1. Wyjaśnij pojęcia "Rozwój osobniczy (ontogenetyczny) i
filogenetyczny" i wymień okresy w rozwoju człowieka, podaj ich ogólna
charakterystykę.
Rozwój osobniczy człowieka. (ontogenetyczny) - proces przemian morfologicznych,fizjologicznych i psychicznych w ciągu całego życia człowieka. Rozpoczyna się w chwili zapłodnienia a kończy w chwili śmierci.
Rozwój filogenetyczny - rodowy odnosi się do człowieka i nie tylko. Rozwój organizmów żywych i poszczególnych ich szczepów od chwili pojawienia się na
ziemi do czasów obecnych.
Etapy rozwoju osobniczego:
Progresywny (ewolucja) do 20-25 r. z.
- anabolizm > katabolizm
- mnożenie, dojrzewanie komórek
- doskonalenie funkcji tych komórek
- procesy wzrastania
- okres ogromnej chłonności intelektualnej, możliwości adaptacyjnych ustroju
- wykształcenie podstaw pro zdrowotnych
- Stabilizacja do ok. 40-45 r. z.
- równowaga przemian biochemicznych człowieka dorosłego
- anabolizm = katabolizm
- Regresywny (inwolucja)
- starzenie się organizmu (motoryczność, wszystkie układy)
- katabolizm > anabolizm
a. Okres prenatalny (280 dni) wewnatrzłonowy
- faza zarodkowa (do 8 tygodnia)
- faza płodowa (od 9 tygodnia do porodu)
W fazie zarodkowej organizm jest najbardziej narażony na działanie
środowiska.
Organogeneza i histogeneza, powstanie wszystkich narządów - to ten pierwszy okres III ms. ciąży.
Okres prenatalny to okres najintensywniejszego rozwoju człowieka.
b. Okres postnatalny (zewnatrzłonowy)
- noworodkowy - do 28 dn. życia
- niemowlęcy do 1 r. z.
- wczesnego dzieciństwa - 2 - 3 r. z.
- przedszkolny - 4 - 6 r. z.
- młodszego roku szkolnego - od 7 r. z. do pierwszych objawów
dojrzewania
- dojrzewanie płciowe (pokwitanie) ok. 10 - 15 l. dziew., 12 - 17 l.
chł.
- młodzieńczy - do 20 - 25 r. z.
- dorosłości - do 50 r. z.
- starzenia się i starości - od 50 r. z.
2. Wyjaśnij co to jest rozwój fizyczny i jakie SA jego aspekty
(wzrastanie, zróżnicowanie, dojrzewanie)
Rozwój fizyczny (biologiczny) - to całokształt procesów biologicznych
prowadzących do osiągnięcia rozmiarów, proporcji i funkcji organizmu
osobnika dojrzałego. W rozwoju fizycznym brane są pod uwagę aspekty:
- wzrastanie - powiększanie wymiarów i masy
- różnicowanie - zmiany w strukturze komórek
- dojrzewanie - doskonalenie funkcji narządów
3. Wyjaśnij co oznaczają pojęcia: wiek rozwojowy, dymorfizm płciowy, cechy płciowe
wiek rozwojowy - od 0 do 24 roku życia. Zaczyna się w momencie
zapłodnienia, kończy w momencie, gdy przestajemy rosnąć. Daje informacja w jakiej fazie rozwoju znajduje się dziecko
a. okres wewnatrzłonowy (prenatalny) 280 dni
- faza zarodkowa do 8 tyg.
- faza płodowa od 9 tyg. do porodu
b. okres zewnatrzłonowy (postnatalny)
- noworodkowy - do 28 dn. życia
- niemowlęcy do 1 r. z.
- wczesnego dzieciństwa - 2 - 3 r. z.
- przedszkolny - 4 - 6 r. z.
- młodszego roku szkolnego - od 7 r. z. do pierwszych objawów
dojrzewania
- dojrzewanie płciowe (pokwitanie) ok. 10 - 15 l. dziew., 12 - 17 l.
chł.
- młodzieńczy - do 20 - 25 r. z.
Kryteria służące do określenia wieku rozwojowego:
- wiek szkieletowy
- wiek zębowy
- wiek wtórnych cech płciowych
- wiek motoryczny
- wiek metrykalny
dymorfizm płciowy - określa dwupostaciowość organizmów zależna od płci (mężczyzn i kobiet) przejawia się we właściwościach: morfologicznych, fizjolog. i psychicznych.
Pojecie płci obejmuje zespól cech odróżniających osobniki męskie od
osobników żeńskich.
Przejawy dymorfizmu płciowego:
a. mężczyźni wielkością ciała przewyższają kobiety ok. 8 procent
b. różnice w budowie ciała
c. kobiety maja gorsza wytrzymałość podczas wysiłków, wolniejsza
przemianę materii, większa odporność biologiczna, lepiej znoszą ból, choroby, mniejsza jest ich śmiertelność.
d. odmienny przebieg rozwoju biologicznego - dziewczęta dojrzewają ok.
18 mies. wcześniej niż chłopcy
e. odrębność w zakresie psychiki
f. różnice w obrębie pamięci
- cechy płciowe - różnicowanie cech płciowych następuje od 45 dnia z.
płodowego i trwa do okresu pokwitania
- Cechy płciowe dzielimy na:
- pierwszorzędne (jądra, jajniki)
- drugorzędne (jajowody, macica pochwa, gruczoł krokowy, penis,
najądrza)
- trzeciorzędne - cechy zewnętrzne (owłosienie, glos, cechy
psychiczne, sylwetka)
4. Omów czynniki wpływające na rozwój fizyczny
Nasz organizm dąży do równowagi, ale wiele czynników wpływa na jej
zaburzenie. Na rozwój fizyczny człowieka maja wpływ następujące czynniki:
- środowiskowy
- Ma wpływ na jednostkę i styl życia. Wpływa na postawę i rozwój
fizyczny (w jakim rejonie żyje, jak się relaksuje, jak się odżywia).
Szkodliwe działanie środowiska poprzez na przykład używki, narkotyki, środki psychotropowe, zatrucie środowiska wpływa na czynniki genetyczne, układ
nerwowy, układ hormonalny, narządy tkanki. Powstają zaburzenia na poziomie komórki, narządów tkanki i całego organizmu.
- genetyczny
- układ nerwowy
- Inteligencja emocjonalna ma swoje korzenie w c.u.n. stres potrafi
zaburzyć prace dziecka. Układ nerwowy jest ściśle związany z układem hormonalnym. Zaburzenia hormonalne mogą wpływać na zdolność uczenia się i zachowanie. Zaburzenia tarczycy, niedoczynność (dziecko z upośledzeniem
umysłowym). Zaburzenia kory nadnerczy (nadpobudliwość dziecka, kłopot z koncentracja). Dziewczęta w okresie dojrzewania (kłopoty z uczeniem się).
- układ hormonalny
- narządy tkanki
To jak funkcjonują jest wypadkowa tych wszystkich czynników które wyżej występują. Np. powiększenie migdałków dziecka (gorzej spi -> hormon wzrostu gorzej działa -> zaburzenie wzrostu). Alergia - brak skupienia przy lekcjach, dziecko jest bardziej senne. Choroba reumatyczna - zaburzenia kory
nadnerczy. Dojrzewanie u dziecka - znerwicowanie, zestresowanie.
5. Wyjaśnij co to jest akceleracja rozwoju fizycznego, jej przyczyny i skutki.
Akceleracja rozwoju fizycznego - przyspieszenie rozwoju fizycznego
- powiększenie się wysokości ciała dzieci w każdym wieku w stosunku do ich rówieśników z poprzednich pokoleń - szybsze tempo wzrastania
- wcześniejsze dojrzewanie płciowe:
Przyczyny:
- postęp cywilizacyjny (poprawa sytuacji ekonomicznej), zmiany w
żywieniu, migracje ludności, urbanizacja, oświetlenie, dzieci mniej ciężko pracują.
Skutki:
- wydłużenie czasu miedzy dojrzałością fizyczna a społeczna
6. Wyjaśnij co oznacza termin "rozwój motoryczny" i omów czynniki go warunkujace
Caloksztalt ruchow czlowieka nosi nazwe motoryki. Zmienia sie rozwoj koscca i rozwoj somatyczny.
Cechy fizyczne ruchu:
- sila zalezy od miesni, ich wielkosci, liczby, ulozenia wlokien,
zasobow energetycznych
- subtelnosc zalezy od zdolnosci miesni do rozkladu substancji
energetycznych bez czekania na dostarczenie tlenu oraz pracy układu
nerwowego.
- wytrzymałość zależy od układu oddechowego i krążenia, oraz
zawartości substancji energetycznych w samych mięśniach
W rozwoju motoryki wyróżniamy pewne etapy:
zaczyna się od głowy i dąży do stop
od środka ciała, na zewnątrz
Cefalokaudalna zasada rozwoju:
- rozwój a zarazem pojawienie się precyzyjnie sterowanych przez układ
nerwowy ruchów zaczyna się od mięsni położonych blisko głowy i kręgosłupa a kończy na najdalej położonych (stopy).
Najpierw pojawiają się ruchy ogólne, a następnie precyzyjne. Najpierw cykliczne, rytmiczne, a następnie o nieregularnym przebiegu.
7. Omów znaczenie aktywności fizycznej dla rozwoju i zdrowia człowieka w rożnych okresach życia.
Aktywność fizyczna ma wpływ na układ krążenia, układ oddechowy, układ nerwowy oraz czynności gruczołów wydzielania wewnętrznego. Zapotrzebowanie organizmu na wysiłek fizyczny jest trudne do określenia, ponieważ zmienia się ono w zależności od wieku, płci, stanu zdrowia, rodzaju
wykonywanej pracy i innych. Rozwiązaniem może być przestrzeganie dwu zaleceń: Regularnego zaprawiania się do wysiłku i zaprzestanie w momencie
nasilania zmęczenia.
a. Odpowiednio dawkowany ruch i wysiłek fizyczny ma wpływ na prawidłowy
rozwój dziecka fizyczny
b. ma wpływ na rozwój somatyczny i motoryczny
c. rozładowuje napięcie i stres
d. uruchamia mechanizmy obronne
e. koordynuje i kompensuje dewiacje rozwojowe
f. powoduje zmiany czynnościowe w obrębie układu krążenia
g. ma pozytywny wpływ na życie społeczne
Brak ruchu prowadzi do osłabienia organizmu, sprzyja rozwojowi schorzeń,
osłabia układ mięśniowy, powoduje szybsze starzenie się, obniża wydolność
układu oddechowego, osłabia czynność serca, sprzyja otłuszczeniu.
8. Przygotowanie rodziców do poczęcia dziecka:
planując poczęcie przyszła mama powinna być zdrowa przez minimum
miesiąc, a przyszły tata przez trzy miesiące. Oboje powinni tez unikać
czynników mogących mieć wpływ na jakość materiału genetycznego, czynników
takich jak prześwietlanie promieniami Rtg., palenie papierosów,wdychanie rożnych oparów chemicznych, zażywanie niektórych leków. W razie wątpliwości należy skontaktować się z lekarzem. Zarówno zachorowanie jak i narażenie się
na wpływ innych czynników szkodliwych powinny przesunąć okres starania się o
dziecko odpowiednio o jeden lub trzy miesiące. Chodzi o to, by nie
zaszkodzić własnemu dziecku jeszcze przed poczęciem. Przyszli rodzice powinni się również racjonalnie odżywiać, a także oboje przyjmować profilaktycznie kwas foliowy. Niedobory tej witaminy mogą bowiem powodować
powstanie poważnych wad układu nerwowego u poczętego dziecka. Oprócz dbałości o stan zdrowia przyszłym matkom, które nie chorowały na różyczkę i
nie były na nią wcześniej szczepione, zaleca się poddanie profilaktycznemu szczepieniu na minimum 3 miesiące przed staraniem się o poczęcie dziecka (od
kilku lat w Polsce obowiązkowo szczepi się przeciw różyczce trzynastoletnie
dziewczęta).
Rola kwasu foliowego w zapobieganiu wadom wrodzonym cewy nerwowej: Wady cewy nerwowej są zwane tez wadami dysraficznymi. Kobiety, które planują mieć dziecko powinny pamiętać, aby ich dieta była obfita w naturalnie występujący kwas foliowy. Bogate w kwas foliowy są: sok z pomarańczy,
fasola, drożdże piwne, cykoria, groszek, zielone liściaste jarzyny, szpinak, szparagi, rzepa, soczewica, ryz, soja, jęczmień, pszenica i zarodki ziaren pszenicy, żółtka jaj, wątróbki drobiowe. Wykazano, ze przyjmowanie 4 mg kwasu foliowego codziennie przez miesiąc
przed spodziewanym zapłodnieniem i jeszcze przez trzy miesiące ciąży -
zmniejsza ryzyko powstania wady cewy nerwowej u dziecka o 75% w rodzinach z obciążonym wywiadem. Kobiety z nieobciążonym wywiadem rodzinnym powinny
pobierać mniejsze dawki - 0,4 mg (400 mg) kwasu foliowego na dobę.
9) Omówić hierarchie potrzeb Maslowa i znaczenie zaspokojenia potrzeb
biologicznych człowieka
Piramida potrzeb wg Maslowa
Samorealizacja
Np. potrzeba wykonywania pracy która się lubi
Uznanie
Potrzeba uczucia własnej wartości i szacunku ze strony innych
Potrzeby społeczne
Potrzeba miłości i członkostwa w grupie
Bezpieczeństwo
Potrzeba uczucia pewności i spokoju
Potrzeby życiowe
Potrzeba zachowania życia, wykonywania czynności fizjologicznych
10. Wymień fazy życia wewnątrzmacicznego i potrzeby kobiety w czasie ciąży
Pierwsza faza rozwoju to zapłodnienie (zygoty) odbywa się w jajowodzie.
Zygoty rozwijają się komórki docierające do macicy
- faza zarodkowa
- faza płodowa
- Okres wewnatrzłonowy (prenatalny) 280 dni
- Zapotrzebowanie kobiety ciężarnej na mikroelementy i witaminy
potrzebne do prawidłowego rozwoju płodu, oraz prawidłowego funkcjonowania
organizmu kobiety ciężarnej.
- Vit A, B1, D, E, C, B12, Wapń, Żelazo, Jod, Magnez, Cynk, Kwas
foliowy - wpływ na rozwój układu nerwowego.
- Wypoczynek, ograniczenie stresu, odpowiednie żywienie, ruch
fizyczny, o ile nie jest zagrożeniem dla życia płodu.
11. Scharakteryzować wzrastanie (przyrosty wysokości masy i ciała)
rozwój motoryczny oraz potrzeby dziecka w okresie noworodkowym.
Okres noworodkowy - trwa ok. 28 dni po urodzeniu.
Po urodzeniu dziecko traci ok. 10% masy urodzeniowej, związane jest
to z odpadnięciem pępowiny, niepełnokalorycznym jeszcze pokarmem, oddaniem
pierwszego moczu i stolca, pozbyciem się mazi urodzeniowej, ok. 10 dnia
noworodek powinien wrócić do wagi urodzeniowej, Noworodek przechodzi fizjologiczna żółtaczkę. Wykazuje reakcje uogólnione i odruchy wrodzone tj. odruch ssania, kichanie, oraz odruchy atawistyczne tj. odruch moro, małpi, Babińskiego, pełzania. Noworodek na dotyk reaguje całym ciałem, widzi na
odległość 15 cm, dobrze słyszy.
12. Scharakteryzować wzrastanie (przyrosty wysokości masy i ciała)
rozwój motoryczny oraz potrzeby dziecka w okresie niemowlęcym.
- Najintensywniejszy okres rozwoju somatyczno-motorycznego.
- Podwojenie długości ciała i potrojenie masy ciała.
- Pierwszy ząb mleczny ok. 6 mies., 6, 8 zębów pod koniec 1 roku
życia.
- Opanowanie zwieraczy.
- Ruchy błędne staja ruchami manipulacyjnymi.
- Rozwój chwytu (nożycowy i pensetowy)
- Rozwój lokomocji, stopniowa pionizacja ciała: przekręcanie się z
boku na bok -> siadania (6m.) -> pełzanie (7m.) -> raczkowanie (8-9m) -> stanie (10m.) -> chodzenie 12m. Ok. 12 m. z. wzrok i słuch osiąga taki poziom jak u dorosłego czł.
- Stadium przygotowawcze do rozwoju mowy: do 3 m. dźwięki przypadkowe,
4-9m. gruchanie (gaworzenie), 10-12 m. pierwsze słowa (mama),
- Rozwój emocjonalny - pojawiają się uczucia, bliskość matki daje
poczucie bezpieczeństwa
13. Scharakteryzować wzrastanie (przyrosty wysokości masy i ciała)
rozwój motoryczny oraz potrzeby dziecka w okresie poniemowlęcym.
- Okres poniemowlęcy - drugi i trzeci rok z.
- W drugim r. z. przyrost wysokosci o 10 cm., w 3 r. z. o 8 cm., masa
ciała zwiększa się w każdym roku ok. 2,5 kg.
- Tempo rozwoju somatycznego zmniejsza się.
- Zmienia się kształt klatki piersiowej i ustawienia żeber.
- Wzmacniają się krzywizny kręgosłupa.
- Do końca drugiego roku życia wyżynają się pierwsze zęby mleczne.
- Trwa doskonalenia chodzenia i biegania.
- Zmniejsza się łaknienie.
- Postępuje opanowanie i doskonalenie mowy.
- Dziecko chętnie naśladuje dorosłych.
- Początki zabaw z rówieśnikami
- istotny okres dla dojrzewania emocjonalnego (dziecko poznaje
otoczenie, uczy się przez naśladownictwo, jest coraz bardziej samodzielne).
14. Scharakteryzować wzrastanie (przyrosty wysokości masy i ciała)
rozwój motoryczny oraz potrzeby dziecka w okresie przedszkolnym.
- Okres przedszkolny trwa od 3 do 6 r. z.
- Roczny przyrost wysokości o 5-7 cm, roczny przyrost wagi o 2-3 kg.
- Rozwój kośćca i układu mięśniowego zwiększa się siła mięsni
- kształtują się krzywizny kręgosłupa
- zdolność koordynacji ruchów całego ciała
- precyzja czynności manualnych
- doskonalenie ruchu (chód, bieg, skoki, wspinanie się)
- dalszy rozwój narządów wewnętrzno-czynnościowych
- dalszy rozwój układu nerwowego, wykształcenie odruchów warunkowych
- rozwój funkcji psychicznych - mowy, myślenia, spostrzegania,
wyobrażania
- kształtują się nawyki - sposoby zachowania, wzory z którymi dziecko się utożsamia
- wzrasta potrzeba kontaktów społecznych (nauka poprzez zabawę,
współdziałanie w zabawie)
- duże tempo wzrastania wykazują kończyny
- nabywanie odporności (poprzez hartowanie dziecka)
- początek rozwoju uczuć wyższych
- rozwija się przystosowanie społeczne
15. Scharakteryzować wzrastanie (przyrosty wysokości masy i ciała)
rozwój motoryczny oraz potrzeby dziecka w okresie mlodszo szkolny.
- Okres mlodszo szkolny rozpoczyna się od 7 r. z trwa do pierwszych oznak dojrzewania
- tempo wzrostu wolniejsze, rocznie ok. 5 cm, przyrost wagi ok. 3-3,5
kg.
- intensywny rozwój psychoruchowy
- motoryka - doskonale rozwinięta (zręczność, dokładność, precyzja),
dziecko odczuwa "głód ruchu"
- pod koniec tego okresu mózg osiąga swoja ostateczna wielkość
- koniec melinizacji (brak przyruchow)
- rozwój uzębienia stałego
- nabywanie umiejętności koncentracji uwagi, wytrwałości
- przyrost tkanki mięśniowej i tłuszczowej
- opanowanie wyrażania myśli w formie pisemnej
- udoskonala i kształtuje się pamięć, rozwija się myślenie logiczne,
postępuje proces analizy i syntezy myślowej
- rozwój kontaktów społecznych (współdziałanie w grupie), kontakty
koleżeńskie, dostosowanie zachowania do wymagań społecznych
16. Scharakteryzować wzrastanie (przyrosty wysokości masy i ciała)
rozwój motoryczny oraz potrzeby dziecka w okresie dojrzewania płciowego.
Okres dojrzewania - proces bardzo zlozony i zroznicowany, tempo i
przebieg rozwoju zalezy od cech indywidualnych, trwa ok. 4-5 lat. Pierwszym dostrzegalnym objawem dojrzewania jest "skok pokwitaniowy"
Dojrzewanie fizyczne:
- aktywnosc przysadki (hormon wzrostu)
- przyspieszony wzrost (ok. 10 cm rocznie) zaczyna dzialac hormon
wzrostu, poczatkowo mniejszy przyrost wagi, w drugiej fazie dojrzewania
dzieki hormonom plciowym wiekszy przyrost, rozny u obojga plci
- u dziewczat tkanka tluszczowa, u chlopcow rozwoj muskularny (wazna aktywnosc fizyczna)
- rozwoj cech plciowych - dzielimy na cechy pierwszorzedowe (jadra,
jajniki) drugorzedowe (jajowody, macica, pochwa), u mezczyzn gruczol krokowy, penis, nadjadrza, trzeciorzedowe (cechy zewnetrzne, np. owlosienie, glos, cechy psychiczne, sylwetka)
- Zmiany w ukladzie wspolczulnym w ok. dojrzewania: omdlenia, uczucie dusznosci, kolatanie serca, zaparcia, biegunki (chwiejnosc wegetatywna). Zmiany skorne: potliwosc, lojotok, pryszcze.
- Dojrzalosc seksualna u chlopcow ok. 14-15 r. z. biologiczna,
niewiele pozniej; u dziewczat przewaznie wtedy gdy sa juz dojrzale psychicznie (nawet 40 lat). Odczuwanie silnego popedu seksualnego i zdolnosc
do przezywania orgazmu.
- Poped seksualny, potrzeba rozladowania napiecia seksualnego,
potrzeba wiezi.
- dojrzewanie psychiczne, potrzeba decydowania o sobie, konkretnego
dzialania, szerokich kontaktow spolecznych, chec sprawdzenia swojej doroslosci, krytyczna ocena i chec zmiany srodowiska. Nie uznawanie autorytetow doroslych.
- Dojrzalosc psychiczna ok. 18 l. charakteryzuja:
- samodzielnosc myslenia i dzialania
- realnosc w planowaniu zycia
- w dazeniu do celu, swiadomosc odpowiedzialnosci spolecznej
17. Scharakteryzowac typowy przebieg dojrzewania plciowego u dziewczat i
chlopcow.
Dojrzewanie płciowe dzielimy na trzy fazy
1. Przygotowawcza faza przedpokwitaniowa - Trwa ok. dwoch lat, nie widac objawow dojrzewania plciowego, ale wydzielaja sie juz hormony, ktore stymuluja dzialanie gonad. Faza ta pokrywa sie z mlodszym wiekiem szkolnym. Ma charakter utajony
2. Faza dojrzewania wlasciwego (dorastania) - okres dojrzewania wlasciwego to faza przedpokwitaniowa i popokwitaniowa(dzi. 10-15 chl.12-17). Faza dojrzewania wlasciwego trwa ok. 5lat. Chechuja ja intenswne przeksztalcenia budowy somatycznej, zarówno wymiarow ciala jak i dojrzewania cech plciowych.
Przedpokwitaniowa (dzi.10-12 chl.11-13)
Dziewczeta: (skok pokwitaniowy)
-pojawienie sie wydzieliny z pochwy
-rozwoj piersi (stadium paczka)
-poczatek owlosienia lonowego
-zmiany proporcji ciala (sylwetka podlotka)
-pierwsza miesiaczka
-gwaltowny wzrost
Chlopcy: (skok pokwitaniowy)
-powiekszenie jader
-zmiany w skorze moszny
-poczatek owlosienia lonowego
-zmiany proporcji ciala (sylwetka wyrostka)
Pokwitanie wlasciwe (dzi.12-15 chl.13-15)
Dziewczeta:
-dalszy rozwoj piersi i owlosienia lonowego
-poczatek owlosienia pachowego
-wystapienie menarche (musi osiagnac 45 kg przy cyklu dwu fazowym moze
zajsc w ciaze)
-wolniejsze tempo wzrastania dlugokonczynowosc
-poczatek sylwetki kobiecej
-tradzik
-zgrubienie rysow twarzy
Chlopcy:
-dalszy rozwoj narzadow plciowych
-owlosienia lonowego
-poczatek owlosienia pachowego
-mutacja glosu
-wolniejsze tempo wzrastania, dlugokonczynowosc
-sylwetka wyrostka
-tradzik zgrubienie rysow twarzy
(zjawisko ginekomastii trwa od 3-16 miesiecy)
Najbardziej charakterystyczne objawy dojrzewania. Wzmozona aktywnosc
hormonalna (uklad podwzgorze-przysadka-obwodowe gruczoly wydzielania
wewnetrznego)
Rozwoj cech plciowych:
I rzedowe: jajniki; jadra
II rzedowe: wewnetrzne drogi plciowe, zewnetrzne narzady plciowe (wargi
sromowe; worek moszny)
III rzedowe: owlosienie ciala i twarzy, atrakcyjnosc seksualna, cechy
osobowosci
3.Popokwitaniowa faza dorastania mlodziencza - Popokwitaniowa faza dorastania mlodziencza
-utozsamia sie z okresem mlodzienczym
-dziewczeta regularne miesiaczki, sylwetka kobieca
-chlopcy dalszy rozwoj owlosienia, uksztaltowanie glosu
Faza ta konczy sie z chwila ustania procesow wzrostu (zamkniecie tarcz
wzrostowych w kregoslupie i zrosniecie nasad kosci dlugich) dziewczeta 18 rz
chlopcy 25 rz
18. Omow zjawisko "rozszczepiania" procesu dojrzewania jego przyczyny i
skutki.
Dojrzewanie zostalo rozszczepione na 4 komponenty, ale ich pelna integracja trwa 10 lat.
Dojrzalosc seksualna, dojrzalosc biologiczna, dojrzalosc psychiczna,
dojrzalosc socjalna. Chlopcy osiagaja dojrzalosc w zakresie seksu - nie sa przygotowani na przyjecie tego daru => dewiacje. Po osiagnieciu dojrzalosci psychicznej-
mlody czlowiek nie ma warunkow do doroslego zycia = frustracja wynikajaca z ciaglej zaleznosci.
Dojrzalosc biologiczna a dojrzalosc psychospoleczna. Dziewczeta dojrzalosc seksualna zblizona w czasie z dojrzaloscia psychiczna, wczesniej osiagaja rowniez dojrzalosc spoleczna- mniejsza ilosc
dewiacji.
Zjawisko rozszczepienia dojrzewania jest wynikiem wychowania i struktury
spolecznej.
21. Omowic drogi zakazenia wirusem HIV i zasady zapobiegania temu zakazeniu
Wirus HIV po wniknieciu do krwi powoduje zanik leukocytow, ktore sa odpowiedzialne za odpornosc przeciwinfekcyjna organizmu. Niszczac odpornosc wirus HIV powoduje wrazliwosc na wszelkie infekcje. Nastepuje wyniszczenie
organizmu i smierc.
Wirus u chorego znajduje sie w plynach ustrojowych a wiec we krwi, w plynie nasiennym, oraz w plynie przesiekowym pochwy. Zakazenie nastepuje, jezeli
zakazony plyn ustrojowy dostanie sie do krwioobiegu drugiej osoby. W walce o ograniczenie epidemii podjeto szereg dzialan. Np. opracowano zasady tzw.
bezpiecznego seksu. Szczegolowe badania epidemiologiczne wykazaly trzy mozliwosci rozprzestrzeniania sie HIV.
Droga płciowa
Najbardziej powszechna droga rozprzestrzeniania sie HIV w populacji doroslych jest w okolo 90% stosunek seksualny z osoba zakazona. HIV może wystepowac w spermie lub w wydzielinach z zenskich narzadow plciowych. Do
zakazenia dochodzi najlatwiej wowczas, gdy tkanki w obrebie narzadow plciowych sa uszkodzone lub stosunek plciowy odbywa sie w okresie miesiaczki. Szczegolnym ryzykiem sa obciazone stosunki analne, gdyz blona sluzowa odbytu jest podatna na mikrourazy. Ze wzgledu na budowe i fizjologie
narzadow plciowych, kobiety sa bardziej narazone na zakazenie.
Droga pozajelitowa
Zakazenie moze nastapic przez przetoczenia zakazonej krwi lub preparatow krwiopochodnych, przeszczepy, sztuczne zaplodnienie oraz uzywanie zakazonych igiel i strzykawek. W Polsce odsetek zakazonych w wyniku dzialan medycznych jest niski i wynosi mniej niz 1%. Nalezy zaznaczyc, iz tylko kilkukrotnie zrodlem zakazenia byl preparat produkcji krajowej. W pozostalych przypadkach byly to produkty pochodzenia zagranicznego. Warto tez zauwazyc, ze nowych zakazen wsrod chorych na hemofilie nie odnotowano od 1992 roku.
Przenoszenie wirusa przez zakazone igly i strzykawki jest bardzo waznym problemem wsrod narkomanow stosujacych narkotyki dozylne. Ryzyko jest szczegolnie duze, gdy uzywaja oni niesterylnego sprzetu. W latach 1986-1994
narkomani byli najwieksza grupa osob HIV-dodatnich w naszym kraju, stanowili bowiem az 69% wszystkich zarejestrowanych osob seropozytywnych.
Droga wertykalna
Istnieja trzy mozliwe drogi zakazenia matka-plod: wewnatrzmacicznie
(przejscie wirusa przez lozysko), przez ekspozycje plodu na krew w trakcie porodu oraz w okresie poporodowym w czasie karmienia. Najczesciej dochodzi do przekazania HIV podczas porodu. Warto podkreslic, ze ryzyko zakazenia
dziecka jest najwieksze w okresie 2-4 tygodni od momentu zakazenia matki lub wtedy, gdy jest ona w zaawansowanym stadium choroby. Znane sa przypadki zakazenia matek przez karmienie piersia dzieci zakazonych juz po urodzeniu w
szpitalu droga pozajelitowa.
Nie ma dowodow, ze HIV przenosi sie droga oddechowa czy pokarmowa. Nie stwierdzono, by HIV przenoszony byl przez owady, zywnosc, wode, pot czy lzy.
Nic nie wskazuje, by zakazenie moglo nastapic wskutek korzystania ze wspolnej ubikacji, tych samych przedmiotow, takich jak telefon czy uzywana odziez.
Jak unikac zarazenia wirusem HIV:
1 Odpowiednie zabezpieczenie podczas kontaktu seksualnego najlepiej prezerwatywy z lateksu (nie maja porow umozliwiajacych przenikanie wirusa przez scianki) i srodka plemnikobojczego, czy wkladki wewnatrz macicznej
2 Unikac wszelkich czynnosci i aktywnosci seksualnych, ktore narazaja na kontakt ze sperma, krwia, kalem i moczem partnera.
3 Nie nawiazywac licznych kontaktow seksualnych.
4 Nie korzystac z przedmiotow osobistych tj. maszynka do golenia, igly etc. - tzn. takich, na ktorych moze sie znajdowac czyjas krew
5 Unikac srodkow odurzajacych, poniewaz wiekszosc z nich obniza
odpornosc organizmu, nie mowiac o obnizaniu poczucia krytycyzmu (uzywanie narkotykow dozylnie stwarza bezposrednie zagrozenie z uwagi na prawdopodobny
kontakt z zanieczyszczona igla lub strzykawka).
|
22. Omowic choroby przenoszone droga plciowa, podac zasady zapobiegania im.
Choroby weneryczne - choroby przenoszone droga plciowa to jedne z najbardziej rozpowszechnionych chorob zakaznych. Obecnie zidentyfikowano ponad 20 roznych chorob nalezacych do tej grupy.
Chlamydioza
Chorobe wywoluje pierwotniak Chlamydia trachomatis. Objawem tej choroby jest ropny wyciek z narzadow plciowych, ktory latwiej zaobserwowac u mezczyzn,
oraz pieczenie przy oddawaniu moczu; niektorzy mezczyzni nie maja zadnych objawow. U 30% zarazonych kobiet wystepuja uplawy, lecz u wiekszosci choroba
przebiega bezobjawowo. U 2/3 kobiet stosujacych doustne srodki
antykoncepcyjne o infekcji moze swiadczyc pojawienie sie plamien (o ile preparat jest stosowany od dluzszego czasu, nie byl zmieniany i przedtem plamienia nie wystepowaly!). W przebiegu bezobjawowym jedyna metoda wykrycia infekcji jest badanie wymazow wydzielin pobranych z narzadow plciowych pod
mikroskopem. W stadium zaawansowanym ch. moze prowadzic do nieplodnosci.
Leczenie prowadzi sie antybiotykami - tetracyklina lub erytromycyna.
Rzesistkowica
Te dosc powszechna chorobe wywoluje rzesistek pochwowy (Trichomonas vaginalis). Do zarazenia moze dojsc nie tylko wskutek kontaktow seksualnych,
lecz rowniez nieprzestrzegania zasad higieny (np. uzywania tego samego
recznika co zarazona osoba). U zarazonych mezczyzn wystepuje pieczenie przy oddawaniu moczu oraz ropny wyciek z cewki moczowej. Leczenie prowadzi sie z
zastosowaniem pochodnych nitroimidazoli (np. Metronidazolu).
Rzeżączka ( tryper)
Chorobe te wywoluje dwoinka rzezaczki (Neisseria gonorrhoe). Objawami sa: u mezczyzn - pieczenie oraz ropny wyciek z cewki moczowej, a u kobiet - uplawy. U kobiet objawy zarazenia moga zostac niezauwazone. U mezczyn
wystepuja one zwyle po tygodniu, a u kobiet po 2 tygodniach od zarazenia. Nieleczona rzezaczka prowadzi do bezplodnosci. Leczenie prowadzi sie za
pomoca antybiotykow.
Kiła (syfilis, lues)
Przyczyna tej choroby jest zarazenie sie kretkiem bladym (Treponema
pallidum). Ma ona wieloetapowy przebieg, a pierwsze objawy wystepuja dopiero po uplywie dluzszego czasu - od 3 - 6 tygodni do nawet 6 miesiecy. Do
objawow tych zalicza sie goraczke, zle samopoczucie, lecz przede wszystkim pojawienie sie w miejscu wnikniecia bakterii do organizmu - z reguly na narzadach plciowych - tak zwanego owrzodzenia pierwotnego. Ma ono ok. 1 cm
srednicy i jest niebolesne. Pojawieniu sie owrzodzenia pierwotnego towarzyszy powiekszenie pachwinowych wezlow chlonnych, ktore staja sie
bolesne i latwo wyczuwalne dotykiem. Po pewnym czasie owrzodzenie pierwotne zanika, co wcale nie swiadczy o ustapieniu choroby, lecz o jej przejsciu w
kolejna faze rozwoju. Rozwoj choroby trwac moze nawet kilkanascie lat.
Nieleczona kila prowadzi do powaznych uszkodzen narzadow wewnetrznych:
watroby, mozgu, czego nastepstwem moze byc nawet smierc. Leczenie prowadzi
sie za pomoca antybiotykow.
Infekcja HPV
HPV to skrot od angielskiej nazwy Human Papilloma Virus (wirus brodawczaka
ludzkiego). Powoduje powstawanie obrzydliwych, zmian skornych w obrebie
genitaliow - brodawkowatych klykcin konczystych. Czasem klykciny sa tak
liczne, ze przypominaja male kiscie winogron, jednak moga tez wystepowac
pojedynczo lub w ilosci kilku - kilkunastu. HPV jest jedynym zdiagnozowanym
czynnikiem powodujacym raka endometrium (sluzowki macicy) u kobiet; u 98%
kobiet chorych na raka endometrium stwierdzono wystepowanie tego wirusa.
Opryszczka
Jest wywolywana przez wirusa opryszczki (HSV). Jej nosicieli mozna poznac po
tym, ze pojawia im sie na wargach tzw. "zimno". Material genetyczny - DNA
wirusa, integruje sie z genomem gospodarza. Niby nic wielkiego... Wirusem opryszczki mozna sie zarazic droga plciowa. W pewnych przypadkach wirus ten prowadzi do rozwiniecia sie szpecacych zmian w obrebie blon sluzowych genitaliow lub skory o wygladzie "zimna" lub przebarwien skory.
Żółtaczka
Jest bardzo grozna choroba, ktora rowniez moze byc przenoszona droga plciowa. Jest tak dlatego, ze w wydzielinach osoby chorej na zoltaczke znajduja sie wirusy zoltaczki (HBV, HCV). Zoltaczka prowadzi zazwyczaj do marskosci watroby, a ta z kolei do raka watroby. A rak watroby prowadzi do
smierci. Bez watroby nie da sie zyc - dlatego z zoltaczka nie ma zartow!
Warto dodac, ze zoltaczka jest choroba dosc pospolita i wielu ludzi jest nosicielem jej wirusa, stad ryzyko zarazenia sie nia jest dosc wysokie.
Zapalenie w obrebie miednicy mniejszej (tylko u kobiet)
Zapalenie w obrebie miednicy mniejszej, okreslane w literaturze anglosaskiej jako PID (pelvical inflammatory disease) moze byc powiklaniem w nastepstwie
nieleczonej chlamydiozy i innych chorob bakteryjnych, pierwotniaczych lub grzybiczych. PID towarzysza zazwyczaj , niekiedy bardzo silne bole "w dole
brzucha" i uplawy. Tak jak w przypadku kazdej innej choroby niezbedne jest udanie sie do specjalisty celem wyjasnienia przyczyn stanu zapalnego. Uwaga
- stan zapalny w obrebie miednicy mniejszej jest przeciwwskazaniem do stosowania wewnatrzmacicznych wkladek antykoncepcyjnych.
AIDS
Jest to obecnie najgrozniejsza z chorob, poniewaz nie ma na nia skutecznego lekarstwa. Jest ona wywolywana przez ludzkiego wirusa nabytego braku odpornosci (human immunodeficiency virus, w skrocie HIV). Do zakazenia dochodzi wskutek wprowadzenia do organizmu wydzielin lub plynow ustrojowych, zawierajacych HIV, co moze miec miejsce podczas stosunku seksualnego z osoba
wspolzyjaca z wieloma partnerami lub partnerkami. Nie jest istotne, czy jest to stosunek miedzy osobami roznej plci, czy tej samej (homoseksualny).
Narkomani rowniez narazeni sa na zakazenie HIV, jezeli wspolnie korzystaja z
tych samych igiel i strzykawek. Zanim wprowadzono testy na obecnosc HIV, do zakazenia dochodzilo rowniez czesto w szpitalach, podczas transfuzji krwi
lub podawania preparatow krwiopochodnych, na przyklad czynnikow krzepniecia,
otrzymywanych z krwi setek badz tysiecy dawcow. HIV mozna sie również zarazic w nieprzestrzegajacych zasad higieny zakladach tatuazu lub body-piercingu. Po dostaniu sie do organizmu wirus atakuje pewna grupe bialych cialek krwi -
limfocyty T. Uposledzenie czynnosci i spadek liczby limfocytow T prowadzi do
calkowitego zalamania sie systemu odpornosci immunologicznej organizmu chorego. Organizm pozbawiony tego systemu nie moze sie skutecznie bronic nawet przed lekkim zakazeniem, w wyniku czego moze ono doprowadzic do
smierci chorego.
Grzybice
Bardzo szeroko rozpowszechnione schorzenia. Czynnikiem chorobotworczym sa patogenne grzyby, np. z rodzaju Candida, wywolujace drozdzyce (kandydoze) i wiele innych patogenow. Do zarazenia moze dojsc podczas kontaktow seksualnych z chora osoba. Istnieja doniesienia, ze doustne srodki antykoncepcyjne zwiekszaja podatnosc kobiet na infekcje grzybicze. Grzybice
leczy sie najczesciej miejscowo masciami, kremami lub globulkami
zawierajacymi pochodne imidazolu, zaburzajace biosynteze scian komorkowych grzyba. W przypadkach ciezszych stosuje sie dzialajace systemowo preparaty w
tabletkach. Grzybicom pachwinowym sprzyja noszenie bielizny z tworzywa
sztucznego i brak nalezytej higieny.
Wszawica łonowa
do zarazenia wszawica lonowa dochodzi najczesciej podczas wspolzycia z zawszona osoba, lecz rowniez poprzez uzywanie jej recznika, poscieli lub bielizny. Wszy lonowe (inaczej: mendy, mendoweszki) to 2 - 4 mm owady
bezskrzydle zywiace sie krwia. Najczesciej wystepuja na owlosieniu lonowym, a niekiedy rowniez na brwiach i rzesach. Uklucia tych owadow wywoluja swiad
i stany zapalne. Drapanie swedzacych miejsc moze prowadzic do powstania ran
i strupow. Jedna samica wszy lonowej sklada kilkadziesiat 1 mm, bialych, wydluzonych jaj, mocno przytwierdzonych do nasady wlosow. Wszawice lonowa
zwalcza sie preparatami odwszawiajacymi (do nabycia w aptece) zas odziez i bielizne nalezy zdezynfekowac (uprac i wyprasowac).
Choroby przenoszone droga plciowa moga miec bardzo powazne nastepstwa a nawet spowodowac smierc. Prezerwatywy chronia przed chorobami tylko w pewnym
stopniu. Jednak nie ma zadnej gwarancji (procz statystycznej), ze nie zawioda (pekna, ulegna uszkodzeniu). A wtedy nie ma zadnej ochrony. Należy wiec pamietac, ze zadne inne srodki antykoncepcyjne (pigulki, zastrzyki,
plastry, globulki, pianki, itp.) nie chronia przed chorobami przenoszonymi droga plciowa.
Dlatego tez wskazane sa regularne badania ginekologiczne oraz dokladna higiena osobista.
23. Wymienic objawy mogace wskazywac na wykorzystywanie seksualne dziecka i
podac zasady postepowania w przypadku podejrzenia o przemoc seksualna.
Objawy wskazujace na wykorzystywanie:
Fizyczne objawy nie sa powszechne, jednakze pojawiaja sie. Wysypka, obrzek, opuchlizna w obszarach genitalni. Infekcje drog moczowych i inne podobne symptomy powinny byc poddane analizie. Rowniez do fizycznych objawow zalicza
sie niepokoj, moga pojawic sie chroniczne bole brzucha lub glowy.
Zachowanie i reakcje emocjonalne sa czestszymi symptomami. Moze to obejmowac od "idealnego" zachowania do depresyjnego poprzez niewytlumaczona zlosc.
W takich wypadkach dziecko moze miec klopoty w nauce lub ze snem, być niespokojne. Ponadto nie przezywa wysokich czy niskich stanow emocjonalnych
tj. wielkie podekscytowanie lub smutek. Dzieci wykorzystywane zaczynaja interesowac sie swoim cialem lub cialem innych osob. Jednoczesnie zaczynaja nagle wiecej mowic o seksie lub bawic
sie w roznego rodzaju zabawy. Czasem jednak na skutek urazu psychicznego reakcja dziecka jest odwrotna - staje sie ono bardziej drazliwe (wyczulone)
na dotyk swojego (albo czyjegos) ciala lub na mowienie o ciele czy seksie.
Metody zapobiegania:
Przede wszystkim nalezy miec calkowita kontrole nad dzieckiem i wiedziec w jaki sposob spedza czas wolny. Trzeba tez zwrocic uwage, czy dziecko nie ma kontaktu z jakimis obcymi osobami, o ktorych nie wiemy, nie wspomina czasem
o "przyjaciolach", o ktorych istnieniu do tej pory nie slyszelismy, czy nie dostaje jakichs prezentow, pieniedzy z niewiadomych zrodel. W przypadku jakichkolwiek podejrzen, nalezy natychmiast skontaktowac sie z odpowiednia
placowka lub zadzwonic np. na niebieska linie, w celu uzyskania wskazowek dalszego postepowania.
Gdy juz odkryje sie przypadek wykorzystywania seksualnego nalezy przede wszystkim porozmawiac z dzieckiem - trzeba jednak pamietac podczas rozmowy,
ze nie wolno dzieciom sugerowac odpowiedzi, bo w trudnej sytuacji zeby mieć juz spokoj z natretnymi pytaniami mamy lub taty - moga "na odczepnego", potwierdzac sugestie.
Warto tez sprawdzic, jak dziecko funkcjonuje w szkole (nauka, zachowanie, wagary).
Zawsze jednak trzeba pamietac, ze dziecko, ktore ma klopot, potrzebuje
zrozumienia i pomocy - nie kary. Dlatego jesli rodzice zareaguja w
nieprawidlowy sposob tzn. nie uwierza lub beda zli, to dziecko zamilknie, zmieni swoja historie z powodu zlosci lub niewiary rodzicow, alb bedzie sie
czulo jeszcze bardziej winne.
W takich sytuacjach nalezy pamietac, ze: nie wolno dziecka wpedzac w
poczucie winy, ze zrobilo cos zlego. Trzeba je przekonac, ze tylko rodzice
sa prawdziwym oparciem oraz, ze chce sie dziecku pomoc, a nie karac je.
Niezastapiona w przypadku wykorzystywania seksualnego jest opieka
psychologa.
24. Omowic budowe i funkcje neuronu
Podstawowa jednostka budulcowa i czynnosciowa ukladu nerwowego jest neuron.
Chociaz neurony roznia sie miedzy soba budowa i funkcja, to mozna wyroznic w
nich wspolne elementy: cialo komorki, dendryty i akson. Jego funkcja jest
przekazywanie informacji w postaci impulsow bioelektrycznych do innego
neuronu, miesni lub gruczolu poprzez polaczenie zwane synapsami. Wiekszosc
neuronow znajduje sie w osrodkowym ukladzie nerwowym, zas niewielka liczba w
tak zwanych zwojach nerwowych: nerwow czaszkowych ukladu autonomicznego oraz
przewodu pokarmowego. Przemieszczanie sie impulsow nerwowych z komorki do
komorki nastepuje tylko w jednym kierunku - od ciala komorki przez akson do
szczeliny zwanej synapsa.
27. Wyjasnij co oznacza plastyczność mózgu i jakie ma ona znaczenie dla
człowieka.
Plastycznosc mozgu to laczenie sie komorek nerwowych.
Plastycznosc jest:
- genetycznie zaprogramowana
- zwiazana z procesami uczenia sie
- jest naprawcza (polega na tym ze powstaja polaczenia miedzy innymi
komorkami np. w wyniku rehabilitacji mozna przywrocic pewne funkcje)
28. Podaj definicje zdrowia i omów różne jego aspekty
Zdrowie jest to stan dobrego fizycznego, psychicznego i spolecznego samopoczucia, a nie tylko brak choroby lub niepelnosprawnosci (kalectwa).
Styl zycia jest scisle zwiazany ze srodowiskiem spolecznym w ktorym
jednostka zyje, skladaja sie na niego zachowania, postawy i ogolna filozofia zycia czlowieka (na przyklad w jakim rejonie geograficznym zyje, jak sie
relaksuje, jak sie bawi, jak sie odzywia).
Aktywnosc fizyczna - ma wplyw na uklad krazenia, uklad oddechowy i nerwowy oraz czynnosci gruczolow. Zapotrzebowanie organizmu na wysilek fizyczny jest trudne do okreslenia, poniewaz zmienia sie ono w zaleznosci od wieku, plci,
stanu zdrowia, rodzaju wykonywanej pracy i innych. Rozwiazaniem moze byc tu
przestrzeganie dwoch zalecen: regularnego zaprawiania sie do wysilku, zaprzestanie wysilku w momencie nasilania sie zmeczenia.
a. odpowiednio dawkowany ruch i wysilek fizyczny ma wplyw na prawidlowy rozwoj fizyczny dziecka
b. przeciwdziala stresowi (odreagowanie stresu poprzez ruch)
c. ruch w odpowiednich ilosciach uruchamia w organizmie mechanizmy odpornosciowe
Istotnym elementem edukacji zdrowotnej powinno byc ksztaltowanie od najmlodszych lat umiejetnosci sprzyjajacych zdrowiu, np.: higiena osobista,
aktywnosc fizyczna, prawidlowe zywienie, zapewnienie bezpieczenstwa, edukacja do zycia w rodzinie, edukacja seksualna, profilaktyka uzaleznien.
Odpowiedzialnosc za zdrowie - jak najwczesniej ksztaltowac ja u dzieci.
Zarowno w domu jak i procesie edukacji szkolnej.
Ochrona zdrowia - profilaktyka:
Pierwszorzedowa, wtorna i trzeciorzedowa
Profilaktyka (prewencja) to dzialania, ktorych celem jest zapobieganie
chorobom i innym zaburzeniom, lub ich skutkom.
29. Wymien czynniki warunkujace zdrowie
- styl zycia i zachowania zdrowotne (50-60%)
- srodowisko fizyczne i spoleczne (20-25 %)
- czynniki genetyczne (ok. 20%)
- sluzba zdrowia (10-15%)
30. Wyjasnij pojecie odpornosci czynnej i biernej, naturalnej i sztucznej,
omow role i dzialanie szczepien ochronnych.
W trakcie rozwoju filogenetycznego czlowieka powstala i doskonalila sie
obrona organizmu. Najpierw powstaly mechanizmy immunologiczne zapewniajace
odpornosc nieswoista (wrodzona), pozniej zas odpornosc swoista (nabyta)
a. mechanizmy odpornosci nieswoistej stanowia pierwsza linie obrony organizmu, uruchamiane sa bardzo szybko
b. mechanizmy odpornosci swoistej sa bardzo selektywne i skierowane
precyzyjnie przeciwko okreslonemu intruzowi
- Czlowiek w pewnych sytuacjach otrzymuje gotowe przeciwciala
(uodpornienie bierne) w sposob naturalny ma to miejsce w ostatnich
miesiacach zycia wewnatrzmacicznego i w pierwszych miesiacach zycia
pozamacicznego. Dziecko w tym okresie otrzymuje przeciwciala od matki przez lozysko lub mleko. W sytuacjach zagrazajacych zyciu np. ukaszenie zmii kontakt ze zwierzeciem wscieklym, zakazenie tezcem, czlowiek pomaga ukladowi
odpornosciowemu w walce z nim podajac surowice odpornosciowa, ktora zawiera przeciwciala uzyskane od ludzi lub zwierzat.
- Uodpornienie czynne wystepuje gdy organizm wytwarza przeciwciala przeciwko drobnoustrojom, ktore wniknely do organizmu na drodze naturalnej
lub sztucznej (szczepienie)
- Szczepionki to takie preparaty, ktore zawieraja antygen lub antygeny drobnoustrojow, ktory po podaniu powoduje powstanie swoistej odpornosci immunologicznej chroniacej przed zakazeniem danym mikroorganizmem.
- Szczepionki ochronne sa jedna z podstawowych metod profilaktyki
chorob zakaznych i wirusowych. Szczepienie eliminuje takie choroby jak:
- Poliomyelitis, blonnice, odre, tezec, rozyczke, ospe.
- Po zaszczepieniu wzrasta liczba przeciwcial. W celu wytworzenia
trwalej odpornosci konieczne jest podawanie szczepienia w odpowiednich dawkach i w odpowiednich odstepach czasowych.
32. Sposoby zapobiegania nadmiernym stresom, radzenia sobie ze stresem
Stresow nie jestesmy w stanie uniknac, ale pewna ich dawka nawet
polepsza nasza energie przystosowawcza i jest wrecz niezbedna do zycia. Istotnym czynnikiem decydujacym o sposobie radzenia sobie ze stresem jest
jego rodzaj, intensywnosc i okres rozwojowy, w ktorym sie go doswiadcza.
- Wielu ludzi w codziennym zyciu nie potrafi radzic sobie ze stresem,
czesto efektem tego jest ucieczka od problemow w upojenie alkoholowe,
narkotyki lub w swiat fantazji i marzen. W zakresie wykorzystywanych strategii radzenia sobie ze stresem istnieje duze zroznicowanie, np. niektorzy ludzie koncentruja sie na dzialaniach, ktore sluza zwalczaniu stresu, inni zas koncentruja sie przede wszystkim na obronie i przetrwaniu.
- Techniki zapobieganiu reakcji stresowej
- Zdolnosc do sprawnego dzialania, pomimo wystepowania emocji, nazywa sie odpornoscia na stres. W tym wlasnie celu zostaly opracowane specjalne techniki i cwiczenia, ktore maja uczyc gospodarowania czasem, pozytywnego myslenia i osiagania celow, bez nadmiernego obciazenia emocjonalnego.
-Techniki relaksacyjne:
-medytacja,
-relaksacja neuromiesniowa,
-kontrola oddychania.
- Medytacja
-powtarzanie mysli,
-powtarzanie czynnosci fizycznych,
-kontemplacja problemu,
-koncentracja wizualna.
Aby medytacja byla udana, musza byc spelnione okreslone warunki:
-spokojne otoczenie,
-koncentracja zmyslu,
-pasywna postawa,
-wygodna pozycja.
Relaksacja neuromiesniowa
sklada sie z szeregu cwiczen, podczas ktorych dana osoba napreza (kurczy ), a nastepnie rozluznia wybrane miesnie tak, aby osiagnac pozadany stan glebokiej relaksacji,
jest skuteczna w leczeniu bezsennosci, nadcisnienia samoistnego, bolow glowy spowodowanych napieciem i lekiem.
33. Omow zasady racjonalnego zywienia (5xU)
* urozmaicone
* umiarkowane
* uregulowane
* unikanie nadmiaru - tluszczu i cukru
* uprawianie sportu
Zadaniem racjonalnego zywienia jest dostarczenie organizmowi wszystkich skladnikow odzywczych w odpowiednich ilosciach i proporcjach. Do prawidlowego wzrostu i funkcjonowania nasz organizm potrzebuje pokarmow,
ktore sa zrodlem energii, bialek, tluszczow, cukrow i witamin. Wymienione skladniki pokarmowe pelnia rozne funkcje: tluszcze - to material zapasowy, bialko, jest przede wszystkim skladnikiem budulcowym komorek ciala, a sole
mineralne i witaminy odgrywaja role jako regulatory procesow zyciowych.
PIRAMIDA ZDROWIA
Nizej wymienione produkty nalezy spozywac:
kilka razy w miesiacu: mieso czerwone
( wolowe, wieprzowe ), slodycze, jaja
kilka razy w tygodniu: drob, ryby, ser i jogurt, olej ( najlepiej z oliwek )
codziennie: fasola i inne rosliny straczkowe,orzechy, chleb, makaron, kasza, inne produkty zbozowe, ryz, ziemniaki
34. Wymien choroby cywilizacyjne i omow przyczyny ich wystepowania
Choroby cywilizacyjne:
a. miazdzyca tetnic
czynniki ryzyka chorob ukladu krazenia:
* podwyzszony poziom cholesterolu
* palenie tytoniu
* nadcisnienie
* brak aktywnosci fizycznej
* nieprawidlowe zywienie (przewaga nasyconych kwasow tluszczowych)
* cukrzyca
b. nowotwory
czynniki ryzyka chorob nowotworowych:
* palenie tytoniu
* alkohol
* nieprawidlowa dieta
* skazenie srodowiska
c. osteoporoza
czynniki ryzyka osteoporozy:
* niedobory pokarmowe (wapn, witamina C, bialko, nadmiar soli)
* brak aktywnosci fizycznej
* palenie tytoniu
* alkohol, kawa
* mala ekspozycja na sloncu (witamina D)
* maly szkielet (czynnik genetyczny)
* plec
* menopauza (utrata wapnia o 2 % rocznie)
36. Potrzeba spozywania posilkow w szkole oraz przyczyny trudnosci w ich
organizacji
Troska o zdrowie to przede wszystkim zapewnienie prawidlowego odzywiania.
Szczegolnie w okresie rozpoczynania nauki szkolnej konieczne jest zwrocenie
uwagi na dobor produktow i regularne posilki. Przeprowadzone badania
pozwolily stwierdzic bezposrednia zaleznosc pomiedzy zywieniem a postepami w
nauce i zachowaniem dziecka w szkole, np. przewlekly niedobor bialka (mieso zwierzat, jaja, mleko i jego przetwory, produkty pochodzenia roslinnego, jak
np. pieczywo i produkty zbozowe) moze prowadzic do zahamowania wzrostu, zmniejszyc odpornosc na infekcje, czynic dziecko sennym, malo ruchliwym, malo aktywnym na zajeciach. Wazne jest urozmaicanie posilkow.
37. Homeostaza i mechanizmy regulujace
W naukach biologicznych homeostaza okresla stalosc okreslonych parametrow
srodowiska wewnetrznego organizmu. Homeostaza jest niezbednym warunkiem
zdrowia (prawidlowego funkcjonowania) organizmu, a co za tym idzie wiele
chorob u swego podloza ma zaburzenie mechanizmow homeostazy.
Mechanizmy homeostazy dzialaja ciagle, na wielu poziomach:
- srodkomorkowym (w cytoplazmie danej komorki)
- tkankowym (w danej tkance np. tkance nerwowej)
- ukladow (w zakresie danego ukladu np. krwionosnego)
Do najwazniejszych parametrow, ktore musza byc stale kontrolowane i regulowane przez mechanizmy homeostatyczne naleza:
- temperatura ciala (u organizmow stalocieplnych)
- pH krwi i plynow ustrojowych
- cisnienie osmotyczne
- objetosc plynow ustrojowych (stan nawodnienia organizmu)
- stezenie zwiazkow chemicznych w plynach ustrojowych (np.
glukozy w osoczu)
- cisnienie tetnicze krwi
- cisnienie parcjalne tlenu i dwutlenku wegla we krwi
Do mechanizmow homeostatycznych naleza:
- wegetatywny uklad nerwowy
- uklad hormonalny
- uklady tkankowe
38. Wymien role witamin antyoksydacyjnych dla organizmu
Witaminy sa to biologicznie czynne substancje, ktore reguluja wazne zyciowe funkcje organizmu. Ustroj czlowieka nie produkuje witamin, z wyjątkiem przetwarzania A i D. Musza byc one dostarczane przez pokarm. Witaminy A,C,
E maja wlasciwosci przeciwutleniajace, zapobiegaja reakcjom chemicznym
zachodzacym przy uzyciu tlenu. Chronia organizm przed dzialaniem wolnych rodnikow tlenowych, ktore uszkadzaja DNA, bialka, weglowodany, lipidy,
doprowadzajac do uszkodzenia blon komorkowych. Istotne jest zachowanie
rownowagi miedzy iloscia wolnych rodnikow a ukladem antyoksydacyjnym (duza
rola witaminy C). Mowiac o normie przyjmowanych witamin nalezy brac pod uwage:
* aktywnosc fizyczna
* styl zycia
* plec
* ogolne warunki bytowe.
39. Gruczoly wydzielania wewnetrznego
Sa to specyficzne narzady wydzielajace do krwi substancje zwane hormonami. Inaczej okresla sie je mianem "gruczoly dokrewne". W organizmie czlowieka
znajduja sie nastepujace gruczoly dokrewne: podwzgorze, przysadka mozgowa, szyszynka, tarczyca, przytarczyce, nadnercza, trzustka, jajniki, jadra. Rowniez inne narzady takie jak np. nerki czy serce wydzielaja hormony, jednak schorzenia tych narzadow lecza lekarze innych specjalnosci.
Ich wplyw na organizm:
Gruczoly wydzielania wewnetrznego wytwarzaja hormony i rozsylaja je po calym organizmie za posrednictwem krwi. Hormony te reguluja ustrojowe procesy
chemiczne, reakcje na glod, napiecia, zakazenie i chorobe, przygotowuja do aktywnosci fizycznej.
40. Wady wzroku - astygmatyzm
Wada optyczna polegająca na różnym miejscu ogniskowania się promieni wpadających do soczewki w płaszczyznach prostopadłych do siebie (w tzw. płaszczyznach tangencjalnej i sagitalnej). Objawia się ona niemożnością zogniskowania gwiazdy do punktu. Przesuwając się w jedną stronę w stosunku do najlepszego ogniska (patrz rysunek) gwiazda robi się owalem poziomym, a po przesunięciu w drugą owalem pionowym. W lornetkach z dużym astygmatyzmem, nawet po najlepszym ustawieniu ostrości, z gwiazd będą "strzelać" na bok dodatkowe promienie.
Wielkość astygmatyzmu jest proporcjonalna do średnicy obiektywu i w przybliżeniu do pierwiastka kwadratowego odległości obiektu od centrum pola widzenia. Obszar jaki jesteśmy w stanie zobaczyć naszym instrumentem optycznym nazywa się polem widzenia. Możemy je przedstawić w postaci kątowej (kątowe pole widzenia) lub liniowej (liniowe pole widzenia).
Astygmatyzm pojawia się najczęściej, gdy soczewka jest źle wyszlifowana i nie ma symetrii sferycznej lub gdy obiektyw lub okular instrumentu nie leżą idealnie na jednej linii. Kiedy układ optyczny jest dobrze skorygowany pod kątem astygmatyzmu, ognisko tagnencjalne i sagitalne leżą razem niemal idealnie na płaszczyźnie ogniskowej soczewki (tzw. powierzchni Petzvala). Duży astygmatyzm koryguje się dodatkową cienką soczewką różną w zależności od tego czy ognisko leży przed, za, ponad czy poniżej powierzchni Petzvala.
|