ĆWICZENIA 1

SYSTEM BANKOWY

Banki i systemy bankowe

Współczesne określenia i definicje banku

Wśród wielu definicji banku na uwagę zasługują:

• Bank jest instytucją zaufania publicznego;

• Bank jest „fabryką kredytów”;

• Bank jest instytucją dokonującą transformacji ryzyka i terminów w procesie przyjmowania wkładów i udzielania kredytów.

Transformacja terminowa odnosi się do możliwości udzielania przez instytucje bankowe kredytów długoterminowych na bazie wkładów krótkoterminowych. Możliwe jest to gdyż faktycznie formalne terminy wkładów są przedłużane a na ich miejsce dokonywane są następne.

Transformacja ryzyka odnosi się do umiejętnego zarządzania przez banki ryzykiem. Udzielenie kredytu pojedynczemu kredytobiorcy wiąże się z dużym ryzykiem, natomiast przekazanie środków do banku, który udziela wielu kredytów zmniejsza to ryzyko w znacznym stopniu.

• W polskim prawie bankowym przyjęto, iż „bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych, obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym”.

Banki komercyjne jako instytucje zaufania publicznego

Banki komercyjne jako podmioty rynku finansowego działają zgodnie z logiką gospodarki rynkowej i przez wybór swoich produktów, w sensie ilościowym oraz strukturalnym, dążą do maksymalizacji wyników finansowych (czy też wartości banku). W odróżnieniu od innych jednostek gospodarczych, określa się je często mianem instytucji zaufania publicznego, co w uproszczeniu oznacza, że w swojej działalności i dążeniu do maksymalizacji wyniku finansowego muszą uwzględniać fakt gospodarowania powierzonymi im środkami w formie nie tylko kapitału akcyjnego, lecz także depozytów i lokat, które z kolei są podstawą świadczenia usług (np. kredytowych) przynoszących dochód.

Niewłaściwe gospodarowanie powierzonymi środkami może prowadzić nie tylko do upadłości banku oraz utraty części kapitału przez akcjonariuszy i deponentów, lecz także do naruszenia stabilności całego sektora bankowego. W tym ogniwie gospodarki rynkowej szczególnie silnie działa bowiem efekt domina, co powoduje różne konsekwencje natury ekonomicznej, społecznej i politycznej. Efekt domina polega na tym, że trudności w funkcjonowaniu czy też upadek jednego banku, na skutek różnorakich powiązań, prowadzi do kłopotów a nawet upadku innych banków.

Dlatego w celu wzmocnienia bezpieczeństwa banków wykorzystuje się zestaw środków, wśród których szczególne znaczenie mają uregulowania w ustawodawstwie bankowym i fiskalnym, nadzór bankowy z jego uprawnieniami i regulacjami ostrożnościowymi, systemy i instytucje ubezpieczające depozyty oraz gwarantujące kredyty, controlling z jego podstawowymi obszarami działania, dotyczącymi analizy informacji, planowania i programowania rozwoju, rachunku kosztów, monitorowania i ograniczania ryzyka bankowego i kontroli wewnętrznej.

Można więc stwierdzić, że funkcjonowanie banków komercyjnych opiera się na dwóch kryteriach: kryterium rynkowym (wzmacniania konkurencyjności banków m.in. poprzez uzyskiwanie przewagi konkurencyjnej) i kryterium zaufania publicznego. Współczesne warunki gospodarowania powodują, ze kryteria te zbliżają się do siebie lub że możliwość powstawania sprzeczności między nimi zmniejsza się.

Rola banków w gospodarce

Rola banków w gospodarce ma ścisły związek z najbardziej istotnymi dziedzinami działalności, jakie wykonują i sprowadza się do:

1. kreacji pieniądza,

2. pośrednictwa finansowego,

3. dokonywania alokacji i transformacji środków,

4. udziału w społecznym podziale pracy.

Ad. 1. Kreacja pieniądza w systemie bankowym dokonywana jest przez bank centralny oraz przez banki komercyjne, które kreują dwa rodzaje pieniądza:

• pieniądz gotówkowy

• pieniądz bezgotówkowy (zwanym bankowym, depozytowym)

Pieniądz gotówkowy emitowany jest przez bank centralny, który nadaje znakom pieniężnym charakter prawnego środka zwalniania ze zobowiązań. Gdy trafia on do banków w postaci wkładów, staje się podstawą kredytowej kreacji pieniądza bankowego, czyli wprowadzania i wycofywania go z obiegu głównie za pomocą udzielanych kredytów. Czynności te powodują zmiany wielkości bazy monetarnej (ilości pieniądza w obiegu).

Kreacja pieniądza następuje zarówno w banku centralnym jak i w bankach komercyjnych. W BC możliwa jest ona dzięki depozytom banków komercyjnych i instytucji publicznych. Natomiast w bankach komercyjnych odbywa się w oparciu o depozyty gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw.

Ad. 2. Pośrednictwo finansowe oraz alokacja i transformacja środków.

Banki są pośrednikami finansowymi tzn., że pośredniczą pomiędzy podmiotami wykazującymi nadmiar środków pieniężnych a podmiotami zgłaszającymi na nie zapotrzebowanie.

W praktyce gospodarczej występują podmioty gospodarcze dysponujące trwałymi lub przejściowymi nadwyżkami oraz podmioty odznaczające się trwałym lub przejściowym deficytem. Masowa podaż z jednej strony oraz masowy popyt z drugiej tworzą miejsce dla specjalnej grupy podmiotów mianowicie pośredników finansowych.

Przepływ środków finansowych między kapitałodawcami a kapitałobiorcami

Ad. 3. Udział banków w społecznym podziale pracy

Wiąże się z przejmowaniem przez banki szeregu czynności finansowych od przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Są to czynności związane z podstawową działalnością banków komercyjnych, polegające na: przyjmowaniu wkładów, udzielaniu kredytów, obrocie papierami wartościowymi itp.

System bankowy - pojęcie, funkcje, modele

System bankowy jest jednym z podstawowych segmentów systemu finansowego w gospodarce rynkowej. Składa się on z instytucji, którymi są - w zależności od poziomu jego rozwoju i przyjętego modelu - różnego typu banki funkcjonujące na poszczególnych rynkach finansowych.

System bankowy - ogół instytucji bankowych funkcjonujących w danym kraju wraz ze wzajemnymi powiązaniami i relacjami z otoczeniem (rynkami pieniężnymi).

Współczesne systemy bankowe powstały w wyniku ewolucji historycznej, w trakcie której nastąpiło ukształtowanie dwupoziomowego systemu bankowego: bank centralny, realizujący funkcje banku emisyjnego banku państwa i banku banków, oraz banki komercyjne, świadczące usługi finansowe, których zakres określony jest przez specyfikę ich działalności i znajduje wyraz w statucie.

Systemy bankowe poszczególnych krajów się różnią. Możliwe jest jednak zidenty­fikowanie zjawisk wspólnych dla niemal wszystkich systemów. Są nimi:

• funkcjonowanie banków centralnych,

• funkcjonowanie banków komercyjnych.

Obok wyżej wymienionych rodzajów banków charakterystyczne jest również funkcjonowanie licznych instytucji para- i pozabankowych.

Bardziej szczegółowy podział instytucji kredytowych obejmuje:

1. Bank centralny

Stanowi w każdym kraju podstawę systemu banko­wego. Jest to bank państwowy, spełniający równocześnie funkcje banku emisyjnego, banku banków oraz banku państwa i gospodarki narodowej.

2. Banki komercyjne (inaczej operacyjne, wśród których wyróżnia się: uniwersalne oraz specjalistyczne)

To najbardziej rozpowszechniona forma instytucji bankowych. Świadczą one różnorodne usługi fi­nansowe, ich aktywność jest skupiona na maksyma­lizacji wyników finansowych.

3. Banki uniwersalne

Oferują wiele różnorodnych usług świadczo­nych przez współczesną bankowość. Udzielają kredytów, przyjmują lokaty, dokonują operacji papierami wartościowymi, itp. Nie mają ograniczeń o charakterze ilościowym, cenowym, ja­kościowym, geograficznym, branżowym, czy też pod względem obsługiwanych klien­tów.

4. Banki specjalistyczne

Ograniczają swą działalność do wąskiego zakresu operacji. Finansują wykonywanie specjalnych zadań, wymagających szczególnego rodzaju fachowej obsługi bankowej. Obok specjalizacji o charakte­rze branżowym może także występować specjalizacja pod względem terytorialnym. Wśród banków specjalistycznych można wyróż­nić np. banki hipoteczne, banki inwestycyjne.

• Banki inwestycyjne - zajmują się koncentracją środków na finan­sowanie inwestycji oraz bezpośrednim transferem oszczędności na rynek pieniężny i kapitałowy. Głównie są to usługi związane z operacjami papierami wartościowymi. Współdziałają w tworzeniu lub rozbudowywaniu przedsiębiorstw, gro­madzą środki o charakterze długoterminowym, emitują długoterminowe papiery war­tościowe, a także przyjmują lokaty długoterminowe.

• Banki hipoteczne - zajmują się udzielaniem pożyczek zabezpieczonych hipoteką na nieru­chomości. Udzielanie kredytów hipotecznych refinansowane jest sprzedażą specjal­nych papierów wartościowych - listów zastawnych.

5. Banki i kasy oszczędnościowe

Gromadzą rozproszone oszczędności indywidualne i najczę­ściej udzielają na ich podstawie kredytów lub korzystnie lo­kują zgromadzone zasoby.

6. Banki spółdzielcze

Przyjęły za cel obsługę finansową i zaspokajanie potrzeb kredytowych członków spółdzielni oraz klien­tów w środowisku lokalnym. Za działalność danej spółdzielni solidarnie odpowiada­ją kredytobiorcy - członkowie spółdzielni m.in. przez ich wkłady członkowskie. Banki spółdzielcze są bankami uniwersalnymi.

7. Instytucje parabankowe

Świadczą usługi podobne do bankowych, lecz na chwilę obecną nie są poddane licencjonowaniu oraz nadzorowi bankowemu. Przykładem parabanków w Polsce są SKOK-i (Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe).

Rodzaje banków wg formy prawnej:

W polskim systemie bankowym wyróżnia się następujące rodzaje banków ze względu na ich formę prawną:

1) banki państwowe,

2) banki spółdzielcze,

3) banki w formie spółek akcyjnych.

System bankowy - pojęcie, funkcje, modele

System bankowy jest jednym z podstawowych segmentów systemu finansowego w gospodarce rynkowej. Składa się on z instytucji, którymi są - w zależności od poziomu jego rozwoju i przyjętego modelu - różnego typu banki funkcjonujące na poszczególnych rynkach finansowych.

System bankowy - ogół instytucji bankowych funkcjonujących w danym kraju wraz ze wzajemnymi powiązaniami i relacjami z otoczeniem (rynkami pieniężnymi).

Współczesne systemy bankowe powstały w wyniku ewolucji historycznej, w trakcie której nastąpiło ukształtowanie dwupoziomowego systemu bankowego: bank centralny, realizujący funkcje banku emisyjnego banku państwa i banku banków, oraz banki komercyjne, świadczące usługi finansowe, których zakres określony jest przez specyfikę ich działalności i znajduje wyraz w statucie.

W wyniku ewolucji rynkowego systemu finansowego wykształciły się dwa podstawowe modele systemów finansowych:

1. anglosaski (zwany angloamerykańskim), który jest modelem opartym na funkcjonowaniu rynku papierów wartościowych i związanym z bankowością wyspecjalizowaną;

2. niemiecko-japoński (zwany reńskim lub kontynentalnym), który jest modelem bankowo zorientowanym, charakteryzującym się uniwersalizmem w realizacji operacji bankowych.

Model anglosaski opiera się głównie na rynkach finansowych i odznacza się wyraźnym wewnętrznym podziałem na sektory:

- inwestycyjny,

- ubezpieczeniowy,

- bankowy.

Taki podział sprzyja silnej specjalizacji podmiotów finansowych i uniezależnieniu się wielkich korporacji przemysłowych od banków komercyjnych, wykorzystywanych przede wszystkim do funkcji płatniczo-rozliczeniowych, a także do zaspokajania krótkoterminowego zapotrzebowania przedsiębiorstw na kredyt.

W systemie tym podstawowy dopływ środków finansowych do przedsiębiorstw odbywa się poprzez giełdę. Istotną rolę odgrywają tu banki specjalistyczne - inwestycyjne, które świadczą usługi z zakresu pośrednictwa na rynku papierów wartościowych, zarządzają funduszami, spełniają funkcje doradcze dla firm, uczestniczą w długoterminowym finansowaniu inwestycji i realizują własne cele na rynku kapitałowym.

Państwa reprezentujące ten typ systemu finansowego to:

• Stany Zjednoczone,

• Kanada,

• Wielka Brytania,

• Australia.

W modelu niemiecko-japońskim główną rolę w sektorze finansowym pełni system bankowy, w którym zakres działalności banków nie został prawnie ograniczony, dzięki czemu bank są aktywne na rynkach finansowych oraz ubezpieczeniowych. Zaspokajają one krótko- i długoterminowe potrzeby kredytowe klientów i mają charakter uniwersalny. Silna pozycja banków uniwersalnych miała również wpływ na powolny rozwój rynków kapitałowych.

Państwa reprezentujące ten typ systemu finansowego to:

• Niemcy,

• Japonia,

• Hiszpania,

• Francja.

Segmenty bankowości

Uwzględniając kryterium świadczonych usług i typ klientów, którzy z tych usług korzystają, należy wskazać na istnienie następujących głównych segmentów bankowości, funkcjonujących we współczesnych systemach:

• bankowość detaliczna, która świadczy szeroki wachlarz usług na rzecz osób fizycznych; są to tzw. indywidualni klienci, charakteryzujący się wysokim stopniem zróżnicowania zapotrzebowania na produkty bankowe;

• bankowość korporacyjna, która obejmuje szeroki wachlarz usług świadczonych na rzecz podmiotów gospodarczych (przedsiębiorstw), samorządów, organizacji, instytucji, fundacji, związków zawodowych, stowarzyszeń, funduszy inwestycyjnych i emerytalnych, banków komercyjnych; oferują klientom instytucjonalnym następujące rodzaje produktów: lokaty bankowe oraz lokaty na rynku kapitałowym i pieniężnym, kredyty, gwarancje i poręczenia bankowe, rachunki bankowe i związane z nimi formy rozliczeń obrotów gospodarczych, karty płatnicze i inne usługi bankowości elektronicznej, obsługę akcji i obligacji przedsiębiorstw, commercial papers, listów zastawnych;

• bankowość komunalna, która świadczy usługi na rzecz różnego typu jednostek gospodarki lokalnej (jednostek samorządu terytorialnego, przedsiębiorstw gospodarki komunalnej); usługi te dotyczą zarówno działalności oszczędnościowej jak i kredytowej, prowadzenia rachunków, kupna i sprzedaży papierów wartościowych, dyskonta weksli itp.;

• bankowość hipoteczna, przedmiotem jej oferty usługowej są kredyty hipoteczne, emisja listów zastawnych i obligacji, wycena nieruchomości;

• bankowość elektroniczna, której istotą jest zastosowanie i wykorzystanie w coraz większym zakresie elektronicznego transferu środków pieniężnych oraz bankowych i automatycznych, związanych z techniką elektroniczną systemów obsługi klienta; do tego celu wykorzystuje się różnego rodzaju automaty, sieć telekomunikacyjną, komputery, elektroniczne narzędzia transmisji płatności itp.;

• bankowość ekologiczna, jest to ten segment bankowości, który powstał jako efekt wyzwań związanych z koniecznością wykorzystania różnych banków i pozostających w ich dyspozycji instrumentów do ochrony środowiska; banki posługują się nie tylko tradycyjnymi instrumentami w celu sfinalizowania przedsięwzięć proekologicznych lub zasilania instytucji związanych z ekologią, lecz także kreują nowe instrumenty lub tworzą nowe instytucje obsługujące działalność związaną z ochroną środowiska.

System bankowy w Polsce

Funkcjonujący obecnie system bankowy w Polsce powstał w wyniku procesów:

1. zmian ustawodawstwa bankowego w 1989 r. (zasadnicza reforma bankowa, która stworzyła podstawy budowy systemu dwuszczeblowego)

2. rynkowej transformacji gospodarki (zmiany w systemie bankowym umożliwiające rozwój rynkowych form transakcji między bankami i klientami oraz bankami a bankiem centralnym)

3. dostosowania się do nowych warunków funkcjonowania banków europejskich (normy Unii Europejskiej)

Struktura systemu bankowo-finansowego w Polsce

Oprócz NBP w skład polskiego systemu bankowego wchodzą:

1. Banki komercyjne (w formie spółek akcyjnych, również banki państwowe) o charakterze uniwersalnym (świadczenie pełnego zakresu usług określonych w prawie bankowym) zorientowane na maksymalizację zysku;

2. Banki spółdzielcze (zapewniają właścicielom - spółdzielcom dostęp do usług bankowych);

3. Banki hipoteczne (funkcjonujące na podstawie odrębnej ustawy, udzielające kredytów zabezpieczonych hipoteką oraz emitujące listy zastawne).

Systemy bankowe w poszczególnych krajach podlegają działaniu czynników wewnętrznych oraz zespołu czynników zewnętrznych, w szczególności związanych z dominującymi współcześnie tendencjami na rynkach finansowych.

Bank centralny

Bank centralny stanowi w każdym kraju podstawę systemu bankowego

• Narodowy Bank Polski - powstał 15 stycznia 1945 r.

• Ustawa o NBP z dnia 29 sierpnia 1997 r. - podstawa prawna

• Ustawowym celem NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, jeśli nie ogranicza to podstawowego celu NBP

Funkcje banku centralnego:

• Bank emisyjny

• Bank banków komercyjnych

• Bank państwa

Prezesem NBP jest prof. M. Belka (6 lat - kadencja; powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta)

Nadzór bankowy

• Nadzór nad działalnością banków w Polsce od 1 stycznia 2008 r. sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) wcześniej funkcje te spełniała Komisja Nadzoru Bankowego;

• Przewodniczącym KNF jest Stanisław Kluza.

Zmiany na międzynarodowych rynkach finansowych

Od początku lat osiemdziesiątych XX w. na międzynarodowych rynkach finansowych można zaobserwować szereg zjawisk i procesów, które w zasadniczy sposób wpłynęły na zmianę warunków ich funkcjonowania. Do najważniejszych tendencji występujących na międzynarodowych rynkach finansowych należą:

- globalizacja,

- deregulacja,

- liberalizacja finansowa,

- dezintermediacja,

- sekurytyzacja,

- postęp techniczny i technologiczny (w tym rozwój nowych produktów bankowych).

Przejawem globalizacji jest wzrost zależności i powiązań pomiędzy poszczególnymi gospodarkami oraz rynkami finansowymi. Globalizacja jest czynnikiem sprzyjającym rozwojowi działalności banków i wynika z polityki zmierzającej do stworzenia swobodnego dostępu do wszystkich rynków finansowych, tj. tworzenia placówek bankowych we wszystkich krajach czy swobodnego transferu kapitału.

Deregulacja systemów bankowych polega na stopniowym znoszeniu ograniczeń administracyjnych (np. ograniczeń w tworzeniu nowych placówek bankowych), jakim były poddane dotychczas banki i wprowadzeniu nadzoru bankowego mającego czuwać nad prawidłowym, ostrożnym działaniem instytucji bankowych.

Liberalizacja finansowa oznacza likwidację barier dla przepływu kapitału pomiędzy krajami.

Dezintermediacja (odpośredniczenie) prowadzi do ograniczenia roli banków w procesie pozyskiwania kapitału przez przedsiębiorstwa. Zmniejszeniu ulega zatem udział banków w finansowaniu inwestycji, co powoduje zmniejszenie przychodów odsetkowych banków i konieczność poszukiwania nowych kierunków angażowania posiadanych środków finansowych.

Sekurytyzacja to nowoczesny rodzaj operacji dokonywanych przez banki, umożliwiających przekształcenie posiadanych przez bank, wyodrębnionych aktywów w papiery wartościowe, sprzedawane na rynku finansowym. W ten sposób bank dokonuje zamiany niepłynnych aktywów (np. kredytów konsumpcyjnych) na płynne aktywa (środki pochodzące ze sprzedaży papierów wartościowych), które mogą być użyte przez bank do innych celów.

Postęp techniczny i technologiczny - innowacje techniczne i technologiczne przyczyniają się do rozwoju nowych, innowacyjnych produktów bankowych, nowoczesnych kanałów ich dystrybucji i metod zarządzania ryzykiem. Główną przyczyną intensywności tych zmian był szybki rozwój informatyki i telekomunikacji oraz bardziej wszechstronne wykorzystanie Internetu, co pozwoliło na znacznie szybszy i tańszy dostęp do informacji i dotarcie do szerokiego kręgu odbiorców usług finansowych. Miało to pozytywny wpływ na pogłębienie rynku finansowego i zwiększenie jego płynności.

11

Podmioty gospodarcze

nadwyżkowe

(podaż środków)

Podmioty gospodarcze

deficytowe

(popyt na środki)

Pośrednicy finansowi

Kapitałodawcy

• Gospodarstwa domowe

• Przedsiębiorstwa

• Sektor publiczny

Kapitałobiorcy

• Gospodarstwa domowe

• Przedsiębiorstwa

• Sektor publiczny

Instytucje finansowe

• Instytucje bankowe

• Instytucje parabankowe

• Instytucje pozabankowe (towarzystwa ubezpieczeniowe, giełdy papierów wartościowych)

BANK CENTRALNY (NBP)

SYSTEM BANKOWY

SYSTEM PARA- I POZABANKOWYCH INSTYTUCJI POŚREDNICTWA FINANSOWEGO

Banki komercyjne

Banki operacyjne (uniwersalne),

Banki specjalistyczne

(np. hipoteczne),

Banki spółdzielcze,

Banki i kasy oszczędnościowe

Towarzystwa ubezpieczeniowe,

Fundusze emerytalne;

Towarzystwa leasingowe;

Firmy faktoringowe;

Towarzystwa inwestycyjne;

Giełda papierów wartościowych;

Domy maklerskie, maklerzy, doradcy inwestycyjni.

II.

I.

---