Ściółka
W systemie chowu na głębokiej ściółce, konieczne jest, aby hodowca dysponował odpowiednią ilością ściółki. Jako ściółkę stosuje się najlepiej słomę ciętą o długości 25 cm, która jest uzupełniana w miarę potrzeb. Ściółkę usuwa się raz na 3 miesiące, tj. zwykle po odsadzeniu młodych. Po usunięciu obornika konieczne jest wykonanie dezynfekcji zagród. Przed położeniem nowej warstwy ściółki korzystne jest posypanie podłogi cienką warstwą wapna, które działa jako środek dezynfekujący. Zapotrzebowanie królików na wodę, uwzględniając stan fizjologiczny przedstawia się następująco:
- samice i samce w okresie spokoju płciowego - 0,5 - 1,0 litra/dobę,
- samice ciężarne i do 21 dnia laktacji - 0,7 - 1,2 litra/dobę,
- samice odchowujące młode od 21 dnia do odsadzenia - 0,9 - 1,5 litra/dobę,
- młode króliki po odsadzeniu do wieku 3 miesięcy - 0,2 - 0,5 litra/dobę.
Niepodawanie królikom wody do picia ogranicza ich tempo wzrostu o 15-20%. Woda podawana królikom musi być czysta, odpowiadająca warunkom wody pitnej dla ludzi.\
Odchody
Ilość pozyskiwanego obornika od królików zależy od ich ilości, rasy, systemu utrzymania i żywienia. Królik dorosły w zależności od stanu fizjologicznego wydala następujące ilości kału: średnio 160 g; samica w ciąży 170 g, samica karmiąca 220 g, a królik młody wydala 60 g kału i 180 ml moczu. W ciągu roku od królika dorosłego należącego do ras średnich uzyskuje się około 60 kg kału. Pozyskane odchody powinny być tak użytkowane aby zniwelowane obciążenie środowiska. Najczęściej spotykaną chorobą inwazyjną występującą u królików jest kokcydioza. Rozpowszechnienie tej choroby następuje na skutek stosowania pod uprawy polowe nie przetworzonego obornika króliczego. Wykorzystanie ich rolniczo bez niebezpieczeństwa dla zwierząt możliwe jest zatem dopiero po zniszczeniu oocyt, czyli wyjałowieniu nawozu przez kompostowanie, które wg. Różnych autorów powinno trwać co najmniej 1,5 roku. Przekompostowany w ten sposób nawóz króliczy można stosować w uprawach polowych bez zagrożenia dla zwierząt.
Pasze i ich pochodzenie
Pasze treściwe
Stanowią one podstawowe źródło składników pokarmowych w żywieniu królików. Największe zastosowanie mają ziarna zbóż: jęczmienia, pszenicy, kukurydzy i owsa. Ziarno zbóż można podawać w całości lub po ześrutowaniu, zmieszane z ziemniakami lub zagniecione z wodą, o konsystencji ciasta. Cenną paszę stanowią otręby pszenne lub żytnie. Można także wykorzystać czerstwe, nie spleśniałe pieczywo. Oprócz zbóż można w żywieniu stosować nasiona roślin strączkowych: bób, bobik, groch i łubin słodki do 5% dawki. Na wzrost i produkcyjność królików bardzo dobrze wpływa dodatek pasz pochodzenia zwierzęcego. Dostarczają one aminokwasów, których całkowicie lub częściowo brakuje w białkach roślinnych. Należy do nich mleko lub preparaty mleko zastępcze - do 5% (w proszku lub .wieże do woli).
Pasze objętościowe suche
Do tej grupy pasz należą susze z roślin zielonych oraz siano. Skarmianie zbyt dużych ilości siana, ze względu na dużą zawartość trudno strawnego błonnika, powoduje obniżenie wykorzystania innych składników pokarmowych dawki. Dzienna dawka siana dla królików powinna wynosić od 80 do 100 g/sztukę.
Pasze objętościowe soczyste
W żywieniu królików największe znaczenie mają: zielonki oraz pasze okopowe: ziemniaki, marchew, buraki i brukiew. Ziemniaki winno się skarmiać po uprzednim ugotowaniu lub uparowaniu. Można wykorzystać także obierzyny, po oczyszczeniu ich z ziemi, piasku i uparowaniu. Cenną paszą jest marchew czerwona i żółta. Są one dietetyczne, zawierają duże ilości prowitaminy A. Buraki pastewne, półcukrowe oraz ćwikłowe stanowią w okresie zimy i wczesnej wiosny cenną paszę, szczególnie dla samic w okresie laktacji, ze względu na właściwości mlekopędne. Chętnie jest także jedzona przez króliki brukiew, która przechowuje się znacznie lepiej niż buraki. Jej dawka dla królików winna wynoszą do 150 do 200g. Zielonki w okresie lata stanowią podstawowe źródło białka, węglowodanów, witamin i związków mineralnych. W żywieniu królików największe znaczenie mają trawy i rośliny łąkowe, rośliny motylkowe, kukurydza i słonecznik. Z uprawianych roślin motylkowych do najbogatszych w składniki pokarmowe należą: lucerna, koniczyna czerwona i biała, inkarnatka, seradela, groch, wyka oraz przelot. Dawki traw dla królików wynoszą od 200 do 350 g/sztukę. Kiszonki przygotowuje się ze wszystkich roślin łatwo się kiszących, jak kukurydza, liście kapusty, trawy, nać marchwi, liście buraków cukrowych oraz ziemniaki parowane. Stosując żywienie kiszonkami należy zwiększyć dawki pasz mineralnych, gdyż w wyniku kwaśnego odczynu kiszonek, króliki mają zwiększone zapotrzebowanie na związki mineralne, takie jak wapń i fosfor. Do kiszonek należy króliki przyzwyczajać stopniowo, przez około tydzień, rozpoczynając podawanie od 30-40 g. Maksymalne dawki dla królików dorosłych wynoszą do 150 g.
Dobór paszy
Króliki dorosłe w okresie pokoju płciowego
Pasze |
Udział w dawce (g) |
Białko strawne(g) |
Tłuszcz strawny (g) |
Włókno surowe (g) |
Energia (kJ) |
Żywienie letnie |
|||||
Jęczmień |
40 |
2,40 |
0,68 |
0,40 |
494,2 |
Pszenica |
50 |
4,9 |
0,9 |
0,75 |
720,4 |
Zielonka z traw |
300 |
6,00 |
1,2 |
12,0 |
578,0 |
RAZEM: |
390,0 |
13,30 |
2,78 |
13,15 |
1792,6 |
Żywienie zimowe |
|||||
Jęczmień |
50 |
3,10 |
0,85 |
0,5 |
619,9 |
Marchew |
150 |
2,75 |
0,75 |
2,10 |
33,9 |
Ziemniaki parowe |
50 |
0,70 |
|
0,25 |
188,5 |
Susz z traw |
80 |
7,36 |
0,96 |
10,69 |
678,5 |
RAZEM |
330,0 |
13,91 |
2,56 |
13,81 |
1817,8 |
Samice w okresie laktacji
Pasze |
Udział w dawce (g) |
Białko strawne(g) |
Tłuszcz strawny (g) |
Włókno surowe (g) |
Energia (kJ) |
Żywienie letnie |
|||||
Jęczmień |
190 |
11,59 |
3,23 |
1,9 |
2365,1 |
Trawa świeża |
275 |
5,50 |
1,10 |
11 |
570,1 |
RAZEM: |
465 |
17,09 |
4,33 |
12,9 |
2935,4 |
Żywienie zimowe |
|||||
Jęczmień |
190 |
11,59 |
3,23 |
1,9 |
2365,1 |
Kukurydza zielona |
150 |
1,35 |
0,6 |
4,95 |
270,7 |
Trawa świeża |
200 |
4 |
0,8 |
8 |
414,6 |
RAZEM |
540 |
16,94 |
4,63 |
14,85 |
3050,6 |
Młodzież królicza
Pasze |
Udział w dawce (g) |
Białko strawne(g) |
Tłuszcz strawny (g) |
Włókno surowe (g) |
Energia (kJ) |
Żywienie letnie |
|||||
Kukurydza ziarno |
20 |
1,16 |
0,76 |
0,36 |
274,1 |
Otręby pszenne |
55 |
5,88 |
1,48 |
1,81 |
566 |
Trawa świeża |
150 |
3 |
0,6 |
6 |
311 |
Lucerna zielona |
100 |
3,2 |
- |
2 |
222,4 |
Mleko chude |
15 |
4,69 |
0,14 |
- |
210,9 |
RAZEM: |
340 |
17,93 |
2,98 |
10,17 |
1584,4 |
Żywienie zimowe |
|||||
Otręby pszenne |
90 |
9,63 |
2,43 |
2,97 |
849 |
Trawa świeża |
200 |
4 |
0,8 |
8 |
414,7 |
Mleko chude |
15 |
4,69 |
0,14 |
- |
210,9 |
RAZEM |
305 |
18,32 |
3,37 |
10,97 |
1474,5 |
Odchów młodzieży
Kontrola gniazda. W czasie wykotu nie należy zaglądać niepotrzebnie do gniazda, ponieważ to niepokoi samicę. Pierwszą kontrolę gniazda przeprowadzamy do 24 godzin po wykocie dla usunięcia sztuk martwych, słabych i niedorozwiniętych. Sprawdzianem dobrze rozwiniętego instynktu macierzyńskiego u samicy jest odbycie porodu w gnieździe, ułożenie noworodków w jednym miejscu i okrycie ich własnym puchem. Zdrowe i żywotne oseski mają zaokrąglone kształty oraz gładką, błyszczącą, różową skórę. Występują również przypadki, że samica porozrzuca swoje potomstwo po zagrodzie. W takim przypadku noworodki powinny być jak najszybciej pozbierane i ułożone w gnieździe. Sprawdzianem należycie rozwiniętych cech macierzyńskich u samicy jest odbycie porodu w gnieździe, ułożenie noworodków w jednym miejscu i okrycie ich własnym puchem.
Dosadzanie osesków. Noworodki od matek padłych lub liczebnie dużych miotów przenosi się w drugim lub trzecim dniu życia do gniazd samic mających mniejsze mioty będące mniej więcej w podobnym wieku. Przeprowadzając taki zabieg należy pamiętać, że przed ich podrzuceniem starannie naciera się puchem wziętym z tego gniazda, do którego mają być podrzucone. Dla niepokojenia samicy, która może rozpoznać obce potomstwo i je zniszczyć, zabieg ten przeprowadza się w czasie nieobecności samicy, którą przetrzymuje się poza zagrodą przynajmniej godzinę po podsadzeniu królicząt. Pierwsze kroki. Rozwój młodych królików do wieku 20-21 dni zależy wyłącznie od mleczności samicy. Króliczęta niedożywione mają pomarszczoną skórę, zapadnięte brzuszki i skłonność do rozłażenia się po całej skrzynce wykotowej. Króliczęta otrzymujące dostateczną ilość mleka rozwijają się prawidłowo. Zmiana zębów rozpoczyna się w 18 dniu życia królików, a kończy w 1 miesiącu. W tym momencie króliczęta zaczynają interesować się karmą zadawaną samicom. Przyjmuje się, że młode króliki w wieku 21 dni rozpoczynają pobierać samodzielnie pasze. Wówczas należy szczególną uwagę zwrócić na jakość paszy i wody do picia. Samica karmi młode najczęściej w nocy, a także kilka minut w ciągu dnia. Laktacja u królicy utrzymuje się do 6 tygodni, niemniej szczyt przypada na okres pierwszych 18 dni.
Odsadzanie. Wielu naukowców i praktyków uważa za słuszne odsadzanie matek od młodych, pozostawiając króliczęta w tej samej klatce lub zagrodzie, w której się urodziły. Wiek królicząt przy odsadzeniu może być różny. W fermach towarowych, króliczęta odsadza
się w wieku 28-35 dni. Natomiast w hodowlach, które nie gwarantują króliczętom odpowiedniego żywienia, króliki należy odsadzać w wieku 35 do 42 dni.
Wzrost młodzieży króliczej. Odsadzone króliki odchowujemy grupowo do wieku 3 miesięcy, po tym terminie należy je rozsadzić według płci. Liczba królików w jednej zagrodzie uzależniona jest od jej wielkości. Na jednego królika przyjmuje się 0.12-0.15 m2 powierzchni podłogi zagrody. Zagęszczenie obsady klatki jest jednym z ważniejszych czynników wpływających na szybkość i równomierność wzrostu królicząt. Najbardziej korzystna obsada wynosi 3-4 sztuki. Istotną rolę odgrywa wyrównanie masy ciała odsadzonej młodzieży. Najintensywniejszy wzrost królików trwa od urodzenia do wieku 90 dni. W tym okresie dzienne przyrosty masy powinny wynosić od 28 do 40 g, w zależności od żywienia i rasy. W wieku 90-120 dni dokonujemy selekcji królików, przeznaczając najlepsze osobniki do dalszej hodowli. Pozostałe sztuki kierujemy na ubój, jeżeli uzyskały wymaganą masę ciała, jeśli nie - należy je dotuczyć.
Profilaktyka
Wczesne rozpoznanie stanu zdrowotnego królików i ogólna ocena powstałych
schorzeń, decyduje z reguły o pomyślności wyników leczenia oraz efektywności
produkcji towarowej żywca.
Ocena stanu zdrowotnego
Wygląd świadczy o zdrowiu. Z ogólnych objawów na podstawie których można wnioskować o chorobie zwierzęcia wymienić należy: wygląd ogólny, zachowanie, temperatura ciała, jakość okrywy włosowej, stan powłok ciała łącznie z gruczołem mlecznym, stan układu krążenia, pokarmowego, moczowego, nerwowego. Reakcja na otoczenie. Króliki zdrowe reagują żywo na otoczenie, obserwują dokładnie teren, obwąchują wszystko, co jest im obce. Poruszanie jest swobodne i lekkie, na wszelkie zmiany żywo reagują, nastawiając uszy i poruszając nimi na wszystkie strony. Natomiast chore osobniki prawie nie interesują się otoczeniem i siedzą w kącie najczęściej z opuszczoną głową. Okrywa włosowa jest gładka, błyszcząca, gęsta, a u chorych nastroszona i rzadka. Skóra u zwierząt zdrowych jest miękka i elastyczna. Zebrana w fałdy szybko się rozprostowuje. Wilgotna okrywa włosowa znamionuje zmiany chorobowe, najczęściej przy katarze zakaźnym.
Stan powłok ciała: Uszy. Przy ocenie stanu zdrowotnego należy zwracać uwagę na stan uszu. Wnętrze uszu musi być czyste. Jeśli występują strupy, wskazuje to na świerzb uszny. Przy silnym zapaleniu ucha środkowego królik trzęsie głową i trzymają przechyloną na bok.
Błony śluzowe. Błony śluzowe jamy ustnej i spojówek u królików zdrowych są wilgotne, błyszczące, różowo-czerwone.
Oczy. Przymknięte oczy i wyciek ropny z oczu mogą być spowodowane między innymi podrażnieniem promieniami słonecznymi, niedoborem witaminy A, zapaleniem zatok okołonosowych, ucha środkowego, zapaleniem płuc oraz podejrzeniem o myksomatozę, pasteerelozę itd.
Jama ustna. .linienie się zwierzęcia może wykazywać na nieprawidłowy zgryz zębów, zapalenie dziąseł, jamy ustnej lub wirusowe zapalenie gruczołów .linowych (zakaźny ślinotok).
Nos. Nos winien być suchy i czysty, wypływ z nosa i kichanie wskazują na zapalenie błony śluzowej (zakaźny katar, zakaźny nieżyt, nosówka królików).
Odbyt i zewnętrzne narządy rozrodcze. U zwierząt zdrowych okolica odbytu jest czysta. Błona śluzowa zewnętrznych narządów rozrodczych jest u królików zdrowych jest blado różowa. Z dróg rodnych samic nie powinien wydobywać się wypływ. U samców napletek winien być czysty.
Kończyny. Sprawdzamy kończyny, głównie tylne (skoki), bowiem tam najczęściej występują odgniaty i rany. Podwyższone wskaźniki fizjologiczne: Oddechy powinny być równomiernie regularne. U królików zdrowych i dorosłych liczba oddechów wynosi 50-60/min, u młodych nieco więcej. Należy pamiętać, że przy wysokiej temperaturze otoczenia oddechy są szybsze, ale płytsze, co związane jest z intensywniejszym przewietrzaniem
płuc dla wydalania nadmiaru ciepła z organizmu. U zwierząt chorych oddechy są płytkie i przyspieszone, często występują nienaturalne szmery.
Ciepłota ciała i tętno. W przypadku podejrzenia o chorobę hodowca winien zmierzyć temperaturę ciała. Normalna ciepłota ciała u królików waha się między 38.5 a 39.5o C. W upalne dni temperatura ciała może być wyższa do 40.5o C. Podwyższona (gorączka) występuje przy ciepłocie ciała od 40.5o C (niska gorączka)
do 41.5o C (wysoka gorączka). Ocenę stanu zdrowotnego zwierzęcia może ułatwić sprawdzenie tętna, czyli liczby uderzeń serca. Tętno informuje o pracy serca i u zdrowych zwierząt waha
się od 120-150 razy w ciągu minuty.
Posmutnienie i brak apetytu. Wszelkie zaburzenia w przewodzie pokarmowym objawiają się brakiem apetytu. Króliki zdrowe w porze karmienia chętnie podchodzą do korytek i pobierają pasze z wyrażnym apetytem. Pewne nieprawidłowości w działalności przewodu pokarmowego uwidaczniają się wzdęciami. Oprócz tych objawów, także konsystencja i wygląd kału mogą ułatwić hodowcy bliższe rozpoznanie typu schorzenia. U królików zdrowych kał jest dobrze uformowany w postaci kulistych .bobków., nie pozlepiany, błyszczący bez domieszek krwi i .luzu. Przedstawione niektóre symptomy chorobowe są pomocne przy ocenie stanu zdrowotnego królików, niestety w wielu przypadkach hodowcy samemu trudno będzie zadecydować jakie występuje schorzenie i konieczna będzie pomoc lekarza weterynarii.
Podstawowym elementem w prowadzeniu hodowli względnie chowu królików jest utrzymanie boksów i pomieszczeń w czystości. W pomieszczeniach zamkniętych musi być stosowana wentylacja (naturalna), powietrze w pomieszczeniach powinno być wolne od amoniaku, pyłów i innych zanieczyszczeń. Nie wolno dopuszczać do powstania przeciągów i dużych różnic temperatury. Szczególną uwagę należy zwrócić na usuwanie kału i jego zagospodarowanie. Kał należy składować w pryzmach kompostowych w miejscach zabezpieczonych przed dostępem zwierząt domowych. Jednym ze sposobów zabezpieczających fermę królików jest okresowe odkażanie boksów i ich wyposażenia oraz innego sprzętu fermowego używanego przy obsłudze królików.
Szczepienia ochronne. Kolejnym sposobem zapobiegania schorzeniom są szczepienia ochronne. Przy prowadzeniu fermy (niezależnie od obszaru kraju i wielkości stada) konieczne jest szczepienie przeciwko pomorowi królików. Odporność rozwija się w ciągu 10-12 dni i utrzymuje się przez około 6 miesięcy. Również niezbędne jest profilaktyczne szczepienie zdrowych królików przeciwko myksomatozie dostępną krajową szczepionką Myxovac M. Odporność poszczepienna pojawia się po upływie 2 tygodni i utrzymuje się co najmniej przez 6 miesięcy. Jedną z najczęstszych chorób królików jest kokcydioza. W rolnictwie ekologicznym niedozwolone jest podawanie profilaktycznie zwierzętom .środków kokcydiostatycznych. Dlatego zaleca się podawanie preparatów osłabiających zagnieżdżanie oocyst Eimeria w ściankach jelit. W przypadku wystąpienia kokcydiozy w stadzie
dozwolone jest leczenie, niemniej okres karencji po użyciu środków kokcydiostastycznych należy wydłużyć dwukrotnie. Należy również pamiętać, że dwukrotne (maksymalnie trzykrotne) kuracje stada środkami kokcydiostatycznymi przeprowadzone w ciągu roku dyskwalifikują zwierzęta leczone jako tzw. ekologiczne.
Higiena żywienia
Króliki należy żywić paszami dobrej jakości, bez zanieczyszczeń. Nie można używać do żywienia pasz zepsutych, spleśniałych, gnijących ani fermentujących. Nie wyjedzone resztki należy usuwać, bowiem zachodzące w nich procesy gnilne mogą wywołać zaburzenia przewodu pokarmowego. Skarmiana zielonka nie może być zgrzana, bowiem w takiej formie jest szkodliwa. Pasze okopowe, jak buraki, marchew, brukiew i inne, muszą być zdrowe i czyste, wymyte z ziemi i piasku. Pasze zbożowe w formie ziarna podajemy królikom po wysuszeniu, .wieże zboża są bardzo szkodliwe. Królikom należy zapewnić stały dostęp do wody. Woda musi być zdrowa i czysta, odpowiadająca wymogom stawianym wobec wody pitnej dla ludzi.
Efektywność chowu królików
Produkcja królików przy zastosowaniu wszystkich rygorów ekologicznego gospodarstwa wpływa na obniżenie użytkowości rozpłodowej oraz wzrostu młodych królików. Przy zastosowaniu pełnodawkowych pasz granulowanych pochodzenia przemysłowego młode króliki ras .średnich masę ubojową (około 2,5 kg) uzyskują
w wieku około 3 miesięcy., natomiast przy żywieniu paszami gospodarskimi w chowie ekologicznym podobną masę ciała uzyskuje się o ponad 1 miesiąc dłużej.
Uzyskiwane wyniki produkcyjne
W zależności od zastosowanego systemu rozrodu oraz warunków utrzymania (pomieszczenia zamknięte, chów na wolnym powietrzu) od jednej samicy możemy uzyskać od 4 do 6 miotów królicząt w ciągu roku, przy czym w jednym miocie uzyskiwać się będzie od 5 do 8 młodych królicząt.
Przeznaczenie produktu
Ekologiczna produkcja królików rzeźnych w pierwszej kolejności winna być kierowana na rynek wewnętrzny. Żywe zwierzęta oraz schłodzone czy mrożone tuszki mogą być także eksportowane do krajów Unii Europejskiej. Zarówno na żywe króliki jak i na ich mięso nie obowiązują żadne kontyngenty. W ostatnich kilku latach poprawiła się dostępność mięsa króliczego w sklepach. Sklepy dużych sieci dysponują mięsem .świeżym oraz mrożonym. W handlu dostępne są całe tuszki oraz poszczególne wyręby. Cena detaliczna kształtuje się
w granicach 20 - 22 zł za kilogram tuszki. Cenne wyręby takie jak comber czy tył są o około 15,- zł / kg droższe.
Uwarunkowania opłacalności produkcji ekologicznej
Obliczenie wydatków i wpływów z ekologicznej produkcji królików jest zmienne dla gospodarstw. Po stronie wydatków należy umieścić koszty przystosowania gospodarstwa do warunków hodowli ekologicznej (tak pomieszczenia, jak i uprawy), koszty wyprodukowania własnych pasz, energię, opiekę weterynaryjną wraz
z niezbędnymi szczepieniami. Uzyskany przychód z produkcji królików będzie zróżnicowany w zależności od dostępności do rynków zbytu. Należy sobie zdawać sprawę iż w gospodarstwie ekologicznym uzyskany produkt jakim jest królik wymaga dłuższego czasu w porównaniu do chowu przemysłowego. Jednakże w gospodarstwie ekologicznym żywienie oparte o pasze własnej produkcji jest tańsze w porównaniu do mieszanek przemysłowych.