1. PODSTAWY KONSTYTUCYJNE

- USA szczyci się pierwszą i najstarszą obowiązującą konstytucją na świecie, uchwaloną 17 września 1787 r.

została ona uzupełniona o 26 tzw. Poprawek. Wśród nich szczególne znaczenie ma pierwszych 10 poprawek, pochodzących jeszcze z XVIII, stanowiących głównie swoistą kartę swobód obywatelskich. (duży nacisk na jednostkę, zagadnienie wolności obywatelskich regulowane było już wówczas, często nader obszernie, w konstytucjach poszczególnych stanów).
- Konstytucja USA jest aktem niezbyt obszernym, składa się z 7 zróżnicowanych części- artykułów. Poprze­dza je niewielki wstęp. Te pierwsze 4 artykuły są podzielone na sekcje, te na ustępy.

- Bardzo szyb­ko też powstał pierwszy komentarz do Konstytucji, tłumaczący intencje jej twórców i do dzisiaj zachowujący duże znaczenie przy ustalaniu treści zawartych w niej przepisów- The Federalist, ogłoszony w nowojorskich gazetach 1787/88 ,gdy w stanie tym toczyła się zażarta polemika nad ratyfikacją Konstytucji.

- konstytucja USA jest jedną z najbardziej sztywnych na świecie. Są tylko 2 tryby jej zmiany, praktycznie stosuje się pierwszy:  uchwalenie poprawek w jednakowym brzmieniu przez obie izby Kongresu, większością 2/3 głosów w każdej izbie, a następnie ratyfikowanie przez parlamenty 3/4 ogólne] liczby stanów (50,ale gdy poprawka przejdzie to wszystkie stany oczywiście muszą), czasem zajmuje to kilka lat.

Drugi tryb polega na  zgłoszeniu przez 2/3 legislatur stanowych żądania zwołania Konwencji Konstytucyjnej, która także uchwalałaby propozycje poprawek

-Konstytucja amerykańska zmieniona została nie tylko przez poprawki, ale doznała też przeobrażenia w drodze praktyki konstytucyjnej, w tym przede wszystkim poprze orzecznictwo Sadu Najwyższego.

- Konstytucja traktowana jest jako najwyższy, ale też nadający się do, bezpośredniego stosowania akt prawny. w prak­tyce główną podstawą legalności postępowania są przepisy ustawowe lub reguły common law. Niemniej możliwość bezpośredniego stosowania Konsty­tucji jest również istotną gwarancją praw obywatelskich.

 

2. ZASADA SUWERENNOŚCI LUDU-wskazanie na lud i jego wolę w ustrojodastwie jest fundamentalną zasadą znajdującą swe potwierdzenie w konstytucji, a  mówi o tym już (nie będąca formalną cz. Konstytucji) Deklaracja Niepodległości z 4 lipca 1776: „że ilekroć jakaś postać rządów staje się destruktywna wobec tych celów, prawem ludu jest ją zmienić lub obalić i wprowadzić nowe rządy (…)w formie, która mu wydawać się będzie najbardziej właściwą dla zapewnienia swego bezpieczeństwa i szczęścia".(kiedyś spór czy suwerenna jest federacja, czy tylko niektóre stany, bo były np. tylko niepodległe 13 koloni)

 

3.  PRAWA JEDNOSTKI

- USA prawa jednostki ujmuje bardzo liberalnie, w wersji praw naturalnych. Rangą konstytucyjną cieszą się w szczególności następujące wolności jednostki:

wolność osobista jednostki - wymóg uzyskiwania orzeczenia sądu na każ­de zatrzymanie jednostki przez władzę

* wolność wyznania i swoboda praktyk religijnych, wolność słowa i prasy, wolność zgromadzeń i wolność petycji

* prawo organizowania własnych sił porządkowych i prawo posiadania broni

* nietykalność osobista, nienaruszalność mieszkania, dokumentów i mienia, dopuszczalność rewizji i zatrzymania jedynie na pod­stawie nakazu sądowego

*możliwość osadzenia za najcięższe przestępstwa jedynie z oskarżenia Ławy Przysięgłych, zakaz dwukrotnego karania za ten sam czyn, za­kaz wymuszania zeznań na własną niekorzyść, możliwość orzekania w sprawach pozbawienia życia, wolności lub mienia jedynie w ramach właściwego procesu prawnego

*odpowiedzialność karną ponosi się przed sądem przysięgłych, oskarżo­nego winno się powiadomić o oskarżeniu, posiada on prawo do obrony przy pomocy wskazanych tam środków

* w sporach cywilnych, prowadzonych w myśl prawa zwyczajowego, utrzymuje się właściwość sądów przysięgłych

* zakaz nadmiernych kaucji, grzywien oraz okrutnych i wymyślnych kar

*prawo do równego traktowania czy też „do równej ochrony prawnej"

*zasadnicze prawo- prawo do sądu, żądania ochrony swoich praw

 

- Wskazane powyżej wolności konstytucyjne nie zawierają prawa tworzenia zrzeszeń, partii politycznych, związków zawodowych. Dlaczego? Bo gdy tworzono konstytucję te organizacje nie były znane jeszcze, poza tym

niechęć Kongresu USA do formalnego zagwarantowania przepisem bo wówczas przekonanie, że jest ono szkodliwe- może wykształcić podziały społeczne. ale już nader wcześnie stwierdzono, że „Ameryka jest kra­jem, w którym najlepiej wykorzystano ideę stowarzyszeń”. Prawo związków powstało w XX w.  Funkcjonowanie partii politycznych nastąpiło już w połowie XIX w., najpierw w drodze orzecznictwa sądowego a następnie w ustawach.

- dziś w USA w specyficznym wydania system dwupartyjny, ta specyfika polega przede wsyztskim olbrzymim wewnętrznym zróżnicowaniu partii. w każdym z wielkich regionów USA charakter partii Republikańskiej czy Demokratycznej reprezentuje inne poglądy i grupy społeczne. Każda partia jest już wewnątrz podzielona na skrzydło liberalne i konserwatywne, charakterystyczne dla wszystkich jest chęć wygrywania licznych wyborów.

4. USTRÓJ SPOŁECZNO-POLITYCZNY

- opiera się na 2 zasadach, które ze względu na pionierstwo konstytucji były modelowe, nie było innych wzorców

* zasada trójpodziału władzy opiera się na ich separacji, a konieczne uzgadnianie ich działalności ma na­stępować pośrednio, poprzez stosowanie wzajemnych hamulców jednej władzy wobec drugiej. Równowaga władz wymaga by te hamulce miały jednakową wagę. Z kolei struktura władzy wykonawczej, czyli koncentracji tej funkcji w rękach Prezydenta, sprawiła, że system ostatecznie utarła się jako system prezydencki.

- W USA zasada ta jest modelowa, bo pionierska. Przejawia się zarówno w aspekcie organizacyjnym jak i personalny.

- istnieją trzy wyraźnie oddzielone (personalnie) gru­py organów państwowych , żaden nie może być równocześnie elementem innego przy czym ustawodawstwo oraz szef egzekutywy  pochodzą z oddzielnych wy­borów powszechnych, posiadając przez to taką samą demokratyczną legity­mację do sprawowania swej funkcji. Władza sądownicza nie pochodzi z wyborów, jak ją określał Monteskiusz - „niejako żadnej", gdyż sędziowie są jedy­nie „ustami ustawy".  Do dzisiaj zasada, że sądy nie orzekają w sprawach politycznych, choćby ubrane były one w szatę sporu prawnego.

- podział władzy zaciera się jednak na płaszczyźnie funkcji. Trochę tu nawiązania w kwestii parlamentu do parlamentu W. Brytanii, gdzie sądowy charakter obu Izb.

* zasada klasycznego federalizm dualistycznego.

- USA tworzy dziś 50 stanów plus Dystrykt Ko­Łumbia, w którym jest stolica USA- Waszyngton.

- stany mają odrębne konstytucję,  legislatury stanowe, gubernatorów stanowych wybiera­nych w głosowaniu powszechnym, własne sądownictwo, na czele ze stanowymi sądami najwyższymi-  Zarząd lokalny w stanach zorganizowany jest na zasa­dzie szerokiego samorządu terytorialnego, ale Konstytucje stanowe są podobne do federalnej, więc istnieje tu ujednolicenie mimo tej swobody.

- konstytucja federalna gwa­rantuje stanom „republikańską formę rządów", czyli muszą one realizować podstawy amerykańskiego konstytucjonalizmu np. podziału władzy.

- Charakter państw-stanów uzyskało najpierw byłych 13 kolonii brytyjskich powołujących do życia USA, jako konfederacja o słabej władzy centralnej.  Następne stany powstawały zwykle po­przez zorganizowanie się ludności odpowiedniego terytorium, wy­branie przez nią konwencji konstytucyjnej i wystosowanie prośby do Kongresu USA o przyjęcie do Unii (czasem terytoria się odłączały od stanów, innym razem niepodległe już włączały, lub drogą zakupu). Okazało się jednak, że zabezpieczenie wywalczonej w wojnie niepodległości wymaga powstania bardziej zintegrowanego organizmu państwowego i stąd owocem obrad i de­cyzji Konwencji Filadelfijskiej było już przyjęcie innego typu państwowości niż konfederacji - państwa federacyjnego, często nazywanego Unią.

- MODELOWY CHARAKTER FEDERALIZMU USA według konstytucji opiera się na: pionowym podziale kompetencji publicznych między władze federalne, a poszczególnych stanów. kompetencje ustawodawcze pociągają za sobą wykonawcze i sądownicze, w danej sprawie, w której ustawodawstwem ma się zając kongres USA, wykonawcza i sądownicza też musi zadziałać na szczeblu federalnym.

- Nie jest przewidziany żaden specjalny organ, wyraźnie powołany do orze­kania w sporach kompetencyjnych między federacją a stanami, w praktyce jednak to Sad Najwyższy.

- wyjątkiem jest, że sądy stanowe zobowiązane są do stosowania również ustawodawstwa federalnego o mocy wyższej niż pra­wodawstwo stanowe

-  funkcje kongresu USA określa głównie 17 pkt konstytucji określonych jako „uprawnienie delegowane”-w znaczeniu: delegowane przez stany, do których sprawy te, po uzyskaniu przez nie niepodległości, a przed powstaniem USA jako federacji, należały. Wyliczenie to uzupełnione zostało prze wyliczenie spraw, których poszczególnym stanom nie wolno się zajmować.

Federacja, także dysponuje kompetencjami wyni­kającymi z samej natury suwerenności państwowej przysługującej władzom wszystkich państw- tzw. kompetencje immanentne np. w identycznych co inne państwa kompetencjach fe­deracji w zakresie spraw międzynarodowych, a więc z wyłączeniem kompe­tencji stanów. Ponadto tzw. Kompetencje wynikowe, będącymi konsekwencją  kompetencji, konstytucyjnie przypisanych wszystkim naczelnym wła­dzom federacji. Np. władzom federalnym przysługuje wyłączne prawo prowadzenia wojen, to także im, a nie  stanowym przysługuje prawo zarządzania zajętymi terenami.

- W klasycznym modelu federalizmu dualistycznego zakresowi „upraw­nień delegowanych" powinno odpowiadać domniemanie kompetencji stanów w całej pozostałej sferze, Konstytucja nie mogła stworzyć więc „drugiego" zakresu spraw, którego regulacja i zarządzanie należałyby z kolei do stanów. Również konstytucje poszczególnych stanów nie zawierają takiego wykazu. Do stanów ma należeć wszystko to, co nie mieści się w wyliczeniu 17 punktów, czyli nie jest zarezerwowane dla Federacji.

- Jednakże ta linia rozumowania i taki sposób interpretacji Konstytucji nie utrzymał się, koniecznością było czasem podejmować jednolite działania w skali całego państwa. i amerykańska praktyka konstytucyjna zaczę­ła dążyć do konstruowania możliwie daleko posuniętych uprawnień federa­cji.

- coraz wyraźniej obserwuje się jednak zjawisko za­stępowania idei federalizmu dualistycznego przez praktykę tzw. federalizmu kooperatywnego- pewnym zlewaniem się działań fe­deracji i stanów, jeśli chodzi o realizację  kompetencji obojgu.

-  podstawowymi kanałami oddziaływania stanów na rozstrzyg­nięcia władzy federalnej jest druga izba Kongresu (Senat), będąca w założeniu reprezentacją stanów. Zaś oddziaływanie federacji na rozstrzygnięcia stanów przejawia się głównie w wyższo­ści prawa federalnego nad prawem stanowym.

 

5. WŁADZA USTAWODAWCZA - KONGRES USA

STRUKTURA

- Parlament amerykański, noszący nazwę „Kongres"   jest organem dwuizbowym; składa się z Izby Reprezentantów, która jest reprezentacją całości i jednolitości ludu USA oraz Senat - reprezenta­cji części składowych federacji. Dwuizbowość ta jest symetryczna, bo oba organy są sobie równe, mimo że ich reprezentanci mają różny zakres kompetencji.

- dziś liczba senatorów wynois 100, po 2 senatorów z każdego stanu.

Z kolei liczebność reprezentacji poszczególnych stanów w Izbie Repre­zentantów ustaliła pierwotnie sama Konstytucja, w przedziale od 1 do 10. Aktualnie wynosi ona 635. Co 10 lat należy przeprowadzać spis ludności USA, który jest podstawą określania licz­by mandatów do Izby Reprezentantów z poszczególnych stanów, proporcjo­nalnie do liczby ludności.

- Wybory do Izby Reprezentantów Senatu  są bezpośrednie. Kadencja izby jest 2 letnia, senatu bezkadencyjna, kadencje posiadają jedynie poszczególni senatorowie i wynosi ona 6 lat, , z tym że co dwa lata ustępuje 1/3 składu Senatu i łącznie z wyborami Izby Re­prezentantów następuje zapełnienie tych wolnych mandatów. Kadencja Kongresu   liczy się jak kadencja Izby, więc wynosi 2 lata. Wybory są zawsze w pierwszy wtorek po pierwszym poniedziałku listopada.

 

WYBORY I KONSTYTUCYJNE STANOWISKO KONGRESMANÓW

-Zasady wybierania powyższych organów określają ustawy poszczególnych stanów, ale sama Konstytucja federalna zawiera dyrektyw, więc praktycznie jest decydująca.

- dziś wybory są równe i powszechne. 18 (prawo czynne), 25 (prawo bierne do IR) i 30 (prawo bierne do Senatu).  Ustawa stanowe powszechnie wprowadzają wymóg rejestrowania się wyborców, by głosować

- wybory do IR odbywają się w okręgach jednomandatowych, okręgi te muszą mieścić się w granicach stanów. Podziału stanów na okręgi wyborcze do IR dokonują na ogół gubernatorzy stanowi.

- Równe winny być też wybory do Senatu, ale stanowiąc  okręgi jednomandatowe (identyczne ze stanami), a różniąc się z reguły bardzo znacznie pod względem liczby mieszkańców, nie zapewniają wyborcom równości
-wszystkie wybory w USA W większości  przebiegają z zastosowaniem systemu większości zwykłej

- ważna jest tzw. zasada rezydencji, wymagająca zamieszkiwania przez kandydata w okręgu wybor­czym, z którego kandyduje. członkowie IR czują się silnie związani z miejscowymi in­teresami i IR jest raczej sumą interesów lokalnych niż reprezentantką in­teresu ogólnonarodowego, tu bardziej już Senat, a więc niejako odwrotnie wobec konstytucyjnego założenia. W jeszcze większym stopniu na rezultat ten złożyła się znacznie bliższa współ­praca Senatu (niż Izby Reprezentantów) z Prezydentem.

-  Obie izby Kongresu orzekają o ważności wyborów, przypadki kwestionowania prawidłowości wyboru są nader liczne.

-koncepcja mandatu wolne­go: nie jest on prawnie wiązany instrukcjami swych wyborców i nie może być przez nich odwoływany.

-Ani członkowie IR, ani senatorzy  nie są jednak konstytucyjnie określani jako „przedstawiciele Ludu.

Rzadko spotykanym na świecie rozwiązaniem jest możliwości każdej z izb Kongresu pozbawiania swych członków większością 2/3 głosów mandatu parlamentarnego

- Wąski jest w Kongresie USA tez immuni­tet parlamentarny: obejmuje jedynie zachowanie się kongresmanów w par­lamencie, poza odpowiadają oni na ogólnych zasa­dach.

 

FUNKCJONOWANIE

- Najistotniejsze rozstrzygnięcia z zakresu funkcjonowania parlamentu amerykańskiego zawiera już Konstytucja. Ponad to każda z izb posiada swe bardzo regulaminy będące głównie zbiora­mi precedensów.

- Konstytucja określa moment początkowy corocznych prac Kongresu, zbiera się on co najmniej raz w roku - 3 stycznia, na 2 letnią kadencje składają się, więc 2 sesje rocznie. Zakończenie kadencji Kongresu oznacza również zamknięcie wszystkich prowadzonych przez niego prac- zasada dyskontynuacji.

- Zakończenie każdej z sesji zależy od decyzji Izby Reprezentantów, co jednak wymaga zgody Senatu; najpóźniej zakończenie musi jednak nastą­pić na posiedzeniu w dniu, w którym w myśl Konstytucji rozpocząć się ma następna sesja roczna. Najwcześniej zaś- 31 lipca.

 

- Zgodnie z ideą separacji władz nie ma żadnego organu pozakongresowego, który mógłby zwoływać Kongres na zwykłe sesje. Prezydent może jedną lub dwie izby w nadzwyczajnych sytuacjach. Nie ma również żadnego organu pozakongresowego, władnego do przerwania obrad, ich odroczenia, zamknięcia sesji, rozwiązania izb kongresowych.

- Obradami Izby Reprezentantów kieruje wybrany przez nią Speaker, Senatu - formalnie wiceprezydent, praktycznie na początku każdej kadencji Senat wybiera swego tymczasowego przewodniczącego

- doniosłą rolę w funkcjonowaniu obu izb spełniają ich komisje. Wobec dużego zalewu Kongresu inicjatywami ustawodawczymi, a także wypełnianiem przez izby funkcji kontrolnej- pra­ce komisji wspomagają, a często wyręczają izby. Liczba ich stale rosła i spychały w cień prace plenarne, sprowadzane coraz -bardziej do biernej roli czynnika zatwierdzającego wnioski komisji. Próbowana ograniczyc ich liczebnośc, ale powstawały podkomisje, później w 1970 2 regulacja do dziśà Na jej podstawie funkcjonują w Izbie Reprezentantów 22 komisje stałe, w Senacie -16. to ograniczenie ma jed­nak w praktyce małe znaczenie, gdyż nadal mogą być tworzone podkomisje i komisje specjalne.

Komisje stale mają charakter resortowy, odpowiadając pewnym działom zarządu publicznego, albo też charakter funkcjonalny, wspomagając daną izbę przy realizacji jednej tylko z kompetencji. Przy takiej liczbie ciał pomocniczych nie można przeciwdziałać tendencjom do ich usamodzielniania się.

 

FUNKCJE KONGRESU USA

USTAWODASTWO

- Kongres jest oczywiście w pierwszym rzędzie władzą ustawodawczą. Nie może jedynie zajmować się tym co pod kontrolą sądów tak federalnych, jak i stanowych. To koniec granic, może kontrolować to co wy­konuje Prezydent USA, który zależy od kongresu.

- USTAWA: jej oficjalnym określeniem jest act, natomiast Konstytucja posługuje się takimi określeniami, jak: law, order, resolution. W praktyce amerykańskie jako ustawy traktuje się te rozstrzygnięcia Kongresu, których dojście do skutku zapoczątkowało wniesienie tzw. bill lub tzw. joint resolution, oba z nich winne być pod­pisane przez Prezydenta i identycznie publikowane jako act. Różnica mię­dzy nimi: akty pierwszego rodzaju traktuje się jako pewną formę normalną,  akty drugiego rodzaju zastrzeżone są dla rozstrzygnięć spraw przejściowych i incydentalnych.

- O braku wykształcenia się w prawie konstytucyjnym USA materialnego pojęcia ustawodawstwa świadczy uchwalanie przez Kon­gres nie tylko tzw. ustaw publicznych,- rozstrzyg­nięć generalnych, ale też tzw. ustaw prywatnych-  rozstrzygnięć dotyczących spraw indywidualnych (kon­kretnych). Uchwalanie ustaw prywatnych biegnie w Kongresie osobnym tokiem.

- Równie silnie o wskazanym wyżej braku materialnego rozumienia usta­wy świadczy także uchwalanie przez Kongres tzw. ustaw autoryzacyjnych i ustaw apriopriacyjnych. Występuje to w procesie uchwalania przez parla­ment budżetu federalnego. Projektując budżet, należy bowiem przedstawić Kongresowi również projekty ustaw „autoryzujących"  planowane w przyszłym roku bu­dżetowym, kierunki działania władzy publicznej i programy.

- obie izby uchwalają również tzw. rezolucje zbieżne- uchwalane przez obie izby. Akty te nie są jednak uważa­ne za przejaw władzy ustawodawczej Kongresu, a służą do wyrażenia sta­nowiska w ważnych kwestiach politycznych. Nie wiążą jednak formalnie władzy wykonawczej. Poza tym każda z izb może uchwalać  tzw. zwykłe rezolucje, wyrażające z kolei podobne oświadczenia, ale jednej już tylko izby, lub dotyczące jej spraw we­wnętrznych.

 

PROCEDURA USTAWODAWCZA:

 

- jest w Kongresie bardzo skomplikowana, uchwalenie ustawy może przebiegać w kilku wariantach. zgłaszać może IR, senat, egzekutywa- głównie,

- Procedura ustawodawcza może rozpocząć się w każdej izbie (lub w obu pierwsze równocześnie) ale projekty dotyczące  finansów składane być muszą najpierw w Izbie Reprezentantów i dopiero po ich uchwaleniu przez tę izbę przechodzą do Senatu.

-1 czytanie projektu w izbie obejmu­je zaledwie odczytanie jego tytułu przez przewodniczącego i skierowanie go do komisji, przy czym w praktyce o wyborze komisji decyduje przewodniczą­cy izby. - Projekty ustaw apriopriacyjnych mu­szą być jednak kierowane tylko do Komisji do spraw Środków Budżetowych. (regulamin Senatu dopuszcza zakwestio­nowanie decyzji przewodniczącego i przesłania do innej komisji, a nawet w ogóle ominięcie etapu prac komisyjnych i przejście od razu do dyskusji plenarnej). (przewodniczący mogą często działać zgodnie ze swoim interesem)

- w komisjach przesyłane są do podkomisji, losy projektu  zależą od oceny komisji, jej pozytywne sta­nowisko objawia się przedstawieniem izbie sprawozdania zalecającego jego uchwalenie w formie wyjściowej lub zmienionej przez komisję, natomiast  negatywne - brakiem jakiegokolwiek przedstawienia, co oznacza nieuchwalenie projektu, gdyż nie można nad nim dalej pracować.

- w Izbie Reprezentantów sprawozdanie komisji trafia do rąk komisji regulaminowe, która dzieli projekty pod względem ich charakteru i ważności i po pierwsze, kwalifikuje do jednego z tzw. Kalendarzy (istnieje ich 5: unii (finanse,podatki), izby(ważne), zgody(niekontrowersyjne), prywatny, zwolnień) - co ozna­cza decyzję co do kolejności ich omawiania, oraz po 2 wydaje jedno z pięciu możliwych rodzajów „zaleceń" : 1) „zalecenia proceduralne otwarte" (otwierające możliwość nieograniczonego zgłaszania poprawek), 2) „zalecenia zamknięte" (zakaz wnoszenia poprawek); 3) „zalecenia dopusz­czające modyfikację" (dopuszczalność wnoszenia poprawek w określonej czę­ści projektu lub poprawek autorstwa komisji merytorycznej); 4) „zalecenia uchylające" (dopuszczające odstępstwo od reguł regulaminowych; 5) „zale­cenia złożone".

-W Senacie funkcjonują formalnie dwa „kalendarze", ale z punktu widzenia procedury ustawodawczej - jeden („kalendarz urzędo­wy"), obejmujący wszystkie ustawy . Drugim jest „kalendarz Egzekutywy", odnoszący się do aktów współdziałania Senatu z Prezydentem.

 

- o po przekazaniu sprawozdania odbywają się dyskusje plenarne (ogólne lub szczegółowe), zgłaszanie poprawek i glosowania, przy czym częściowo IR pracuje wówczas jako tzw. komisja całej izby

- Uchwalenie projektu nie powoduje jeszcze powołania ustawy do życia, musi być on przyjęty także przez drugą izbę. Jeśli tak się stanie, lub jeśli projekt zostanie odrzucony kończy się procedura. w przypadku uchwalenia zmian, tekst wraca do izby pierwszej. Jeśli ta, na wniosek przewodniczącego  komisji merytorycznej, zaakceptuje zmiany lub zrezygnuje z projektu, to koniec postępowa­nia ustawodawczego. Izba pierwsza może jednak przyjąć tzw. poprawki al­ternatywne i wówczas projekt ponownie rozpatruje izba druga,  postępo­wanie toczy się wystąpienia zgody obu izb.

-  Inną możliwością, którą dysponuje izba pierwsza, jest wystąpienie z propozycją powołania komisji uzgadniającej za zgodą obu izb. Jej skład obej­muje  przewodniczącego i ważniejszych członków komisji mery­torycznych obu izb, Liczebność członków izb nie jest ustalona, ale każdy ma jeden głos, a wyniki prac komisji za­paść muszą jednogłośnie.. Zadaniem komisji uzgadniającej jest  wypracowanie tekstu kompromisowego z obu różniących się tekstów, nie mogą niczego nowego dodawać. Jeżeli komisja uzgadniająca nie potrafi wypracować tekstu jednolite­go, kończy to postępowanie ustawodawcze. Zaś wypracowany tekst  musi być jeszcze zaakceptowany przez obie izby. Izby mogą zaakceptować lub odrzucić, co kończy postępowanie, albo zaproponować ponowne podjęcie postępowania uzgadniającego, przy nowych składach komisji uzgadniającej i nowych instrukcjach. Częstą komisja ta jest nazywana  „trzecią Izbą Kongresu”, jej obrady są jawne i W realiach amerykańskiego procesu ustawodawczego wszystkie ważniejsze projekty przechodzą przez nią.

- określenie „trzecia izba Kongresu" przypisywane jest również działającym oficjalnie w Kongresie reprezentantom różnych organizacji- lobby kongresowe, których celem jest oddziaływanie na
kongresmanów w celu zabezpieczenia swoich interesów tych ciał. To wywołało wiele afer korupcyjnych parlamentarzystów. Z drugiej strony dostarcza to info o oczekiwaniach grup społecznych, co może służyć ukształtowaniu właściwej treści ustawodawstwa. Dlatego w 1946 r. zalegalizowano to Oddziałowywanie na zasadach: organizacje, chcące informować i oddziaływać na
członków Kongresu, muszą się zarejestrować u sekretarza (clerc) izby i  winny dokumentować swe wydatki w tym zakresie co kwartał Sekretarzowi. To ważne w Ameryce, bo Tylko w ramach tego
wpływ na podejmowane decyzje mogą uzyskiwać także grupy mniejszościowe.

 

KONTROLA NAD EGZEKUTYWĄ

- Konstytucja nie wymienia prawa Kongresu do prowadzenia działań kontrolnych wobec Egzekuty­wy,  ale to ma miejsce od zawsze i nie jest kwestionowane. Po 1, bo tradycje wcześniejszego parlamentaryzmu brytyjskiego, okre­su kolonialnego oraz parlamentów niepodległych już stanów. Po 2 dla pra­widłowego ustawodawstwa należy stwierdzić, jak wyglą­da faktyczny stan rzeczy u władz publicznych i skoro kongres przyznaje im fundusze to musi kontrolować jak zostały one wydane.

- Uprawnienia kontrolne Kongresu przechodziły  długą ewolucję, ale brak tu np. powszech­nie w Europie: interpelacji, zapytań poselskich, uchwalanie absolutorium.

- KOMISJE SPECJALNE: powołane zostały do stwierdzania poprawności funkcjonowania administracji. Powoływane być mogą przez jedną i drugą izbę, a w 1861 r. po raz pierwszy powołano wspól­ną komisję obu izb. Mogą one wzywać wszystkich funkcjonariuszy publicznych (z wyjątkiem Prezydenta), a także osób prywatnych i żąda­nie przedstawiania przez nich informacji. Uzyskało to nazwę „przesłuchań" , odmowa wyjaśnień jest obrazą Kongresu, podlegającą karze wymierzanej przez izbę, bez wyroku sądowe­go. „przywilej Egzekutywy" -prezydent może zakazać przesłuchiwa­nym f ujawniania treść konsultacji Prezydenta z współpracownikami.

- Działalność kontrolna komisji jest najistotniejszą kom­petencją kontrolną Kongresu.

- KOMISJE NADZWYCZAJNE  przestała być wystarczająca w XIX w. zaczęto powoływać przez izby ko­misje stałe wyspecjalizowanych w pewnej problematyce.

komisje te także mogły przesłuchiwać, co zdarza się często:  cechą tej procedury jest jawność, co oznacza  nie tylko publicz­ność, ale omawianie w prasie, bezpośrednie transmisje telewizyjne.

Od 1970 r. istnieje obowiązek komisji wciągania do swych prac  ekspertów z Służby Badawczej, a też obowiązek przedstawiania przez komisje  izbom, co2 lata, sprawozdań ze swej działalności.

Komisje nie dysponują jednak - zgodnie z ideą separacji władz - możliwością wyciągania formalnych konsekwencji z ujaw­nionych nieprawidłowości. przysługuje to wyłącznie Prezydentowi.

- do innych funkcji kongresu należy możliwość wymagania od Prezydenta lub jego departamentów przedstawiania im raportów, zwłaszcza dotyczących reali­zacji programów rządowych

- ale Prezydent (i szefowie departamentów na jego zle­cenie) mogą odmówić ujawniania pewnych swych działań- przywi­lej Egzekutywy ze względy tajemnicy wojskowej, poufne ro­kowania dyplomatyczne, konsultacje Prezydenta z innymi funkcjonariuszami . Brak jest jednak w tym względzie jednoznacznego przepisu konstytucyjnego i W praktyce konstytucyjnej brak wyraźnego uznania tego przywileju przez Kongres.

- KOMPETENCJA WYPOWIADANIA WOJNY: przez Kongres dochodziło bardzo rzadko (5 razy). często jednak Kongres dawał zgodę, choć nie ogłaszał formalnej deklaracji o jej wypowiedzeniu

 

6. WŁADZA WYKONAWCZA

PREZYDENT USA

WYBORY PREZYDENTA

-konstytucja  zna jedynie Prezydenta USA jako piastuna całej władzy wykonawczej- struktura monokratyczna, pozostała egzekutywa działaja w obrębie władzy Prezydenta, który jest jej wyłącznym i całkowitym szefem. Zasada separacji władz wymaga od niego demokratycznej legitymacji  oraz odpowiedzialności jedynie przed ludem. W postępowaniu swym wolny jest od obowiązku działania  na wniosek innego organu oraz od obo­wiązku uzyskiwania zgody innego organu (zwłaszcza kontrasygnaty).

- Prezydentem może zostać jedynie osoba, która ukończyła 35. rok życia, urodziła się w USA i stale w nich zamieszkuje od co najmniej 14 lat.

- urząd Prezydenta piastować można jedynie dwukrotnie. Tylko wiceprezydent, który przejął funkcję Pre­zydenta i sprawował ją krócej niż dwa lata, może jeszcze dwukrotnie ubiegać się o  urząd. -

-  każdy stan powoływać będzie tzw. elektorów (ekrtors) w liczbie równej liczbie jego reprezentacji w obu izbach Kongresu, a dopiero ci wybierać będą Prezydenta. Ludność Każdego stanu wybiera w wyborach powszechnych i bezpośrednich co najmniej 3 elektorów, posiadając co najmniej 1 miejsce w IR i dwa miejsca w Senacie. (Liczba elektorów w poszczególnych stanach może się więc zmieniać bo IR tez zmiany) 3 elektorów wybiera również ludność Dystryktu Kolumbia. Ogól­na liczba elektorów wynosi więc 538. Dalsze sprawy regulacji wyborów elek­torów powierzone zostały ustawodawcom w  stanach.

- Elektorem nie może zostać członek Kongresu lub funkcjonariusz władz federalnych

- Dzień wyborów elektorów pokrywa się z dniem wyborów Izby Reprezentantów.

-  Stosowany jest system większości zwykłej, tj. elektorami zosta­ją kandydaci, którzy uzyskali kolejno najwięcej głosów. Przy funkcjonującym systemie dwupartyjnym cała liczba mandatów elektorskich przypada kandydatom tej partii, która uzyskała najwięcej głosów wyborców.

-Wybraną na urząd Prezydenta jest osoba, która uzyskuje bez­względną większość głosów elektorskich, czyli 270. Elektorzy wybrani w po­szczególnych stanach spotykają się w stolicach swoich stanów i głosują, a rezultaty mają prze­słać do Przewodniczącego Senatu, który zwołuje posie­dzenie obu izb Kongresu. Jeżeli żaden z kandydatów nie osiągnąłby wyma­ganej granicy, wyboru dokonuje Izba Reprezentantów, ale głosując nie indywidualnie, lecz poszczególnymi stanami, każdy stan ma 1 głos, a Wybór ograniczony jest do 3 znanych już kandydatów na urząd Prezydenta bez­względnej większości głosów, czyli teraz 26.

- W systemie wyborów elektorów, wy­niki wyboru Prezydenta znane są już w chwili wyboru elektorów. jest obowiązek głosowania elektorów na kandydata swo­jej partii na urząd Prezydenta. wyborcy nie tyle głosują na kandydatów do funkcji elektora, lecz od razu na określonego kandydata prezydenckiego, a wybory - formalnie pośrednie - stają się bezpośrednimi.

- prawybory - zapewnia udział wyborców nie tylko w procedurze desygnacji na urząd Prezydenta, ale też selekcji kandy­datów na ten urząd. Formalnie pra­wybory dotyczą wybrania delegatów  z  Partii Demokratycznej i Partii Republikańskiej na urząd Prezydenta w każdym stanie. Istnieją prawybory otwarte: każdy może wziąć udział i zamknięte:  tylko osoby, które przedtem zarejestrowały się jako członkowie danej partii, a więc mogą brać w nich udział tylko raz obrębie swojej partii. Wyborcy każdego stanu wybierają 2 razy więcej delegatów niż elektorów. w głosowaniach na konwencjach nie obowiązuje zasada trwałego popierania takiego polityka przez delegatów. Delegacje  stanów „przerzucają"  poparcie z jednego na drugiego, chodzi żeby wybrać wygranego.
- Istnieje negatywna możliwość uzyskania większości przez partię, na którą oddała swe glosy mniejszość, bo głosy oddane na kan­dydatów partii, która przegrała w danym stanie, nie znajdują żadne­go odzwierciedlenia w składzie kolegium elektorskiego, przepadają, a wybrany wówczas Prezy­dent jest tzw. Prezydentem mniejszości; posiada  poparcie większo­ści elektorów, ale mniejszości wyborców. (wada pośredniości wyborów mimo ich bezpośredniego charakteru)

- system wyborczy na urząd Prezydenta utrwalił w społeczeństwie amerykańskim prze­konania, że tylko on jest organem przedstawicielskim całego Ludu ,bo tylko co do ob­sady tego urzędu wypowiadają się wszyscy wyborcy. główne problemy poli­tyczne przyszłości kraju są przedmiotem kampanii prezy­denckiej, później przede wszystkim od niego oczekuje się kie­rowania ich rozwiązywaniem w takim kształcie, w jakim zaprezentowany został podczas wyborów- prezydent musi więc robić wszystko by ten program wykonać.

 

FUNKCJE PREZYDENTA USA

- STANOWISKO KONSTYTUCYJNE

Przede wszystkim głowa egzekutywy. Generalną funk­cją organu kierowniczego władzy wykonawczej jest podejmowanie wszelkich działań służących realizacji zadań państwa wynikających z jego istoty. O najważniejszych z nich stanowi „wstęp" do Konstytucji: „udoskona­lenie Unii, ustanowienie sprawiedliwości, zabezpieczenie spokoju wewnętrznego, zapewnienie wspólnej obrony, promowanie powszechnego dobrobytu, zapewnienie błogosławieństw wolności dla aktualnego i przyszłych pokoleń". niewątpliwie wzrostowi kompetencji Prezydenta służy rotą składanej przez niego przysięgi.

Wzrost zadań państwa z uwagi na międzynarodową pozycję USA i politykę globalną spada przede wszystkim na barki jego Egzekutywy, a więc w przypadku Stanów na Prezydenta.

- W systemie trójpodziału władzy działania władzy wykonawczej nie mogą jedynie przyjmować form zastrzeżo­nych dla Legislatywy i Sądownictwa.

- niezwykłość organu zapewnia mu  kompetencje inherentne( wynikające nie tylko z konstytucji)  i immanentne wynikające z istoty pozycji tego organu.

Przez co uprawninia Prezydenta do działa­nia w sytuacjach nadzwyczajnych, nieobjętych regulacją konstytu­cyjną.

- chcąc zobrazować funkcje Prezy­denta USA, nie można ograniczyć się jedynie konkretnych kompetencji konstytucyjnych, bo on jest tak ważny.

Oto podział tych funkcji:

FUNKCJE PREZYDENTA JAKO PROMOTORA USTAWODAWSTWA

-  prezydent ma prawo nieformalnej inicjatywy ustawodawczej

- spo­łeczeństwo, jak i Kongres, uznając legitymację Prezydenta do formułowania głównych kierunków rozwoju państwa- nie jest formalnie uznane przez konstytucję

- działalność jako promotora ustaw Prezydent realizuje na 3 sposoby:

1. ORĘDZIE DO KONGRESU: istnieją 3 orędzia: informacja  o stanie Unii i polecenie swojich rozwiązania, dołącza  się do orędzi projekty ustaw( choć formalną inicjatywę wykonać mu­siał członek izby). ustawa o prawie budżetowym wymaga  przedstawiania przez Prezydenta izbom „orędzia bu­dżetowego", a na podstawie ustawy o zatrudnieniu, Prezydent musi przedstawić orędzie- ekonomiczne omawiające stan gospodarki państwa. istnieją też orędzie specjalne, w konkretnych sprawach

przesłanie orędzia z prezydenckimi propozycjami ustawo­dawczymi nie oznacza, że projekty te zostaną uchwalone.

2.  WYKORZYSTYWANIE PRAWA WETA: następuje wobec pro­jektów, które nie odpowia­dają jego oczekiwaniom, często by wymusić kompromis

3. WSPÓŁPRACA Z CZŁONKAMI KONGRESU: następuje przez kontakty z zaufany­mi parlamentarzystami, w praktyce pochodzą­cymi z tej samej co Prezydent partii.

 

FUNKCJA JAKO EGZEKUTORA USTAW I SZEFA ADMINISTRACJI FEDERALNEJ:

a)Prezydent powinien  „troszczy się o ści­słe wykonanie ustaw i powinien  zabezpieczyć wyko­nanie wyroków sądów federalnych. W celu realizacji tego zadania dysponuje on organami administracji federalnej:

- WICEPREZYDENT:  jedyny przepisem konstytucji odnoszącym się do niego jest oprócz sposobu wyboru, że w sytuacji śmierci Prezyden­ta lub złożenia go z urzędu wiceprezydent zostaje Prezydentem. W  innych sytuacjach niemożności wykonywania przez Prezydenta funkcji, wiceprezydent też ma pełnić jego obowiązki. opróżnienie urzędu wiceprezydenta rodzi obowiązek dokonania przez Prezydenta mianowania nowego wicepre­zydenta (za zgodą obu izb Kongresu), który już nie będzie pochodził z wy­borów powszechnych. wynika więc, że powinien być to najbliż­szy współpracownik Prezydenta, ale jego faktyczna rola uzależniona jest całkowicie od woli Prezydenta.

- DEPARTAMENTY WYKONAWCZE I ICH SZEFOWIE- SEKRETARZE: (najważniejsze) to organy odpowiadające europejskim ministerstwom i ministrom, których aktualnie jest ok. 15

- TAK ZWANE NIEZALEŻNE AGENCJE WYKONAWCZE: zbiorowa nazwa dla różnie nazywających się organów zarządzających pewnym kompleksem spraw, których postanowiono nie włączać do departamentów. są niezależne, Od departamentów, ale nie od Prezydenta, są monokratyczne, niekolegialne, 1-os kierownictwo z 1-os odpowiedzialnością.

- TAK ZWANE NIEZALEŻNE KOMISJE REGULUJĄCE: zarządzające, niezależne od departamentów, ale z ograniczonym w pewnym stopniu podporządkowaniem Prezy­dentowi. Kolegialne

b) ZWIERZCHNICTWO PREZYDENTA: Wszystkie powyższe organy działają w zakresie władzy wykonawczej powierzonej prezydentowi, są mu więc podporządkowane. Prezydent może żądać od kierowników departamentów, pisemnych opinii, w sprawach którymi się zajmują.

- według swojego uznania prezydent zwołuje też gabinet Prezydenta, czyli zebranie gabinet wszystkich kierowników departamentów na wspólne obrady, zwykle też z wiceprezydentem. ciało to ani nie jest wzmiankowane w Konstytucji, ani też nie posiada żadnych formal­nych kompetencji i nie podejmuje uchwał, prezydent nie musi liczyć się z ich zdaniem.

- prezydent mianuje „wszystkich funkcjonariuszy Stanów Zjednoczonych na urzędy, utworzone przez ustawy, chyba że Konstytucja stanowi inaczej. ( Kongres może przekazać prawo mianowania niższych funkcjonariuszy szefom departamentów)

- może wydawać tym organom wiążące ich wytyczne, dy­rektywy i polecenia jak rozwiązać daną sprawę( to nie jest w konstytucji, ale wynika ze struktury egzekutywy, które jest on szefem)

- sprawowanie kontroli nad funkcjonowaniem tej administracji, żądania sprawozdań i informacji, dokonywania inspekcji itd.;

- prawo Prezydenta do zmieniania roz­strzygnięć podejmowanych przez podporządkowane mu organy, oczy­wiście nie może to naruszać praw osób trzecich;

- dymisjowanie osób  w tych aparatch

-  może również wykorzystywać uprawnienie substytucji, tj. wyłączania kierowników pewnych organów, i przejmować ich uprawnienia, kierować sprawami leżącymi w ich kompetencjach

- uprawnienie do wydawania przepisów prawnych w sprawach wewnętrzno-organizacyjnych i proceduralnych administracji federalnej, wydawane bez upoważnienia ustawy i niesłużące bezpośrednio ich wykonaniu, a raczej uzupełnianiu ustaw

- wszystko to wiążę się z przejęcie przez niego pośredniej odpowiedzialno­ści za funkcjonowanie tych organów.

*mimo konstytucyjnego zadania troski o ścisłą realizację ustaw, uzna­je się prawo Prezydenta do powstrzymywania się od realizacji pewnych ustaw z uwagi na jego charakter reprezentanta Ludu i strażnika jego inte­resów.

 

FUNKCJA JAKO KIEROWNIKA POLITYKI ZAGRANICZNEJ

- formułowanie tej polityki i nadzorowanie jej wykonania, to bardzo ważną funkcją stało się ze wzrostem roli USA na arenie międzynarodowej, odejściem od polityki ozolacjonistycznej

- upoważnienie do zawierania umów międzynarodowych, do mianowania  ambasadorów i konsulów, przyjmowania ambasadorów państw obcych, wysyłania zagranicznych misji złożonych z jego osobistych przedstawicieli.

- prawo zawierania tzw. porozumień administra­cyjnych z innymi państwami. Ciężko powiedzieć jaka jest różnica między tym a umowami, al. Przy porozumieniach administracyjnych chodzi,  albo o umowy posiadające charakter wykonawczy wobec już istniejących ustaw, albo o umowy wy­magające wydania ustaw dla ich realizacji lub zgody Kongresu, albo o umowy w sprawach leżących w ramach konstytucyjnych kompe­tencji Prezydenta.

 

FUNKCJA JAKO GŁÓWNODOWODZĄCEGO SIŁAMI ZBROJNYMI

- głównodo­wodzący armią i flotą. Prezydent posiada faktyczną władzę wydawania rozkazów operacyjnych Silom Zbrojnym w czasie pokoju i wojny, mianowania i zwalniania dowódców, oficerów, co może zlecić innym dowódcom.

- Funkcja głównodo­wodzącego obejmuje również milicje stanowe, gdy powołane one zostaną do służby Stanom Zjednoczonym.

- wystawianie i utrzymywanie wojska, powoływanie i utrzymywanie floty, wydawanie przepisów w sprawach zarządu i regu­lacji statusu Sił Zbrojnych, wypowiadanie wojny

- ponad to władza wojenna w czasie trwania konfliktu zbrojnego: bezpieczeństwo publiczne, kwestie gospodarcze, tworzenie nowych organów, produkcja sprzętu zbrojnego, itp.

- prawo do wprowadzania stanu wyjątkowego i zarządza­nie taką sytuacją.

- prawo Prezydenta bez wypowiedzenia wojny przez Kongres na wprowa­dzenie sił zbrojnych do akcji militarnej, także w przypadku „zagrożenia bezpieczeństwa państwa, spowodo­wanego atakiem na terytorium USA lub na jego Siły Zbrojne" ale maks  terminu trwania takich operacji- 60 dni, przy możliwości jego prze­dłużenia o 30 dni - War Power Resolution

FUNKCJE NOMINACYJNE PREZYDENTA, CO WYCHODZI POZA SFERE WYKONAWCZĄ WEDŁUG KONSTYTUCJI

uprawnie­nia do mianowania sędziów Sądu Najwyższego i sędziów są­dów niższych instancji, nie obejmuje jednak możliwości ich odwoływania (sędziowie sprawują swe urzędy doży­wotnio), odmiennie więc niż przy funkcjonariuszach Egzekutywy.

 

PRAWO UŁASKAWIEŃ

prawo zawieszania i da­rowania kary za przestępstwa przeciwko Stanom Zjednoczonym, co nie czyni z Prezydenta organu wykonującego funkcję wymiaru sprawiedliwości i wyłącza spod zakresu tego uprawnienia sprawy wszczęte w procedurze impeachmentu

 

APARAT POMOCNICZY PREZYDENTA:

Prezydent USA nie jest naturalnie w stanie wypełniać osobiście swych rozbudowanych kompetencji, od wielu już lat kształtuje się kancelaria Prezydenta- zespól urzędników, zorganizowa­nych w pewne biura. Ustawowe podstawy jej funkcjonowania stanowi aktualnie Reorganisation Act. Jej członkowie powoływani sa przez prezydenta. Aktualnie składa się z:

- Urząd Białego Domu - skupiający najbliższych współpracowników i doradców Prezydenta, noszących tytuły „asysten­tów";

- Biuro Zarządzania i Budżetu, w jego ramach działa m.in. Wydział Spraw Ustawodawczych, powołany do koordynowania prac nad projektami ustaw, prowadzonymi przez departamenty

- Krajowa Rada Bezpieczeństwa- oprócz Prezydenta, wiceprezydenta wchodzą sekretarz stanu, obrony, doradca Prezydenta do spraw bezpieczeństwa, dyrektor Biura do spraw przygo­towywania sytuacji nadzwyczajnych i zapraszane osoby; tej Radzie podpo­rządkowana jest CIA;

- Rada Doradców Ekonomicznych - zajmuje się przygotowanie orędzia ekonomicznego Prezydenta
* możliwości oddziaływania na decyzje Prezydenta  komórek aparatu pomocniczego są zazwyczaj znacznie dalej posunięte niż moż­liwości organów konstytucyjnych (departamentów)

8 SYSTEM HAMULCÓW

- bardzo charakterystyczny dla USA pozwalający  Legislatywie i Egzekutywie wpływać „negatywnie" na działalność partne­ra, poprzez wzajemne „hamowanie.”oto one:

1. WETO USTAWODAWCZE: Projekty ustaw uchwalone przez obie izby Kongresu wymagają przedłożenia Prezydentowi, jego aproba­ty i podpisu. Jeśli podpisze lub nie zareaguje staje się on ustawą i wcho­dzi w życie. W ciągu 10 dni prezydent może odesłać projekt z przyczyną odmowy ( zbędność, szkodliwość niekonstytucjonalność ustawy). Jeśli kongres nadal cce ustawe to powinien ponowić prace ustawodaw­cze. Jednakże izba, która otrzymała zwrócony projekt, musi go wówczas po­wtórnie uchwalić większością 2/3 głosów , następnie 2/3 drugiej izby. Formalnie to tylko weto zawieszające, ale w rzeczywistości trwale przyczynia się do nieprzejścia projektu.

- rozwinęła się jeszcze inna postać weta ustawodawczego Prezydenta- weto kieszonkowe . jest artykuł, który mówi, że niepodpisany i nieodeslany przez Prezydenta projekt staje się ustawą, „chyba że Kongres, przerywając swe prace , uniemożliwi jego zwrot". Prezydent ogłaszał wówczas (gdy upłynęło dziesięć dni), że korzysta z prawa i mimo, że nie wysłał nie staje się on ustawą, ale musi o tym poinformować Kongres.

- weto ustawodawcze może dotyczyć tylko całości projektu, nie może być „wetem selektywnym” tylko dla fragmentów projektu.

- Jest to jednak środek bardzo skuteczny, gdyż jedynie w około 7% Kongresowi udaje się ponownie uchwalić zawetowaną ustawę. najważniejsza jest jednak profilaktyczna funkcja weta ustawodawczego, sama groźba jego stosowania na ogół potrafi skłonić Kongres do kompromisów.

2. ZAMAŻANIE KEDYTÓW:  możliwość wstrzymywania się przez prezydenta z realizacją ustaw: czy to w całości, czy pewnych ich frag­mentów.

Uprawnienie to nabierało szczególnego znaczenia w odniesieniu do ustaw przyznających kredyty, gdzie Prezydenci często przywoływali wzglę­dy oszczędnościowe. Narastające w tym zakresie kontrowersje między władzami rozwiązuje ustawa o budżecie i kontroli zamrażania kredytów z 1974 r. Ustawa legalizuje taką praktykę Prezydentów, ale nakłada na Prezydenta obowiązek informowania Kon­gresu o zamiarze zamrożenia,decyzje Prezydenta o odroczeniu uruchomienia funduszy mogą zostać uchylone drogą rezolucji dowolnej izby i po trzecie, de­cyzje Prezydenta o nieuruchomieniu kredytów, po upływie 45 dni od otrzyma­nia przez izby stosownej informacji, są automatycznie anulowane i Prezydent ma obowiązek uruchomić wydatkowanie kredytów.

3. HAMULCE LEGISLATYWY WOBEC PREZYDENTA

-  „Władza nad sakiewką" - władza przyznawania kredytów na wszelkie działania administracji federalnej, dokonywane w formie ustaw apriopriacyjnych. Uchwa­lenie czy też bak uchwalenia kredytów oznacza określanie kierunków i rozmiarów działalności Prezydenta.

-Wymóg zgody Senatu na traktaty zawierane przez Prezydenta- Konstytucja uzależnia decyzję Prezydenta o zawarciu traktatów od zasięgnięcia rady i zgody Senatu, zgoda musi być większością 2/3 głosów senatorów obecnych na posiedzeniu. Zasięganie rady Senatu odbywa się współcześnie w formie konsulta­cji Prezydenta z liderami partii w Senacie, członkami komisji spraw zagra­nicznych i innymi wpływowymi senatorami. tej procedurze nie podlegają porozumienia administracyjne i to jest różnica między tymi dwoma rodzajami umów.

- Wymóg zgody Senatu na nominacje dokonywane przez Prezydenta: wymaga zasięgnięcia rady w drodze nieformalnej konsultacji i uzyskania zgody Senatu na stanowiska: ambasadorów i kon­sulów, sędziów Sądu Najwyższego oraz wszystkich funkcjonariuszy państwa na urzędy utworzone przez ustawy.

Dopiero po zgodzie ma miej­sce formalne powierzenie stanowiska przez Prezydenta. Występują pewne grupy funkcjonariuszy, którzy temu wymo­gowi nie podlegają: jego doradcy z Urzędu Wykonawcze­go, obsada takich stanowisk, które ustawowo  zastrzeżo­no do wyłącznych nominacji prezydenckich.

Istnieje też  zwyczaja „kurtuazji senatorskiej"- o ile Prezydent miałby mianować urzędnika fe­deralnego, który miałby funkcjonować w 1 stanie, Senat nie odmawia swej zgody, o ile kandydat znalazł aprobatę u obu senatorów pochodzących z tego stanu.

- tak zwane weto legislatywy-  To uprawnienie Kongresu obejmuje rozmaite możliwości uzależniania Prezydenta od czynnika parlamentarnego, przy stanowieniu przez niego prze­pisów prawnych. Nie jest to w konstytucji, ale musi być  stwierdzone w ustawie, ma różne formy np. aktowi Prezydenta nadaje się warunkową moc obowiązującą i izby mogą dezaprobować jego akt, uchylając go tym samym. Albo odwrotnie: akt Prezydenta nabiera dopiero mocy obo­wiązującej, jeśli obie izby lub któraś z nich wyrażą na to zgodę w określonym terminie.  niektórzy Prezydenci oświadczali po prostu, że nie będą uwzględniać tego weto, jest ono kontrowersyjne. Sąd Najwyższy uznał to rozwiązanie za niekonstytucyjne, ze względu na sprzeczność z zasadą podziału władzy, Kongres jest wykonawczy, ograniczyło to weto legislatywy, ale nie wyeliminowało całkowicie.

 

 

9 WŁADZA SĄDOWNICZA

ORGANIZACJA SĄDOWNICTWA

- oprócz konstytucji podstawowym aktem jest tu jeszcze Judiciary Act

- to Sąd Najwyższy oraz sądy niższych instancji, które stanowią system sądów federalnych. aktualnie na mocy ustaw funkcjo­nują 94 sądy federalne I  instancji- dystryktowe i 13 sądów II instancji- apelacyjne.  Oprócz tego istnieje kilka sądów szczególnych np. wojskowe, podatkowe, ds. celnych, oszczeń wobec prawa.

Na mocy poszczególnych konstytucji stanowych, funkcjonują sądy stanowe  na czele ze stanowymi sądami najwyższymi.

- Podział właściwości między sądownictwo federalne a sądownictwo stanowe opiera się na zasadzie federalizmu.

- Pewne sprawy  należą wyłącznie do sądownictwa federalnego: z zakresu prawa morskiego i marynarki wojennej,  w których stroną są ambasadorowie i konsulowie, spory między stanami, spory, w których stroną są USA, spory między stanem a obywatelem innego stanu, spory między obywatelami różnych stanów, spory między obywatelami tego.  samego stanu i dotyczące nadań nieruchomości przez inne stany, Spory między stanem lub obywatelem amerykańskim a innym państwem lub obywatelem innego państwa.
- Prawo sądowe (karne i cywilne; materialne i procesowe) należy głów­nie do właściwości ustawodawstwa stanowego, stąd ponad 90% spraw sądowych podlega sądom stanowym.  Sądy fede­ralne nastawione są głównie na procesy prawa publicznego. Są też spawy właściwości zbieżnej, gdzie wybór sądu stanowego lub federalnego zależy od wskazania stron.

- Sądownictwo federalne i stanowe, nie tworzą jednak zu­pełnie niezależnych od siebie  systemów sądowych. w razie niezgodności z prawem stanowym  pierwszeństwo ma federalne. Federalne to „najwyższe prawo państwa" - klauzula supremacyjna .w określonych sytuacjach federalny Sąd Najwyższy może rozpatrywać apelacje od orzeczeń wydanych przez y najwyższe sądy stanów.

- I instancją są sądy dystryktowe, orze­kające w składzie: 1 sędzia zawodowy plus lawa przysięgłych, albo w szczególnym składzie: 2 sędziów sądu dystryk­towego plus delegowany sędzia sądu apelacyjnego. (Sądy apelacyjne są wyłącznie sądami odwoławczymi i tylko od orzeczeń sądów dystryktowych w 1 składzie, w drugim rozpatruje sąd Najwyższy)

- Sądy apelacyjne rozpa­trują również skargi na legalność decyzji administracyjnych, wykonują więc także sądową kontrolę działań administracji federalnej. Składają się z od 3 do 15 sędziów, plus 1 sędzia SN; orzekają w składach trójosobowych.

- Sąd Najwyższy składa się z 9 sędziów, ale liczebność ta nie wynika z Konstytucji, lecz z ustaw i początkowo wynosiła 60.- urząd jest dożywotni. Na jego czele stoi Prezes SN powoły­wany tak, jak pozostali sędziowie (przez Prezydenta za zgodą Senatu). SN działa zawsze jako całość. Sądzenie jest kolektywne, niema  sędziego sprawozdawcy, kworum wy­nosi 6 sędziów. Rozprawy są zawsze jawne. Okres urzędowania SN rozpoczyna się w pierwszy poniedziałek października i trwa do końca czerw­ca.

 

SĄD NAJWYŻSZY USA

INSTANCYJNOŚĆ

- Sąd Najwyższy może być również sądem pierwszej i zarazem ostatniej instancji dla spraw dotyczą­cych ambasadorów i konsulów państw obcych, w których jedną ze stron procesowych byłby któryś ze stanów. SN jest jednak tylko instancją odwo­ławczą. A są sprawy gdzie wyłączone spod jego właściwości odwoławczej i wówczas są postępowania dwuinstancyjnye a nawet jedno.

(często sam SN decyduje czy chce czy nie).

 

SN FUNKCJONOWAĆ MOŻE W JEDNEJ Z CZTERECH OMÓ­WIONYCH PONIŻEJ PROCEDUR:

- W trybie apelacji:  apelacja nie jest ge­neralnym środkiem odwoławczym i istnieje tylko w takich procesach, co do których ustaw o niej wspominają.

Są tu sytuacje, gdy SN musi apelację rozpatrzyć (oma­wiana wyżej swoboda SN nie ma tu miejsca). Występują one wówczas, gdy:

sąd stanowy uznał za nieważną ustawę federalną lub traktat, zawarte przez Prezydenta

sąd stanowy rozpatrywał zarzut, że ustawa stanowa jest sprzeczna z kon­stytucją lub ustawą federalną bądź z traktatem i oddalił ten zarzut.

.- W innych sytuacjach apelacja wprawdzie przysługuje stronie proceso­wej, ale SN decyduje, czy mimo to apelację rozpatrzy:

jeżeli sąd federalny (apelacyjny lub dystryktowy) uznał za niekonsty­tucyjną ustawę federalną w takim procesie, w którym stroną są USA, ich agencje lub funkcjonariusze;

sąd federalny apelacyjny uznał konstytucję lub ustawę stanową za sprzeczną z Konstytucją USA, ustawą federalną albo traktatem

sąd federalny dystryktowy: uznał za niekonstytucyjną ustawę federalną, orzekł w sprawie karnej przeciwko Stanom Zjednoczonym

wydał orzeczenie w procesie wszczętym przez Stany Zjednoczone, a dotyczącym wykonania ustaw antytrustowych, ustawy o obrocie międzystanowym, ustawy o łączności

udziela lub odmawia wydania nakazu w procesach o wstrzymanie wykonania stanowych lub federalnych ustaw, uzasadniając to ich sprzecznością z Konstytucją.

 - W trybie certiorari:  tu swoboda SN jest  największa. Polega ona na tym, że od wyroku każdego sądu federalnego lub stanowego każda ze stron procesowych może zwrócić się do SN z prośbą o przejęcie przez niego rozstrzygnięcia.

- W trybie certification: polega na zwróceniu Się do SN przez sąd apelacyjny lub sąd do spraw roszczeń wobec państwa z prośbą o wyjaśnienie pewnych kwestii oraz 13 sądów drugiej instancji,

 

 

 

---