prawo cywilne - wyklad8, Prawo cywilne

Prawo zobowiązań - dział prawa cywilnego, obejmujący zespół norm prawnych regulujących formy wymiany dóbr i usług. Reguluje obrót majątkowy między podmiotami prawa cywilnego. W polskim prawie źródłem prawa zobowiązań są przede wszystkim przepisy kodeksu cywilnego oraz przepisy innych ustaw i postanowienia umów międzynarodowych w zakresie prawa cywilnego.

Zobowiązanie ( łac. Obligatio ) - rodzaj stosunku cywilnoprawnego, węzeł prawny ( łac. vinculum iuris ) łączący dłużnika z wierzycielem, który polega na tym, że "wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić" ( art. 353 § 1 kodeksu cywilnego ). Prawo zobowiązań reguluje społeczne formy wymiany dóbr i usług o wartości majątkowej. Zobowiązania to księga trzecia Kodeksu Cywilnego.

Klasyczna definicja z prawa rzymskiego brzmi: "Obligatio est iuris vinculum, quo necessitate adstringimur alicuius solvendae rei secundum nostrae civitatis iuria" ( łac. zobowiązanie jest węzłem prawnym, który zmusza nas do wykonania świadczenia pewnej rzeczy, według praw naszego państwa ).

Elementy stosunku zobowiązaniowego :

podmioty:

treść zobowiązania:

przedmiot zobowiązania - świadczenie, czyli określone zachowanie się dłużnika, którego spełnienia może domagać się wierzyciel, może polegać na działaniu albo zaniechaniu.

Wierzyciel ( łac. Creditor ) to osoba, która może żądać spełnienia świadczenia od innej osoby ( dłużnika ), z którą łączy ją stosunek zobowiązaniowy. Kodeks cywilny ( w skrócie KC ) nie definiuje pojęcia wierzyciela, explicite (wprost); ustawa cywilna (ustawa cywilna to inne określenie kc) definiuje jedynie konstrukcje zobowiązania ( czyli stosunku zobowiązaniowego ); zgodnie z przepisem art. 353 KC - zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Zobowiązanie jest zatem stosunkiem prawnym ( czyli stosunkiem społecznym pozostającym w sferze zainteresowania prawa ), którego stronami są wierzyciel i dłużnik. Upraszczając - zobowiązanie z pozycji dłużnika określa się jako dług, z kolei ze strony wierzyciela jako wierzytelność. Przedmiotem zobowiązania jest świadczenie, którego polega na działaniu lub zaniechaniu ( art. 353 paragraf 2 KC ). Świadczenie to zachowanie dłużnika, zgodne z treścią zobowiązania, polegające na zadośćuczynieniu godnemu ochrony interesowi wierzyciela. Zobowiązanie na mocy prawa wygasa w momencie wywiązania się z niego stron biorących w nim udział. Zobowiązanie ze stanowiska wierzyciela nazywa się wierzytelnością, zaś ze stanowiska dłużnika - długiem. Wierzytelność jest prawem podmiotowym wierzyciela.

Dłużnik ( łac. debitor ) to osoba zobowiązana do spełnienia świadczenia na rzecz innej osoby ( wierzyciela ) na podstawie łączącego je stosunku zobowiązaniowego.

Świadczenie - zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania zadośćuczynienia godnemu ochrony interesowi wierzyciela. Świadczenie może polegać na działaniu (czynność faktyczna lub prawna) lub na zaniechaniu.

Zobowiązania dzielimy na :

Wykonanie zobowiązania jest naturalną drogą wygaśnięcia zobowiązania.

Inne formy wygaśnięcia zobowiązania :

potrącenie ( kompensacja, kompensata ) - w prawie cywilnym umorzenie dwóch przeciwstawnych sobie wierzytelności poprzez złożenie oświadczenia woli przez jednego wierzyciela drugiemu wierzycielowi lub w drodze dwustronnej umowy,
odnowienie - art. 506 KC : Jeżeli w celu umorzenia zobowiązania dłużnik zobowiązuje się za zgodą wierzyciela spełnić inne świadczenie lecz z innej podstawy prawnej, zobowiązanie dotychczasowe wygasa
świadczenie w miejsce wykonania - art. 453 KC : Jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa. Jednakże gdy przedmiot świadczenia ma wady, dłużnik obowiązany jest do rękojmi według przepisów o rękojmi przy sprzedaży.

Najważniejsze źródła zobowiązań :

czynności prawne :

Swoboda umów to zasada prawa zobowiązań polegająca na przyznaniu podmiotom prawnym ogólnej możliwości zawierania i kształtowania treści umów w granicach zakreślonych przez prawo. Na swobodę umów składają się cztery elementy:

Zakres swobody umów wyznacza treść lub cel stosunku zobowiązaniowego, które nie mogą sprzeciwiać się właściwości (naturze) tego stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Zasada swobody umów zapisana jest w art. 353¹ Kodeksu cywilnego.

W szczególnych przypadkach zasada swobody umów może zostać wyłączona lub ograniczona przez ustawę z uwagi na wyższe racje prawem chronione. Administracyjny przymus zawierania umów przez przedsiębiorców z konsumentami funkcjonuje w prawie przewozowym, telekomunikacyjnym i energetycznym.

Ustawodawca w celu ochrony pewności obrotu wprowadził pewne ograniczenia co do formy zawierania umów. Na przykład umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Niezachowanie tej formy powoduje nieważność umowy. (art. 158 w związku z art. 73 § 2 KC.)

Trzy granice wyłączenia dowolności :

Zobowiązania nie musimy wykonywać osobiście i możemy posłużyć się innymi osobami. Poza tym :

Wierzyciel nie może odmówić świadczenia od osoby trzeciej choćby działała bez wiedzy dłużnika a należność jest wymagalna.

Dłużnik winien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno- gospodarczemu oraz zgodnie z zasadami współżycia społecznego.

Niewykonanie zobowiązania ma miejsce wtedy, gdy świadczenie w ogóle nie zostaje spełnione. Natomiast wtedy, gdy świadczenie zostało spełnione, ale interes wierzyciela nie został zaspokojony w sposób odpowiadający treści umowy, mamy do czynienia z nienależytym wykonaniem.

Przypadki kiedy nie musimy wykonywać zobowiązania :

gdy świadczenie stało się niemożliwe to wygasa, a strony muszą sobie zwrócić to co sobie przekazały,

stało się ono bezprzedmiotowe

Klauzula REBUS SIC STANTIBUS została wprowadzona do KC w 1990 roku i jest to art. 357¹KC. Artykuł ten nie podważa zasady PACTA SUNT SERWANDA, lecz jedynie łagodzi jej ostrość, pozwalając w sytuacjach prawem przewidzianych adaptować zobowiązane do zmienionych stosunków. Przepis art. 357¹KC znajduje zastosowanie do wymienionych zobowiązań powstających z umów:

- sąd może zastosować środki przewidziane w art. 357¹KC, jeżeli kumulatywnie zostaną spełnione 3 przesłanki:

1)nastąpi nadzwyczajna zmiana stosunków - jest to obiektywne, o charakterze powszechnym przekształcenie stosunków społecznych, gospodarczych. Nadzwyczajna zmiana stosunków może mieć tło:

- przyrodnicze - nieurodzaj, powódź, kataklizmy

- społeczne - wojna, strajki, rozruchy, gwałtowna zmiana ustroju politycznego

2)zmiana ja pociąga za sobą nadmierną trudność w spełnieniu świadczenia lub grozi jednej ze stron rażąca strata

- między nadzwyczajną zmianą, a tą zmianą sytuacji indywidualnej podmiotu musi istnieć związek przyczynowy

3)strony nie przewidywały wpływu nadzwyczajnej zmiany stosunków na zobowiązanie

- jeżeli spełnia się te 3 przesłanki, sądowi przysługuje kompetencja do ingerowania w stosunek zobowiązaniowy przez wydanie następujących typów orzeczeń ( wyłącznie na żądanie strony stosunku zobowiązaniowego ) :

- oznaczenie sposobu wykonania zobowiązania - ingerencja sądu może polegać na:

zmianie czasu
miejsca
środków jakimi świadczenie ma być wykonane
oznaczenie wysokości świadczenia
rozwiązanie umowy

Mała klauzula REBUS SIC STANTIBUS

Art. 3581. § 3 KC W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.

CZYNY NIEDOZWOLONE

Odpowiedzialność deliktowa jest następstwem wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym, zabronionym przez prawo. Odpowiedzialność deliktową charakteryzuje to, że przed powstaniem szkody poszkodowanego nie łączył z osobą odpowiedzialną za szkodę żaden stosunek prawny, bądź też stosunek taki wprawdzie istniał, lecz szkoda nie pozostaje z nim w żadnym związku. Dopiero wyrządzenie szkody czynem niedozwolonym powoduje powstanie między stronami stosunku zobowiązaniowego.

Podstawowym celem zobowiązań powstających na tle czynów niedozwolonych jest naprawienie szkody wyrządzonej poszkodowanemu. Jest to cel kompensacyjny. Poza tym zobowiązania z czynów niedozwolonych spełniają funkcję prewencyjną i wychowawczą, gdyż obciążenie osoby odpowiedzialnej obowiązkiem wyrównania szkody ma na celu zapobieżenie wyrządzeniu w podobnych okolicznościach szkód przez tę lub inne osoby.

Odpowiedzialność za własne czyny.

Podstawową odmianą odpowiedzialności deliktowej jest odpowiedzialność za własne czyny. Kluczowy w tym zakresie przepis art. 415 KC stanowi, że kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, zobowiązany jest do jej naprawienia.

Odpowiedzialność za własne czyny jest więc oparta na zasadzie winy. Obciąża więc osobę odpowiedzialną według przepisów za dany czym tylko wówczas, gdy szkoda została przez tę osobę sprawowana w sposób zawiniony.

Wina polega na wadliwym stosunku psychicznym osoby do podjętego przez nią działania. Sprawca nie powstrzymuje się bowiem od działania, mimo iż wie że z tego mogą wyniknąć szkodliwe skutki.

Wina występuje w postaci umyślnej (działanie rozmyślne), gdy sprawca chce doprowadzić do owych szkodliwych skutków lub przynajmniej na nie się godzi i rozróżniamy bezpośredni zamiar lub zamiar ewentualny. A winą nieumyślną mamy do czynienia w formie niedbalstwa świadomego, gdy sprawca przewiduje, że jego działanie może pociągnąć za sobą szkodliwe i zabronione przez prawo skutki, ale z zaniedbaniem wskazanej ostrożności spodziewa się ich uniknąć lub lekkomyślnością - gdy sprawca nie przewiduje szkodliwych skutków swego działania wskutek braku uwagi i wymaganej staranności. Czynu niedozwolonego może się dopuścić jedna osoba lub kilka osób. Jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna.

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym ponosi nie tylko ten, kto ją bezpośrednio wyrządził, lecz również każdy, kto inną osobę nakłaniał do wyrządzenia szkody ( podżegacz ) lub udzielał sprawcy pomocy ( pomocnik ). Odpowiedzialność obciąża także osobę, która świadomie skorzystała z wyrządzonej drugiemu szkody.

Mimo wyrządzenia szkody sprawca nie ponosi odpowiedzialności deliktowej, gdy z uwagi na jego niepoczytalność lub okoliczności wyłączające bezprawność czynu nie można mu przypisać winy. Chodzi tu w szczególności o następujące przypadki.

Z mocy art. 426 KC nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę małoletni, który nie ukończył lat 13.

Wyłączona jest odpowiedzialność osób niepoczytalnych, czyli takich, które w chwili dokonania czynu niedozwolonego nie miały należytego rozeznania z powodu choroby psychiczne, niedorozwoju umysłowego lub innego, choćby przejściowego zakłócenia czynności psychicznych (działanie leków, wysoka gorączka). Wyłączenie odpowiedzialności nie zachodzi, gdy zakłócenie świadomości jest następstwem użycia alkoholu lub podobnych środków. W pewnych przypadkach także kalectwo fizyczne (np. ślepota) może spowodować traktowanie osoby jako w danych warunkach niepoczytalnej, gdy np. z powodu ułomności nie mogła zachować koniecznej ostrożności.

Nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę osoba, która dopuściła się czyn niedozwolonego działając w obronie koniecznej, w stanie wyższej konieczności, albo stosując dozwoloną przez prawo samopomoc.

Istotne znaczenie dla odpowiedzialności sprawcy za czyn niedozwolony ma zgoda osoby pokrzywdzonej na wyrządzenie jej szkody. Zgoda taka nie wyłącza odpowiedzialności w sposób generalny, nie wszystkimi bowiem dobrami człowiek może rozporządzać w sposób nieograniczony, np. zdrowiem, całością ciała, życiem. Jeśli jednak zgoda dotyczy dobra znajdującego się w pełnej dyspozycji poszkodowanego, odpowiedzialność sprawcy jest wyłączona.

Ciężar udowodnienia okoliczności, od których zależy odpowiedzialność spoczywa na osobie dochodzącej naprawienia szkody. Musi ona udowodnić szkodę i jej wysokość, związek przyczynowy między szkodą a zdarzeniem, które ją wywołały oraz winę sprawcy szkody.

Tak jak za własne czyny odpowiadają osoby prawne za szkody wyrządzone działaniem swoich organów.

Szkoda to strata materialna, ubytek, spowodowana w dobrach prawnie chronionych danego podmiotu.

Formy szkody :