Dział I (wstęp do pedagogiki)
Definicja pedag.
Nauka o wychowaniu człowieka. Przedmiotem badań są wszelkie zjawiska wychowawcze zachodzące w ciągu całożyciowego rozwoju człowieka.
Funkcje pedag.
DIAGNOSTYCZNA - polega na gromadzeniu wiedzy o tym, co do tej pory w pedagogice zrobiono i czym się zajmuje obecnie.
PROGNOSTYCZNA - określenie na podst. poznanych prawidłowości przebiegu zjawisk przyszłych, zmian i rozwoju obiektywnej rzeczywistości.
INSTRUMETALNO - TECHNICZNA - dostarczanie wiedzy o tym, jak realizować zamierzone cele wychowania.
HUMANISTYCZNA - umożliwia zaspokojenie potrzeb intelektualnych człowieka w dziedzinie jego dążeń do pełnego poznania obiektywnej rzeczywistości.
ŚWIATOPOGLĄDOWA - pozwala na kształtowanie się naukowego poglądu na świat u wychowanka.
Zadania pedag.
Gromadzenie wiedzy o rzeczywistości społecznej,
Rzetelny opis tej rzeczywistości,
Szukanie związków i zależności między faktami,
Formułowanie twierdzeń, pojęć, tez, praw,
Przewidywanie przyszłych zjawisk wychowawczych,
Formułowanie dyrektyw (ogólnych wskazań dla pedagogów, naucz., wychow., jak postępować w różnych sytuacjach wychowawczych).
Definicja Wychowania
Jest to przekazywanie wiedzy, umiejętności, jest to wspomaganie indywidualnego rozwoju wychowanka.
- Całość wpływów i oddziaływań kształtujących rozwój człowieka oraz przygotowujących go do życia w społeczeństwie,
- Szczególny rodzaj ludzkiej działalności, która polega na zamierzonym wywołaniu określonych zmian osobowości człowieka.
Składniki wychowania.
BIOS - prąd życiowy do naturalnego, psychicznego rozwoju organizmu. Bios wyraża się w swoim rozwoju życiowym. Siła biosu wynikająca z instynktu samozachowawczego, rozrodczego, z popędu i namiętności jest zawsze żywiołowa i ślepa.
ETOS - ten potężny nurt życia społecznego stara się pokierować biosem jednostki do własnych celów i podporządkować się obowiązującym w danym zbiorowisku warunkom zwyczajowym, moralnym i estetycznym.
AGOS - siła działania moralnego i umysłowego priorytetu wychowawców, jako ludzi najlepszych danego środowiska i społeczeństwa, którzy powinni być ludźmi dobra wychowawczego.
LOS - działalność przyszłego życia, do którego wychowanie ma przygotować młodzież, wprowadza siłę najbardziej tajemną występującą w postaci działania ludzkiego losu.
Kształcenie
Samodzielne i kierowane czynności człowieka podejmowane dla osiągnięcia określonego zasobu wiedzy o otaczającym go świecie, poznania siebie samego, zdobycia umiejętności potrzebnych mu do przeobrażenia świata i do rozwoju jego uzdolnień, zainteresowań i ogólnej sprawności umysłowej.
Nauczanie i uczenie się
- Jest swoistym rodzajem działalności społecznej, wykonywanej przez nauczycieli w stosunku do uczniów, której najogólniejszym celem jest zmienić uczniów.
Uczenie się.
To proces zmieniania się, zamierzonego zdobywania i utrwalania w pamięci wiadomości, umiejętności, zdobywanie nawyków i sprawności.
Nauczanie to kierowanie procesem uczenia się.
Metody badań
Jest to szereg zabiegów o naturze koceptycznej badacza mającego na celu rozwiązanie procesu naukowego.
4 metody badań:
SONDAŻ DIAGNOSTYCZNY
Jest sposobem gromadzenia wiedzy o cechach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych instytucjonalnie nie zlokalizowanych, a posiadających znaczenie wychow. o opiniach i poglądach wybranej zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju tych zjawisk, badania dobranej reprezentatywnej, reprezentującej generalną populację w której badane zjawisko występuje.
Sondaż - techniki badań:
Badanie ankietowe, wywiady, analiza i badanie dokumentu, statystyka, techniki socjometryczne(polega na badaniu poziomu uspołecznienia grupy).
MONOGRAFIA PEDAGOICZ.
Przedmiotem jej badań są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej prowadząca do gruntowego rozpoznania ich struktury, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych.
Monografia - techniki badań:
Obserwacja, wywiady, analiza i badanie dokumentu poszczególnej placówki.
EKSPERYMENT PEDAGOG.
Jest metodą naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości wychowawczej, polegającej na wywołaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów wychowawczych przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika eksperymentowanego i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem.
Eksperyment - techniki badań:
Obserwacja, wywiad.
METODA INDYWIDUALNYCH PRZYPADKÓW.
Jest sposobem badań polegających na analizie jednostkowych losów ludzkich, uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej, widzianych przez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy w celu podjęcia działań terapeutycznych.
Metoda ind.przyp. - tech.badań:
Obserwacja, wywiad, analiza dokumentów, analiza działania wytworów ucznia.
Dział II (Historia oświaty i wychowania).
Platon o wychowaniu.
- Podzielił społeczeństwo na trzy stany:
1) Żywicieli - ten stan nie potrzebuje specjalnego wychowania.
2) Strażników - wojowników.
3) Rządców.
Wychowanie wojowników i rządców do 20 roku życia jest identyczne, jest to niższy stopień wychowania, a po jego zakończeniu mniej zdolni idą do wojska, zdolniejsi zaś uczą się jeszcze przez 15 lat na rządców.
- Do 6 roku życia chłopcy i dziewczęta uczyły się razem,
- Do 10 roku życia dziecko nie powinno się niczego uczyć, wychowawcy mają wyrobić w dzieciach równowagę ciała i ducha przez ćwiczenia fizyczne, moralne i etyczne,
- Od 10 roku życia rozpoczyna się nauka,
- 10 - 13 rok - nauka czytania i pisania,
- Od 13 roku zaczyna się kształcenie literackie, a tylko za pomocą słowa mówionego gdyż wg.Platona pismo psuje pamięć i utrudnia naukę,
- Od 18 - 20 roku - ćwiczenia gimnastyczne. Gimnastyka miała pomóc w wytworzeniu umiaru w organizmie człowieka do stworzenia harmonii, męstwa i rozumu.
Istota wychowania pierwotnego.
Wychowanie pierwotne zrodziła społeczna konieczność. Wychowanie naturalne nie wystarczało. Młodym plemieniem interesuje się grupa plemienia. Uwiecznieniem oddziaływania wychowawczego grupy jest obrzęd inicjacji.
Inicjacja - polegała na wtajemniczaniu przez starszych czarodziejów w tradycje i zasady plemienia (klanu) młodzieńców.
Etap wychowania pierwotnego wyróżnia się:
- demokratycznym charakterem. Różnice w treści i formach dotyczyły tylko płci,
- brakiem specjalnych nauczycieli. Dzieci wychowywali rodzice. W chwilach ważnych i podniosłych zajmowali się tym wodzowie lub starszyzna rodowa,
- brakiem instytucji wychowawczych. Inicjacja była tylko zaczątkiem instytucji,
- niskim poziomem wiedzy o dziecku. W życiu młodego pokolenia rozróżniano tylko dwa okresy: dzieciństwo i dorosłość, a wyznacznikiem tych etapów był okres dojrzewania płciowego,
- dążeniem do kształtowania umiejętności praktycznych (polowanie, posługiwaniem się narzędziami) oraz wychowania moralnego (prawdomówność, solidarność, odwaga),
- koncentrowaniem się pierwotnej myśli pedagogicznej wokół celów wychowania, które wynikały w sposób naturalny z idei ogólnych, regulujących stosunek danej grupy do przyrody i stosunki międzyludzkie w grupie. Trwałą wartość wychowania pierwotnego jest realizowanie do dziś wychowanie naturalne.
Rodzaje szkół w średniowieczu, charakteryzacja programu nauczania w średniowieczu.
Szkoła pałacowa.
Założycielem tej szkoły był Karol Wielki. Organizację oświaty rozpoczął on od ściągnia na swój dwór uczonych i założenia tam szkoły. Jaj uczniami zostali członkowie rodziny władcy oraz synowie ważniejszych urzędników. Tresci nauczania obejmowały siedem sztuk wyzwolonych takich jak: gramatyka dialektyka, retoryka, geometria, arytmetyka, astronomia i muzyka. Do studiów w szkole pałacowej przygotowywała specjalnie zorganizowana szkoła elementarna. Organizatorem nauki na dworze Karola Wielkiego był wybitny zwolennik kultury antycznej, teolog i pedagog anglosaski mnich Alkwin. Zamierzenia oświatowe Karola Wielkiego szły tak daleko, że w 801r wydał zarządzenie o przyjmowaniu do szkół wszystkich chłopców, a nie tylko tych, którzy mieli poświęcić się karierze duchowej. Chociaż dążenia oświatowe Karola nie były już kontynuowane w tym zakresie przez jego następców to jednak odegrały w rozwoju oświaty ogromna rolę. Wpłynęły wydatnie na rozwój świeckiego szkolnictwa mieszczańskiego.
Szkoły kościelne.
Ośrodkiem, który przyczynił się do zapobieżenia zagładzie kultury starożytnej w średniowieczu, był kościół. Prawd wiary nie można szerzyć bez umiejętności czytania i pisania, a zatem kształceniem należało objąć przynajmniej kler. Kształcenie kleru w naukach świeckich domagali się inni przedstawiciele kościoła. Sporadyczne i jednostkowe zabiegi niektórych przedstawicieli kościoła nie mogły wpłynąć na polepszenie sytuacji w oświacie kościelnej, której poziom ilościowy i jakościowy był bardzo niski.
Szkoły klasztorne.
Szkoły klasztorne jak i katedralne miały przygotowywać przede wszystkim zakonników i księży, ale przyjmowano do nich również, choć w niewielkim zakresie chłopów, którzy nie ubiegali się o wejście do stanu duchownego. Do szkół zaczęto także przyjmować coraz więcej chętnych do nauki chłopców bez względu na rodzaj ich przyszłych zajęć. Do szkół zaczęto przyjmować dziewczęta.
Szkoły katedralne.
Do rozwoju szkół katedralnych przyczynił się sobór z 1179r nakazujący biskupom zakładanie przy katedrach szkół oraz wyznaczanie specjalnych funduszów na utrzymanie nauczycieli. Szkoły katedralne stały się ważnymi ośrodkami badań naukowych. Część ich dała początek późniejszym uniwersytetom.
Średniowieczne szkoły klasztorne nie posiadały jednakowego statusu organizacyjnego, a ich program nauczania różnił się często w sposób zasadniczy i to w ramach tego samego typu szkół. Program elementarny realizowała tylko część szkół parafialnych, ale również klasztornych czy katedralnych. Program nauczania obejmował zakres wiedzy wchodzący w zakres siedmiu sztuk wyzwolonych. Był to oczywiście program teoretyczny ponieważ jego realizacja w praktyce była różna.
Przedstawiony wyżej program szkół kościelnych można uznać za reprezentatywny, ale nieobowiązujący. Wiejskie szkółki parafialne ograniczały się do przekazywania wiedzy elementarnej przeważnie w ciągi jednego roku.
W Polsce najbardziej rozpowszechnionym typem szkoły były szkoły parafialne. Poziom naukowy i stopień organizacyjny podobnie jak na zachodzie był niejednolity. Rozwój szkół kościelnych przyczynił się w znacznym stopniu do pogłębienia się zainteresowań intelektualnych w średniowiecznej Polsce.
Rozwój uniwersytetów.
Uniwersytety średniowieczne obejmowały ogół ówczesnej wiedzy, z której wyodrębniły się cztery podstawowe kierunki studiów: filozofii, teologii, prawa i medycyny. O rozwoju uniwersytetów decydował otwarty charakter studiów. Podstawowa formą nauczania były wykłady profesorów i magistrów, którzy z reguły czytali i komentowali dzieła mistrzów starożytnych i średniowiecznych. Dopuszczane były również dyskusje. Pod koniec XIV wieku działało w europie już ponad 20 uniwersytetów. Najstarsze : Bolonia, Paryż, Cambridge, Oxford. U słowian: Praga, Kraków.
Co nowego do pedagogiki wniosło odrodzenie.
Ideały wychowawcze odrodzenia, choć różne ze względu na różna ideologię społeczną tej epoki miały jednak dużo wspólnych cech. Do najważniejszych należało niewątpliwie dążenia do zerwania ze średniowieczną dualistyczną koncepcją człowieka, w której ciało jako siedlisko zła zasługiwało na potępienie i wzgardę. Pedagodzy odrodzenia podjeli próby stworzenia podstaw nowoczesnego szkolnictwa. Zakładali oni przygotowanie człowieka nie dla boga i życia pozaziemskiego, ale dla siebie samego i innych ludzi. Pedagogika odrodzenia wniosła szczególnie dużo do rozwoju organizacji szkolnictwa. To właśnie w odrodzeniu dokonano podziału uczniów na klasy, przygotowując dla każdej dokładny program nauczania i podręczniki. Zapoczątkowano też pomoc finansową i w naturze biednym uczniom i studentom. Trwałym dorobkiem myśli pedagogicznej była nieustanna walka o realizm i utylitaryzm treści nauczania. W okresie odrodzenia obserwujemy próby stworzenia z pedagogiki, systemu naukowego opartego na psychologii i etyce. Była to jednak próba odosobniona, reprezentowana jedynie przez Vivesa. W dziedzinie dydaktyczno - wychowawczej dużym osiągnięciem było wprowadzenie do szkół dokładnych regulaminów, pobudzenie aktywności uczniów poprzez popisy szkolne. Pedagogika odrodzenia była jednak doskonałą bazą, pomostem dla powstania żywiołowej pedagogiki oświecenia i naukowej pedagogiki XIX wieku.
Przedstawiciele odrodzenia i ich dzieła.
Sebastian Petrycy z Pilzna 1554-1626 Uczony doby odrodzenia - filozof, lekarz i poeta. Dokonał parafrazy "Pieśni" Horacego "u Moskiewskiego" t j. w więzieniu moskiewskim, do którego dostał się 1606-1607 w czasie wyprawy Dymitra Samozwańca.
Andrzej Frycz Modrzewski należał do najwybitniejszych postaci polskiego renesansu. Był człowiekiem wykształconym, znającym osobiście M. Lutra i sympatyzującym z poglądami Erazma z Rotterdamu, poza tym pełnił funkcję sekretarza królewskiego i służbę dyplomatyczną na dworze Zygmunta Augusta. Modrzewski był postacią powszechnie znaną i szanowaną ze względu na swe doświadczenie i wszechstronne wykształcenie, jednak jego postać budziła też gwałtowne spory i niechęć środowiska katolickiego w Polsce, w utworze "O poprawie Rzeczpospolitej" ukazał zasady życia społecznego, politycznego, religijnego i obyczajowego. Za podstawę państwa przyjął praworządność oraz prawo kierujące się w pełni dobrem powszechnym. Modrzewski i inni przemawiali do szlachty w imię rozsądku, w imię sprawiedliwości.
Franciszek Bacon - urodzony 22 stycznia 1561 roku w Londynie; myśliciel angielski, mąż stanu, prawnik, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli filozofii epoki odrodzenia był przedstawicielem epoki odrodzenia i wzywał do rozwijania wiedzy i dociekania prawdy z tą różnicą, że nie dla niej samej , lecz dla korzyści człowieka, który poznając, przekształcając i organizując na swoją modłę świat przyrody, pokazuje swoją naturę i tym samym potwierdza własne człowieczeństwo. W opowieści Nowa Atlantyda (wyd.1627), pisanej u schyłku życia, Franciszek nie wywodził się wprawdzie na temat wizji jakichś reform socjalnych, bowiem tak a propos był w polityce tradycjonalistą i zwolennikiem status quo , lecz za to stworzył zarys utrzymywanej przez państwo instytucji naukowej , nazwanej tam Domem Salomona. Instytucja stworzona na zasadzie stałej, przynoszącej wzajemne korzyści współpracy, a nie kapryśnego mecenatu monarszego, miała być prawzorem akademii nauk i instytutów badawczych, które zaczęły powstawać w Europie dopiero dwa wieki później.
Mikołaj Rej to bardzo ciekawa postać wśród twórców literatury epoki renesansu
W dziele tym ukazany jest szlachecko - ziemiański ideał życia ludzkiego. Rej, jako gorliwy zwolennik reformacji, angażował się bowiem bardzo aktywnie w działania na rzecz szerzenia swojej wiary, która to działalność przysporzyła mu wielu wrogów, szczególnie w kręgach katolickich. U źródeł humanistycznej refleksji Reja leży silne przekonanie o głębokim związku człowieka z naturą, z przyrodą. życie ludzkie w utworze renesansowego poety zostaje przedstawione adekwatnie do cyklu roku przyrodniczego: od wiosny - dzieciństwa po jesień - starość. Rejowy "człowiek poczciwy" to szlachcic, ziemianin, gospodarz, mąż i ojciec, troszczący się o rodzinę i majątek. Zna się na rolnictwie i ogrodnictwie, prowadzi umiarkowany tryb życia, zgodny z porami roku, umie cieszyć się przyrodą i widzi korzyści z obcowania z nią . Rejowa humanistyczna wizja osoby ludzkiej żyjącej w zgodzie z naturą jej uniwersalnymi prawami, przyrodą, jej biologicznym cyklem będzie wielokrotnie w polskiej literaturze powracała. Uważa, że młodych szlachciców nie wolno zbytnio przemęczać.
Łukasz Górnicki urodził się w 1527 roku, zmarł w 1606. Ukończył Akademię Krakowską, następnie studiował w Padwie i Wenecji. Był dworzaninem wielu świeckich i duchownych magnatów, a także sekretarzem i bibliotekarzem Zygmunta Augusta.
Największym dziełem Górnickiego jest przeróbka włoskiego utworu autorstwa Baltassare Castiglione "Il Cortegiano" ("Dworzanin"), w wersji naszego pisarza zatytułowana "Dworzanin polski". Łukasz Górnicki nie trzymał się kurczowo oryginału, lecz przystosował swą książkę do polskich warunków, m.in. osadzając akcję w polskich realiach, a także umiejętnie wplatając w tok narracji wiele anegdot, dykteryjek i humoresek rodem z rodzimej rzeczywistości. "Dworzanin polski" jest dziełem ukazującym idealny wzorzec nowożytnego człowieka, tak, jak go chciałby widzieć autor. A więc ideał winien być mężny, silny, wykształcony, dworny wobec płci pięknej, w życiu kierować się przede wszystkim szlachetnością i mądrością. Powinien rozwijać w sobie przymiot cnoty, być dowcipnym i wytwornym, wrażliwym na piękno i dobro, a nade wszystko nigdy nie splamić swego honoru.
Zasługi Komeńskiego dla pedagogiki.
Komeński uważał, że wychowaniem szkolnym należy objąć wszystkie dzieci. Obowiązkowe kształcenie na poziomie sześcioletniej szkoły elementarnej uzasadniał tym, że wszystkie dzieci są w większym lub mniejszym stopniu zdolne do nauki. Komeński był twórcą pierwszego w dziejach wychowania w pełni nowoczesnego systemu szkolnego. Cały okres wychowania człowieka podzielił na 4 sześcioletnie etapy, którym podporządkował odpowiednie typy szkół. I tak: okresowi dzieciństwa, przedszkolnemu - od urodzenia do 6 lat - odpowiadała szkoła macierzyńska, wychowawczynią była matka. Okresowi chłopięctwa od 6 - 12 lat - tzw.szkoła języka ojczystego. Powinna ona funkcjonować w każdej miejscowości i być obowiązkowa dla wszystkich. Szkoła średnia obejmowała młodzież od 12 - 18 roku życia, powinna być w każdym mieście i przyjmować wszystkich chętnych i zdolnych uczniów. Czwarty szczebel kształcenia to lata 18 - 24 to akademia funkcjonująca w każdym państwie. Mieli się w niej kształcić kandydaci na przyszłych uczonych. Nowatorski system szkolny Komeńskiego polegał na tym, że był on powszechny, bezpłatny, jednolity i drożny. O taki system Europa walczyła niemal od czasów współczesnych. Do poszczególnych szczebli wychowania i nauczania Komeński opracował dokładny program. Komeńskiego należy uważać również za twórcę podstaw nowoczesnego systemu oświatowego.
John Locke`a - ideał gentelmana.
Wg. Locke`a wychowaniem wszechstronnym należało objąć tylko synów klasy panującej. Program jego wychowania miał charakter wybitnie utylitarny. Na pierwszym miejscu stawiał on wychowanie moralne. Miało ono służyć nie zbawieniu dusz, a szczęściu człowieka. Środkiem wychowania nie mogła być rózga, ale karność, poczucie humoru. Skuteczność wychowania moralnego zależy w dużym stopniu od stanu zdrowia dziecka, od jego tężyzny fizycznej. Na ostatnim miejscu stawiał Locke wykształcenie intelektualne. Gentelmanowi potrzebna jest taka wiedza, która przyniesie mu pożytek i ułatwi dobre wypełnianie obowiązków. Poza wiedzą elementarną zalecał język francuski, przyswajany przez konwersację, łacinę bez reg€ł gramatycznych oraz elementy geografii, arytmetyki z geometrią, chronologii, anatomii, historii, etyki, nauk przyrodniczych i psychologii. Zalecał też naukę ogrodnictwa lub stolarstwa. Wykształcenie uzupełniała nauka tańca, szermierki i jazdy konnej. Z tego bogatego zasobu przedmiotów uczeń miał tylko znać jedynie ogólne problemy bez obciążenia pamięci szczegółami. Locke do najważniejszych poglądów zaliczał wiarę w moc wychowania, przekonanie, że wychowanie tworzy ludzi. Pokazał wreszcie, że wychowanka należy traktować z powagą i szacunkiem, ponieważ jest on istotą rozumną.
Pedagogika naturalistyczna - Jan Jakub Rousseau.
Wychodził on z założenia, że ludzie rodzą się dobrzy i równi sobie. Zło, bezprawie, nierówność, bogactwo i nędzę wprowadziła cywilizacja z narzuconą siłą władzą państwową i kościołem. Rousseau wierzył, że wychowując ludzi zgodnie z ich dobra naturą, stworzy się dobre społeczeństwo, a te z kolei stworzy dobry ustrój. Wychowanie miało kształtować człowieka poprzez wyzwalanie jego naturalnych, spontanicznych i indywidualnych sił. Zadaniem wychowawcy nie było dążenie do rozwijania osobowości, ale umożliwianie jej samoistnego rozwijania się.
Do 12 roku życia dziecko powinno spędzać czas na swobodnej zabawie i ćwiczeniach fizycznych. W tym okresie ujawnia one swoją osobowość, niejako odnajduje siebie i nie wolno mu przeszkadzać.
Od 12 roku przewiduje się dla chłopca systematyczną naukę wiedzy użytecznej. Zadaniem wychowawcy będzie rozwijanie zainteresowań wychowanka poprzez zwracanie jego uwagi na rzeczy i zjawiska bliskie, konkretne i ciekawe. Podsuwana wychowankowi wiedza musi być zgodna z jego zainteresowaniami i możliwościami intelektualnymi.
Rousseau nie podawał dokładnego programu nauczania. Zakładał jednak, że chłopiec przy odpowiednio zorganizowanej nauce powinien w ciągu 4 lat (12-16) opanować program szkoły elementarnej i średniej, co wydaje się niemożliwe. Wychowanie zgodne z naturą powinno dotyczyć także kobiet i dlatego musi być ono inne niż chłopców. Kobietę należy uczyć jasnego myślenia i poprawnego formułowania sądów. Nie wolno jednak robić z niej mężczyzny, gdyż będzie to działanie wbrew naturze.
Poza tym należy pamiętać, że Rousseau działał w epoce powszechnej wiary, że pomyślność państw i szczęście ludzi zależeć będzie od wychowania.
J.H.Pestalozzi - szkolnictwo ludowe (twórca podstaw nauczania początkowego).
Nowatorstwo pedagogiki J.H. Pestalozziego dotyczyło celów wychowania, poglądów dydaktyczno - wychowawczych, koncepcji organizacyjnych szkoły i wreszcie treści nauczania. Wychodził on z założenia, że celem wychowania powinni być przygotowanie dzieci najniższych do życia. Wg. Pestalozziego przygotowanie dożycia to rozwijanie osobowości dziecka przez kształtowanie jego zdolności, rozbudzanie umysłu i wyobraźni i wreszcie poczucia własnej godności. Rozbudzanie naturalnych sił i skłonności, które zgodnie z poglądem Rousseau tkwią w dziecku, zapewni jednostkom, nawet najbardziej poniżonym, znalezienia swego miejsca w życiu.
Aby skutecznie realizować w praktyce zasady wszechstronnego rozwoju dziecka, muszą ulec gruntownej zmianie metody nauczania i wychowania, treści nauczania i organizacja szkoły. Jak pisze Pestalozzi: „Nie należy błędów starej szkoły naprawiać….., lecz trzeba je wytępić u podstaw”. Aby poznać nowy przedmiot czy zjawisko, nauczyciel powinien tak kierować obserwacja dzieci, by mogły one wyodrębnić je z innych jako samodzielną jedność, lecz powiązaną z tłem. Na podstawie etapów procesu dydaktycznego - liczby, kształty i słowa - opracował on program nauczania, który opierał się na nauce rachunków, geometrii, rysunków oraz języka. Nauka języka jako podstawa myślenia dziecka powinna być punktem wyjścia wszelkiego nauczania. Nauczanie rachunków opierał on na liczmanach złożonych z kamyków czy ziarenek fasoli, następnie na tabliczkach jedności i ułamkowych. Naukę arytmetyki dzieci rozpoczynały od rysowania linii prostej, która była punktem odniesienia do rysowania linii równoległych, łuków, kątów i figur geometrycznych. Ważnym osiągnięciem pedagogiki Pestalozziego była próba łączenia nauczania i wychowania z pracą produkcyjną. Uważał on, że wiedza teoretyczna ma wartość tylko wtedy, kiedy dziecko potrafi ją zastosować. Łączenia przez Pestalozziego nauki z działalnością praktyczną zmieniło zupełnie charakter szkoły - stawała się ona miejscem radosnej pracy. Na lekcjach panowała swoboda i rodzinna atmosfera.
Koncepcja szkoły elementarnej Pestalozziego odegrała ogromną rolę w procesie upowszechniania oświaty ludowej.
Dział III (Dydaktyka).
Pojecie dydaktyki.
Nauka o nauczaniu i uczeniu się, a więc system poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesu, zależności i prawidłowości nauczania - uczenia się oraz sposobów kształtowania tego procesu przez człowieka.
Dydaktyka ogólna - obejmuje swoimi badaniami wszystkie przedmioty i szczeble pracy szkolnej wszystkich typów szkół.
Na kurs dydaktyki ogólnej składa się analiza:
Celów i treści kształcenia,
Procesu nauczania,
Zasad nauczania,
Metod nauczania,
Form organizacyjnych nauczania,
Środków nauczania,
Planowania pracy dydakt.
Systemy dydaktyczne.
To całokształt zasad organizacyjnych oraz treści, metod i środków nauczania - uczenia się, tworzące spójną wewnętrznie strukturę i podporządkowane realizacji społecznie akceptowanych celów kształcenia.
Podz. Systemów dydaktycznych.
1) System tradycyjny (herbertowski)
Nauczanie > uczenie się.
Najwyższym celem wychowania jest wg. Herbarta kształcenie u ludzi silnych moralnych charakterów. Ludzie o takich charakterach kierują się w swoim postępowaniu ideami moralnymi, które określają ideał osobowości i zasadniczy cel życia człowieka:
1) idea doskonałości,
2) idea życzliwości,
3) idea prawa,
4) idea wewnętrznej wolności:
Temu służą zabiegi:
- kierowanie dziećmi i młodzieżą,
- karność i ściśle z nią związane,
- nauczanie.
Herbart dokonał analizy Procesu Przyswojenia Wiedzy przez uczniów:
I etap
Zgłębianie spoczywające - jasność
Zgłębianie postępujące - kojarzenie
II etap
Ogarnianie spoczywające - system
Ogarnianie postępujące - metoda
Stopnie Formalne Nauczania
Wg. Herbarta wg. Reina
1) jasność 1) przygotowanie
2) kojarzenie 2) podanie
3) system 3) powiązanie
4) metoda 4) zebranie
5) zastosowanie.
2) Dydaktyka progresywistyczna (Deweyowska).
Nauczanie < uczenie się.
Stopnie formalne:
1) odczucie trudności,
2) sformułowanie problemu,
3) wysunięcie hipotezy,
4) logiczna weryfikacja hipotezy,
5) działanie zgodne z obraną hipot.
3) Dydaktyka współczesna
Nauczanie = uczenie się.
Podstawowe cechy nauczania realizowanego zgodnie z założeniami szkoły tradycyjnej i progresywistycznej.
Szkoła tradycyjna:
- Podział treści nauczania na przedmioty,
- przekaz wiedzy przez nauczyciela,
- uczniowie są na ogół pasywni,
- uczniowie nie decydują o doborze treści nauczania,
- dominuje uczenie się pamięciowe,
- zachęcać uczniów do nauki, motywy zewnętrzne, gł.stopnie,
- częsta kontrola wyników nauczania,
- współzawodnictwo,
- szkoła jest jedynym trenerem uczenia się, tylko prace domowe wykonywane są poza nią,
- słaby nacisk na samorzutną twórczość uczniów.
Szkoła progresywistyczna:
- podział treści nauczania na indenskrypcje, bloki,
- samodzielne zdobywanie wiedzy przez uczniów, nauczyciel pełni przeważnie rolę obserwatora pracy dzieci i młodzieży,
- uczniowie są aktywni,
- uczniowie mają pewien wpływ na dobór treści nauczania,
- dominuje uczenie się oparte na rozwiązywaniu problemów,
- pobudzać uczniów do nauki, mają motywy wewnętrzne, w tym potrzeby i zainteres. poznawcze,
- niezbyt częsta kontrola wyników w nauce, nacisk na samokontrolę,
- współpraca,
- szkoła jest głównym, ale nie jedynym miejscem uczenia się,
- słaby nacisk na samorzutną twórczość uczniów.
Ogniwa procesu nauczania - uczenia się.
Czynności nauczyciela:
- uświadomienie uczniom celów i zadań lekcji,
- zaznajomienie uczniów z nowym materiałem,
- kształcenie uogólnień, głownie pojęć i sądów,
- utrwalenie wiadomości,
- kształtowanie umiejętności i nawyków,
- wiązanie teorii z praktyką,
- kontrola i ocena wyników nauczania.
Czynności ucznia:
- powstawanie u uczniów wartościowych motywów uczenia się,
- procesy poznawcze : obserwacja, myślenie, zapamiętywanie oraz różnorakie czynności praktyczne,
- dokonywanie przez uczniów takich operacji myślowych jak: analiza, synteza i porównanie,
- procesy zapamiętywania oraz ćwiczenia,
- ćwiczenia,
- czynności teoretyczne (wnioskowanie, dowodzenie, tłumaczenie, sprawdzanie) i praktyczne podlegające obserwacji z zewnątrz.
- samokontrola i samoocena.
Zasady nauczania.
To normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala zaznajamiać uczniów z podstawowymi elementami ustematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać im określone poglądy i przekonania oraz wdrażać do samokształcenia.
- zasada poglądowości,
- zasada systematyczności,
- zasada przystępności w nauczaniu (stopniowania trudności),
- zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania uczenia się,
- zasada operatywności wiedzy uczniów,
- zasada trwałości wiedzy uczniów,
- zasada wiązania teorii z praktyką.
Typy lekcji i ich budowa.
1) Lekcja obejmująca kilka momentów procesu nauczania - uczenia się (kombinowana).
- cz.wstępna,
- cz.budowy lekcji (sprawdzenie pracy domowej),
- pogadanka wstępna,
- opracowanie nowego materiału,
- usystematyzowanie i utrwalenie nowych wiadomości,
- zastosowanie nowych wiadomości,
- objaśnienie pracy domowej.
2) Lekcja poświęcona opracowaniu nowego materiału.
- sprawdzenie pracy domowej,
- uświadomienie uczniom celów i zadań lekcji oraz ustalenie planu, opracowanie tematu,
- opracowanie treści lekcji,
- usystematyzowanie i utrwalenie podst.wiadomości, odpowiedzi na pytania uczniów, wskazówki, co do dalszej pracy nad utrwaleniem i zastosowaniem materiału,
- zadanie pracy domowej.
3) Lekcja poświęcona utrwaleniu wiadomości (powtórzeniowa).
- sprawdzenie pracy domowej,
- powtórzenie wiadomości określonego planu,
- uzupełnienie odpowiedzi uczniów przez nauczyciela, analiza i ocena wiedzy uczniów,
- zadanie pracy domowej.
4) Lekcja obejmująca ćwiczenia:
- uświadomienie uczniom tematu i celów lekcji, ustalenie nazwy i znaczenia danych umiejętności lub nawyku,
- ustalenie lub przypomnienie zasad i reguł, których w stosowaniu ćwiczą się uczniowie,
- pokaz danej czynności, lub objaśnienie przez nauczyciela co i jak mają robić samodzielnie,
- wykonywanie jednego lub kilku zadań przez uczniów,
- kontrola wykonania zadania,
- zadanie pracy domowej mającej na celu utrwalenie danej umiejętności lub nawyku.
Konspekt lekcji.
Jest szczegółowym rozwinięciem planu lekcji, obejmuje on takie punkty jak:
1) temat lekcji,
2) zadania i cele lekcji,
3) plan lekcji (podanie kolejnych etapów lekcji i czasu przewidzianego w minutach),
4) przebieg lekcji - dokładne rozwinięcie poszczególnych punktów planu lekcji zgodnie z zadaniami dydaktyczno - wychowawczymi, podaje się najważniejsze pytania nauczyciela, opis czynności nauczyciela i uczniów,
5) temat pracy domowej,
6) metody nauczania,
7) środki dydaktyczne, które mają być zastosowane w poszczególnych etapach realizacji lekcji. Czasem uwzględnia się w konspekcie także materiał dodatkowy dla zdolnych np. zestawy trudniejszych zadań.
Plan lekcji.
Obejmuje następujące punkty:
1) temat lekcji,
2) zaplanowane do zrealizowania cele dydaktyczne i wychowawcze wyrażone najczęściej w kategoriach czynności, jakie w wyniku lekcji mają być opanowane przez uczniów.
3) porządek (tok) na który składają się przeważnie czynności przygotowawcze jak np.sprawdzenie listy obecności uczniów, kontrola pracy domowej itp.
4) czynności podstawowe, których rodzaj zależy od typu lekcji, czynności końcowe, do których należy: utrwalenie oraz zadanie uczniom pracy domowej.
Dział IV (Teoria wychowania).
Podstawowe funkcje i zad. wych.
1 wychowawcza
2 opiekuńcza
3 informacyjna
4 organizacyjna
5 porządkowa
Zadania wychowawcy klasy.
- tworzenie warunków osobowości ucznia,
- poznanie ucznia,
- kształtowanie zespołu klasowego,
- opiekowanie się uczniem,
- pomoc uczniowi,
- kształtowanie osobowości ucznia,
- współpraca z rodzicami,
- administrowanie klasą,
- realizowanie zadań dydaktycznych i wychowawczych, przygotowanie ucznia do życia w społeczeństwie,
- kontrolowanie pracy ucznia,
- nawiązywanie kontaktu z uczniem,
- koordynowanie pracy dydaktyczno wychowawczej,
- kierowaniem procesem wychowania,
- współpraca z nauczycielami innych przedmiotów, pedagogiem, psychologiem szkolnym,
- zapobieganie niepowodzeniem szkolnym ucznia,
- organizowanie pomocy koleżeńskiej,
- zespołów wyrównania wiedzy,
- organizowanie wycieczek, imprez szkolnych,
- reprezentowanie interesów ucznia na radzie pedagogicznej.
Obowiązki w pełnieniu funkcji administracyjnej.
- prowadzenie dziennika lekcyjnego,
- wypełnianie arkuszu ocen,
- wypisywanie świadectw promocyjnych,
- wystawianie duplikatów,
- wypisywanie uwag i informacji do dzienników uczniów,
- sporządzanie list, zestawień, rejestrów,
- sprawozdawczość.
Poznanie uczniów.
Jest zbieraniem danych umożliwiającym prowadzenie pracy wychowawczej opartej na racjonalnych podstawach. Jest to więc działanie służebne wobec procesu wychowania.
Cele poznawania uczniów.
1) Diagnoza zjawiska, które budzi niepokój nauczyciela,
2) Zdobycie informacji o warunkach, w których będzie się odbywała działalność wychowawcza.
3) Sprawdzenie skutków własnych oddziaływań,
4) Określenie przeciętnej wartości zjawiska, np.jakie zainteresowania są typowe u młodych ludzi,
5) Umożliwienie uczniom samopoznania.
Warunki skutecznego poznania uczniów.
Skuteczność poznania uczniów zależy od atmosfery wzajemnych stosunków między nauczycielem a uczniami.
Bierzemy wtedy pod uwagę:
1) Szczerość.
Cenna jest umiejętność prowadzenia rozmowy z dziećmi i młodzieżą w taki sposób, by czuli oni, że to co mówią jest rozumiane i przyjmowane przez nauczyciela.
2) Zdawanie sobie sprawy ze szkolnego dystansu.
Zwrócenie uwagi na równomierny kontakt ze wszystkimi uczniami w klasie.
3) Umożliwienie przepływu informacji.
Zniwelowanie podziału ról: nauczyciel pyta, uczniowie odpowiadają.
4) Zorientowanie się, co kto widzi.
Nauczyciel często widzi sytuację inaczej niż uczniowie, np.ukarano ucznia za coś, co w oczach kolegów uczyniło go bohaterem.
5) Rozumienie komunikatów niewerbalnych.
Uczniowie często starają się swoje nastroje, odczucia i pragnienia przekazać nauczycielowi bez ukrycia mowy.
6) Zaufanie ze strony uczniów.
Na zaufanie uczniów trzeba zasłużyć lojalnością wobec interesów ucznia i dyskrecją w odniesieniu do informacji, które powierzane są nauczycielowi.
7) Empatia.
Nauczyciel rozumie stany psychiczne ucznia i traktuje je jako naturalne.
Zjawiska utrudniające poznanie uczniów.
1) Sytuacyjne ograniczenia możliwości obserwowania.
Ograniczenie kontaktu nauczyciela z uczniami - ujawniają się tylko niektóre właściwości uczniów.
2) Nauczycielskie widzenie świata.
Sprowadzanie cech ucznia tylko do odpowiedzi na dwa pytania:
- czy dobrze się uczy,
- czy dobrze się sprawuje.
3) Nadmierna władza nad porozumiewaniem się w klasie.
Wyrazem władzy nad uczniami jest fakt, że tylko on ma w klasie prawo do wypowiedzenia komunikatów na temat wypowiedzi mających na celu ukierunkowanie uwagi, ukierunkowanie tego, co jest mówione.
Sposoby poznawania uczniów.
1) Obserwacja.
To podstawowa metoda gromadzenia informacji, polegająca na rejestrowaniu zachowań osoby obserwowanej oraz na interpretacji uzyskanych danych.
Rodzaje obserwacji:
- Obserwacja luźna.
To swobodne zbieranie danych w trakcie wszelkiego rodzaju kontaktów między nauczycielem a uczniem.
- Pogłębiona obserwacja celowa.
Tym różni się od luźnej, że określa się jej wyraźny cel.
2) Badanie ankietowe.
Na przeprowadzenie ankiety warto zdecydować się wówczas, gdy chcemy szybko uzyskać wiele odpowiedzi, a orientujemy się już w danej sprawie tak, że potrafimy sformułować pytania.
Ankieta pozwala na uzyskanie informacji z zakresu:
- pewnych faktów realnych,
- oceny zjawisk przeszłych lub obecnych; służą temu pytania o opinie,
- dezyderatów dotyczących przeszłości; ujawniają je pytania dotyczące dążeń, pragnień,
- deklaracji przyszłego zachowania się.
3) Wywiad.
Wywiad jest szczególnie przydatny, gdy chodzi o uzyskanie wiedzy o przyczynach jakiegoś zjawiska, motywach postępowania czy też czynnikach, które doprowadziły do powstania danego problemu.
Typy wywiadów:
- wywiad swobodny.
Nie ma planu przeprowadzenia rozmowy, spontanicznie zadaje się pytania dotyczące różnych spraw, pozwala się młodemu człowiekowi spokojnie mówić.
- wywiad kierowany.
Nauczyciel ma przygotowane projekty pytań.
- wywiad mieszany.
Pytania otwarte rozpoczynają omawianie danej sprawy, potem są pytania dotyczące zagadnień szczegółowych.
4) Socjometria.
Badanie to polega na pytaniu każdego członka zespołu o to, kogo obdarza szczególnymi uczuciami sympatii, szacunku, zaufania czy wrogości.
Trzeba bardzo ostrożnie odnosić się do rozpowszechniania wyników badania socjometrycznego w klasie, nie należy raczej tych spraw omawiać publicznie, a już zupełnie nie wolno wskazywać, kto kogo lubi bądź nie lubi lub, kto jest odrzucany.
Uczeń zdolny.
O jednostkach uzdolnionych mówimy w dwóch wypadkach:
1) Gdy mamy doczynienia z osobami, które charakteryzują się wyraźnymi osiągnięciami w jakieś dziedzinie,
Gdy ich rezultaty są szczególnie dobre i wyróżniające się, gdy wyprzedzają wszystkich w opanowywaniu różnych sprawności.
2) Gdy w świetle różnych danych uzyskiwanych w toku obserwacji czy pomiarów psychologicznych wykrywamy potencjalne zdolności do efektywnej działalności np.nauki, sztuki czy sportu.
Osoby zdolne do uzyskiwania najbardziej znaczących rezultatów nazywane są utalentowanymi.
Wiek szkolny jest, zatem okresem szczególnie bujnego rozkwitu zdolności poznawczych, w których większość dzieci próbuje swoich możliwości w różnych dziedzinach. I dopiero u końca tego wieku mogą ukształtować się w miarę stałe preferencje i zdolności.
Do wykrywania i oceny zdolności intelektualnych służą testy inteligencji. Są one stosowane w dwóch wersjach: indywidualnej i grupowej.
Współcześnie uważa się, że celem pomiarów dokonywanych przy zastosowaniu testów zdolności jest określenie maksymalnego osiągnięcia, do jakiego jest zdolna jednostka w danej dziedzinie.
Opierając się na poziomie inteligencji, rodzaju zdolności i możliwościach twórczych jednostki można wyróżnić trzy podstawowe grupy uczniów zdolnych:
1) Uzdolnieni intelektualnie.
Odnoszący sukcesy w uczeniu się, nazywani są „uzdolnieni akademicko”.
2) Uzdolnieni w różnych dziedzinach.
Sztuce, technice, sporcie itp.
3) Uzdolnieni twórczo.
Charakteryzują się możliwościami kreacyjnymi, a owoce ich pracy to wytwory oryginalne i nowe.
U uczniów zdolnych obserwuje się ponadto pewne cechy zachowania, które w opinii znawców zagadnienia mogą być przyczyną ich rzeczywistych trudności, mających swe źródła zarówno w funkcjonowaniu poznawczym jak i emocjonalno - społecznym:
1) miewają fantastyczne w opinii nauczycieli i uczniów pomysły,
2) mówiąc akcentują elementy słabo dostrzegane i uznawane przez innych, co powoduje, że nie są rozumiani i doceniani,
3) Są tolerancyjni wobec sprzeczności i wieloznaczności i wiele zagadnień rozpatrują z różnych punktów widzenia,
4) Wiele zagadnień ich interesuje, co sprawia, iż są spostrzegani jako powierzchowni,
5) Uczą się szybko, skracają tok rozwiązywania zadań, nie zawsze potrafią wyjaśnić jak doszli do danego rezultatu,
6) W szkole nad lekcjami pracują lekko, dowcipkując i żartując,
7) Preferują prace w samotności,
8) Niekiedy ukrywają zdolności, by nie wyróżniać się z grupy.
Jeśli chodzi o warunki wychowawcze stwarzane przez szkołę, to należy dążyć do właściwej i bezstronnej postawy wobec dziecka zdolnego, tolerancji dla niego ewentualnej nietypowości w zachowaniu, docenienia samodzielności jego myślenia i działania oraz oryginalności w rozwiązywaniu zadań. Przestrzega się przed traktowaniem go jako uciążliwego członka zespołu klasowego.
W szkolnictwie elementarnym zadania związane z realizacją ogólnych założeń z uczniem zdolnym łączy się przede wszystkim z postulatami bogatszego i szybciej opanowywanego programu. Postulaty te próbuje się realizować opracowując specjalne plany i techniki pracy z uczniami o wyróżniających się zdolnościach. Organizuje się dodatkowe zajęcia, wprowadza częściowe grupowanie, a w pewnych wypadkach tworzy się odrębne klasy i szkoły.
Co powinna zawierać charakterystyka indywidualna każdego ucznia!!!
Powinna zawierać informacje o uczniu - rozpoznanie ucznia. Informacje te tworzą wiedzę potrzebną nauczycielowi do skutecznego działania w procesie wychowawczym. Działania rozpoznawcze można prowadzić w następujących dziedzinach:
1) wiedza o uczniu - potrzebna do zrozumienia niepowodzeń czy trudności ucznia w szkole, jego zachowań, potrzeby czy motywacji.
2) wiedza o postawach, poglądach i opiniach uczniów.
- samowiedza i samoocena - pozwala porównać swoje zachowanie z zachowaniem innych ludzi i ewentualne korygowanie. Uczniowie poddający wątpliwości swoją wartość mają problemy z nawiązywaniem przyjaźni. Lepiej siebie samego traktować jako samoczynny podmiot zmian, niż bierny podmiot kierowany przez innych.
Samoocenę badamy poprzez: wywiad, ankieta i po części obserwacja.
- cenione wartości - jakie człowiek ceni najbardziej
Badanie: swobodne wypracowanie, badanie ankietowe.
- aspiracje - są pośrednie pomiędzy marzeniami a konkretnym dążeniem.
3) wiedza o stosunku ucznia do nauki. Badanie: ankieta
4) wiedza o stosunku ucznia do nauczycieli, do przedmiotu, do szkoły jako instytucji.
5) wiedza dotycząca pozaszkolnej aktywności ucznia oraz całokształt wpływów.
- spędzanie wolnego czasu,
- zainteresowania,
- środowisko rodzinne,
- środowisko sąsiedzkie
6) wiedza na temat negocjacji pomiędzy nauczycielem a uczniem.
Negocjacje - to wzajemna gra w czasie, w której każdy szuka maksymalizacji własnych zysków
- uczniowie czekają na zachowanie nauczyciela, na ile im pozwoli.
7) informacja o własnej pracy nauczyciela.
Nauczyciel orientuje się w pewnym stopniu o efektach własnej pracy
8) wiedza na temat strategii ucznia
To uczniowskie sposoby radzenia sobie w szkole oraz ze stresem i napięciem.
Przykłady strategii: uleganie, wycofanie się, sabotaż, odmowa, zasmakowanie nieposłuszeństwa
ZAGROŻENIA SAMORZĄDU SZKOLNEGO
- niebezpieczeństwo nadmiernych podmiotów zarządu,
- niebezpieczeństwo nadmiernej aktywności i odpowiedzialności samorządu,
- samorząd zaniedbywany przez wychowawcze klasy,
- przywódcy sam. przeradzający sie w tzw. klikę
- blaga społ.
- nadmiernie sztywny gorset wychowawczy
- nadmiernie rozbudowany samorząd, który często zasklepia się sam w sobie
- pozytywy rzeczowe osiągane często
kosztem strat wychowawców,
- akcyjność samorządu