Wymowa i akcent w języku łacińskim. 13.09.2009

- i jak i np.medicina

- i jak j jeśli i występuje między samogłoskami wymawia się je jak j np. maior, cuius

- dwugłoski (dyftongi) - ae, oe wymawia się jak e np. anaemie, foetus

- au, eu, np. auditus (słuch), aulis (ucho), neuron (komórka nerwowa)

- c jak k przed samogłoskami a, o, u np. caput (głowa), campus (ciało), curatio (leczenie)

- c jak k przed spółgłoską np. fractura (złamanie), crus (goleń)

- c jak k na końcu wyrazu np. lac (mleko), sic (tak)

- c jak c przed samogłoskami e, i, y np. cellula, medicina, cylus

-Q( zawsze z u) jak kw np. aqua (woda), quadratus (kwadratowy), quis (kto)

- ngu jak mgw jeśli przed samogłoską np. ungwa (język), sanguis (krew), unguentum (maść)

- V jak W np. vita (życie), vulnus (rana), vena (żyła)

- X jak KS np. sex (sześć), luxatio (zniknięcia), dexter (prawy)

- SU jak SW jeśli w tej samej sylabie jest samogłoska np. consuetudo (przyzwyczajenie), suasio

(zalecenie)

- CH jak CH np. chirurgu

- RH jak R np. rhythmus

- TH jak T np. rhythmus

- PH jak F np. pharynks (gardło), phasis (faza)

Nazwy przypadków

- nominatirus (mianownik) - quis? quid? (kto? co?)

- genetirus (dopełniacz) - cuius? (kogo? czego?)

- datirus (celownik) - cui? (komu? czemu?)

- accusatirus (biernik) - quem? quid? (kogo? co?)

- ablatirus (narzędnik) - qus?

- vocatirus (wołacz)

Deklinacja I stopnia - odmiana rzeczowników i przymiotników rodzaju żeńskiego zakończone na a.

	singularus liczba pojedyncza	pluralis liczna mnoga	singularus	pluralis
N	venea	venae	- a	- ae
G	venae	venarum	- ae	- arum
D	venae	venis	- ae	- is
Acc	venam	venas	- am	- as
Abl	vena	venis	- a	- is
V	vena	venae	- a	- ae

Przykłady rzeczowników deklinacji I.

aqua-ae (woda), vita-ae (życie), fraktura-ae, anaemia-ae (niedokrwistość), cellula-ae (komórka), medicina-ae, tela-ae (tkanka), scapula-ae (łopatka), angina-ae (angina), anatomia-ae (anatomia),

trachei-ae (tchawica), causa-ae (przyczyna, powód), terapia-ae, costa-ae (żebro), cura-ae (troska),

tunica-ae (błona), vertebra-ae (kręg), clavicula-ae, pleura-ae (opłucna), cardia-ae (serce),

pneumonia-ae (zapalenie płuc), areria-ae (tętnica), phobia-ae (tak), paranoia-ae (obłęd),

amnestia-ae (niepamięć), forma-ae (kształt, forma)

Przymiotniki

- tela ossea (tkanka kostna)

- tunica mucosa (błona śluzowa)

- cellula aegra/aegrola (chora komórka)

Terminologia Medyczna w Języku Łacińskim Mag Hanna Trzcińska

Prorebia latina (przysłowia łacińskie)

1. Primum non nocere. (Po pierwsze nie szkodzić)

2. Nulla est medicina sine lingua latina. (Nie ma medycyny bez łaciny.)

3. Medice, cura te ipsum. (Dopuki żyję nie tracę nadzieji.)

4. Nulla dies sine linea. (Nie ma dnia bez kreski.)

5. Solus aegroti suprema lex. (Dobro chorego najwyższym dobrem)

Deklinacja II 18.09.2009

Według deklinacji II odmieniają się rzeczowniki i przymiotniki zakończone na us, er, um (muscularum, neutrum)

	singularus liczba pojedyncza	pluralis liczna mnoga	singularus	pluralis
N	ocul - us canc - er	ocul - i	- us, er	- i
G	ocul - i cancer - i	ocul - orum	- i	- orum
D	ocul - o cancer - o	ocul - is	- o	- is
Acc	ocul - um cancer - um	ocul - os	- um	- os
Abl	ocul - o cancer - o	ocul - is	- o	- is
V	ocul - e canc - er	ocul - i	- e, er	- i

Przykłady rzeczowników deklinacji II

morbus - i (choroba), medicus - i (lekarz), musculus - i (mięsień), nerwus - i (nerw),

adultus - i (dorosły), neonatus - i (noworodek), fokus - i (ognisko), icterus - i (żółtaczka),

tetanus - i (tężec), fundus - i (dno), spasmus - i (skurcz), digitus - i (palec), chirurgus - i ( chirurg), pediater - i (pediatra), ventiviculus - i (żołądek), stomahus - i (żołądek), gaster - i (żołądek),

virus - i (zarazek)

Deklinacja II - um (neutrum, medicamentum) - rodzaj nijaki

	singularus liczba pojedyncza	pluralis liczna mnoga	singularus	pluralis
N	medicament - um	medicament - a	- um	- a
G	medicament - i	medicament - orum	- i	- orum
D	medicament - o	medicament - is	- o	- is
Acc	medicament - um	medicament - a	- um	- a
Abl	medicament - o	medicament - is	- o	- is
V	medicament - um	medicament - a	- um	- a

organom internum (narząd wewnętrzny), sternum (mostek), atrium (przedsionek), dekstrum (prawy)

Przykłady rzeczowników deklinacji II rodzaju nijakiego

collum - i (szyja), atrium - ii (przedsionek), remedium - i (lek, środek zaradczy), carum - i (jama), sternum - i (mostek), cranium - ii (czaszka), myocrdium - ii (mięsień sercowy), labium - ii (waga), brachium - ii (ramię), antebrachium - ii (przedramię), cerebrum - i (mózg), signum - i (znak, objaw),

organum - i (narząd), oxygenum - ii (tlen), hydrogenum - ii (wodór), serum - i (surowica),

duodenum - i (dwunastnica)

Terminologia Medyczna w Języku Łacińskim Mag Hanna Trzcińska

Przymiotniki deklinacji I i II

rodzaj męski	acut - us dext - er	- us - er
rodzaj żeński	acut - a dext - a	- a
rodzaj nijaki	acut - um dext - um	- um

oculus deuter (m) - prawe oko

clavicula dextra (f) - prawy obojczyk

atrium dextrum (n) - prawy przedsionek

sinister (m) lewy, sinistra (f) lewa, sinistrum (n) lewe

aeger (m) chory, aegra (f) chora, aegrum (n) chore

aegrotus (m) zdrowy, aegrota (f) zdrowa, aegrotum (n) zdrowe

sanus (m) zdrowy, sana (f) zdrowa, sanum (n) zdrowe

langus (m) długi, langa (f) długa, langum (n) długia

mangus (m) duży, manga (f) duża, mangum (n) duże

ossesus (m) kostny, ossea (f) kostna, osseum (n) kostne

bnus (m) dobry, bna (f) dobra, bnum (n) dobre

malus (m) zły, mala (f) zła, malum (n) złe

chronicus (m) przewlekły, chronica (f) przewlekła, chronicum (n) przewlekłe

parrus (m) mały, parra (f) mała, parrum (n) małe

miser (m) biedny, nieszczęśliwy, misa (f) biedna, nieszczęśliwa, misum (n) biedne, nieszczęśliwe

Przyimki występują tylko z dwoma przypadkami Acc, Abl

• propter (z powodu) propter morbum (z powodu choroby)

propter frocturum (z powodu złamania)

• ad (do) ad usum internum (do użytku wewnętrznego)

ad usum externum (do użytku zewnętrznego)

• intra (wewnątrz) intra cranium (wewnątrz czszki)

• ante (przed) ante unum annum (przed rokiem)

• post (po) post operationem (po operacji)

post fracturam (po złamaniu)

• contra (przeciw) contra morbum (przeciw chorobie)

contra februm (przeciw temperaturze)

• per (przez) per tracheam (przez tchawicę)

per rectum (przez odbyt)

per os (przez usta)

per duas horas (w ciągu dwóch godzin)

Deklinacja III 19.09.2009

Płuco Człowiek Ból

N pol - mo N homo N dolor M

Abl sing - e N plur (n) - a G plur - um

G pul - mo - nis G homo/nis G dolor/is

dobro/zdrowie wyrostek leczenie

N solus N appendix N curatio F

G solute/is G appendic/is G curation/is

Czas/skroń rana głowa

N tempus N rulnus N caput N

G tempor/is G rulnar/is G caput/is

Terminologia Medyczna w Języku Łacińskim Mag Hanna Trzcińska

Końcówki rodzaju
Męskiego		Żeńskiego		Nijakiego
- o - or - er - ex - es - os		- x - as - aus - es - is - us - s - do - go - io		- l - a - n - c - e - t - ar - ur - us
	Sing (m)		Plur (m)		Sing (n)		Plur (n)
N	pulmo		pulm - es		velnus		velner - a
G	pulmo - is		pulm - um		velner - is		velner - um
D	pulmon - i		pulm - ibus		velner - i		velner - ibus
Acc	pulmon - em		pulm - es		velnus		velner - a
Abl	pulmon - e		pulm - ibus		velner - e		velner - ibus
V	pulmo		pulm - es		velnerus		velner - a

Neutrum N = Acc = V / sing, plur

Przykłady rzeczowników rodzaju męskiego - musculim

tumor - oris (guz), cortex - corticis (kora), homo - hominis (człowiek), larynk - laringis (krtań),

ren - renis (nerka), splen - splendis (śledziona), pes - pedis (stopa), sanguis - sanguiuis (krew),

thorax - thoracis (klatka piersiowa), pharynx - pharyngis (gardło), aden - adenis (gruczoł)

Przykłady rzeczowników rodzaju żeńskiego - feminium

cerix - cerricis (szyja), bronchitis - bronchitidis (zapalenie oskrzeli), articulatio - onis (staw),

lumbago - inis (postrzał), operatio - onis (operacja), cicatrix - cicatricis (blizna),

combustio - onis (oparzenie), extremitas - atis (kończyna), contusio - onis (stłuczenie),

appendix - icis (wyrostek), luxatio - onis (zwichnięcie), functio - onis (czynność)

Przykłady rzeczowników rodzaju nijakiego - neutrum

caput - caputis (głowa), femur - femoris (kość udowa), crus - cruris (goleń), rulnus - rulneris (rana),

os - oris (usta), abdomen - inis (brzuch), latus - lateris (strona), ulcuc - ulceris (wrzód),

pectus - pectoris (klatka piersiowa), corpus - corporis (ciało, tułów), hepar - hepatic (wątroba),

tuber - tuberis (gaz), foramen - foraminis (otwór), tempus - oris (skroń)

Rzeczowniki pochodzenia greckiego zakończone na ma są rodzaju nijakiego z wyjątkiem: forma - formae (kształt, postać), struma - strumae (wole, powiększenie tarczycy), mamma - mammae (sutek)

Neutrum haema - haematis (krew), stoma - atis (usta), trauma - atis (uraz), coma - atis (śpiączka), derma - atis (skóra), neoplasma - atis (nowotwór), myoma - atis (mięśniak), symptoma - atis (objaw), carcinoma - atis (rak), melanoma - atis (czerniak), gramma - atis (przepona),

diaphragma - atis (przepona), systema - atis (układ)

Przykłady odmian rzeczownika
Sing		Plur
N	symptoma	symptomate
G	symptomatis	symptomatum
D	symptomati	symptomatis
Acc	symptoma	symptomata
Abl	symptomate	symptomatis
V	symptoma	symptomata

Według typu spółgłoskowego odmieniają się takie rzeczowniki równozgłoskowe:

mater - materis (matka, opona mózgowa), gaster - gasteris (żołądek)

Terminologia Medyczna w Języku Łacińskim Mag Hanna Trzcińska

Typ spółgłoskowy 15.11.2009

Abl. sing - i Nom. plur (n) -ia Gen. plur - ium

Według typu samogłoskowego odmieniają się rzeczowniki rodzaju nijakiego zakończone na e, al., ar np. rete, remis (sieć), animal, animalis (zwierze), exemplar,- aris (przykład).

singularis pluralis

N. animal animalia

G. animalis animalium

D. animali animalibus

Acc. animal animalia

Abl. animali animalibus

V. animal animalia

Rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone na is.

Acc. sing - im

Przykłady greckie równozgłoskowe:

basis, basis - podstawa

diagnosis,-is - rozpoznanie

dosis,-is - dawka

metastasis,-is - przerzut

narcosis,- is - narkoza

neurosis,-is - nerwica

paralysis,-is - porażenie

prognosis,-is - rokowanie

sclerosis,-is - niepamięć, amnezja

skepsis,-is - zakażenie

stenosis,-is - zwężenie

Łacińskie

febris,-is - gorączka

tuberculosis,-is - gruźlica

tussis,-is - kaszel

sitis,-is - pragnienie

pertussis,-is - koklusz, ksztusiec

Według typu samogłoskowego odmieniają się także przymiotniki deklinacji trzeciej.

• Przymiotniki o trzech zakończeniach

• er (m)

• is (f)

• e (n)

Np. saluber (zdrowy), salubris (zdrowa), salubre (zdrowe)

Homo saluber - zdrowy człowiek (m)

Cellula salubris - zdrowa komórka (f)

Animal salubre - zdrowe zwierzę (n)

celer - szybki, celeris - szybka, celere - chybkie

acer - ostry, aceris - ostra, acre - ostra

Terminologia Medyczna w Języku Łacińskim Mag Hanna Trzcińska

• Przymiotniki o dwóch zakończeniach.

• is (m)

• is (f)

• e (n)

Np. gravis, gravis, grave - ciężki, brevis,-is,-e - krótki, mentalis,-is,-e - umysłowy

musculus brevis (m) - krótki mięsień

costa brevis (f) - krótkie żebro

os breve (n) - krótka kość

• Przymiotniki o jednym zakończeniu.

• x

• s

• r

Np. simplex, simplicis - prosty, multiplex, multiplicis - wielokrotny, recens, recentis - świeży,

par, paris - równy, frequens, frequentis - częsty

Tyb spółgłoskowy - vetus, veteris

sirupus recens (m) - świeży syrop

tinctura recens (f) - świeża nalewka

unguentum recens (n) - świeża maść

Typ mieszany.

Abl. sing - e Nom. plu (n) - a Gen. plu - ium

Według typu mieszanego odmieniają się rzeczowniki rodzaju męskiego i żeńskiego zakończone na -is lub -es.

• Rzeczowniki równozgłoskowe.

• axis, axis - oś

• finis,-is - koniec, kres

• canalis,-is - kanał

• orbis,-is - krąg

• auris,-is - ucho

• curtis,-is - skóra

• bilis,-is - żółć

• fames,-is - głód

• tabes,-is - uwiąd

• Rzeczowniki nierównozgłoskowe.

• dens, dentis - ząb (m)

• pars, partis - część (f)

• os, ossia - kość (n)

• cor, cordis - serce (n)

• fel, fellis - żółć (n)

• lac, lactis - mleko (n)

Deklinacja IV 15.11.2009

Według deklinacji IV odmieniają się rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone na us oraz rodzaju nijakiego zakończone na u.

Wyjątki rodzaju żeńskiego:

• manus, manus - ręka

• acus,-us - igła

• domus,-us - dom

Terminologia Medyczna w Języku Łacińskim Mag Hanna Trzcińska

	singularis (m)	singularis (n)	pluralis (m)	pluralis (n)
N	gradus	genu	gradus	genua
G	gradus	genus	graduum	genuum
D	gradui	genu	gradibus	genibus
Acc	gradum	genu	gradus	genua
Abl	gradu	genu	gradibus	genibus
V	gradus	genu	gradus	genua
	stopień	kolano	stopień	kolano

Przykłady rzeczowników deklinacji IV rodzaju męskiego.

artus, artus - staw, sensus,-us - zmysł, auditus,-us - słuch, olfactus,-us - węch, visus,-us - wzrok,

tactus,-us - dotyk, gustus,-us - smak, infactus,-us - zawał, usus,-us - użytek, status,-us - stan,

ictus,-us - rażenie, porażenie, partus,-us - poród, cursus,-us - bieg, decursus,-us - przebieg, pulsus,-us - tętno, exitus,-us - zgon, defectus,-us - ubytek, morsus,-us - ukąszenie

Przykłady rzeczowników deklinacji IV rodzaju nijakiego.

grnu, genus - kolano, gelu,-us - lód, cornu,-us - róg

Deklinacja V 13.12.2009

Rzeczowniki zakończone na -es r. żeński. Wyjątki r. męski: dies, diei - dzień, meridies, - ei - południe.

	singularis	pliralis
N	ves	ves
G	vei	verum
D	vei	vebus
Acc	vem	ves
Abl	ve	vebus
V	ves	ves
	rzecz, sprawa

facies, faciem - twarz, powierzchnia

facies articularis - powierzchnia stawowa

superficies, -ei - powierzchnia

species, -ei - gatunek, zioła

series, -ei - szereg

rabies, -ei - wścieklizna

spes, -ei - nadzieja

duricies, -ei - twardość

Przyrostek itis (gen. itidis) - zapalenie, stan zapalny, nieżyt.

N. branchus hepar trachea

G. bronch, -i hepatic tracheae

N. bronchitis hepatitis - zapalenie wątroby tracheitis - zapalenie tchawicy

G. bronchitidis hepatidis tracheitidis

Appendicitis,-itidis - zapalenie wyrostka

Stomatitis,-itidis - zapalenie jamy ustnej

Dermatitis,-itidis - zapalenie skóry

Gastritis,-itidis - nieżyt

Pleuritis,-itidis - zapalenie opłucnej

Arthritis,- itidis - zapalenie stawów

Pharyngitis,- itidis - zapalenie gardła

Meningitis,- itidis - zapalenie opon mózgowych

Terminologia Medyczna w Języku Łacińskim Mag Hanna Trzcińska

Przymiotniki łączące się z Abl, Acc.

ad - do

ad usum proprium - do użytku własnego

ad usum internum - do użytku wewnętrznego

ad usum externum - do użytku zewnętrznego

apud - u, przy

apud egrotum - u chorego, przy chorym

ante - przed

ante operationem - przed operacją

ante duosannos - operacja wykonana przed dwoma laty

post - po

post operationem - po operacji

post tres annos - po trzech latach

per - przez

per os - przez usta, doustnie

per tracheam - przez tchawicę

per rectum - przez odbyt

per tres annos - przez trzy lata

propter - z powodu

propter febrium - z powodu gorączki

propter fracturam - z powodu złamania

extra - poza

partus extra clinicam - poza kliniką

circa, circum - w pobliżu, w okolicy

dolor circa (circum) tempora - ból w okolicy skroni

contra - przeciw

contra morbum - przeciw chorobie

contar febrim - przeciw gorączce

quoad - w kierunku, odniesienie do

observatio quoad commotionem cerebri - obserwacja w kierunku wstrząśnienia mózgu

secundum - zgodnie, według

secundum naturam - zgodnie z naturą

Przyimki łączące się z Abl.

a (ab) - od, przez

ab uno anno - od roku

a medico - przez lekarza

e (ex) - z (czego)

vulnus e morsu animalis - rana z ukąszenia przez zwierzę

foetor ex ore - przykry zapach z ust

cum - z (czym)

cum dislocatione - z przemieszczeniem

cum defektu - z ubytkiem

cum metastasi (metastasibus) - z przerzutami

sine - bez

sine dislocatione - bez przemieszczenia

sine spe - bez nadziei

de - o, stosownie do

de musculis -

de facto - rzeczywiście, faktycznie

de iure - stosownie do prawa, prawnie

pro - dla, do, z powodu

aqua pro iniectione - woda do iniekcji

pro usum humano - do użytku dla ludzi

pro narcosi - do narkozy Terminologia Medyczna w Języku Łacińskim Mag Hanna Trzcińska

in - do, w, na

in clinicam - do kliniki

in clinica - w klinice

in scapula - na łopatce

sub - pod

sub linguam (dokąd?) - pod język

sub lingua (gdzie?) - pod językiem

suspectus - podejrzany

suspecta - podejrzana

suspectum - podejrzane

infarctus myocardii suspectus - podejrzenie zawału mięśnia sercowego

appendicis suspecta - podejrzenie zapalenia wyrostka

neoplasma suspectum - podejrzenie nowotworu

metastases suspectare - podjrzenie przerzutów

suspicio (oris) + gen

suspicio infarctus myocardii - podejrzenie zawału mięśnia sercowego

suspicio appendicitidis - podejrzenie zapalenia wyrostka

suspicio neoplasmatis - podejrzenie nowotworu

suspicio metastasium - podejrzenie przerzutów

observatio quoad infarctum pulmonus - obserwacja w kierunku zawału płuca

1

---