loch w laktacji
-odpowiednie zywienie w okresie okołoodsadzeniowym
-stymulacja przy użyciu knura

Wykrywanie ciąży:
-obserwacja lochy do 40-42 dnia po kryciu
-badanie USG

Zasady żywienia lochy w ciązy i w laktacji
-ciąza-skąpe-ogranicza zamieranie zarodków, przeciwdziała zatuczeniu lochy
-laktacja- obfite- dające szansę na produkcję siary i mleka na bazie zjadanej paszy co zapobiega nadmiernej utracie białka i tłuszczu z organizmu lochy, pozwala zachować dobrą kondycje loch

Płodność:
-uwarunkowana genetycznie (rasa, krzyżowanie, inbred)
-czynniki środowiskowe (flushing, heterozja, heterospermia-inseminacja nasieniem różnych knurów jednocześnie, warunki środowiskowe-żywienie)

Częstotliwość oproszeń
-terminowość wykrywania rui
-technika krycia lub inseminacji
-stymulacja
-zdrowie

Padnięcia prosiąt
-wybór loszek na przyszłe matki
-żywienie loch prośnych
-nadzór porodu
-zabiegi pielęgnacyjne i zootechniczne
-warunki utrzymania
-stres

Lochy ciężarne- indywidualne utrzymanie w początkowym etapie ciąży (do 4 tyg)

Cykl laktacyjny: laktogeneza I, mammogeneza, oproszenie, laktogeneza II, laktacja, inwolucja

Czynniki wpływające na mleczność
-rozwój osobniczy samicy
-gatunek, rasa
-założenia genetyczne wynikające z doskonalenia tej cechy
-kondycja
-wiek samicy
-czas trwania laktacji
-płodność (w przypadku gatunków wielorodnych)

Tłuszcz w mleku świń 7-8%, w świni syjamskiej 14%

Opieka nad proszącą się lochą

-oznaki zbliżającego się porodu: budowanie gniazda, rozluźnienie więzadeł medniczno-krzyżowych, niepokój, pojawienie się siary w sutkach
-przebieg porodu: pozycja leżąca na boku, bóle parte-wypieranie przemienne płodów z lewego i prawego rogu macicy (śr. Co 10-20min), położenie główkowe, czasem tylne, korygowanie ułożenia płodów (podwiniecie kończyn, ułożenie pośladkowo-ogonowe, itp.)

Ssanie , zachowanie prosiąt
-rywalizacja- hierarchia (prosięta dominujące, podporządkowane, marginesowe)
-wybór sutek przednich (bardziej mleczne, dłuższe, lepiej rozmieszczone-łatwiejszy dostęp)
-czas ustalenia hierarchii zależy od liczebności miotu, masy prosiąt i wyrównania miotu, poziomu laktacji (tydzień)

Zęby u świni 42 stałe, 28 mlecznych

-czas karmienia 40-60 sek
-częstotliwośc co 1 h, 20-24 razy na dobę
-jednorazowe pobieranie mleka 20ml
-odruch „on-off”

Sutki nie odsysane u loch zasuszają się w ciągu 3 dni

Terminy odsadzenia prosiąt: wczesne: 21 dnia, 28 dnia(wg przepisów UE), późne: 35 dnia, 42 dnia

Poród:

• nadzorowanie porodu, pomoc przy porodzie- zabezpieczenie pępowiny i Ew jej skrócenie

• wytarcie, osuszenie, odśluzowanie noworodów

• dogrzewanie prosiąt

• dosadzanie do sutek (pobranie siary)

1 doba:

• przycięcie kiełków (1 doba)

• kontrola pobierania siary przez prosięta

• 1-3 dzień- skracanie ogonków - system bezściełowy !

• 2-3 dzień- podsadzanie, wyrównanie miotów

• 2-5 dzień podanie preparatu (iniekcja) żelaza

• 3-7 dzień kastracja knurków

• 4-6 dzień dokarmianie mieszankami typu „Superprestarter” lub „Prestarter”, przy pełnym dostępie do wody

• 21-28 dzień mieszanka prestarter

• 21 dzień znakowanie prosiąt ( obowiązkowe w stadach zarodowych )

• 21-25dzień „późna” kastracja knurków ( w znieczuleniu)

• 28-35dzień wczesne odłączenie prosiąt (produkcja towarowa)

• 35-42 dzień późne odłączenie prosiąt (hodowla zarodowa)

siara - źródło gamma-globulin, jedyne źródło odporności u prosiąt.

Siara:

• „otwarte jelito” - tzw puste jelito umożliwia wchłanianie białek odpornościowych

• czas absorpcji Ig w jelitach poprzez pinocytozę 12-48h po urodzeniu

• synteza własnych białek odpornościowych zaczyna się między : 10 a 22dniem życia

• Siara zawiera inhibitor trypsyny

Wydajność mleczna lochy:

• wydajność laktacji 270-450l

• średnia dzienna produkcja mleka ok. 10l(pierwiastki) i więcej 12l (wieloródki)

• wykorzystanie mleka przez prosięta: 3,5-4,5l mleka na 1 kg przyrostu

• szczyt laktacji 2-3 tydzień , produkcja dzienna wynosi kilkanaście litrów (rasy płodne i mleczne)

• produkcja mleka u lochy- porównywalna z produkcją mleka u krowy - ok. 7tys litrów

Wyrównanie miotów- podsadzanie:

• wyrównanie miotów po odessaniu siary od własnej matki wg liczby prosiąt( wyrównanie np. do 8/pierwiastki/ lub 10/wieloródki/ sztuk)

• różnica wieku prosiąt (różnica w czasie oproszenia loch) do 3 dni

• podsadzenie do mamki prosiąt najsilniejszych

Termoregulacja- dogrzewanie:

• niekorzystny stosunek powierzchni ciała do mc

• brak okrywy włosowej

• brak podściółki tłuszczowej, zawartość tłuszczu w organizmie 1%, brak tkanki brunatnej

• niewykształcony ośrodek termoregulacji neurohormonalnej

• dogrzewanie zapobiega wychłodzeniu i hipoglikemii

• kojczyk 30-35stC, 3-4 dni pierwsze obniżanie do 23-24stC

Gospodarka żelazem u prosiąt:

• zawartość hemoglobiny w 100ml krwi:

• przy urodzeniu 9g

• koniec pierwszego tygodnia 4-6g

• koniec 2 tygodnia 3-5g

• 3-4 tydzień <3g

Jeśli nie podamy prosięciu preparatu żelaza w formie iniekcji lub doustnie objawy pełnej anemii.

Zaopatrzenie prosiąt w żelazo:

Dobre:

• zdrowe prosięta

• dobre wyniki odchowu

• opłacalna produkcja prosiąt

Złe:

• niska odporność na zakażenia

• chore prosięta

• wysoki odsetek padnięć (do 45%)

• znaczne straty ekonomiczne

kiełki- ranią sutki

kastracja- cel:

• uzyskanie mięsa dobrej jakości ( bez zapachu moczowo-płciowego)

Znakowanie:

• ewidencja zwierząt w stadach zarodowych (kontrola kojarzeń, pochodzenie zwierząt)

• ewidencja stad i zwierząt (kontrola zwierząt od urodzenia do uboju w rzeźni)

Wychów prosiąt ssących i odsadzonych:

Przy urodzeniu „puste jelito:, zerowa aktywność enzymów, tylko laktaza na wysokim poziomie.

Dla każdej grupy na początku musimy ustalić potrzebę na energię i składniki pokarmowe. Zapotrzebowanie wzrasta z wiekiem, coraz więcej paszy.

Odsadzenie prosiąt- łagodzenie kryzysu okołoodsadzeniowego:

Stres:

• odsadzeni owy

• żywieniowy

• socjalny

• termiczny (pierwsze dogrzewanie)

Łagodzenie poprzez:

• restrykcyjne żywienie

• stymulacje odporności

• dobrostan

• optymalną masę odsadzeniową

• wprowadzenie nowoczesnych metod chowu: w tym nowoczesnych systemów odsadzenia (SEW, ISOWEN)

Stada MD ( wolne od wielu chorób) produkcji SPF (wolne od specyficznych zakażeń itp.)

Postępowanie:

• odsadzenia przeprowadzać 28-35dnia

• masa przy odsadzeniu (średnia masa miotu) 6,5-7kg

• przyuczyć prosięta przy matkach do pobierania dużej ilości paszy stałej

• żywienie do woli- jedyna grupa! prosiąt ssących

• stosować mieszanki z zakupu z bardzo dobrej jakości

• nie zmieniać mieszanki w okresie okołoodsadzeniowym

• obniżyć zawartość białka w mieszance w okresie okołoodsadzeniowym, np. do 14%

• stosować ograniczone żywienie ( dostęp do paszy 3-5 razy na dobę bez pojadania) przez okres 7-10 dni po odsadzeniu

• stosować dodatki do pasz lub pasze lecznicze

• ZnO (0,1-0,3%) Subicol (4 dzień przed i do 2 tyg po odsadzeniu)

• stosować szczepienia ochronne

• odrobaczyć prosięta

Postępowanie z zakupionymi prosiętami:

• kupować prosięta od stałych dostawców (1-2 producentów)

• znać genotyp, zasady wychowu i żywienia przy ich produkcji

• ocenić prawidłowość stanu zdrowia prosiąt zakupionych ( stan skóry, szczeciny, kaszel itp.)

• przeprowadzić kwarantannę i ograniczyć żywienie przy zakupie

Utrzymanie i żywienie knurów

Odchów knurków hodowlanych. Tradycyjne żywienie- ziemniaki lub buraki pastewne o wysokiej zawartości suchej masy, z dodatkiem marchwii zielonki lub siana z motylkowych, mieszaka uzupełniająca L śruty zbożowe, mleko odtłuszczone lub serwatka oraz premiksy mineralne. Żywienie mieszankami pełnoporcjowymi. 2 odpasy dziennie, stosujemy kontrolne ważenie. W wieku 5 miesięcy knury można umieszczać po 2 w kojcu a stare pojedyńczo.

Knury:

1. Kojec ma gwarantować swobodę ruchów knura, musi on widzieć, słyszeć i czuć inne świnie.

2. Powierzchnia kojca dla knura powinna wynosić co najmniej 6m², w przypadku krycia w kojcu 10².

3. Kojec do krycia należy projektować tak, by zapobiegać urazom u zwierząt.

Organizacja hodowli trzody chlewnej w Polsce, dokumentacja hodowlana trzody zarodowej i towarowej

PRACA HODOWLANA NAD TRZODĄ CHLEWNĄ

Ocena użytkowości tucznej i rzeźnej przeprowadzanej na fermie. Ocena przyżyciowa.

• wszystkie młode zwierzęta hodowlane: loszki i knurki

• ocena przeprowadzana w stadzie w którym zwierzę się urodziło

• ocenę przeprowadza zootechnik oceny z PZHiPTCh POLSUS

Warunki oceny:

• zwierzę zdrowe

• prawidłowo i czytelnie oznakowane

• masa ciała min 70kg

• przyrost dobowy min 400g(życiowe)

• wiek 150-210 dzień życia

lewe ucho- 5 cyfr, 3pierwsze cyfry nr stada, 2 kolejne mówią gdzie stado się znajduje

prawe ucho- rok urodzenia…(6 cyfr)

Wykonywane pomiary

• określanie masy ciała- ważenie

• zmierzenie grubości słoniny w dwóch punktach

• zmierzenie wysokości mięśnia najdłuższego grzbietu

za ostatnim żebrem( na granicy kręgów piersiowych i lędźwiowych)- świnia musi stać równo na czterech nogach

P2- grubość słoniny 8cm w bok od linii grzbietowej

P4M- wysokość oka polędwicy mierzona w punkcie P4

Ocena przyżyciowa:

• pomiary grubości słoniny

• pomiar wysokości oka polędwicy

• wyliczenie procentowej zawartości mięsa w tuszy

• wyliczenie przyrostu dziennego

• obliczenie indeksu selekcyjnego

Standaryzacja wyników na masę 110kg i wiek 180dni

Ocena użytkowości tucznej i rzeźnej w stacjach testowych:

Ocenie podlegają zwierzęta z chlewni zarodowych wszystkich ras, dla których prowadzone są księgi. W SKURTCH prowadzona jest ocena kojarzeń i ocena knurów stadnych. Oceniane są zwierzęta hodowlane na podstawie swojego potomstwa.

Stacje

Pawłowice(kuj-pom), Mełno( wlkp), Rossocha (łódzkie) Chorzelów (podkarpackie)

ocena przyżyciowa wprowadzona w 1973r, stacyjna wprowadzona później, przywieziona ze Stanów.

Zarys metodyki

• dwie loszki z miotu, nie starsze niż 12tygodni o masie ciała 20-26kg

• min 4 kojarzenia

• tucz kontrolny do masy ciała od 30(nie 25!) do 100kg (kojce pojedyncze)

• żywienie do woli mieszanką pełnoporcjową na I (30-80) i II (80-100) okres tuczu

• ubój i ocena poubojowa

Oceniane cechy:

• 
  przyrost dobowy w tuczu kontrolnym tucz

• 
  średnia grubość słoniny (5 pomiarów)

• powierzchnia oka polędwicy wartość rzeźna ilościowa

• masa szynki zadniej bez słoniny i skóry

• zużycie paszy

• zawartość mięsa w tuszy

• pH

• barwa mięsa

• wyciek swobodny

• zawartość tłuszczu śródmięśniowego (IMF)

Wartość indeksowa:

W SKURTCH loszka porównywana jest do innych zwierząt tej samej rasy ocenianych w danej stacji w ciągu ostatnich 2 lat.

indeks przyjmuje wartości: >0; =0; <0

Schemat selekcji knurków:

• liczba sutków

• budowa, pokrój

• test oceny własnej

• ocena ojca w SKURTCH

• użytkowość rozpłodowa matek.

• Knurki wybrakowane (20-30%) knurki zakwalifikowane na ojców następnego pokolenia (70-80%) w tym: (3-4%) hodowla zarodowa-remont stada, (2-3%) stacje unasienniania, (65-75%) punkty kopulacyjne, większe stada.

Użytkowość rozpłodowa powinna być wyższa niż średnia stada.

Genetyczne uwarunkowania podatności świń na stres

Recesywny allel RYR1^T, warunkujący podatność świń na stres, niekorzystnie wpływa na jakość mięsa, ale jednocześnie dodatnio oddziałuje na mięsność tuszy. Stąd jego rozprzestrzenienie w różnych rasach nastąpiło wraz z selekcją na wysoką zawartość mięsa w tuszy oraz produkcją mieszańców z udziałem ras wysokomięsnych, np. rasy pietrain, w ponad 80% homozygotycznej względem zmutowanego allelu RYR1^T. Przez wiele lat realizowano strategię zachowania heterozygot w populacjach różnych ras świń, co miało sprzyjać poprawie mięsności tuszy, przy zachowaniu dobrej jakości mięsa. Obecnie również heterozygoty (CT) eliminowane są z populacji wszystkich ras świń. W Polsce aktualnie realizowany program hodowli trzody chlewnej uwzględnia eliminację mutacji genu RYR1 (allel RYR1^T) z materiału przeznaczonego do reprodukcji. Mięso zwierząt wrażliwych na stres wykazywało po uboju cechy określone terminem PSE - mięso jasne, miękkie i wodniste, powodujące obniżenie jego wartości technologicznej. Pod koniec lat sześćdziesiątych ustalono, że podatność świń na czynniki stresowe dziedziczy się jako cecha autosomalna i recesywna.

1

---