EKPLOATACJA

SIECI , INSTALACJI I URZĄDZEŃ ELEKTRYCZNYCH DO 15 KV

Listopad 2007

Pojęcie eksploatacja w języku polskim jest tożsame ze słowami użytkowanie i utrzymanie.
W tracie użytkowania instalacji wyposażonej nawet w najnowocześniejsze aparaty i zbudowanej z najlepszych materiałów w miarę upływu czasu jej eksploatacji następuje proces zużycia, powodujący pogarszanie się jej stanu technicznego. Degradacji ulega izolacja, zestyki, obudowy, a co się z tym wiąże pogarszają się warunki ich użytkowania. Jest to podstawowa przyczyna konieczności wykonywania okresowych przeglądów mających zapewnić bezpieczeństwo obsługi.
Eksploatację sieci , instalacji i urządzeń elektroenergetycznych , a więc ich utrzymanie i użytkowanie należy prowadzić w sposób zgodny z obowiązującymi przepisami.

Przepisy te regulują akty prawne i dokumenty normalizacyjne.

1. Akty prawne i dokumenty normalizacyjne dotyczące eksploatacji sieci , instalacji i urządzeń elektroenergetycznych .

Ich hierarchia ważności w naszym kraju przedstawia się następująco :

- ustawy uchwalane przez parlament,

- przepisy ( rozporządzenia), w tym techniczno budowlane uchwalane m.in. przez resorty gospodarki narodowej,

- Polskie Normy uchwalane przez Polski Komitet Normalizacyjny lub stowarzyszenia techniczne : np. SEP.

Wszystkie akty prawne i dokumenty normalizacyjne związane z szeroko pojętą elektryką zostały w ostatnich latach gruntownie zmienione z myślą o przystosowaniu ich do wymagań obowiązujących w Unii Europejskiej. Ustawy i przepisy opracowywane są przez autorów krajowych , zaś normy są tłumaczeniami zaleceń normalizacyjnych IEC (organizacji ogólnoświatowej) lub dokumentów normalizacyjnych CENELEC (organizacji europejskiej) . Ponieważ PKN nie zamierza przez najbliższe lata opracowywać i ustanawiać normy krajowe nie mające odpowiednika w normach EN , upoważnił SEP do ustanawiania norm SEP w dziedzinach, w których brak jakichkolwiek dokumentów normatywnych jest dokuczliwy.

Podstawowymi aktami prawnymi zawierającymi postanowienia z zakresu eksploatacji i budowy sieci i urządzeń elektrycznych o charakterze ogólnym jest Ustawa Prawo Budowlane i Ustawa Prawo energetyczne . Nie można też tu nie wspomnieć o Ustawie o Normalizacji , która pozwala wyjaśnić pewne wątpliwości interpretacyjne Prawa Budowlanego oraz związanym z zagadnieniami BHP Kodeksie Pracy .

Ustawa Prawo budowlane normalizuje działalność obejmującą sprawy projektowania, budowy, utrzymania i rozbiórki obiektów budowlanych, w tym instalacji elektrycznych, obiektów wytwarzających energię i sieci rozdzielczych.

Na podstawie art. 71pkt.2 tejże ustawy moc prawną straciła Ustawa o Gospodarce Energetycznej z 1984 r. i związane z nią Rozporządzenie MGiE z 1987 r. w sprawie szczegółowych zasad eksploatacji sieci elektroenergetycznych - podstawowy dokument określający zakresy pomiarów i prób eksploatacyjnych oraz terminy ich wykonania.

Do najważniejszych postanowień Prawa budowlanego w omawianym zakresie
należą :

-art. 5 , który określa, że każdy obiekt budowlany winien być projektowany i budowany oraz utrzymywany i użytkowany ( zgodnie z art. 61 ) w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej. Należy przy tym zapewnić bezpieczeństwo użytkowania (pkt.c) oraz ochronę środowiska (pkt. d). Oznacza to, że powinno być zapewnione m.in. bezpieczeństwo użytkowania instalacji elektrycznych, a jej eksploatacja nie powinna mieć negatywnego wpływu na środowisko naturalne.

-art. 6 2 określa czasookresy badań instalacji oraz wymagane kwalifikacje osób do przeprowadzenia oceny stanu technicznego instalacji : „ Obiekty budowlane powinny być w czasie ich użytkowania poddawane przez właściciela lub zarządcę kontroli:

1) okresowej, co najmniej raz w roku, polegającej na sprawdzeniu stanu

technicznego:

a) elementów budynku, budowli i instalacji narażonych na szkodliwe

wpływy atmosferyczne i niszczące działania czynników występujących

podczas użytkowania obiektu ( nie obejmuje budynków mieszkalnych jednorodzinnych, budownictwa letniskowego i zagrodowego oraz obiekty na które nie jest wymagane pozwolenie na budowę),

2) okresowej, co najmniej raz na 5 lat, polegającej na sprawdzeniu stanu

technicznego i przydatności do użytkowania obiektu budowlanego, estetyki

obiektu budowlanego oraz jego otoczenia; kontrolą tą powinno

być objęte również badanie instalacji elektrycznej i piorunochronnej w

zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków

ochrony od porażeń, oporności izolacji przewodów oraz uziemień instalacji

i aparatów;

5) Kontrolę stanu technicznego instalacji elektrycznych, piorunochronnych
i gazowych, o której mowa w ust. 1 pkt 1 lit. c oraz pkt 2, powinny przeprowadzać osoby posiadające kwalifikacje wymagane przy wykonywaniu dozoru nad eksploatacją urządzeń, instalacji oraz sieci energetycznych i gazowych.

Istotne są również zapisy odnośnie prowadzenia dokumentacji pokontrolnej

ujęte w art. 64 :

1. Właściciel lub zarządca jest obowiązany prowadzić dla każdego budynku oraz obiektu budowlanego niebędącego budynkiem, którego projekt jest objęty obowiązkiem sprawdzenia, o którym mowa w art. 20 ust. 2, książkę obiektu budowlanego, stanowiącą dokument przeznaczony do zapisów dotyczących przeprowadzanych badań i kontroli stanu technicznego, remontów i przebudowy, w okresie użytkowania obiektu budowlanego.

2. Obowiązek prowadzenia książki obiektu budowlanego, o którym mowa w ust. 1, nie obejmuje właścicieli i zarządców:

1) budynków mieszkalnych jednorodzinnych;

2) obiektów budowlanych:

a) budownictwa zagrodowego i letniskowego,

b) wymienionych w art. 29 ust. 1;

3) dróg lub obiektów mostowych, jeżeli prowadzą książkę drogi lub książkę

obiektu mostowego na podstawie przepisów o drogach publicznych.

3. Protokoły z kontroli obiektu budowlanego, oceny i ekspertyzy dotyczące jego stanu technicznego oraz dokumenty, o których mowa w art. 63, powinny być dołączone

do książki obiektu budowlanego

Ustawa Prawo Energetyczne w rozdziale 6 zatytułowanym „ Urządzenia, instalacje, sieci i ich eksploatacja” określa w art. 51 warunki prawidłowej eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci. Ich eksploatacja powinna zapewniać racjonalne i oszczędne zużycie energii przy zachowaniu niezawodności współdziałania z siecią, bezpieczeństwa obsługi i otoczenia po spełnieniu wymagań ochrony środowiska oraz zgodności z wymaganiami odrębnych przepisów, a w szczególności przepisów Prawa budowlanego, o ochronie przeciwporażeniowej, o ochronie przeciwpożarowej, o dozorze technicznym , polskich Norm wprowadzonych do obowiązkowego stosowania.

Ponadto art. 54.1 określa, że osoby zajmujące się eksploatacją sieci oraz urządzeń i instalacji obowiązane są posiadać kwalifikacje potwierdzone świadectwem wydanym przez komisje kwalifikacyjne.

Należy także zauważyć , że prawo energetyczne w art. 9g nakłada na Operatorów systemów dystrybucyjnych obowiązek opracowania instrukcji ruchu i eksploatacji sieci dystrybucyjnej .

Instrukcja ta winna określać szczegółowe warunki korzystania z tych sieci przez użytkowników

systemu oraz warunki i sposób prowadzenia ruchu, eksploatacji i planowania rozwoju tych sieci, w szczególności dotyczące:

1) przyłączania urządzeń wytwórczych, sieci dystrybucyjnych,

urządzeń odbiorców końcowych, połączeń międzysystemowych

oraz linii bezpośrednich;

2) wymagań technicznych dla urządzeń, instalacji i sieci wraz z

niezbędną infrastrukturą pomocniczą;

3) kryteriów bezpieczeństwa funkcjonowania systemu elektroenergetycznego,

w tym uzgadniania planów, o których mowa

w art. 9c ust. 2 pkt 13;

4) współpracy pomiędzy operatorami systemów elektroenergetycznych,

w tym w zakresie koordynowanej sieci 110 kV;

5) przekazywania informacji pomiędzy przedsiębiorstwami

energetycznymi oraz pomiędzy przedsiębiorstwami energetycznymi

a odbiorcami;

6) parametrów jakościowych energii elektrycznej i standardów

jakościowych obsługi użytkowników systemu.

i eksploatacji sieci dystrybucyjnej wymagania określone w opracowanej

przez operatora systemu przesyłowego instrukcji ruchu i

eksploatacji sieci przesyłowej.

ich uwzględnienia.

Obowiązująca aktualnie Ustawa o normalizacji wprowadziła zasadę , że od 1.01.2003
normy przestały być dokumentem obligatoryjnym. Przyjęta w Ustawie zasada stosowania dobrowolności polskich Norm (art. 5 ust. 3) jeszcze bardziej komplikuje wymagania odnośnie ramowych czasookresów badań eksploatacyjnych. Ustawa ta daje możliwość przywołania norm w przepisach prawnych po ich opublikowaniu w języku polskim. W myśl ustawy jedyną instytucją mogącą zatwierdzać i wycofywać Polskie Normy jest PKN.

Ustawa - Kodeks pracy wymaga aby maszyny i urządzenia techniczne zapewniały bezpieczeństwo i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały pracownika przed urazami , porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem , szkodliwymi wstrząsami, działaniem wibracji , promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy.

Podstawowymi aktami prawnymi i dokumentami normalizacyjnymi zawierającymi wymagania dotyczące projektowania, budowy i eksploatacji w sieciach i instalacjach niskiego napięcia są :

- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U.Nr 5 z 2002 r.poz.690) ,

- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U.Nr 47 z 2003 r.poz.401) ,

- Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych (Dz.U.Nr 80 z 1999 r.poz.912) ,

- Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i administracji w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków , innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U.Nr 80 z 2006 r.poz.563) ,

- Polskie normy :

Normą ogólną zawierającą podstawowe definicje z zakresu eksploatacji ,procedury eksploatacyjne oraz organizację pracy jest :

- PN-EN 50110-1:2001 Eksploatacja urządzeń elektrycznych.

Powyższa norma jest normą zharmonizowaną ( nieobligatoryjną ) ,która definiuje eksploatację jako wszelkie działania niezbędne do funkcjonowania urządzeń elektrycznych, które obejmują czynności łączeniowe, sterowanie, monitorowanie oraz konserwację, zarówno w zakresie prac elektrycznych, jak i nieelektrycznych.

- odnośnie instalacji elektrycznych :

PN - IEC 60364 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych , w tym :

Cześć 1 - Zakres , przedmiot , wymagania podstawowe.

Cześć 3 - Ustalenia ogólnych charakterystyk ( przeznaczenie, zasilanie i
struktura, klasyfikacja wpływów zewnętrznych , kompatybilność,
konserwacja, instalacje bezpieczeństwa).

Cześć 4 -Ochrona dla bezpieczeństwa (ochrona przeciwporażeniowa,
ochrona przed skutkami oddziaływania cieplnego, ochrona przed prądami
przetężeniowymi, ochrona przed przepięciami, ochrona przed obniżeniem
napięcia, odłączanie izolacyjne, stosowanie środków ochrony zapewniającej
bezpieczeństwo, dobór środków ochrony w zależności od wpływów
zewnętrznych).
Cześć 5 - Dobór i montaż wyposażenia elektrycznego ( postanowienia ogólne
, oprzewodowanie, aparatura rozdzielcza i sterownicza, uziemieniu i
przewody ochronne, inne urządzenia, instalacja bezpieczeństwa.).

Cześć 6 - Sprawdzania ( Sprawdzanie odbiorcze).

Cześć 7 -wymagania dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji (
dotyczące m.in. pomieszczeń z wanną lub brodzikiem, basenów pływackich,
terenów budowy i rozbiórki, gospodarstw rolniczych i ogrodniczych,
pomieszczeń medycznych.).

Normy te są obecnie najważniejszymi dokumentami regulującymi przepisy budowy i eksploatacji instalacji elektrycznych wprowadzone do obowiązkowego stosowania Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 7 kwietnia 2004r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.

- N-SEP-E-002 Instalacje elektryczne w budynkach mieszkalnych . Podstawy projektowania.

- odnośnie instalacji odgromowych :

- PN-IEC 61024-1:2001 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Zasady ogólne.

- PN-IEC 61024-1-2:2002 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Zasady ogólne.

Przewodnik B - Projektowanie, montaż, konserwacja i sprawdzanie.

- odnośnie urządzeń o napięciu do 1 kV :

- PN-E 04700:1998 Urządzenia i układy elektryczne w obiektach elektroenergetycznych.
Wytyczne prowadzenia pomontażowych badań odbiorczych.

- odnośnie sieci energetycznych w zakresie budowy i ochrony przeciwporażeniowej :

- PN-76/E-05125 Elektroenergetyczne i sygnalizacyjne linie kablowe. Projektowanie i
budowa.

- często wykorzystywana, choć wycofana przez PKN bez zastąpienia PN-E-05100-1
Elektroenergetyczne linie napowietrzne. Projektowanie i budowa. Linie prądu przemiennego
z przewodami roboczymi gołymi .

- N-SEP-E-001:2003 Sieci elektroenergetyczne niskiego napięcia. Ochrona
przeciwporażeniowa.

- N-SEP-E-003:2003 Elektroenergetyczne linie napowietrzne. Projektowanie i budowa . Linie
prądu przemiennego z przewodami w izolacji oraz z przewodami w osłonie izolacyjnej .Sieci
elektroenergetyczne niskiego napięcia. Ochrona przeciwporażeniowa.

- PN-E 05115:2002 Instalacje elektroenergetyczne prądu przemiennego o napięciu wyższym
niż 1 kV.

Rozwiązania techniczne budowy linii i urządzeń ujętych w albumach, katalogach tworzonych
przez instytucje stowarzyszeniowe .

2. Przekazanie obiektu do eksploatacji .

Urządzenie elektroenergetyczne może być przekazane do eksploatacji po uzyskaniu pozwolenia na użytkowanie , bądź zawiadomieniu urzędu o zakończeniu robót budowlanych .

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie książki obiektu budowlanego ( Dz.U. Nr 120, poz 1133 i 1134 z 2003 r.) w dniu przekazania obiektu do użytkowania winna być założona książka obiektu i systematycznie prowadzona do końca jego użytkowania. Książka m.in. winna zawierać protokół odbioru obiektu , pozwolenie na użytkowanie, dane ogólne o obiekcie wraz z wykazem dokumentacji, w tym dokumentacji technicznej.

Do dokumentacji technicznej zalicza się :

- dokumentację techniczną powykonawczą ( zawierającą projekt podstawowy z naniesionymi zmianami dokonanymi w toku budowy oraz z geodezyjnymi pomiarami powykonawczymi),

- dokumentację fabryczną ( świadectwa, karty gwarancyjne, fabryczne instrukcje obsługi, opisy techniczne oraz rysunki konstrukcyjne, montażowe i zestawieniowe ),

- dokumentację eksploatacyjną z protokołami kontroli oraz badań i pomiarów.

Mówi o tym również art. 60 Prawa budowlanego :

Inwestor, oddając do użytkowania obiekt budowlany, przekazuje właścicielowi lub zarządcy obiektu dokumentację budowy i dokumentację powykonawczą. Przekazaniu podlegają również inne dokumenty i decyzje dotyczące obiektu, a także, w razie potrzeby, instrukcje obsługi i eksploatacji: obiektu, instalacji i urządzeń związanych z tym obiektem.

Odnośnie instrukcji eksploatacji nadal obowiązującymi aktami prawnymi są :

- Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17 września 1999 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych (Dz. U. Nr 80, poz. 912):
§ 2. Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o:
7) instrukcji eksploatacji - należy przez to rozumieć zatwierdzoną przez pracodawcę instrukcję określającą procedury i zasady wykonywania czynności niezbędnych przy eksploatacji urządzeń i instalacji energetycznych, opracowaną na podstawie odrębnych przepisów oraz dokumentacji producenta,
§ 8. 1. Urządzenia i instalacje energetyczne powinny być eksploatowane tylko przez upoważnionych pracowników z zachowaniem postanowień określonych w instrukcjach eksploatacji.

2. prace rozruchowe, próby techniczne urządzeń i instalacji energetycznych powinny być

prowadzone zgodnie z wymaganiami Polskich Norm, odrębnych przepisów, instrukcji

eksploatacji oraz uzgodnione z ich użytkownikiem.

- Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych I Administracji z dnia 16 sierpnia 1999 r. w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych. (Dz. U. Nr 74, poz. 836):
§ 16. 1. Sposób użytkowania instalacji i urządzeń stanowiących wyposażenie lokalu powinien:
1)być zgodny z założeniami projektu oraz z instrukcjami użytkowania tych instalacji i urządzeń,
(...)
§ 16. 1. Sposób użytkowania instalacji i urządzeń stanowiących wyposażenie lokalu powinien:
(...)
1) być zgodny z założeniami projektu oraz z instrukcjami użytkowania tych instalacji i urządzeń,
2) zapewniać ochronę elementów budynku i jego wyposażenia.
2. W czasie użytkowania instalacji i urządzeń należy:
1) zapewniać ich ochronę przed uszkodzeniem,
2) wykonywać zabiegi konserwacyjne i naprawy przewidziane instrukcją użytkowania,

Z obowiązku opracowywania instrukcji zwolnieni są jedynie odbiorcy indywidualni, ze względu na to, że wymogów rozporządzenia MG z 17.09.1999r. nie stosuje się do urządzeń energetycznych powszechnego użytku.

3. Pojęcia podstawowe z zakresu eksploatacji instalacji, sieci i urządzeń elektroenergetycznych .

Ilekroć mamy do czynienia z prowadzeniem zabiegów eksploatacyjnych zawsze pojawiają się pojęcia związane z tą tematyką takie jak oględziny , przegląd, pomiary, próby i badania , ocena stanu technicznego . Ponieważ niejednokrotnie określenia te są zamiennie i mylnie przedstawiane poniżej przedstawiono ich definicje .

Oględziny - badanie instalacji elektrycznej za pomocą wszelkich zmysłów ( bez użycia mierników i próbników), a więc pełna kontrola organoleptyczna, w celu sprawdzenia poprawności doboru i montażu.

Oględziny ( najczęściej ocena wzrokowa widocznych elementów instalacji elektrycznej) są badaniami niezmiernie ważnymi i dotychczas często niedocenianymi.

Oględziny mają na celu potwierdzenie, że zainstalowane elementy instalacji elektrycznych :

- spełniają wymagania dotyczące bezpieczeństwa ludzi i mienia,

- zostały prawidłowo dobrane i zainstalowane,

- nie mają widocznych uszkodzeń wpływających na pogorszenie bezpieczeństwa,

- są zgodne z dokumentacją techniczną.

Pomiarami określa się wszelkie czynności związane z mierzeniem wielkości fizycznych( przy użyciu mierników ).

Próby - czynności podejmowane w celu sprawdzenia funkcjonowania urządzenia pod względem właściwości elektrycznych za pomocą próbników ( testerów ).

Badania - czynności majce sprawdzić skuteczność rozwiązań zastosowanych w instalacji. Obejmują one pomiary stwierdzające wartości parametrów, których nie można sprawdzić przez oględziny, a także próby za pomocą próbników.

Przeglądy to oględziny , badania, konserwacje i naprawy sieci , instalacji i urządzeń elektrycznych.

Od lat w normach IEC podkreślano, że kontrola ( sprawdzenie) stanu technicznego obejmuje: oględziny i badania oraz sporządzenie protokołu.

Mówiąc inaczej wynik przeglądu powinien być udokumentowany oraz powinny być podjęte wynikające z niego działania profilaktyczne.

4. Instalacje elektryczne .

Podstawowe przepisy :

- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U.Nr 5 z 2002 r.poz.690) ,

- PN-IEC 60364-6-61:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Sprawdzanie. Sprawdzanie odbiorcze.

Najbardziej istotne ustalenia dotyczące instalacji elektrycznej zawarte są w rozdziale 8
ww. rozporządzenia. W § 180 podaje się : Instalacja i urządzenia elektryczne powinny zapewniać:

1. Dostarczanie energii elektrycznej o odpowiednich parametrach technicznych do odbiorników, stosownie do potrzeb użytkowych,

2. Ochronę przed porażeniem prądem elektrycznym, przepięciami łączeniowymi atmosferycznymi, powstaniem pożaru, wybuchem, i innymi szkodami,

3. Ochronę przed emisją drgań i hałasu powyżej dopuszczalnego poziomu oraz przed szkodliwym oddziaływaniem pola elektromagnetycznego.

§ 181.1. W instalacjach elektrycznych należy stosować :

1. Złącza instalacji elektrycznej budynku, umożliwiające odłączenie od sieci zasilającej i
   usytuowane w miejscu dostępnym dla dozoru, obsługi oraz zabezpieczona przed uszkodzeniami, wpływami atmosferycznymi, a także ingerencją osób niepowołanych,

2. Oddzielny przewód ochronny i neutralny, w obwodach rozdzielczych i odbiorczych,

3. Urządzenia ochronne różnicowoprądowe lub odpowiednie do rodzaju i przeznaczenia budynku bądź jego części, inne środki ochrony przeciwporażeniowej,

4. Wyłączniki nadprądowe w obwodach odbiorczych,

5. Zasadę selektywności ( wybiórczości ) zabezpieczeń,

6. Przeciwpożarowe wyłączniki prądu,

7. Połączenia wyrównawcze główne i miejscowe, łączące przewody ochronne z częściami przewodzącymi innych instalacji i konstrukcji budynku,

8. Zasadę prowadzenia tras przewodów w liniach prostych, równoległych do krawędzi ścian i stropów,

9. Przewody z żyłami elektrycznymi wykonanymi wyłącznie z miedzi, jeżeli ich przekrój nie przekracza 10 mm²,

10. Urządzenia ochrony przepięciowej.

2. Przeciwpożarowy wyłącznik prądu, odcinający dopływ prądu do wszystkich obwodów , z wyjątkiem obwodów zasilających instalację i urządzenia, których funkcjonowanie jest niezbędne podczas pożaru, należy stosować w strefach pożarowych o kubaturze przekraczającej 1000 m³lub zawierających strefy zagrożone wybuchem.

Sprawdzenia eksploatacyjne instalacji elektrycznych należy przeprowadzać zgodnie z normę

PN-IEC 60364-6-61:2000 przy uwzględnieniu wymagań zawartych w pozostałych częściach tej normy.

Sprawdzenia powinny obejmować :

1. Sprawdzenie dokumentacji technicznej w zakresie:

- sprawdzenia jej kompletności,

- zapoznania się z instrukcją eksploatacji,

- zgodności instalacji elektrycznej z dokumentacją techniczną (czy dokumentacja jest aktualizowana w toku eksploatacji),

- zapoznania się z dokumentacją eksploatacyjną oraz sprawdzenie -jeżeli są- realizacji zaleceń pokontrolnych.

2. Oględziny instalacji .

W minimalnym zakresie :

- dotyczące ochrony przed dotykiem bezpośrednim ( sprawdzamy kompletność drzwiczek, pokryw, mocowań, odległości od części czynnych gołych znajdujących się pod napięciem, a także na stan izolacji stałej widocznych części czynnych )

- ochrony przeciwpożarowej ( sprawdzamy nastawienia urządzeń zabezpieczających obwody elektryczne, czy nie są „regenerowane” drutem elektrycznych, sprawdzamy czy osoby , materiały , urządzenia stale zamontowane w pobliżu urządzeń elektrycznych nie są narażone na oddziaływanie cieplne , szkodliwe nagrzewanie, które może powodować oparzenia u ludzi lub spalenie i zniszczenie materiałów , a także zakłócenia w działaniu innych urządzeń elektrycznych , sprawdzamy czy w pobliżu urządzeń elektrycznych nie znajdują się materiały łatwopalne.

Dodatkowo możemy sprawdzić :

- ochronę przed dotykiem pośrednim,

- oznaczenie przewodów neutralnych i ochronnych,

- umieszczenie schematów, tablic ostrzegawczych,

- oznaczenia obwodów, bezpieczników, zacisków,

- poprawność połączeń przewodów,

- dostęp do urządzeń umożliwiający wygodną obsługę, identyfikację i konserwację.

3. Badania.

W minimalnym zakresie :

- pomiary rezystancji izolacji,

- badania ciągłości przewodów ochronnych,

- pomiary skuteczności ochrony przed dotykiem pośrednim,

-sprawdzenie działania urządzeń ochronnych różnicowoprądowych.

Terminy badań okresowych:

- nie rzadziej niż 5 lat lub nie rzadziej niż rok przy szkodliwym wpływie czynników zewnętrznych,

- norma podaje okres pomiędzy badaniami np. 3 letni z wyjątkiem przypadków gdzie występuje większe ryzyko i zalecane są krótsze terminy badań :

1) w miejscach pracy urządzeń elektrycznych lub ich lokalizacji , gdzie występuje niebezpieczeństwo zniszczenia , pożaru lub wybuchu ,

2) w miejscach gdzie występują zarówno instalacje wysokiego i niskiego napięcia,

3) w obiektach komunalnych,

4) na placach budowy,

5) w miejscach w których używany jest sprzęt przenośny.

- norma dopuszcza stosownie dłuższych okresów badań eksploatacyjnych dla budownictwa mieszkaniowego oraz w odniesieniu do instalacji przemysłowych zastąpienie badań okresowych przez odpowiedni, zapewniający bezpieczeństwo, system stałej kontroli i obsługi wyposażenia i instalacji przez osoby wykwalifikowane.

Czasookresy między badaniami , dostosowane do warunków eksploatacji obiektów, powinny być podane w instrukcji eksploatacji .

Wymagania dotyczące czasokresów badań eksploatacyjnych urządzeń i instalacji elektrycznych określają "Wytyczne wykonywania badań okresowych..." opracowane przez COBR "Elektromontaż" w 1999r.

Przy opracowywaniu zaleceń podanych w tabeli uwzględniono zarówno wymagania nowego Prawa Budowlanego, jak i wpływ warunków środowiskowych.

Lp.	Rodzaj pomieszczenia	Okres czasu pomiędzy sprawdzaniami
				rezystancji izolacji	skuteczności ochrony  przeciwporażeniowej
1.	O wyziewach żrących	nie rzadziej niż co 1 rok	nie rzadziej niż co 1 rok
2.	Zagrożone wybuchem	nie rzadziej niż co 1 rok	nie rzadziej niż co 1 rok
3.	Otwarta przestrzeń	nie rzadziej niż co 5 lat	nie rzadziej niż co 1 rok
4.	Bardzo wilgotne o wilg. ok. 100% i przejściowo wilgotne 75 do 100%	nie rzadziej niż co 5 lat	nie rzadziej niż co 1 rok
5.	Gorące o temperaturze powietrza ponad 35^oC	nie rzadziej niż co 5 lat	nie rzadziej niż co 1 rok
6.	Zagrożone pożarem	nie rzadziej niż co 1 rok	nie rzadziej niż co 5 lat
7.	Stwarzające zagrożenie dla ludzi (ZL I, ZL II i ZL III)	nie rzadziej niż co 1 rok	nie rzadziej niż co 5 lat
8.	Zapylone	nie rzadziej niż co 5 lat	nie rzadziej niż co 5 lat
9.	Pozostałe nie wymienione w p. 1-8	nie rzadziej niż co 5 lat	nie rzadziej niż co 5 lat

Czasokresów określonych w tabeli nie należy traktować jako wymagań obowiązujących, a jedynie jako zalecenia. Można jednak uznać, że określone w ten sposób zasady przeprowadzania pomiarów eksploatacyjnych spełniają zasady wiedzy technicznej i jako takie mogą być dopuszczone do stosowania przez obowiązujące "Prawo Budowlane".

5. Instalacje elektryczne placu budowy .

Podstawowe przepisy :

- Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U.Nr 47 z 2003 r.poz.401) ,

- PN-IEC 60364-7-704:1999 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Instalacje na terenie budowy i rozbiórki.

Bardziej rygorystyczne wymagania odnośnie czasokresów badań okresowych dotyczą placów budowy, dla których zgodnie § 58 ww. rozporządzenia kontrola okresowa stanu stacjonarnych urządzeń elektrycznych pod względem bezpieczeństwa powinna być przeprowadzona co najmniej jeden raz w miesiącu , natomiast kontrola stanu i oporności izolacji tych urządzeń, co najmniej dwa razy w roku, a ponadto :

1. Przed uruchomieniem urządzenia po dokonaniu po dokonaniu zmian, przeróbek i napraw zarówno elektrycznych jak i mechanicznych,

2. przed uruchomieniem urządzenia, które nie było czynne przez okres jednego miesiąca

3. przed uruchomieniem urządzenia po jego przemieszczeniu.

§ 59.1

W przypadku stosowania urządzeń różnicowoprądowych w instalacji należy sprawdzić ich działanie każdorazowo przed przystąpieniem do pracy.

3. Dokonywane naprawy i przeglądy urządzeń elektrycznych powinny być odnotowane w książce konserwacji urządzeń

Ponadto w eksploatacji instalacji i urządzeń należy zwracać uwagę na :

- zabezpieczenie gniazd wtyczkowych za pomocą urządzeń ochronnych różnicowoprądowych o znamionowym natężeniu prądu zadziałania nie przekraczającym 30 mA,

-wyposażenie stałe, sprzęt i osprzęt instalacyjny powinny mieć stopień ochrony co najmniej IP44,

- rozdzielnice powinny być usytuowane w odległości nie większej niż 50 m od odbiorników,

- oświetlenie sztuczne nie powinno powodować wydłużonych cieni, olśnienia wzroku, zjawisk stroboskopowych,

- na odległości minimalne usytuowania stanowisk pracy, składowisk wyrobów i materiałów lub maszyn ( 3m od linii nn , 5m dla linii 15 kV)

6. Urządzenia oświetlenia elektrycznego.

Normy :

- PN-EN 12464-1-2003 Oświetlenie miejsc pracy, cześć 1. Miejsca pracy we wnętrzach.

- PN-84/E-02033 oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym.

Kontrolę czynnych źródeł światła elektrycznego w pomieszczeniach przeznaczonych na stały pobyt ludzi należy przeprowadzać na bieżąco, a w pozostałych pomieszczeniach - co najmniej raz w miesiącu. Brakujące źródła światła należy uzupełniać na bieżąco

Liczba niesprawnych źródeł światła w stosunku do ich ogólnej liczby nie powinna przekraczać :

- 10% dla oświetlenia wnętrzowego,

- 5% dla głównych dróg w granicach miasta,

- 10% dla oświetlenia dróg krajowych,

- 15% dla innych dróg.

Oględziny powinny być przeprowadzane nie rzadziej niż raz w roku i obejmować :

- stan osprzętu i aparatury sterującej,

- stan czystości opraw i źródeł światła,

- stan ubytku źródeł światła,

- stan ochrony przeciwporażeniowej i przeciwpożarowej,

- poziom hałasu i drgań źródeł światła,

- stan napisów informacyjnych i ostrzegawczych

Na ich podstawie należy dokonać oceny stanu technicznego i usunąć zastane nieprawidłowości..

Przeglądy urządzeń oświetlenia należy przeprowadzać :

- raz na dwa 2 lata w pomieszczeniach wilgotnych, gorących, zapylonych, o wyziewach żrących, o dużym zagrożeniu pożarowym,

- raz na 5 lat w pozostałych przypadkach.

Przeglądy obejmują :

-oględziny,

- pomiary skuteczności ochrony przeciwporażeniowej,

- pomiary rezystancji izolacji,

- badania kontrolne natężenia oświetlenia,

- sprawdzenie czystości ścian i sufitów.

Wyniki przeglądów i zakres przeprowadzonych czynności konserwacyjno-remontowych należy odnotować w dokumentacji eksploatacyjnej.

7. Linie napowietrzne , kablowe i stacje transformatorowe .

Przepisy :

- Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie szczegółowych warunków systemu
elektroenergetycznego (Dz.U.Nr 93 z 2007 r.poz.623) ,

- PN-76/E-05125 Elektroenergetyczne i sygnalizacyjne linie kablowe. Projektowanie i
budowa.

- N-SEP-E-004:2004 „Elektroenergetyczne i sygnalizacyjne linie kablowe. Projektowanie i budowa.

- PN-E-05100-1 :1998 Elektroenergetyczne linie napowietrzne. Projektowanie i budowa.
Linie prądu przemiennego z przewodami roboczymi gołymi .

- N-SEP-E-001:2003 Sieci elektroenergetyczne niskiego napięcia. Ochrona
przeciwporażeniowa.

- PN-E 05115:2002 Instalacje elektroenergetyczne prądu przemiennego o napięciu wyższym
niż 1 kV.

Wymagania rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie szczegółowych warunków systemu elektroenergetycznego odnośnie parametrów dostarczanej energii i czasookresów przerw w dostarczaniu energii elektrycznej.

§ 38.

3. Dla podmiotów zaliczanych do grup przyłączeniowych III - V ustala się następujące parametry jakościowe energii elektrycznej — w przypadku sieci funkcjonującej bez zakłóceń :

1) wartość średnia częstotliwości mierzonej przez 10 sekund powinna być zawarta w przedziale:

a) 50 Hz ±1 % (od 49,5 Hz do 50,5 Hz) przez 99,5 % tygodnia,

b) 50 Hz +4 % / -6 % (od 47 Hz do 52 Hz) przez 100 % tygodnia;

2) w każdym tygodniu 95 % ze zbioru 10-minutowych średnich wartości skutecznych napięcia zasilającego powinno mieścić się w przedziale odchyleń ±10 % napięcia znamionowego;

3) przez 95 % czasu każdego tygodnia wskaźnik długookresowego migotania światła Plt spowodowanego wahaniami napięcia zasilającego nie powinien być większy od 1;

5) współczynnik odkształcenia wyższymi harmonicznymi napięcia zasilającego THD uwzględniający

wyższe harmoniczne do rzędu 40, powinien być mniejszy lub równy 8 %;

§ 40.

5. Dla podmiotów zaliczanych do grup przyłączeniowych IV i V dopuszczalny czas trwania:

1) jednorazowej przerwy w dostarczaniu energii elektrycznej nie może przekroczyć w przypadku:

a) przerwy planowanej — 16 godzin,

b) przerwy nieplanowanej — 24 godzin;

2) przerw w ciągu roku stanowiący sumę czasów trwania przerw jednorazowych długich i bardzo

długich nie może przekroczyć w przypadku:

przerw planowanych — 35 godzin,

b) przerw nieplanowanych — 48 godzin.

Wymagania N-SEP-E-001:2003 w zakresie ochrony przeciwporażeniowej.

10. Wymagania stawiane środkom ochrony przy dotyku pośrednim w liniach pracujących w układzie TN.

10.1. Ochrona przed dotykiem pośrednim przez samoczynne wyłączenie zasilania w elektroenergetycznych liniach napowietrznych pracujących w układzie TN i w obwodach urządzeń zainstalowanych na konstrukcjach wspor­czych linii powinna być wykonana tak, aby spełniany był warunek:

Z_s ≤ U₀ / I_a

w którym:

Zs- impedancja pętli zwarciowej obejmująca źródło zasilania zwarcia, przewód czynny od źródła do miejsca zwarcia i przewód ochronny między punktem zwarcia a źródłem, w ii,

Ia - prąd wyłączający, powodujący przy zwarciach między częściami czynnymi linii i jej przewodami PEN (PE) lub częściami przewodzącymi mającymi połączenie z tymi ostatnimi przewodami, zadziałanie za­bezpieczeń w czasie podanym w 10.2, w A,

U₀- wartość skuteczna napięcia znamionowego linii względem ziemi, w V.

10.2. Czas zadziałania zabezpieczeń zwarciowych w obwodach rozdzielczych linii i odbiorczych odbiorników za­instalowanych na konstrukcjach wsporczych linii elektroenergetycznych napowietrznych nie powinien prze­kraczać 5 s.

10.3. Przy stosowaniu zabezpieczeń zwarciowych w postaci bezpieczników topikowych dopuszcza się, aby czas samo­czynnego wyłączania zasilania zwarć doziemnych w elektroenergetycznych liniach niskiego napięcia był dłuż­szy od 5 s, jeżeli jednocześnie zostaną spełnione następujące wymagania:

a) prąd wyłączający Ia będzie równy co najmniej 2-krotnej wartości prądu znamionowego wkładki bezpieczni­kowej,

b) w obiektach budowlanych zasilanych z linii wykonane zostaną główne połączenia wyrównawcze wymagane przez normę PN-IEC 60364 [5].

Przy spełnieniu kryteriów 10.3 w praktyce skuteczność ochrony przeciwporażeniowej polegałaby na sprawdzeniu warunku :

2 x I_N ≤ I_Z

10.5. Jeżeli wymagania z punktów 10.1 do 10.4 dla obwodów odbiorczych urządzeń zainstalowanych na konstruk­cjach wsporczych linii nie mogą być spełnione lub spełnienie ich wymaga dużych nakładów finansowych, należy zastosować środki ochrony wymienione w punkcie 9.2. Środki te powinny spełniać wymagania normy PN-IEC 60364.

9.2. Dla urządzeń elektrycznych zainstalowanych na konstrukcjach wsporczych elektroenergetycznych linii niskiego napięcia i zasilanych z tych linii dopuszcza się stosować ochronę przez separację elektryczną, zastosowanie urządzeń II klasy ochronności lub izolacją równoważną oraz ochronę przez zastosowanie obwodów SELV lub PELV.

8.2. Nie wymaga się zastosowania ochrony przy dotyku pośrednim następujących części przewodzących dostęp­nych i połączonych z nimi części obcych:

a) dostępnych odcinków rur metalowych lub innych osłon przewodzących o długości do 2,5 m, chroniących przewody od uszkodzeń mechanicznych,

b) dostępnych odcinków rur metalowych lub innych osłon przewodzących chroniących kable wprowadzone na słupy albo inne konstrukcje linii, jeżeli te słupy albo konstrukcje nie podlegają ochronie przed dotykiem pośrednim,

c) uchwytów, obejm, klamer, poprzeczników i wieszaków metalowych służących do zamocowania przewodów i kabli,

d) innych części przewodzących dostępnych o małych wymiarach (nie przekraczających 50 x 50 mm) albo tak umieszczonych, że człowiek nie może ich uchwycić ani zetknąć się z nimi na większej powierzchni, a przyłą­czenie przewodu ochronnego byłoby trudne lub nie zapewniłoby niezawodnego połączenia,

e) znajdujących się poza zasięgiem ręki metalowych stojaków dachowych i przyściennych przyłączy wraz z ich konstrukcjami mocującymi, jeżeli nie są przytwierdzone do przewodzących części budowli,

f) słupów stalowych i betonowych w sieciach o układzie TT, na których nie ma innych urządzeń elektrycznych oprócz przewodów zawieszonych na izolatorach lub znajdują się urządzenia elektryczne oddzielone od słu­pa izolacją dodatkową,

g) innych słupów betonowych, jeżeli ich zbrojenie nie jest dostępne,

h) metalowych drzwiczek i osłon złączy oraz podobnych urządzeń osadzonych w ścianie wykonanej z materiału nieprzewodzącego i nie połączonych metalicznie z częściami przewodzącymi dostępnymi znajdującymi się wewnątrz tych złączy lub urządzeń.

7.1. Linie napowietrzne .

Oględziny :

- zgodność z dokumentacją techniczną,

- stan konstrukcji wsporczych, fundamentów,

- stan przewodów i ich osprzętu,

- stan łączników , ochrony przeciwporażeniowej i przeciwporażeniowej,

- stan izolacji linii,

- stan napisów ostrzegawczych, informacyjnych oraz zgodność oznaczeń z dokumentacją,

- zachowanie prawidłowej odległości od ziemi , gałęzi drzew oraz obiektów znajdujących się w pobliżu linii,

- czy pod linią i w jej pobliżu nie znajdują się składowiska materiałów łatwopalnych,

Badania :

- pomiar napięć i obciążeń,

- sprawdzenie skuteczności ochrony przeciwporażeniowej,

- pomiar rezystancji uziemień roboczych i ochronnych.

1. Linie kablowe .

Podczas oględzin należy sprawdzić :

-zgodność dokumentacji technicznej z kontrolowaną linią ( schematy połączeń w złączach, rodzaj aparatów ,

- stan wejść do kanałów, studzienek, złącz,

- stan głowic kablowych,

- stan przewodów uziemiających i zacisków,

- stan łączników i urządzeń w sieci,

- sprawdzanie stanu izolacji olejowej ( poziom oleju w głowicach )

- stan osłon i konstrukcji wsporczych,

- stan zacisków roboczych ( pomiary pirometrem ),

-stan obudów urządzeń rozdzielczych .

- kolorystykę żył linii kablowych i ich właściwe podłączenie,

- czy w pobliżu tras kabli nie prowadzi się wykopów.

Jedynie oględziny widocznych części kabla bez wchodzenia na słupy , do stacji , otwierania złącz można przeprowadzać jednoosobowo.

Badania :

- pomiar napięć i obciążeń,

- sprawdzenie skuteczności ochrony przeciwporażeniowej,

- pomiar rezystancji uziemień,

- pomiar ciągłości żył

- pomiar rezystancji izolacji dla kabli oraz próba napięciowa żył roboczych i powłoki dla linii 15 kV .

Zarówno dla linii napowietrznych , jak i sieci kablowych ocenę stanu technicznego przeprowadzamy zgodnie z instrukcją eksploatacji sieci , nie rzadziej niż co 5 lat. W zależności od wyników oględzin i badań oraz analizy awaryjności , wieku linii i zastosowanych rozwiązań technicznych okres ten można skrócić.

2. Stacje transformatorowe 15/04 kV.

Podczas oględzin sprawdzamy:

- zgodność schematu stacji ze stanem faktycznym,

- stan napisów i oznaczeń ostrzegawczych,

- zgodność położenia łączników z aktualnym programem pracy stacji.

- stan techniczny transformatorów , przekładników , wyłączników, odłączników i odgromników
( poziom i wycieki oleju, zabrudzenia wsporników izolacyjnych, stan zestyków i noży itp. ) ,

- stan techniczny izolatorów i głowic kablowych (pęknięcia, zanieczyszczenia ),

-poziom czynnika izolującego w urządzeniach,

- działanie instalacji oświetlenia i stan instalacji elektrycznej pomocniczej ,

-stan fundamentów, kanałów kablowych, konstrukcji wsporczych,

- stan ochrony przeciwprzepięciowej i przeciwporażeniowej.

Badania :

- pomiar napięć i obciążeń ,

- sprawdzenie skuteczności ochrony przeciwporażeniowej,

- a po naprawie lub modernizacji transformatora pomiar rezystancji izolacji i wskaźników R60 i R15,

pomiar rezystancji uzwojeń oraz badanie oleju : wygląd, rezystywność, napięcie przebicia.

Ocenę stanu technicznego przeprowadzamy zgodnie z instrukcją eksploatacji sieci . W większości przypadków instrukcje ruchu i eksploatacji w poszczególnych spółkach dystrybucyjnych określają to
w sposób następujący :

- stacje wnętrzowe Sn/nn - nie rzadziej niż rok,

- stacje napowietrzne słupowe Sn/nn - nie rzadziej niż raz na pięć lat.

Dopuszczalne są inne okresy sprawdzeń technicznych przy zachowaniu zasady prawa budowlanego nie rzadziej niż co 5 lat.

8. Bezpieczeństwo podczas zabiegów eksploatacyjnych.

- Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17 września 1999 r.

w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach

energetycznych.

§ 62.

Zabronione jest podczas oględzin urządzeń i instalacji elektroenergetycznych wykonywanie

jakichkolwiek prac wymagających zdejmowania osłon i barier ochronnych, otwierania celek,

w wchodzenia na konstrukcje oraz zbliżania się do nie osłoniętych części urządzeń i instalacji

znajdujących się pod napięciem, na odległość mniejszą niż odległości określone w § 55 ust. 2.

(0.7 m dla linii napowietrznych nn, 1.4 m urządzenia sn )

§ 14.

1. Prace w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego, określone w

ogólnych przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy jako prace szczególnie

niebezpieczne, powinny być wykonywane co najmniej przez dwie osoby, z wyjątkiem

prac eksploatacyjnych z zakresu prób i pomiarów, konserwacji i napraw urządzeń i

instalacji elektroenergetycznych o napięciu znamionowym do 1 kV, wykonywanych

przez osobę wyznaczona na stałe do tych prac w obecności pracownika asekurującego,

przeszkolonego w udzielaniu pierwszej pomocy.

§ 15.

Do prac wykonywanych przy urządzeniach i instalacjach energetycznych w warunkach

szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego należy zaliczyć w szczególności

6) konserwacyjne, modernizacyjne i remontowe przy urządzeniach elektroenergetycznych

znajdujących się pod napięciem,

14) przy wykonywaniu prób i pomiarów, z wyłączeniem prac wykonywanych stale przez

upoważnionych pracowników w ustalonych miejscach.

9. Wnioski :

1 Aktualnie brak jest w miarę precyzyjnych wymagań dotyczących czasokresów badań eksploatacyjnych instalacji i urządzeń elektrycznych.

2. Obowiązującym aktem prawnym wprowadzającym wymóg przeprowadzania badań okresowych
w odstępach nie dłuższych niż 5-letnich dla warunków środowiskowych normalnych i nie dłuższych niż rok w instalacjach narażonych na szkodliwe wpływy atmosferyczne i niszczące działania czynników występujących podczas użytkowania obiektu jest Ustawa Prawo Budowlane.

3. Podstawowym dokumentem wedle którego winno się prowadzić eksploatację urządzeń elektroenergetycznych jest instrukcja eksploatacji.

---