Samobójstwo -
przyczyny natury
spoÛÜecznej i aspekt
psychologiczny
Autorzy:
MaÛÜgorzata Szymczak
Magdalena Tworek
RafaÛÜ KÛÝdzierski
Marcin KrzyÛÝaniak
Szymon Kandulski
Samobójstwo - przyczyny natury spoÛÜecznej i aspekt psychologiczny
„Samobójstwo nie jest kwestiÛÝ wyboru, nastÛÝpuje, gdy cierpienie przekracza
siÛÜy do walki z nim.”
Samobójstwo - to rezygnacja czÛÜowieka z ÛÝycia. To najtragiczniejszy przejaw dezintegracji
spoÛÜecznej i osobowoÛÝciowej. Samobójstwo jest zjawiskiem budzÛÝcym wiele kontrowersji i
emocji. Stanowi przedmiot zainteresowania pedagogów, psychologów, psychiatrów, lekarzy,
kryminologów, socjologów, teologów oraz filozofów. Jest aktem woli sprzecznym z
podstawowym, pierwszym prawem biologicznym, wynikajÛÝcym z popÛÝdu samozachowawczego,
czyli prawem zachowania ÛÝycia. Decyzja o samobójstwie niezaleÛÝnie czy wynika z trudnej sytuacji
ÛÝyciowej, czy z choroby psychicznej, jest aktem woli podejmowanym w ramach ÛÝwiadomoÛÝci
ÛÝycia, a nie ÛÝmierci.
MotywacjÛÝ samobójstwa charakteryzuje ÛÝwiadomoÛÝÛÜ i dobrowolnoÛÝÛÜ podjÛÝcia decyzji pozbawienia
siÛÝÛÜÛÝycia. Dobiera siÛÝ wtedy takie ÛÝrodki i takie okolicznoÛÝci, które warunkujÛÝ powodzenie takiego
czynu.
„ÛÝmierÛÜ nie dotyka nas wcale, albowiem póki jesteÛÝmy, nie ma ÛÝmierci, a odkÛÝd jest ÛÝmierÛÜ,
nie ma nas” Epikur
Na przestrzeni wieków poglÛÝdy na samobójstwo byÛÜy dosyÛÜ zróÛÝnicowane. W spoÛÜeczeÛÝstwach
pierwotnych akt samobójczy dawaÛÜ oskarÛÝonemu czÛÜowiekowi moÛÝliwoÛÝÛÜ rozwiÛÝzania swoich
problemów i zarazem rehabilitacji. Arystoteles samobójstwo potÛÝpiaÛÜ, Epikur twierdziÛÜ, ÛÝe
"czÛÜowiek moÛÝe podjÛÝÛÜ decyzjÛÝ ucieczki od ÛÝycia, jeÛÝeli przestaÛÜo go ono cieszyÛÜ i interesowaÛÜ".
Prawo greckie traktowaÛÜo samobójstwo jako przestÛÝpstwo zagroÛÝone sankcjÛÝ prawnÛÝ. W
spoÛÜeczeÛÝstwie rzymskim dopuszczano zachowania autodestrukcyjne w negatywnych sytuacjach
jednostkowych. ÛÝw. Augustyn - rzecznik stanowiska KoÛÝcioÛÜa - potÛÝpiaÛÜ samobójstw, poniewaÛÝ V
przykazanie mówi: Nie zabijaj!, a zabiÛÜ siebie, to zabiÛÜ czÛÜowieka a zatem samobójstwo jest
zabójstwem". KoÛÝcióÛÜ katolicki zajmowaÛÜ stanowisko negatywne widzÛÝc w tym moralny upadek.
W Indiach tradycjÛÝ staÛÜ siÛÝ rytuaÛÜ samo spalenia wdowy na wspólnym stosie ze zwÛÜokami mÛÝÛÝa
znany pod nazwÛÝ SATI. W Japonii pojÛÝcie honoru motywowaÛÜo do podjÛÝcia aktu zwanego
SEPPUKU tj. harakiri polegajÛÝcego na rozciÛÝciu sobie brzucha.
To jedne z wielu przykÛÜadów historycznych myÛÝli i czynów samobójczych. IstniaÛÜo i istniej nadal
bardzo wiele przyczyn czynów autodestrukcyjnych waÛÝne jest jednak, iÛÝ kaÛÝde samobójstwo jest
dziaÛÜaniem w ogromnym stopniu agresywnym. Agresja jako zachowanie jest wyuczona spoÛÜecznie,
moÛÝe byÛÜ wynikiem przykrych doÛÝwiadczeÛÝ osoby lub przewidywanych korzyÛÝci. WspóÛÜczesny
czÛÜowiek ÛÝyje w warunkach sprzyjajÛÝcych stresom. Psychika osoby zagroÛÝonej samobójstwem
podobna jest do zbiornika przelewajÛÝcego siÛÝ z dwóch powodów, po pierwsze zbyt duÛÝy jest
dopÛÜyw agresji, a po drugie nie ma swobodnego odpÛÜywu. WiÛÝkszoÛÝÛÜ zamachów samobójczych to
nieudane próby i duÛÝa czÛÝÛÝÛÜ motywów ma wyraÛÝnie manipulacyjny charakter w stosunku do
otoczenia. Jednak, mimo, iÛÝ agresja samobójcy kieruje siÛÝ przeciw niemu samemu to jej celem sÛÝ
inni ludzie. ZwiÛÝzek agresji z samobójstwem przebiega w wielu pÛÜaszczyznach, decyduje tu wiele
czynników takich jak uwarunkowania spoÛÜeczne, kulturowe, cechy osobowoÛÝciowe sprawców,
sposób dokonania zamachu, iloÛÝÛÜ prób samobójczych.
WyróÛÝnia siÛÝ cztery podstawowe rodzaje samobójstw:
1. samobójstwo egoistyczne - bÛÝÛÜÛÝce wynikiem zbyt sÛÜabej integracji jednostki z grupÛÝ i
spoÛÜecznoÛÝciÛÝ;
2. samobójstwo altruistyczne - bÛÝÛÜÛÝce skutkiem zbyt silnej integracji ze ÛÝrodowiskiem,
zbyt silnej identyfikacji z celami, interesami i oczekiwaniami grupy, zbyt daleko
posuniÛÝtej socjalizacji;
3. samobójstwo anoniczne - bÛÝÛÜÛÝce przejawem zakÛÜócenia ÛÜadu spoÛÜecznego,
wskaÛÝnikiem jego rozregulowania, sytuacji, w której zachowania jednostki sÛÝ w zbyt
maÛÜym stopniu kontrolowane i stymulowane przez spoÛÜeczeÛÝstwo; sytuacja
dezintegracji spoÛÜecznej, której efektem, a tym samym wskaÛÝnikiem, jest m.in.
zwiÛÝkszona liczba samobójstw;
4. samobójstwo fatalistyczne - zwiÛÝzane z sytuacjÛÝ jednostkowÛÝ. Jest to samobójstwo
jednostki, która znajduje siÛÝ w sytuacji tragicznej (np. wiÛÝÛÝniowie obozów pracy
podczas II wojny ÛÝwiatowej)
Aspekt psychologiczny samobójstw
1. Depresja
W duÛÝym procencie samobójstwa sÛÝ zwiÛÝzane z zaburzeniami psychicznymi. NajczÛÝÛÝciej
popeÛÜniajÛÝ samobójstwo osoby chore na depresji, schizofreniÛÝ i alkoholizm. Samobójstwo chorego
z depresjÛÝ wydaje siÛÝ wydarzeniem, które zwÛÜaszcza dla znajÛÝcego chorobowe przeÛÝycia pacjenta,
w sposób oczywisty i zrozumiaÛÜy wynika z faktu istnienia depresji. Takie przejawy depresyjnego
obrazu myÛÝlenia, jak: pesymizm, negatywna ocena przyszÛÜÛÜÛÝci, poczucie beznadziejnoÛÝci, winy,
przekonanie o istnieniu sytuacji bez wyjÛÝcia i niemoÛÝnoÛÝci uzyskania pomocy, wydajÛÝ siÛÝ
dostatecznym motywem do wyboru samobójstwa jako sposobu rozwiÛÝzania beznadziejnej sytuacji.
Przyczyny samobójstw chorych z depresjÛÝ okazujÛÝ siÛÝ bardziej zÛÜÛÜÛÝone, niÛÝ moÛÝna sÛÝdziÛÜ na
podstawie powierzchownej oceny.
Wykazano, ÛÝe nastÛÝpujÛÝce elementy zespoÛÜu depresyjnego idÛÝ czÛÝsto w parze z silnie wyraÛÝonymi
tendencjami samobójczymi:
ÛÜ duÛÝe nasilenie lÛÝku, idÛÝce w parze z zaburzeniami snu, niekiedy caÛÜkowitÛÝ bezsennoÛÝciÛÝ,
ÛÜ poczucie beznadziejnoÛÝci, sytuacji bez wyjÛÝcia, niemoÛÝnoÛÝci uzyskania pomocy ze strony
najbliÛÝszych, przekonanie o nieuleczalnoÛÝci, obecnoÛÝci ciÛÝÛÝkich chorób, urojenia
nihilistyczne,
ÛÜ poczucie winy, przekonanie o dopuszczeniu siÛÝ ciÛÝÛÝkich grzechów, przestÛÝpstw, dÛÝÛÝenie do
poniesienia kary,
ÛÜ nastrój dysforyczny
ÛÜ dolegliwoÛÝci typu bólowego i przewlekÛÜe schorzenia somatyczne,
ÛÜ uporczywe zaburzenia snu.
Zaburzenia snu, zwÛÜaszcza caÛÜkowita bezsennoÛÝÛÜ i narastanie objawów psychopatologicznych w
godzinach porannych (w tym lÛÝku, niepokoju), sÛÝ jednÛÝ z przyczyn duÛÝej liczby samobójstw
dokonywanych nocÛÝ oraz we wczesnych godzinach porannych.
Zdarza siÛÝ, ÛÝe chory decyduje siÛÝ na poszerzenie liczby osób, w stosunku do których ÛÝmierÛÜ wydaje
mu siÛÝ jedynym i najlepszym rozwiÛÝzaniem. Dotyczy to zwykle osób najbliÛÝszych, z którymi
pozostaje w bliskim zwiÛÝzku emocjonalnym. Motywy takiego rozszerzonego samobójstwa wiÛÝÛÝÛÝ
siÛÝ z dÛÝÛÝeniem do uchronienia najbliÛÝszych przed nieszczÛÝÛÝciem, cierpieniem i sytuacjÛÝ bez
wyjÛÝcia, w której - w ocenie pacjenta - znaleÛÝli siÛÝ najbliÛÝsi.
Ponowna konfrontacja chorego ze ÛÝrodowiskiem i wszystkimi problemami ÛÝycia codziennego,
zwÛÜaszcza gdy znajduje siÛÝ wciÛÝÛÝ w subdepresji, moÛÝe byÛÜ przyczynÛÝ nawrotu tendencji
samobójczych. Okres poprawy lub remisji u niektórych osób moÛÝe byÛÜ wiÛÝc etapem bardziej
niebezpiecznym niÛÝ gÛÜÛÝboka depresja. RównieÛÝ duÛÝe znaczenie w tym okresie majÛÝ, przetrwaÛÜe i
przewlekle utrzymujÛÝce siÛÝ, niezbyt nasilone zaburzenia nastroju, napÛÝdu oraz snu. Stan taki wiÛÝÛÝe
siÛÝ ze znacznymi zaburzeniami adaptacji do warunków ÛÝrodowiskowych i nieprawidÛÜowymi
reakcjami na stres. NarastajÛÝce trudnoÛÝci w wykonywaniu obowiÛÝzków zawodowych, trudnoÛÝci
materialne, konflikty w ÛÝyciu rodzinnym mogÛÝÛÜÛÜatwo prowadziÛÜ do dekompensacji emocjonalnej i
ujemnego bilansu.
W badaniach nad zaburzeniami psychicznymi wykorzystuje siÛÝ skalÛÝ depresji Beck'a:
Skala Depresji Becka (BDI)
Skala skÛÜada siÛÝ z 21 punktów ocenianych, wg intensywnoÛÝci objawów, od 0 do 3. Z kaÛÝdego
punktu badany powinien wybraÛÜ jednÛÝ odpowiedÛÝ, która jego zdaniem, w najlepszy sposób opisuje
jego stan we wskazanym okresie (zanim lekarz poprosi chorego o wypeÛÜnienie skali powinien
sprecyzowaÛÜ, jakiego okresu majÛÝ dotyczyÛÜ odpowiedzi - miesiÛÝca, tygodnia czy ostatniej doby).
Wybranie odpowiedzi 0 - 0 punktów, odpowiedzi 1 - 1 punkt itd. Wyniki na dole strony.
(WypeÛÜnia pacjent)
A. 0. Nie jestem smutny ani przygnÛÝbiony.
1. Odczuwam czÛÝsto smutek, przygnÛÝbienie.
2. PrzeÛÝywam stale smutek, przygnÛÝbienie i nie mogÛÝ uwolniÛÜ siÛÝ od tych przeÛÝÛÜÛÜ.
3. Jestem stale tak smutny i nieszczÛÝÛÝliwy, ÛÝe jest to nie do wytrzymania.
B. 0. Nie przejmujÛÝ siÛÝ zbytnio przyszÛÜÛÜÛÝciÛÝ.
1. CzÛÝsto martwiÛÝ siÛÝ o przyszÛÜÛÜÛÝÛÜ.
2. Obawiam siÛÝ, ÛÝe w przyszÛÜÛÜÛÝci nic dobrego mnie nie czeka.
3. CzujÛÝ, ÛÝe przyszÛÜÛÜÛÝÛÜ jest beznadziejna i nic tego nie zmieni.
C. 0. SÛÝdzÛÝ, ÛÝe nie popeÛÜniam wiÛÝkszych zaniedbaÛÝ.
1. SÛÝdzÛÝ, ÛÝe czyniÛÝ wiÛÝcej zaniedbaÛÝ niÛÝ inni.
2. Kiedy spoglÛÝdam na to co robiÛÜem, widzÛÝ mnóstwo bÛÜÛÝdów i zaniedbaÛÝ.
3. Jestem zupeÛÜnie niewydolny i wszystko robiÛÝÛÜÛÝle.
D. 0. To co robiÛÝ sprawia mi przyjemnoÛÝÛÜ.
1. Nie cieszy mnie to co robiÛÝ.
2. Nic mi teraz nie daje prawdziwego zadowolenia.
3. Nie potrafiÛÝ przeÛÝywaÛÜ zadowolenia i przyjemnoÛÝci i wszystko mnie nuÛÝy.
E. 0. Nie czujÛÝ siÛÝ winnym ani wobec siebie, ani wobec innych.
1. DoÛÝÛÜ czÛÝsto miewam wyrzuty sumienia.
2. CzÛÝsto czujÛÝ, ÛÝe zawiniÛÜem.
3. Stale czujÛÝ siÛÝ winnym.
F. 0. SÛÝdzÛÝ, ÛÝe nie zasÛÜugujÛÝ na karÛÝ.
1. SÛÝdzÛÝ, ÛÝe zasÛÜugujÛÝ na karÛÝ.
2. Spodziewam siÛÝ ukarania.
3. Wiem, ÛÝe jestem karany (lub ukarany).
G. 0. Jestem z siebie zadowolony.
1. Nie jestem z siebie zadowolony.
2. CzujÛÝ do siebie niechÛÝÛÜ.
3. NienawidzÛÝ siebie.
H. 0. Nie czujÛÝ siÛÝ gorszy od innych ludzi.
1. Zarzucam sobie, ÛÝe jestem nieudolny i popeÛÜniam bÛÜÛÝdy.
2. Stale potÛÝpiam siebie za popeÛÜnione bÛÜÛÝdy.
3. WiniÛÝ siebie za wszystko zÛÜo, które istnieje.
I. 0. Nie myÛÝÛÜÛÝ o odebraniu sobie ÛÝycia.
1. MyÛÝÛÜÛÝ o samobójstwie - ale nie mógÛÜbym tego dokonaÛÜ.
2. PragnÛÝ odebraÛÜ sobie ÛÝycie. .
3. PopeÛÜniÛÝ samobójstwo, jak bÛÝdzie odpowiednia sposobnoÛÝÛÜ.
J. 0. Nie pÛÜaczÛÝ czÛÝÛÝciej niÛÝ zwykle.
1. PÛÜaczÛÝ czÛÝÛÝciej niÛÝ dawniej .
2. CiÛÝgle chce mi siÛÝ pÛÜakaÛÜ.
3. ChciaÛÜbym pÛÜakaÛÜ, lecz nie jestem w stanie.
K. 0. Nie jestem bardziej podenerwowany niÛÝ dawniej.
1. Jestem bardziej nerwowy i przykry niÛÝ dawniej.
2. Jestem stale zdenerwowany lub rozdraÛÝniony.
3. Wszystko co dawniej mnie draÛÝniÛÜo, staÛÜo siÛÝ obojÛÝtne.
L. 0. Ludzie interesujÛÝ mnie jak dawniej.
1. InteresujÛÝ siÛÝ ludÛÝmi mniej niÛÝ dawniej.
2. UtraciÛÜem wiÛÝkszoÛÝÛÜ zainteresowaÛÝ innymi ludÛÝmi.
3. UtraciÛÜem wszelkie zainteresowania innymi ludÛÝmi.
M. 0. DecyzjÛÝ podejmujÛÝÛÜÛÜatwo, tak jak dawniej.
1. CzÛÝÛÝciej niÛÝ kiedyÛÝ odwlekam podjÛÝcie decyzji.
2. Mam duÛÝo trudnoÛÝci z podjÛÝciem decyzji.
3. Nie jestem w stanie podjÛÝÛÜÛÜÛÝadnej decyzji.
N. 0. SÛÝdzÛÝ, ÛÝe wyglÛÝdam nie gorzej niÛÝ dawniej.
1. MartwiÛÝ siÛÝ tym, ÛÝe wyglÛÝdam staro i nie atrakcyjnie.
2. CzujÛÝ, ÛÝe wyglÛÝdam coraz gorzej.
3. Jestem przekonany, ÛÝe wyglÛÝdam okropnie i odpychajÛÝco.
O. 0. MogÛÝ pracowaÛÜ jak dawniej.
1. Z trudem rozpoczynam kaÛÝÛÜÛÝ czynnoÛÝÛÜ.
2. Z wielkim wysiÛÜkiem zmuszam siÛÝ do zrobienia czegokolwiek.
3. Nie jestem w stanie nic robiÛÜ.
P. 0. Sypiam dobrze, jak zwykle.
1. Sypiam gorzej niÛÝ dawniej.
2. Rano budzÛÝ siÛÝ 1-2 godzin za wczeÛÝnie i trudno jest mi ponownie usnÛÝÛÜ.
3. BudzÛÝ siÛÝ kilka godzin za wczeÛÝnie i nie mogÛÝ usnÛÝÛÜ.
Q. 0. Nie mÛÝczÛÝ siÛÝ bardziej niÛÝ dawniej.
1. MÛÝczÛÝ siÛÝ znacznie ÛÜatwiej niÛÝ poprzednio.
2. MÛÝczÛÝ siÛÝ wszystkim co robiÛÝ.
3. Jestem zbyt zmÛÝczony, aby cokolwiek robiÛÜ.
R. 0. Mam apetyt nie gorszy niÛÝ dawniej .
1. Mam trochÛÝ gorszy apetyt.
2. Apetyt mam wyraÛÝnie gorszy.
3. Nie mam w ogóle apetytu.
S. 0. Nie tracÛÝ na wadze ciaÛÜa (w okresie ostatniego miesiÛÝca).
1. StraciÛÜem na wadze wiÛÝcej niÛÝ 2 kg.
2. StraciÛÜem na wadze wiÛÝcej niÛÝ 4 kg.
3. StraciÛÜem na wadze wiÛÝcej niÛÝ 6 kg.
Jadam specjalnie mniej, aby straciÛÜ na wadze: a) tak, b) nie.
T. 0. Nie martwiÛÝ siÛÝ o swoje zdrowie bardziej niÛÝ zawsze.
1. MartwiÛÝ siÛÝ swoimi dolegliwoÛÝciami, mam rozstrój ÛÝÛÜÛÜÛÝdka, zaparcie, bóle.
2. Stan mego zdrowia bardzo mnie martwi, czÛÝsto o tym myÛÝÛÜÛÝ.
3. Tak bardzo martwiÛÝ siÛÝ o swoje zdrowie, ÛÝe nie mogÛÝ o niczym innym myÛÝleÛÜ.
U. 0. Moje zainteresowania seksualne nie ulegÛÜy zmianom.
1. Jestem mniej zainteresowany sprawami pÛÜci (seksu).
2. Problemy pÛÜciowe wyraÛÝnie mniej mnie interesujÛÝ.
3. UtraciÛÜem wszelkie zainteresowania sprawami seksu.
00 - 11 punktów - brak depresji lub obniÛÝenie nastroju
12 - 27 punktów - depresja umiarkowana
28 i wiÛÝcej punktów - depresja ciÛÝÛÝka
Cechy kliniczne towarzyszÛÝce zwiÛÝkszonemu ryzyku samobójstwa
w depresji:
• duÛÝe nasilenie zaburzeÛÝ (szczególnie depresja psychotyczna)
• uporczywa bezsennoÛÝÛÜ
• zaniedbanie w wyglÛÝdzie i higienie osobistej
• poczucie beznadziejnoÛÝci, sytuacji bez wyjÛÝcia, niemoÛÝnoÛÝÛÜ uzyskania pomocy
• poczucie winy, przekonanie o grzesznoÛÝci, dÛÝÛÝenie do poniesienia kary
• osÛÜabienie pamiÛÝci
• nastrój dysforyczny
• wysoki poziom lÛÝku - niepokój psychoruchowy, pobudzenie
• napady panicznego lÛÝku
• dolegliwoÛÝci typu bólowego
(Angst i wsp., 1999; PuÛÝÛÜÛÝski, 2004)
SygnaÛÜy ostrzegawcze:
• abstrakcyjne rozwaÛÝania na temat ÛÝmierci, sposobach popeÛÜnienia samobójstwa, treÛÝÛÜ marzeÛÝ
sennych
• nagÛÜa wizyta u lekarza (gromadzenie leków), wizyty u osób bliskich lub odwrotnie -
izolowanie siÛÝ od otoczenia
• u chorych przejawiajÛÝcych duÛÝy lÛÝk i niepokój- nagÛÜa poprawa stanu klinicznego (podjÛÝcie
decyzji o samobójstwie)
(PuÛÝÛÜÛÝski, 2004)
2. Alkohol
Alkohol jest waÛÝnym czynnikiem ryzyka suicydalnego. CzÛÝstoÛÝÛÜ samobójstw wÛÝród osób
uzaleÛÝnionych od alkoholu jest kilkakrotnie wyÛÝsza niÛÝ przeciÛÝtna w populacji ogólnej.
Ocena znaczenia alkoholu w podjÛÝciu decyzji samobójczej jest w wielu przypadkach bardzo trudna
.Jedynie w sytuacji ÛÝmierci samobójczej alkoholika czÛÝsto moÛÝe to byÛÜ sposób ucieczki od choroby
alkoholowej i zwiÛÝzanych z tym problemów. Z reguÛÜy alkohol jest pity w celu uÛÜatwienia podjÛÝcia
decyzji samobójczej. NajczÛÝÛÝciej pod wpÛÜywem alkoholu samobójstwa popeÛÜniajÛÝ kobiety w wieku
31-50 lat. Jest to okres najwiÛÝkszej aktywnoÛÝci zawodowej i rodzinnej. CzÛÝsto niemoÛÝnoÛÝÛÜ
zaspokojenia podstawowych potrzeb zdrowotnych, emocjonalnych i materialnych tych kobiet
wpÛÜywa na podjÛÝcie ostatecznej decyzji o odebraniu sobie ÛÝycia. Kobiety aktywne zawodowo w
spoÛÝywaniu alkoholu szukajÛÝ ucieczki od stresu. PijÛÝÛÜÛÝeby rozluÛÝniÛÜ siÛÝ, wprowadziÛÜ siÛÝ w dobry
nastrój, poczuÛÜ pewnoÛÝÛÜ siebie, uÛÝmierzyÛÜ cierpienie, uniknÛÝÛÜ samotnoÛÝci.
Gospodynie domowe pijÛÝ z powodu nudy, poczucia pustki, braku akceptacji przez partnera.
RosnÛÝce problemy w zakresie niedostosowania spoÛÜecznego, bezrobocie, trudnoÛÝci ekonomiczne,
rodzinne, zawiedziona miÛÜÛÜÛÝÛÜ, zranione uczucia, zdrada partnera, problemy zdrowotne utrudniajÛÝce
lub uniemoÛÝliwiajÛÝce zaspokojenie podstawowych potrzeb emocjonalnych i materialnych —
wszystko to ma znaczenie w podjÛÝciu ostatecznej decyzji, czyli samobójstwa pod
wpÛÜywem alkoholu.
• ok. jedna trzecia samobójców to osoby uzaleÛÝnione od alkoholu
• ok. 5 - 10% ludzi uzaleÛÝnionych od alkoholu koÛÝczy ÛÝycie samobójstwem.
• wiele osób byÛÜo pod wpÛÜywem alkoholu podczas popeÛÜniania aktu samobójstwa.
• Czynniki zwiÛÝzane z podwyÛÝszonym ryzykiem samobójstwa wÛÝród alkoholików:
- wczesny poczÛÝtek alkoholizmu,
- dÛÜugi okres picia,
- gÛÜÛÝbokie uzaleÛÝnienie,
- obniÛÝony nastrój,
- zÛÜy stan somatyczny,
- zÛÜe funkcjonowanie w pracy,
- przypadki alkoholizmu w rodzinie,
- zerwanie z bliskÛÝ osobÛÝ lub powaÛÝne trudnoÛÝci w zwiÛÝzku
3. Schizofrenia
Schizofrenia jest bardzo ciÛÝÛÝÛÜÛÝ, przewlekÛÜÛÝ chorobÛÝ, która zaburza pracÛÝ tego, co dla
kaÛÝdego stanowi istotÛÝ jego osobowoÛÝci - funkcjonowania mózgu. Schizofrenik inaczej myÛÝli i
postrzega ÛÝwiat. NajwiÛÝkszÛÝ tragediÛÝ w tej chorobie jest zniszczenie wiÛÝzi z innymi ludÛÝmi i brak
akceptacji otoczenia. Nie do koÛÝca wiadomo, co dzieje siÛÝ w mózgach chorych na schizofreniÛÝ.
Jakie zmiany - geny, ÛÝrodowisko, czynniki kulturowe - powodujÛÝ, ÛÝe czÛÜowiek nagle, zazwyczaj w
wieku okoÛÜo dwudziestu kilku lat, zaczyna mieÛÜ halucynacje, urojenia, manie przeÛÝladowcze, nie
potrafi logicznie oceniÛÜ rzeczywistoÛÝci.
Schizofrenia dotyka okoÛÜo 1 proc. ludzi. Oznacza to, ÛÝe jedna osoba na sto zanim osiÛÝgnie 45. rok
ÛÝycia, moÛÝe wypaÛÝÛÜ poza nawias spoÛÜeczny. AÛÝ 10 proc. chorych popeÛÜnia samobójstwo. Panuje
powszechne przekonanie, ÛÝe schizofrenicy sÛÝ niebezpieczni. Agresywni, zaniedbani, mówiÛÝ coÛÝ do
siebie. Ale w ogromnej wiÛÝkszoÛÝci osoby chore, które siÛÝ leczÛÝ, nie stanowiÛÝ najmniejszego
zagroÛÝenia dla kogokolwiek, a ich agresja podczas zaostrzeÛÝ choroby wynika ze skrajnego lÛÝku i
obawy przed tym, co siÛÝ z nimi dzieje. Urojenia, sÛÜyszenie i widzenie rzeczy, których wedÛÜug
innych nie ma, apatia, depresja, bezsennoÛÝÛÜ, kÛÜopoty z koncentracjÛÝ, odrzucenie ze spoÛÜeczeÛÝstwa
moÛÝe doprowadziÛÜ do próby samobójczej.
• CzÛÝstoÛÝÛÜ schizofrenii wÛÝród ofiar 2-12 %
• ZespóÛÜ depresyjny 64%
• Alkoholizm (zwÛÜ. mÛÜodych mÛÝÛÝczyzn) 21%
• WczeÛÝniejsza próba 71%
• CzÛÝsta przyczyna przedwczesnych zgonów 10%
4. ImpulsywnoÛÝÛÜ
ImpulsywnoÛÝÛÜ moÛÝe prowadziÛÜ do czynu autoagresji. Cechuje jÛÝ wielka niecierpliwoÛÝÛÜ,
potrzeba natychmiastowego dziaÛÜania i niemoÛÝnoÛÝÛÜ powstrzymania siÛÝ od aktywnoÛÝci.
ImpulsywnoÛÝÛÜ jest najczÛÝÛÝciej definiowana jako sposób zachowania, które nieodparcie zmierza do
uzyskania poczucia satysfakcji i jest podjÛÝte i kontynuowane z niedostatecznym, uwzglÛÝdnieniem
kontekstu sytuacji i oceny ryzyka (nastÛÝpstw). ImpulsywnoÛÝÛÜ wyklucza moÛÝliwoÛÝÛÜ
przeciwstawienia siÛÝ pokusom, sÛÝdom, podjÛÝciu lub zaniechaniu aktywnoÛÝci szkodzÛÝcej samemu
sobie lub innym. Towarzyszy jej wzrost napiÛÝcia i wzbudzenia przed podjÛÝciem dziaÛÜania, które
ustÛÝpujÛÝ w czasie aktywnoÛÝci wraz z pojawieniem siÛÝ poczucia przyjemnoÛÝci, ulgi lub satysfakcji.
ImpulsywnoÛÝÛÜ nie pozwala na refleksjÛÝ, skonfrontowanie sytuacji z zapamiÛÝtanymi
doÛÝwiadczeniami ani na zdystansowanie siÛÝ od zachowania. Zachowania impulsywne ujawniajÛÝ siÛÝ
w stanach zaburzeÛÝ afektywnych, zwÛÜaszcza w manii, w uzaleÛÝnieniach, w psychozach, a takÛÝe
cechujÛÝ osoby z impulsywnymi zaburzeniami osobowoÛÝci. Czyny samobójcze sÛÝ zawsze
zachowaniem, które w chwili popeÛÜniania stanowiÛÝ dla samobójcy jedynÛÝ, w ich ocenie sytuacji,
moÛÝliwoÛÝciÛÝ. ImpulsywnoÛÝÛÜ pojawia siÛÝ takÛÝe niezaleÛÝnie od przyczyn poczucia beznadziejnoÛÝci
sytuacji ani gÛÜÛÝbokoÛÝci depresji. SkÛÜonnoÛÝÛÜ do zachowaÛÝ impulsywnych jest wiÛÝzana z wieloma
czynnikami. NaleÛÝÛÝ do nich:
. czynniki genetyczne;
. okres dzieciÛÝstwa (sÛÜabsze hamowanie zachowaÛÝ);
. patologia skroniowa (agresywnoÛÝÛÜ, kleptomania, piromania);
. czynniki zwiÛÝzane z rozwojem: ekspozycja na leki w rozwoju pÛÜodowym
wczesne urazy, naduÛÝycie, przemoc;
. czynniki ÛÝrodowiskowe (stres);
. zaburzenia nastroju (manie);
. deprywacja snu;
. leki aktywizujÛÝce (w tym nadmierna aktywacja ukÛÜadu adrenergicznego, np.
alkohol, amfetamina, kokaina).
Przyczyny spoÛÜeczne
Kontekst spoÛÜecznych uwarunkowaÛÝ aktu samobójczego analizuje socjologia. Poszukuje
motywacji aktu samobójczego w zaburzeniach funkcjonowania spoÛÜecznego. TÛÜumaczy
samobójstwo jednostki spoÛÜecznym kontekstem. Jednostka pchana w kierunku samobójstwa nie
widzi moÛÝliwoÛÝci zaspokojenia swoich potrzeb .To patologia spoÛÜeczna stwarza patologiÛÝ
jednostki. TwórcÛÝ tej doÛÝÛÜ uproszczonej koncepcji samobójstw byÛÜ E. Durkheim. StworzyÛÜ on
pojÛÝcie "spoÛÜeczeÛÝstwa suicydogennego". OskarÛÝÛÜÛÜ on wadliwie funkcjonujÛÝce spoÛÜeczeÛÝstwo o
stwarzanie warunków do realizacji dÛÝÛÝÛÜÛÝ autodestrukcyjnych.
Kontynuatorzy tych poglÛÝdów zwrócili uwagÛÝ na to, ÛÝe agresja i autoagresja sÛÝ wynikiem konfliktu
ról peÛÜnionych przez jednostkÛÝ (wiÛÝÛÝe siÛÝ to z dezintegracjÛÝ takich czynników jak prestiÛÝ
spoÛÜeczny, status materialny, dostÛÝp do róÛÝnych dóbr). ZauwaÛÝono równieÛÝ zwiÛÝzek pomiÛÝdzy
agresywnoÛÝciÛÝ spoÛÜeczeÛÝstwa, a iloÛÝciÛÝ samobójstw. WedÛÜug tych socjologów wysokie wskaÛÝniki
liczby samobójstw zmniejszajÛÝ agresywnoÛÝÛÜ spoÛÜecznÛÝ.
Inni socjologowie (np. E. Merton) doszukiwali siÛÝÛÜÛÝródeÛÜ wszelkich patologii w wadliwie
funkcjonujÛÝcym spoÛÜeczeÛÝstwie. JeÛÝeli jest zbyt duÛÝa rozbieÛÝnoÛÝÛÜ miÛÝdzy wyznaczonymi przez
danÛÝ kulturÛÝ aspiracjami, a uwarunkowanymi spoÛÜecznie moÛÝliwoÛÝciami ich realizacji, to wtedy
pojawia siÛÝ wiÛÝcej zachowaÛÝ dewiacyjnych. Jednostka próbuje przystosowaÛÜ siÛÝ do opisanej
sytuacji poprzez: konformizm, innowacje, rytualizm, bunt lub wycofanie. Kiedy w danym
spoÛÜeczeÛÝstwie sÛÝ wysokie jednostkowe aspiracje, a normy obowiÛÝzujÛÝce sÛÝ silnie
zinternalizowanie i nie wchodzi w rachubÛÝ ich zÛÜamanie, to jednostka skazana jest na przeÛÝywanie
silnego konfliktu. RozwiÛÝzanie konfliktu jest moÛÝliwe jedynie poprzez odrzucenie zarówno
aspiracji jak i metod ich realizacji. Taka sytuacja prowadzi do utraty sensu ÛÝycia i "odsÛÜania"
jedynÛÝ drogÛÝ samobójstwo. Kolejne teorie socjologiczne zwracajÛÝ uwagÛÝ na to, ÛÝe uwarunkowaÛÝ
samobójstw naleÛÝy poszukiwaÛÜ w dezintegracji ÛÝrodowisk miejskich, rozluÛÝnieniu wiÛÝzi
rodzinnych i sÛÝsiedzkich (teoria wiÛÝzi spoÛÜecznych) lub w niedostatecznej spoÛÜecznej kontroli,
która w ostatnich latach bardzo mocno siÛÝ zdeformowaÛÜa (szczególnie zauwaÛÝalna jest róÛÝnica w
spoÛÜecznoÛÝci wiejskiej).
Do czynników spoÛÜecznych samobójstw zaliczamy m.in.:
- Wiek,
- ÛÜÛÜÛÜÛÜ,
- Status materialny,
- Stan cywilny,
- Rodzina (rozluÛÝnienie wiÛÝzi, konflikty),
- Samobójstwo wÛÝród osób bliskich,
- Miejsce zamieszkania,
- Poziom wyksztaÛÜcenia,
- PrzewlekÛÜe choroby (równieÛÝ somatyczne),
- Utrata pracy.
Wysoki wskaÛÝnik utrzymuje siÛÝ w grupie wiekowej 45-55 lat. Jak widaÛÜ, problem samobójstw
dotyczy gÛÜównie ludzi starszych i w ÛÝrednim wieku. JednakÛÝe, nastÛÝpuje staÛÜy przyrost zgonów
samobójczych wÛÝród ludzi mÛÜodych. Najmniej prób samobójczych odnotowano wÛÝród dzieci w
wieku poniÛÝej 14 lat. Ale ich liczba, w przedziale 10-14 lat, wzrosÛÜa trzykrotnie w porównaniu z
poprzednimi latami. Zanotowano teÛÝ udane próby samobójcze wÛÝród dzieci 5-9-letnich. Ponadto,
gwaÛÜtownie wzrasta liczba samobójstw w grupie mÛÜodzieÛÝy miÛÝdzy 15 a 19 rokiem ÛÝycia.
TargniÛÝcie siÛÝ na wÛÜasne ÛÝycie jest, obok wypadków, najczÛÝstszÛÝ przyczynÛÝ zgonów ludzi
ÛÜÛÜodych. Powody, dla których mÛÜodzieÛÝ podejmuje decyzje o popeÛÜnieniu samobójstwa, sÛÝ inne
niÛÝ wÛÝród dorosÛÜych i dotyczÛÝ gÛÜównie dwóch sfer ÛÝycia - zÛÜych relacji z rodzicami i problemów
szkolnych. Wymienia siÛÝ równieÛÝ utratÛÝ bliskich i odrzucenie.
MoÛÝna mówiÛÜ o kilku czynnikach, które zwiÛÝkszajÛÝ ryzyko podjÛÝcia próby samobójczej przez
ÛÜÛÜodego czÛÜowieka - czynniki zwiÛÝzane z funkcjonowaniem spoÛÜecznym dotyczÛÝÛÜÛÝrodowiska
szkolnego i rodzinnego dziecka, czy nastolatka. Dane zebrane w ÛÜódzkiej Klinice Ostrych ZatruÛÜ
Instytutu Medycyny Pracy wykazujÛÝ, ÛÝe wiÛÝkszoÛÝÛÜ mÛÜodocianych niedoszÛÜych samobójców
wywodzi siÛÝ z niepeÛÜnych lub rozbitych rodzin, w których wystÛÝpuje alkoholizm albo choroba
psychiczna jednego lub obojga rodziców, albo dziecko byÛÜo ÛÝwiadkiem udanej bÛÝÛÜÛÝ nie próby
samobójczej czÛÜonka rodziny. Diagnostyczny jest takÛÝe stan relacji rodzice-dziecko w przypadku
wystÛÝpowania konfliktów, braku wsparcia i akceptacji, ograniczania autonomii dziecka.
Badacze sÛÝ zgodni - przyczynÛÝ samobójstw dzieci i mÛÜodzieÛÝy nie jest stan materialnych zasobów
rodziny, lecz przede wszystkim kÛÜopoty w szkole - zÛÜe wyniki w nauce i wagary. Poza tym, bardzo
czÛÝsto dzieci-samobójcy majÛÝ wyÛÝszy poziom agresji, lÛÝku, depresji i zachowaÛÝ aspoÛÜecznych niÛÝ
ich rówieÛÝnicy.
DokÛÜadnych przyczyn samobójstwa wÛÝród mÛÜodzieÛÝy i dzieci nie znamy. W obliczu rosnÛÝcego
problemu warto zwróciÛÜ uwagÛÝ na podjÛÝcie wÛÜÛÜÛÝciwych dziaÛÜÛÜÛÝ profilaktycznych - promowaÛÜ
zdrowie psychiczne dziecka i rodziny, wzmacniaÛÜ pozytywne cechy osobowoÛÝci, uczyÛÜ
rozpoznawania symptomów rezygnacji, radzenia sobie z nimi.
Osoby w wieku podeszÛÜym wydajÛÝ siÛÝ byÛÜ mniej naraÛÝone na ryzyko podejmowania prób
samobójczych. Mimo, ÛÝe spoÛÜeczeÛÝstwo do zÛÜÛÜÛÝonego problemu staroÛÝci podchodzi negatywnie.
Dane statystyczne potwierdzajÛÝ przypuszczenie - iloÛÝÛÜ podejmowanych prób samobójczych maleje
wraz z wiekiem; niestety, jednoczeÛÝnie zwiÛÝksza siÛÝ iloÛÝÛÜ samobójstw dokonanych. Ryzyko jest
wyÛÝsze w przypadku osób starszych przewlekle chorych, po rozwodzie lub ÛÝmierci
wspóÛÜmaÛÜÛÝonka. Nie mogÛÝ peÛÜniÛÜ dotychczasowych ról spoÛÜecznych i nie potrafiÛÝ znaleÛÝÛÜ sobie
nowego miejsca wÛÝród bliskich i w spoÛÜeczeÛÝstwie. Szczególnie niebezpieczne jest wdowieÛÝstwo -
najwiÛÝcej samobójstw ludzie starsi popeÛÜniajÛÝ w okresie od póÛÜ do roku po ÛÝmierci maÛÜÛÝonka.
Dwukrotnie czÛÝÛÝciej sÛÝ to mÛÝÛÝczyÛÝni.
WaÛÝnymi czynnikami sÛÝ takÛÝe; gorsza sytuacja materialna zwiÛÝzana z emeryturÛÝ, nowy status
spoÛÜeczny, gorsza pozycja w rodzinie, mniejsze poczucie wÛÜasnej wartoÛÝci, ujemny bilans ÛÝyciowy.
Wchodzenie w nowej role spoÛÜeczne wymaga od ludzi starszych niemoÛÝliwego - elastycznoÛÝci,
samodzielnoÛÝci i odpowiedzialnoÛÝci za wÛÜasne decyzje w nieznanych warunkach. W obliczu
nowych wyzwaÛÝ czÛÜowiek staje bezradny; stopniowe osÛÜabianie siÛÝ wiÛÝzi z rodzinÛÝ i sÛÝsiadami,
izolacja i dezintegracja osobowoÛÝci nie sprzyjajÛÝ zwyciÛÝskiemu wyjÛÝciu z tej próby.
Choroby wieku starczego takie, jak choroba Alzheimera, czy Parkinsona takÛÝe zwiÛÝkszajÛÝ ryzyko
samobójcze. Dodatkowo wystÛÝpujÛÝca depresja pogarsza stan psychiczny chorego. Niestety, starsze
osoby bardzo niechÛÝtnie ujawniajÛÝ swoje problemy natury psychicznej, a gÛÜównym przedmiotem
troski rodziny i zabiegów lekarskich sÛÝ choroby somatyczne. Brak psychoterapii moÛÝe prowadziÛÜ
do wystÛÝpienia myÛÝli samobójczych, które w wieku podeszÛÜym przejawiajÛÝ siÛÝ bezsennoÛÝciÛÝ,
zmÛÝczeniem, osÛÜabieniem, dekoncentracjÛÝ, apatiÛÝ, spoÛÜecznym izolowaniem siÛÝ albo wrÛÝcz
przeciwnie nagÛÜym poszukiwaniem kontaktu z bliskimi. WedÛÜug danych statystycznych, osoby
cierpiÛÝce na depresjÛÝ stanowiÛÝ w tej grupie wiekowej procent dwa razy wyÛÝszy niÛÝ w innych.
Bardzo czÛÝsto (zdaniem WHO 50%, zdaniem HoÛÜysza 60% przypadków) ponawiajÛÝ próbÛÝ
samobójczÛÝ, jeÛÝeli pierwsza byÛÜa nieudana. Zazwyczaj, gdy decydujÛÝ siÛÝ na samobójstwo, siÛÝgajÛÝ
po najskuteczniejsze ÛÝrodki.
Motywy samobójcze osób starszych majÛÝ charakter gÛÜównie ekonomiczny, zdrowotny, rodzinny
lub spoÛÜeczny. WaÛÝniejszÛÝ od utraty zdrowia przyczynÛÝ jest jednak gwaÛÜtowna zamiana statusu
osoby aktywnej zawodowo (i spoÛÜecznie) na status emeryta. JeÛÝeli po jakimÛÝ czasie trafiajÛÝ do
domów pomocy spoÛÜecznej, obca sytuacja wyzwala lub wzmaga istniejÛÝce stany depresyjnomaniakalne.
SpoÛÜeczeÛÝstwo spycha osoby starsze na margines ÛÝycia; postrzega je jako skrajnie
niesamodzielne i niesprawne psychofizycznie jednostki. Odmawia im tym samym prawa do godnej
staroÛÝci i ÛÝmierci.
Izolowanie problemu samobójstwa we wspóÛÜczesnej spoÛÜecznoÛÝci sprzyja tworzeniu mitów
zwiÛÝzanych z tym problemem. Do najpopularniejszych naleÛÝÛÝ:
ÛÜ mit, ÛÝe czÛÜowiek mówiÛÝcy o samobójstwie, nie odbierze sobie ÛÝycia - z badaÛÝ wynika, ÛÝe
mniej wiÛÝcej 80% samobójców wspominaÛÜo w rozmowie o swoich planach.
ÛÜ Samobójstwo nie jest wyrazem pragnienia ÛÝmierci, lecz próbÛÝ manipulowania otoczeniem -
ÛÝle; jest to raczej wyraz proÛÝby o pomoc, wsparcie, próba zwrócenia uwagi na swoje
problemy.
ÛÜ Poprawa nastroju po nieudanej próbie samobójczej jest równoznaczna z wyeliminowaniem
zagroÛÝenia - ale moÛÝe to byÛÜ poprawa rzekoma.
ÛÜ KaÛÝdy samobójca jest chory psychicznie - z badaÛÝ wynika, ÛÝe niektórzy, ale nie wszyscy.
Czynniki spoÛÜeczne i kulturowe nie wyjaÛÝniajÛÝ wprost okolicznoÛÝci samobójstwa, jednak
stwierdzono znaczÛÝcy zwiÛÝzek miÛÝdzy ich wystÛÝpowaniem, a liczbÛÝ zamachów samobójczych. SÛÝ
to:
- wzrost przemocy przy jednoczesnym spadku zainteresowania ludÛÝmi
- rozpad maÛÜÛÝÛÜÛÝstw, powtórne maÛÜÛÝÛÜÛÝstwa i zmiany w strukturze rodziny
- niepewnoÛÝÛÜ, poprzez zmiany w zatrudnieniu i dostÛÝpie do edukacji
- zmiana ról spoÛÜecznych mÛÝÛÝczyzn i kobiet
- powstawanie coraz wiÛÝkszych spoÛÜecznoÛÝci przy jednoczesnym osÛÜabianiu wiÛÝzi miÛÝdzy ludÛÝmi.
Jako jeden z najbardziej istotnych czynników wystÛÝpowania samobójstw podaje siÛÝ wiÛÝzi i sytuacje
rodzinne jednostki popeÛÜniajÛÝcej czyn autodestrukcyjny.
Rodzina. IstniejÛÝ róÛÝne sytuacje tÛÜumiÛÝce radoÛÝÛÜÛÜÛÝycia juÛÝ w dzieciÛÝstwie. NajczÛÝstsze z nich to:
- Zbyt maÛÜo miÛÜÛÜÛÝci.
- Niechciane lub odrzucane dzieci.
- Konflikty w domu, kÛÜótnie rodziców, którzy bardzo czÛÝsto wykorzystujÛÝ dzieci do
rozÛÜadowania wÛÜasnych napiÛÝÛÜ.
- Zaborcza miÛÜÛÜÛÝÛÜ uznajÛÝca dziecko za skÛÜadnik istnienia rodziców (za ich kontynuacjÛÝ),
a nie samodzielnÛÝ istotÛÝ.
- Poczucie izolacji i osamotnienia
SAMOBÓJSTWO A CHOROBY SOMATYCZNE
• Choroby neurologiczne
Padaczka (zwiÛÝkszona impulsywnoÛÝÛÜ, agresywnoÛÝÛÜ i przewlekÛÜa niepeÛÜnosprawnoÛÝÛÜ) 5 x
wzrost ryzyka
• Stwardnienie rozsiane
• Uszkodzenia mózgu i rdzenia krÛÝgowego
udar — szczególnie przy uszkodzeniach w tylnej czÛÝÛÝci mózgu — 19% pacjentów: obniÛÝony
nastrój i tendencje samobójcze.
• Nowotwory
Ryzyko najwiÛÝksze
- w okresie ustalania rozpoznania
- w ciÛÝgu pierwszych dwóch lat choroby
- ból
• HIV / AIDS
• Inne schorzenia przewlekÛÜe
choroby nerek, wÛÝtroby, koÛÝci i stawów, sercowo-naczyniowe, ÛÝÛÜÛÜÛÝdkowo-jelitowe,
cukrzyca
• UpoÛÝledzenie sprawnoÛÝci lokomocyjnej, ÛÝlepota i gÛÜuchota
W Polsce na kaÛÝde 100, 000 osób samobójstwo popeÛÜnia okoÛÜo piÛÝtnaÛÝcie. Kobiety czÛÝÛÝciej
próbujÛÝ je popeÛÜniÛÜ, mÛÝÛÝczyÛÝni natomiast czÛÝÛÝciej je dokonujÛÝ. Sposób popeÛÜniania samobójstwa
róÛÝni siÛÝ w zaleÛÝnoÛÝci od pÛÜci. Kobiety wybierajÛÝ bardziej „estetyczne” rodzaje ÛÝmierci (np.
otrucie lekami, gazem), mÛÝÛÝczyÛÝni zaÛÝ bardziej gwaÛÜtowne, jak rzucenie siÛÝ z duÛÝej wysokoÛÝci,
czy pod koÛÜa pojazdu.
Czynniki ryzyka samobójstw:
- ÛÜÛÜody wiek, pÛÜÛÜÛÜ mÛÝska i brak zatrudnienia
- powtarzajÛÝce siÛÝ nawroty
- lÛÝk przed pogorszeniem stanu zdrowia, wysoki poziomie intelektualny
- objawy pozytywne
- uwaga na omamy imperatywne
- objawy depresyjne
Ryzyko samobójstwa jest najwyÛÝsze w nastÛÝpujÛÝcych okresach:
- wczesne stadia choroby
- poczÛÝtkowy okres nawrotu choroby
- poczÛÝtki powrotu do zdrowia
Ryzyko samobójstwa maleje w miarÛÝ zwiÛÝkszania siÛÝ czasu trwania choroby.
(Heila, 1997; Gupta i wsp., 1998)
SprzyjajÛÝce cechy psychiczne:
ÛÜ impulsywnoÛÝÛÜ i agresja
ÛÜ Zaburzenia lÛÝkowe z napadami lÛÝku (lÛÝk paniczny)
ÛÜ zaburzenie obsesyjno - kompulsyjne
ÛÜ pod postaciÛÝ somatycznÛÝ
ÛÜ zaburzenia odÛÝywiania siÛÝ (anoreksja i bulimia)
Autorem jednej z najpeÛÜniejszych definicji zjawiska autodestrukcji jest Bruno HoÛÜyst. UwaÛÝa
on, iÛÝ: „samobójstwo nie jest jedynie przypadkiem samounicestwienia siÛÝ, lecz trwajÛÝcym niekiedy
caÛÜymi latami ciÛÝgiem wzajemnie ze sobÛÝ powiÛÝzanych myÛÝli i czynów(...)”. WprowadziÛÜ on takÛÝe
pojecie „zachowania suicydalnego” , jest to: „ciÛÝg reakcji, jakie wyzwolone zostajÛÝ w czÛÜowieku z
chwilÛÝ, gdy w jego ÛÝwiadomoÛÝci samobójstwo pojawia siÛÝ jako antycypowany, poÛÝÛÝdany stan
rzeczy, a wiÛÝc jako cel. ”HoÛÜyst wyróÛÝnia cztery jego rodzaje:
1. Samobójstwo wyobraÛÝone (myÛÝl),
2. upragnione (cel),
3. usiÛÜowanie (próba samobójcza),
4. dokonane (udana próba samobójcza).
PodstawÛÝ analiz psychologicznych i socjologicznych sÛÝ urzÛÝdowe dane statystyczne - dane
iloÛÝciowe i demograficzne. W Polsce wskaÛÝnik samobójstw utrzymuje siÛÝ na ÛÝrednim
poziomie. NaleÛÝy jednak uwzglÛÝdniÛÜ fakt, ÛÝe czÛÝÛÝÛÜ przypadków ÛÝmierci samobójczej zostaje
zatajana i nie trafia do oficjalnych statystyk. Druga poÛÜowa XIX wieku oraz wiek XX to okres
podejmowania badaÛÝ nad samobójstwami, ich strukturÛÝ, dynamikÛÝ, a takÛÝe uwarunkowaniami
zachowaÛÝ autodestrukcyjnych. Zainteresowania wspóÛÜczesnych badaczy fenomenem
samobójstwa koncentrujÛÝ siÛÝ na rozmaitych jego aspektach. Sposób ujÛÝcia problemu i metody
badawcze uprawniajÛÝce do formuÛÜowania wniosków uogólniajÛÝcych przesÛÝdzajÛÝ o róÛÝnych
podejÛÝciach poszczególnych szkóÛÜ naukowych do motywów jednostkowych decyzji
samobójczej jako przypadku klinicznego, problemu aksjologicznego, czy wreszcie jako
zjawiska spoÛÜecznego.
Metody badaÛÝ nad samobójstwem:
1. statystyczno - socjologiczna analiza zasiÛÝgu struktury i trendów rozwojowych
2. uchwycenie indywidualnych przyczyn zamachów samobójczych, która polega na badaniach
osobowoÛÝci niedoszÛÜych samobójców.
Czynniki ryzyka:
• ÛÜÛÜÛÜÛÜ: mÛÝÛÝczyÛÝni: zwÛÜ. gwaÛÜtowne próby samobójcze, kobiety: zwÛÜ. w wieku podeszÛÜym
• Wiek: osoby mÛÜode (15-30) oraz w wieku podeszÛÜym (powyÛÝej 65r.ÛÝ.)
• Stan cywilny: osoby owdowiaÛÜe > rozwiedzione > w separacji > samotne
• Utrata pracy, bezrobocie, problemy socjalne, niski status socjo-ekonomiczny
• Migracja
• Izolacja spoÛÜeczna, zab. adaptacyjne: wojsko, konflikty z prawem, wiÛÝzienie
• Stan somatyczny: choroby nowotworowe, przewlekÛÜe zespoÛÜy bólowe
• Choroby psychiczne, takÛÝe wÛÝród krewnych
• W niektórych grupach zawodowych, m.in. wÛÝród weterynarzy, farmaceutów, dentystów,
rolników i lekarzy
• StresujÛÝce wydarzenia ÛÝyciowe (odrzucenie, utrata, osierocenie, problemy finansowe)
Metody samobójcze
(Heila, 1997; Henriksson, 2001; Weissman, 1999)
• Intoksykacja lekami 37-64%
- Leki p/bólowe
- Benzodiazepiny i barbiturany 45%
- Leki przeciwdepresyjne 16%
- Neuroleptyki (gÛÜównie „ÛÜÛÜabe”) 26%
- Leki nasercowe i hipotensyjne
• Utopienie 16%
• Inhalacja gazów (CO) 5%
GwaÛÜtowne
• Powieszenie 21%
• Skoki z wysokoÛÝci 10%
• Rzucenie siÛÝ pod pojazd 4%
• BroÛÝ palna 3%
• Samookaleczenia i oparzenia 2%
Statystyka - Samobójstwa w roku 2005
( CYFRY W NAWIASACH OZNACZAJÛÝ MÛÝÛÝCZYZN )
W 2005 roku odnotowano 5625 (4596) zamachów samobójczych, z których 4621 (3885)
zakoÛÝczyÛÜo siÛÝ zgonem.
Sposób popeÛÜnienia zamachu:
otrucie gazem 43 (27)
zaÛÝycie trucizny 22 (15)
zaÛÝycie ÛÝrodków nasennych 188 (81)
uszkodzenie ukÛÜadu krwionoÛÝnego 108 (80)
inne samookaleczenie 136 (104)
rzucenie siÛÝ z wysokoÛÝci 400 (261)
utopienie siÛÝ 97 (49)
powieszenie siÛÝ 4221 (3690)
rzucenie siÛÝ pod pojazd 128 (92)
zastrzelenie siÛÝ 52 (49)
inny sposób 230 (148)
ÛÝródÛÜo: KGP
Ustalone przyczyny zamachów:
ÛÜÛÝródÛÜem jednego zamachu moÛÝe byÛÜ wiÛÝcej niÛÝ jedna przyczyna)
• w 861 (560) - zamachach przyczyna byÛÜa choroba psychiczna
w 671 (561) - nieporozumienia rodzinne
w 346 (271) - przewlekÛÜa choroba
w 385 (326) - warunki ekonomiczne
w 268 (226) - zawód miÛÜosny
w 118 (107) - nagÛÜa utrata ÛÝródeÛÜ utrzymania
w 92 (73) - ÛÝmierÛÜ bliskiej osoby
w 51 (29) - problemy szkolne
w 31 (24) - trwaÛÜe kalectwo
w 2 (1) - chory na AIDS
w 2 (0) - niepoÛÝÛÝdana ciÛÝÛÝa
• Nie zawsze moÛÝna ustaliÛÜ przyczynÛÝ zamachu - tak byÛÜo w 2677 (2304) zdarzeniach.
ÛÝródÛÜo: KGP
• Stan cywilny osób podejmujÛÝcych zamachy samobójcze:
kawaler, panna - 1802 (1550)
ÛÝonaty, zamÛÝÛÝna - 2460 (2048)
konkubinat - 172 (131)
wdowiec, wdowa - 352 (204)
rozwiedziony (a) - 348 (282)
separacja - 66 (60)
pozostaÛÜe zamachy - 425 (321)
• WyksztaÛÜcenie osób podejmujÛÝcych zamachy:
podstawowe niepeÛÜne - 124 (96)
podstawowe - 1024 (821)
zasadnicze zawodowe - 989 (915)
ÛÝrednie - 417 (311)
wyÛÝsze - 121 (77)
brak informacji o wyksztaÛÜceniu - 2950 (2376)
ÛÜ ÛÝródÛÜo utrzymania osób podejmujÛÝcych zamachy samobójcze:
praca - 1181 (1032)
na utrzymaniu innej osoby - 931 (709)
renta, emerytura, alimenty - 1169 (864)
zasiÛÜek dla bezrobotnych - 62 (57)
bez staÛÜego ÛÝródÛÜa utrzymania - 732 (684)
brak danych - 1550 (1250)
Bibliografia:
1) HoÛÜyst B. (red.), tn Samobójstwa nieletnich i mÛÜodocianych. Rozmiary,
uwarunkowania, profilaktyka, Warszawa - Kraków 1989.
2) HoÛÜtys B., Samobójstwo - przypadek czy koniecznoÛÝÛÜ, PWN, Warszawa 1983.
3) Jarosz M., Samobójstwa - statystyczno - socjologiczna charakterystyka ÛÝrodowiska,
PWN Warszawa 1980.
4) RadziwiÛÜÛÜowicz P., Samobójstwo i próba samobójcza - implikacje kliniczne i
psychologiczne, „ Psychologia Wychowawcza” 5/1998.
5) Rylke H., Pokolenie zmian. Czego bojÛÝ siÛÝ doroÛÝli?, WsiP, Warszawa 1999.
6) RysiÛÝska K., Dlaczego ludzie odbierajÛÝ sobie ÛÝycie?, „Charaktery” 9/1998.
7) Antonelli Ferrucio „Oblicza ÛÝmierci „ wyd. Diecezjalne Kraków 1995 r
8) Hillman James „Samobójstwa a przemiana psychiczna „ W-wa 1996
9) Jarosz Maria „Samobójstwo, samozniszczenie , alkoholizm , narkomania „ WrocÛÜaw
1980 r.
10) J.Morowski J.Moskalewicz „Trendy samobójstwa , a spoÛÝycie alkoholu w Polsce”
W-wa 1991r.
11) Zimbardo Philip Floyd L.Ruch „Psychologia i ÛÝycie” PWN W-wa
12)„Wprost” nr.18 1998r.