Sem. II

Proporcje głowy do reszty ciała

ok. 2 miesiąca ż. płod. - 1/2 u noworodka - 1/4 u dorosłego - 1/8

Układ kostny

Kości cz. mózgowej czaszki:

1. Parzyste - ciemieniowa i skroniowa

2. Nieparzyste - czołowa, sitowa, klinowa i potyliczna

Kości części twarzowej czaszki

1. Parzyste - szczeka

2. Nieparzyste - żuchwa

Zmiany w proporcjach części twarzowej i mózgowej czaszki w rozwoju osobniczym

1. u noworodka część twarzowa stanowi 1/7-1/8 wymiarów głowy

2. u dorosłego zwiększa się do 1/2 -1/3

3. od urodzenia do dojrzałości ciało rośnie szybciej niż głowa

Położenie żuchwy w stosunku do szczęki w okresie przed- i pourodzeniowym

1. do 9 tyg. ż. zarodk. - tyłożuchwie zarodkowe (zarodek zgięty)

2. do 12 - 13 tyg. ż. płod. - progenia płodowa

3. (wyprostowanie zarodka umożliwia wysunięcie żuchwy do przodu)

4. do porodu - tyłożuchwie płodowe (szybszy rozwój szczęki niż żuchwy)

5. do 1 r. ż. - tyłożuchwie fizjologiczne

Czynniki funkcjonalne odgrywające rolę w rozwoju układu kostnego narządu żucia

1. Układ stawowy 2. Układ nerwowo-mięśniowy 3. Układ zębowy

Znaczenie narządu skrzelowego w rozwoju narządu żucia

1. powstaje w ok. 4 tyg. ż. zarodk. i jest strukturą przejściową

2. składa się z parzystych łuków skrzelowych. kieszonek skrzelowych, bruzd oddzielających łuki i błon skrzelowych

3. łuki są pochodzenia mezodermalnego i uczestniczą w tworzeniu mięśni, więzadeł, chrząstek: twarzy, jamy nosowej, ustnej, gardła, krtani

4. kieszonki są endodermalnymi zachyłkami wyściółki pierwotnego gardła,

5. bruzdy - są ektodermalne, a błony powstają w miejscu połączenia nabłonków kieszonki i bruzdy

Rozwój jamy ustnej:

1. jamę ustną tworzą dwa pierwsze łuki skrzelowe, będące uwypukleniami części głowowej endodermalnego jelita pierwotnego

2. z I luku skrzelowego (żuchwowego) powstaje wyrostek szczękowy i żuchwowy oraz mięśnie żujące

3. z II luku (gnykowego) powstają mięśnie mimiczne twarzy

4. język powstaje z tkanki mezodermalnej czterech łuków skrzelowych z dwóch parzystych bocznych zgrubień na wewnętrznej powierzchni II łuku skrzelowego

5. w 3 tyg. ż. zarodk. - w cewie pokarmowej wyróżnia się 3 odcinki: głowowy, środkowy oraz ogonowy

6. w 4 tyg. ż. zarodk. - powstaje jama ustna:

1. z odcinka głowowego cewy pokarmowej

2. z wewnętrznego listka zarodkowego (endodermy)

7. zawiązki poszczególnych elementów NŻ pojawiają się w 3 tyg. ż. zarodk. w formie 5 wyrostków (teoria Hisa):

1. czołowego (nosowo-czołowego)

2. parzystych wyrostków: szczękowych i żuchwowych

Rozwój kości szczęk

1. żuchwa i szczęka rozwijają się z I łuku skrzelowego

2. z wyrostka szczękowego I łuku skrzelowego powstaje szczęka, kości jarzmowe, kość podniebienna, łuska kości skroniowej

3. z wyrostka żuchwowego I łuku skrzelowego powstaje żuchwa (chrząstka Meckela), młoteczek i kowadełko, mięśnie żujące, m. żuchwowo-gnykowy, przedni brzusiec m. dwubrzuścowego, m. napinacz podniebienia miękkiego, m. napinacz błony bębenkowej, nerwy (V3)

Osteogencza szczęki

1. powstaje z górno-tylnego odcinka I luku skrzelowego

2. ok. 5 tyg. ż. zarodk. powstaje środkowa część wargi górnej, środkowa część szczęki (przedszczęka), wał dziąsłowy górny, podniebienie pierwotne (inaczej przedszczękowe)

3. podniebienie pierwotne powstaje z wewnętrznej części przedszczęki i stanowi później przednia, trójkątna część dojrzałego podniebienia twardego

4. do 8 tyg. podniebienie pierwotne jest jedyna istniejącą częścią podniebienia

5. podniebienie pierwotne po skostnieniu utworzy kość przysieczną

6. kostnienie szczęki rozpoczyna się od kości przysiecznej w 7-8 tyg. ż. zarodk.

7. rozwój właściwego podniebienia rozpoczyna się ok. 6 tyg. ż. zarodk. (ustawienie pionowe wyrostków podniebiennych szczęki, rozdzielonych przez język)

8. okres krytyczny w rozwoju podniebienia to 6-8 tydz.

9. od 8 tyg. ż. zarodk. - kostnienie kości podniebiennej (kostnienie szczęki inicjowane w odcinkach bocznych)

- ok. 9 tyg. ż. płod. wyrostki podniebienne zmieniają położenie na pionowe, zbliżają się do siebie i zrastają się stopniowo ze sobą oraz z kością przysieczną i przegroda nosa

- zrost ten następuje od przodu do tylu, wcześniej u płodów męskich

- szew podniebienny jest ośrodkiem aktywnego wzrostu szczęki

10. koniec tworzenia podniebienia wtórnego ma miejsce zależnie od płci - w 12-13 tyg. ż. płod. (oddzielenie jamy ustnej od jamy nosowej, powstanie szwu podniebiennego)

11. w wieku 3 lat szew pomiędzy kością przysieczną a szczęka jest całkowicie otwarty, zaś pełny kościozrost w szwie podniebiennym następuje ok. 12 r. ż. (na 2 lata przed pokwitaniowym skokiem wzrostu długości ciała)

12. kość jarzmowa rozpoczyna proces kostnienia w 8 tyg. życia zarodkowego, następnie łącznie z wyrostkiem jarzmowym kości skroniowej tworzy tzw. luk jarzmowy

13. obecność uzębienia warunkuje przebudowę przez cale życie kości wyrostka zębodołowego

Osteogencza żuchwy

1. powstaje z przedniej części I luku skrzelowego

2. początkowo tworzy ją chrząstka Meckela. która całkowite rozmiary osiąga w 6 tyg. ż.zarodk. i zanika w życiu płodowym

3. w 6-7 tyg. życia zarodk. - pierwsze ogniska kostnienia żuchwy

4. obie polowy żuchwy łączą się w 15 tyg. życia płodowego, zaś kościozrost ma miejsce w l r.ż.5. noworodek posiada dwie kości żuchwy

5. najważniejszym ośrodkiem aktywnego wzrostu żuchwy jest chrząstka wyrostka kłykciowego, czynna od 10 do 20 tyg. ż. płod.

6. wzrost żuchwy odbywa się przez współdziałanie:

• ośrodka wzrostu w chrząstce wyrostka kłykciowego

• procesu nawarstwiania (apozycji) kości na tylnym brzegu gałęzi żuchwy i jej resorpcji w obrębie brzegu przedniego

7. żuchwa - podobnie jak szczęka - rośnie głównie do tylu oraz ku górze, klinicznie obserwuje się jednak jej wzrost potomy tj. ku dołowi i przodowi

• wzrost gałęzi żuchwy następuje głównie do tylu przez kostnienie chrząstki wyrostka kłykciowego (kostnienie na podłożu chrzęstnym)

• apozycja kości ma też miejsce na wewn. powierzchni gałęzi żuchwy w okolicy kata żuchwy, która rośnie w dół

• rozwój bródki - filogenetycznej cechy człowieka rozwijającej się wraz z mowa - następuje w wyniku apozycji kości w obrębie dolnej przedniej części trzonu żuchwy i jednoczesnej resorpcji części żuchwy odpowiadającej okolicy wierzchołkowej dolnego wyrostka zębodołowego: u noworodka bródka jest słabo zaznaczona

Mechanizmy wzrostu twarzoczaszki (narządu żucia)

1. Zamiana chrząstki na kość

2. Wzrost w obrębie szwów

3. Wzrost przez nawarstwianie (apozycję) tk. kostnej i jej resorpcję w obrębie brzegu gałęzi żuchwy

Zmiany w obrębie żuchwy występujące z wiekiem dotyczą kąta żuchwy oraz wysokości wyrostka zębodołowego

Kąt utworzony przez tylny brzeg gałęzi i trzonu żuchwy wynosi:

1. Niemowlęta około 140°

2. Dzieci w wieku 10-12 lat około 129°

3. Dorośli: -kobiety 125° - mężczyźni 121°

Wskutek utraty uzębienia następuje zanik kości wyrostka zębodołowego (ryc.), a kanał żuchwowy i otwór bródkowy znajdują się w pobliżu brzegu wyrostka zębodołowego.

Zmiany w obrębie zębów związane z wiekiem

1. Ścieranie się guzków na powierzchniach żujących zębów przedtrzonwych i trzonowych oraz brzegów siecznych siekaczy i Idów

2. Zmniejszanie się komór zębów - wytwarzana jest fizjologiczna zębina wtórna

3. Zwężanie się kanałów korzeniowych, czasem naw t do całkowitej ich obliteracji

4. Zmniejszanie się w miazdze ilości komórek, a zwiększanie ilości włókien kolagenowych i srebrochłonnych

5. Zmiana barwy zębów, które ciemnieją

Układ zębowy

Ludzkie uzębienie cechuje

1. Dwukrotne wyrzynanie (ząbkowanie) - pierwsze uzębienie mleczne i drugie uzębienie stałe

2. Różna budowa anatomiczna poszczególnych grup zębowych przystosowana do czynności związanych z fizjologicznymi procesami narządu żucia.

Rozwój układu zębowego

1. w 6 tyg. ż. zarodk, ektoderma wyścielająca jamę ustna zbudowana jest z 2-3 warstw komórek nabłonkowych

2. indukcję podziałów tych komórek wywołuje komórki mezenchymy znajdujące się w okolicy przyszłego wyrostka zębodołowego

3. zgrubienie komórek ektodermy wpukla się w podscielisko mezenchymalne tworząc pierwotną listewką zębową

4. pierwotna listewka zębowa jest pasmem nabłonka leżącym na obwodzie szczęki i żuchwy, z którego powstaną ektodermalne składniki zęba

5. pod koniec 6 tyg. — w pierwotnej listewce powstaje wgłębienie wydzielające listewkę przedsionkową i tworzące później przedsionek jamy ustnej

6. od tego momentu pozostała część pierwotnej listewki nosi nazwę wtórnej listewki zębowej, z której powstaną zawiązki zębów wpierw mlecznych, potem stałych

7. w 7-8 tyg. na przedsionkowych powierzchniach wtórnych listewek zębowych tworzą się zgrubienia zwane pączkami zębowymi (szkliwnymi)) w liczbie odpowiadającej liczbie zębów mlecznych.

8. od 12 tyg. po językowej stronie każdego zawiązka zęba mlecznego powstają paczki stanowiące zawiązki zębów stałych siekaczy i kłów).

9. zawiązki trzonowców stałych rozwijają się ku tyłowi od zawiązków zębów mlecznych w wyniku proliferacji komórek wtórnej listewki zębowej w 18-20 tyg.

10. Stadium czapeczki - powstaje wklęśnięcie w środkowej części paczka, którego wypukłą cześć stanowi nabłonek zewnętrzny, wklęsłą zaś -nabłonek wewnętrzny a wnętrze wpuklenia wypełniane jest komórkami mezenchymy tworzącej brodawkę zębową

11. na obwodzie czapeczki w wyniku podziałów mezenchymy powstaje zaczątek woreczka zębowego

Dojrzały narząd szkliwotwórczy ma postać dzwonu.

Pojęcie pęcherzyka zębowego obejmuje: I.Narząd szkliwotw. II.Brodawkę zęba III.Woreczek zęba

I. Narząd szkliwotwórczy składa się z (1-5):

1. Nabłonka wewnętrznego (szkliwotwórczego) jest zwrócony do brodawki zęba, zbudowany z komórek walcowatych - ameloblastów - rola - tworzenie szkliwa

2. Nabłonka zewnętrznego - jest to jedna warstwa komórek tworząca kosmki wnikające do woreczka zęba i doprowadzające naczyniami krwionośnymi substancje odżywcze

3. Miazgi narządu szkliwotwórczego - wypełnia przestrzeń między obu nabłonkami. rola - pośredniczy w dostarczaniu amyloblastom składników koniecznych do wytworzenia szkliwa

4. Pochewki Hertwiga - pętla nabłonka powstała u podstawy brodawki w miejscu przejścia nabłonka wewnętrznego w nabłonek zewnętrzny rola - formowanie korzenia

II Brodawka zębowa - to tkanka łączna w obrębie której wzdłuż błony podstawnej nabłonku wewnętrznego różnicują się i układają komórki zębinotwórcze - odontoblasty. Odontoblasty posiadają włókna długie (Thomesa) w kanalikach zębiny oraz włókna krótkie, łączące między sobą odontoblasty. Funkcja brodawki to indukcja wytwarzania zębiny oraz odżywianie zawiązka zęba (jest miazgą zęba).

III. Woreczek zęba (mieszek) - łącznotkank. osłonka zawiązku zęba składająca się z dwóch warstw:

1. Wewnętrzna warstwa - bogatokomórkowa, przylega do zawiązka zęba.

2. Warstwa zewnętrzna - obfita we włókna kolagenowe, odgranicza zawiązek od otoczenia, chroniąc go przed czynnikami szkodliwymi.

Elementy woreczka zębowego tworzą cement i ozębną

Wyrzynanie zęba (erupcja) jest to fizjologiczny proces polegający na przesuwaniu się zęba z miejsca jego rozwoju w kościach szczęk do jego funkcyjnej pozycji w jamie ustnej

Uzębienie mleczne

Wyrzynanie uzębienia mlecznego przebiega w 3 etapach:

1. Wrzynają się przyśrodkowe i boczne siekacze

2. Pierwsze zęby trzonowe i kły

3. Drugie zęby trzonowe

Wyrżnięcie się zęba nie jest równoznaczne z zakończeniem jego rozwoju.

Korzeń wyrzynającego się zęba rozwija się nadal, co trwa przeciętnie 1-4 lat.

„Życie" zęba mlecznego obejmuje 3 okresy:

1. Formowania się korzeni

2. Całkowitego ukształtowania się korzeni

3. Resorpcji korzeni

Resorpcja korzeni zębów mlecznych

1. Jest procesem fizjologicznym,

2. Rozpoczyna się przeciętnie 2-4 lat przed wyrżnięciem odpowiednich zębów stałych,

3. Przebiega w postaci zatokowej i/lub linijnej

4. Procesy resorpcji przeplatają procesy odnowy

5. Procesom resorpcji towarzyszą zmiany w sieczne w miazdze zęba

Uzębienie stałe - Wyrzynanie zębów stałych poprzedza resorpcja korzeni zębów mlecznych oraz kości wyrostka zębodołowego

Funkcje zębów:

Siekacze - odcinają kęsy pokarmów

Kły - służą do rozrywania pokarmów

Przedtrzonowce- miażdżenie i wyciskanie soków z pokarmów

Trzonowce - rozdrabnianie i rozcieranie pokarmu

Znaczenie związków fluoru w stomatologii:

1. rozwój tkanek zęba

2. proces próchnicowy

Rozwój szkliwa (amelogeneza):

1. postacie morfologiczne narządu szkliwotwórczego: -pączek -czapeczka -dzwon

2. funkcje narządu szkliwotwórczego: - tworzenie szkliwa i formowanie korony - pobudzanie rozwoju zębiny - tworzenie korzenia

Oddziaływanie związków fluoru na tkanki twarde zęba jest możliwe:

1. przed wyrżnięciem się zęba (faza przederupcyjna)

• w okresie formowania się szkliwa

• w okresie dojrzewania szkliwa

2. po wyrżnięciu się zęba (faza poerupcyjna)

• w okresie dojrzewania poerupcyjnego szkliwa

• po osiągnięciu pełnej dojrzałości szkliwa

Działanie związków fluoru może odbywać się na drodze: endogennej i egzogennej

Okres dojrzewania szkliwa:

1. jest okresem najwrażliwszym na działanie fluorków obecnych w płynie tkankowym

2 .przy optymalnym dostarczaniu fluorków w powierzchownej warstwie szkliwa odkłada się około 900 p. p m fluorków (stężenie fluorków zmniejszające podatność zębów stałych na próchnicę)

3. może zostać zaburzony przez ponadoptymalne stężenia fluorków

4. dla zębów stałych przednich przypada na 3-4 rok życia

Okres pełnej dojrzałości szkliwa:

1. zwykle przypada na około 25 rok życia

2. cechuje się maksymalna odpornością szkliwa na czynniki próchnicotwórcze

3. kryterium dojrzałości szkliwa jest osiągnięcie w jego powierzchowne] warstwie stężenia fluorków rzędu 1000 p.p.m.

Rola związków fluoru w fazie przederupcyjnej:

1. katalizowanie procesu powstawania apatytów szkliwa

2. zwiększanie odporności szkliwa zawiązków zębów na działanie kwasów

3. wpływ na morfologię zębów

Kierunki działania fluorków w fazie poerupcyjnej:

1. powstawanie fluoroapatytów

2. wpływ na metabolizm płytki bakteryjnej: blokowanie enolazy, działanie bakteriobójcze; zmniejszanie produkcji polisacharydów pozakomórkowych - ograniczanie syntezy polisacharydów wewnątrzkomórkowych

3. hamowanie demineralizacji

4. stymulowanie remineralizacji wczesnych zmian próchnicowych

5. zmniejszanie adhezji bakterii do powierzchni szkliwa

Fluoroza zębów (łac. fluorosis) czyli szkliwo plamkowe (ang. mottied enamel):

1. jest zaburzeniem rozwojowym szkliwa wynikającym z przewlekłej ekspozycji organizmu na ponadoptymalne stężenia fluorków przyjmowanych endogennie

2. może powstać wyłącznie w okresie tworzenia się szkliwa lub/i jego dojrzewania

3. częściej dotyczy zębów stałych niż mlecznych

Czynniki ryzyka powstania fluorozy:

1. ponadoptymalne stężenie fluorków w wodzie pitnej

2. nadmierne ilości fluorków dostarczane z dietą

3. nieuzasadniona lub nieodpowiednia suplementacja

Objawy kliniczne fluorozy

1. widoczne po osuszeniu zęba delikatne, białe prążki lub „zjawisko śnieżnej czapeczki"

2. nieprzezierne. białe prążki widoczne bez osuszania zęba

3. nieregularne. dobrze odgraniczone plamy

4. zęby kredowe, defekty powierzchownej warstwy szkliwa

5. dołki o horyzontalnym przebiegu, obręcze, obszary „skorodowane", poerupcyjne przebarwienia szkliwa

6. całkowita utrata zewnętrznej pokrywy szkliwa z uwidocznieniem słabo zmineralizowanej i porowatej warstwy podpowierzchownej

7. znaczne zaburzenia morfologii zębów

Ciężka postać fluorozy:

• utrata szkliwa na znacznym obszarze

• zachowane szkliwo okolicy szyjki zęba jest nieprzezierne

Rola jonów wapniowych:

• składnik tkanki kostnej i zębów

• udział w krzepnięciu krwi

• wpływ na pobudliwość nerwów

• udział w skurczu mięśni szkieletowych, gładkich oraz mięśnia sercowego

• uszczelnianie śródbłonka naczyń

• zagęszczanie i zakwaszanie moczu

Homeostaza wapnia w osoczu jest regulowana hormonalnie przez:

• parathormon (PTH)

• kalcytoninę (CT)

• 1,25 dihydroksycholekalcyferol (witamina D3)

Parathormon (PTH)

1. budowa: polipeptydowa

2. miejsce syntezy: przytarczyce, nerka

3. bodziec do uwalniania: hipokalcemia lub hiperfosfatemia

4. narządy docelowe: jelito, nerka, kość

5. efekt działania:

1. zwiększenie kalcemii - zmniejszenie fosfatemii

2. jelito: zwiększa absorpcję Ca2+ z jego światła

3. nerka: zwiększa resorpcję zwrotną Ca2+ - zwiększa fosfaturię - zwiększa syntezę aktywnej witaminy D3

4. kość: zwiększa aktywność osteoklastów (resorpcji kości)

Kalcytonina (CT)

1. budowa peptydowa

2. miejsce syntezy: komórki C tarczycy

3. bodziec do uwalniania: hiperkalcemia

4. narząd docelowy: nerka, kość

5. efekt działania:

- zmniejszenie kalcemii - zmniejszenie fosfatemii

- nerka: zwiększa kalciurię

- kość: hamuje aktywność osteoklastów (osteolizę), zwiększa odkładanie Ca2+ w kościach (stosowana w terapii osteoporozy)

1,25 di OH cholekalcyferol (aktywna witamina D3)

1. budowa: pochodna steroidowa

2. miejsce syntezy: nerka

3. narząd docelowy: jelito, nerka, kość

4. efekt działania:

- zwiększenie kalcemii - zwiększenie fosfatemii

- jelito: zwiększa absorbcję Ca2+ z jego swiatła1

- nerka: zwiekszsa resorbcje zwrotna Ca2+

- kość: uwrażliwia kości na działanie PTH ; zwiększa uwalnianie Ca2+ i PO4 3- z kości

Krzywica (łac. rhachitis. ang. rickets):

1. niedoborowa

2. witamino D-oporna hipofosfatemiczna (przewlekła moczówka Fanconiego)

3. hiperfosfatemiczna

4. rzekomoniedoborowa (krzywica witamino D-zależna)

Krzywica niedoborowa:

bezpośrednią przyczyną jest niedobór witaminy D3 spowodowany:

1. niedostateczną jej podażą w diecie

2. niedostateczną jej syntezą (przewlekła niewydolność nerek lub wątroby, brak ekspozycji na światło słoneczne)

3. niedostatecznym jej wchłanianiem z przewodu pokarmowego (choroby jelit, niedobór żółci)

4. jej utratą z organizmu (enteropatie, nefropatie)

• wtórnie do awitaminozy ma miejsce zaburzenie metabolizmu wapnia i fosforu oraz ich niedobór

Objawy kliniczne krzywicy niedoborowej:

1. występują między 3 miesiącem życia a 5 rokiem życia

2. nadmierna potliwość

3. upośledzone łaknienie

4. skłonność do zaparć

5. opóźniony rozwój motoryczny (wielkość więzadeł i zmniejszone napięcie mięśniowe)

6. skłonność do infekcji

7. wczesne zmiany kostne;

8. rozmiękanie potylicy (craniotabes)

9. opóźnione zarastanie ciemiączek

10. różaniec krzywiczy

11. bruzda Harrisona

12. późne objawy kostne;

13. czaszka kwadratowa (caput quadratum)

14. klatka piersiowa szewska lub kurza

15. skrzywienie kręgosłupa (głównie okolicy L)

16. stopa koślawa lub szpotawa

17. garb krzywiczy (wiotkość mięśni grzbietu)

Zmiany zębowe w przebiegu krzywicy niedoborowej:

1. opóźnione ząbkowanie

2. ząbkowanie niekolejne

3. hipomineralizacja tkanek twardych zębów stałych:

- szkliwo - cienkie z hipoplazją plamkową lub dołkową (brzegi sieczne i powierzchnie żujące)

- zębina - cienka, o zmniejszonej twardości

4. opóźniona apeksyfikacja

5. szerokie komory zębów, rogi miazgi dochodzące do granicy szkliwno-zębinowej

---