NA CZYM POLEGA SZCZĘŚCIE CZŁOWIEKA WEDŁUG FILOZOFÓW STAROŻYTNYCH?
Sokrates
Istotą człowieka jest dusza i szczęście.
Człowiek jest duszą, powinien doskonalić siebie, dbać o duszę.
Być szczęśliwym to poznanie własnej duszy.
Droga do szczęścia:
- poznaj samego siebie - poznanie siebie = poznanie własnej duszy. Nie obchodzi nas poznanie innych, tego, co na zewnątrz. Zwrot ku wartościom duchowym, nic oprócz duszy
- troszcz się o siebie - o własną duszę, kształtuj i dbaj o nią, buduj, by była najlepsza z możliwych
- cnota jest wiedzą - wiedza o własnej duszy, o tym co jest dla niej dobre - dobro moralne
- dusza to rozum człowieka - w rozumie i duszy leży dobro moralne, do szczęścia człowiekowi wystarcza rozum i dusza, nie potrzebne jest nic zewnętrznego. Najważniejsi jesteśmy my sami.
Szczęście dają: wartość duchowa, wiedza, warunki moralne.
Nieszczęście: gdy będziemy słuchać ciała, szukać szczęścia w innych, gdy człowiek jest ofiarą własnych namiętności i pragnień.
Platon
Nie jest ważne życie, liczy się to, co będzie po nim. Aby mówić o szczęściu należy wspomnieć o ideach i rzeczywistości. Rzeczywistość istnieje, znamy ją, ale nie jest ona godna uwagi bo jest zmienna, podlega czasowi i rozproszeniu. Jest cielesna, a więc nie trwała = rzeczywistość fizyczna i zmienna. Obok niej istnieje rzeczywistość duchowa - wszystko jest w niej prawdziwe, wieczne, niezmienne, także idee takie są. Istnieją dwie rzeczywistości więc idee są rozłączne dla nich obu.
Idee, to formy rzeczy, określają istotę natury, czyli ogólne cechy danego gatunku. Nazwa ogólna np. kot, dobro, prawda jeśli chcemy coś rozumieć, to nazywamy to czymś i budujemy definicję treści. Idee są: niecielesne, duchowe, absolutną prawdą. Idee duchowe, są myślami boskimi, są doskonałe i są natury boskiej. Poznając idee pośrednio poznajemy boskość. Poznanie idei jest możliwe pod warunkiem, że uwolnimy się od wpływów ciała i będziemy w stanie myśleć i rozumieć idee. Idee nie należą do nas, nie są naszym tworem. Poznajemy je za pomocą rozumu, a nie zmysłów. Zmysłami możemy je uchwycić, osiągnąć, zrozumieć.
Celem i szczęściem człowieka jest wyzwolenie i oczyszczenie duszy z więzów ciała. Człowiek powinien doskonalić się by oderwać się od tego co cielesne oraz zbliżyć się do świata idei.
Do szczęścia prowadzą:
- poznanie siebie
- doskonałość moralna
- wiedza i nauka
Poznanie idei to, to samo co wiedza.
Człowiek jest szczęśliwy gdy jego dusza jest szczęśliwa.
Aby dusza była szczęśliwa:
- wyzwolenie ciała
- ucieczka od ciała
- ucieczka od świata
- upodobnienie się do boskości
- mamy żyć dla duszy
- mamy dbać o duszę
JAKI JEST SENS ŻYCIA CZŁOWIEKA WEDŁUG FILOZOFÓW STAROŻYTNYCH?
Sokrates
Cel życia to poznanie dobra i zła, a zarazem wybierania. Ten cel to sens życia. Jest to mądrość. Poznanie sensu prowadzi do doskonałości. Musimy szukać mądrości. Jeżeli życie będzie szczęśliwe to człowiek też będzie szczęśliwy. Szczęście duszy to dobro i mądrość. Dobro jest tylko moralne i duchowe. Człowiek szuka zawsze korzyści dobrej dla duszy, lecz niekoniecznie dla ciała. Jeżeli jest to coś dla ciała, to nie jest dobro. Mądrość to wybór, możliwość decydowania. Być szczęśliwym to poznanie własnej duszy.
Droga do szczęścia:
- poznaj samego siebie
- troszcz się o siebie
- cnota jest wiedzą
- dusza to rozum człowieka
Platon
Celem jest wyzwolenie duszy z więzów ciała. Dusza jest na ziemi przejściowo. Jeśli człowiek żyje niedoskonale, to dusza jest obciążona cielesnością i nie może się uwolnić. Jeśli dusza trafi na mędrca to wreszcie się uwolni. Dusza pracuje na ziemi by się uwolnić. Platon wierzył w reinkarnację.
Jako dusza mamy:
- oczyścić się z więzów ciała
- dążyć do samodoskonalenia
- myśleć o idei
- oczyścić duszę
DUSZA JAKO ISTOTA CZŁOWIEKA W STAROŻYTNOŚCI I WYMIAR DUCHOWY (MORALNY) CZŁOWIEKA.
Sokrates
Duszę i ciało traktuje rozłącznie. Dusza jest panem ciała, ciało jest przedmiotem pogardy. Ciało zaciemnia prawdę, przeszkadza w życiu. Trzeba opanować ciało.
Dusza jest w pełni duszą gdy posiada wiedzę moralną (co dobre, a co złe). Każdy człowiek ma zdolność posiadania wiedzy o dobru i złu. Postępując zgodnie z duszą wybieramy dobro. Zło czynimy przez niewiedzę. Pochodzi ono z namiętności, które zaślepiają duszę. Namiętności pochodzą z ciała, a ciało zaślepia duszę. To ciało grzeszy. Dusza jest rozumem, a rozum poznaje dobro. Cnota jest wiedzą o własnej duszy, o dobru i złu moralnym.
Dusza:
- myśląca i działająca samoświadomość siebie
- „ja” moralne i intelektualne człowieka
- rozum działający i pomagający człowiekowi
- osoba duchowa w nas
- człowiek jest duszą.
Ciało: Sokrates odrzuca to, co nie jest duszą. Pogardza ciałem. Na ciało składają się: uczucia, namiętności, pożądania, pragnienia, zmysłowość. Tym pogardza. Ciało jest powierzchownością człowieka. Ciało przejawia się cielesnością.
Platon
Istotą człowieka jest dusza. Człowiek jest duszą władającą ciałem. Dusza może istnieć niezależnie od ciała, mamy wiedzieć, co robiła przed i po uwięzieniu w ciele. Uwięzienie w ciele dla duszy jest epizodem nieistotnym, chwilą i złem.
Mit rydwanu - dusza porównywana do rydwanu z rumakami. Rumaki to elementy duszy. Jeden rumak jest dobry (biały), drugi zły (czarny). Powóz kierowany przez woźnicę - rozum. Przed wcieleniem krążą po świecie boskim. Droga na górę jest ciężka. Dobry rumak ciągnie rydwan do góry, drugi na ziemię. Jeśli powóz spadnie dusza się wciela. Pierwotną ojczyzną duszy jest sfera boskości, dusza jest nieśmiertelna a jej wcielanie jest dla niej upodleniem. Dusza może istnieć samodzielnie, niezależnie do ciała, ponieważ jest duchowa i nie ma nic wspólnego z człowiekiem. Dusza poznaje idee, jest wieczna, najbliższa ideom. Światem duszy są idee, dąży do boskości i idei.
Ciało jest śmiertelne, ale ma w sobie boski element - duszę. Człowiek ogólnie jest nieśmiertelny - bo dusza istniała przed nim. Człowiek jest duszą ale ma ciało. Ciało jest: złożone, niestałe, śmiertelne, poddaje się rozpadowi" Ciało to: emocje, pożądania, pragnienia, zmysły, uczucia, namiętności. Ciało jest źródłem zła i ignorancji, ogranicza człowieka, jest podatne na choroby. Wszystko co negatywne to ciało. Dusza, żeby poznać idee musi być swobodna od wpływu ciała. Dusza czuje się źle w ciele, staje się pod jego wpływem częściowo cielesna, to więzienie dla duszy. Zamiast zajmować się ideami zajmuje się ciałem, dlatego czuje się źle. Dwa wymiary człowieka: ziemski! śmiertelny i boski/ nieśmiertelny. Radykalny dualizm - ciało przylepione duszą. Życie człowieka jest w pełni życiem, kiedy dusza oddali się od ciała.
DUALIZM DUSZY I CIAŁA W STAROŻYTNOŚCI JAKO POSTAWA UJĘCIA CZŁOWIEKA.
Sokrates
Dualizm człowieka u Sokratesa to 2 odcienie człowieka, gdyż nie ma jedności, to podwójność charakteru. Człowiek to dusza i ciało i powinny stanowić jedność, ale szczęście ciała to nie szczęście duszy.
Platon
Radykalny dualizm - ciało przylepione duszą. Życie człowieka jest w pełni życiem, kiedy dusza oddali się od ciała.
Dusza - świadome „ja” i rozumienie, substancja duchowa, aby odróżnić ją od tego, co materialne.
Cechy natury duchowej:
- niezmienna i wieczna, nieśmiertelna, nie ulega rozpadowi
- niezłożona, z natury prosta, wieczna,
- dusza łączy nas z wyższymi ideami - Bóg i idea, które także są niematerialne
- radykalny dualizm duszy i ciała (przeciwstawne sobie i obce)
- dusza jako sternik, który steruje ciałem, obcość ciała wobec duszy
- osamotnienie duszy w człowieku
Człowiek (dwa światy):
- duchowy (doskonały) - materialny
- boski - niematerialny
- człowiek jest określony, że dusza ma kierować ciałem, decydować i dominować.
- dusza z natury dąży do tego, co duchowe. Musi się zajmować ciałem, skazana jest na niełaskę
- ciało jest więzieniem duszy, dusza jest nieszczęśliwa, uwięziona w ciele - ciało wg Platona to źródło zła
- dusza, żeby była szczęśliwa musi się od ciała oderwać, oderwać od tego, co jest dla niej obce.
IDEAŁ SAMODOSKONALENIA SIĘ CZŁOWIEKA WG FILOZOFÓW STAROŻYTNYCH.
Sokrates
Człowiek jako dusza panuje nad ciałem. Wszystko co zmysłowe powinno być odczute przez ciało. Człowiek jest duszą, która ma tym ciałem kierować. Ideał samodoskonalenia się człowieka to dążenie do dobra poprzez wybór dobra i mądrość.
Platon
Ideał samodoskonalenia się człowieka to dążenie do dobra i dążenie do mądrości poprzez poznanie idei. Prawdą jest to co piękne i człowiek do tego dąży. Przykładem idei jest piękno - może być to obraz - wcielają idee piękna. Samodoskonalenie wg Platona to wznoszenie, czyli ciągła droga oddalania się od świata materialnego. Pomocne w tym poznaniu są wiedza i nauka. Jeśli człowiek tego pragnie to staje się mądrzejszy i lepszy.
DOBRO UNIWERSALNE I WYBÓR DOBRA (WARTOŚCI) WG FILOZOFÓW STAROŻYTNYCH.
Sokrates
Dobro jest tylko moralne i duchowe. Człowiek szuka zawsze korzyści dobre dla duszy, lecz niekoniecznie dla ciała, dla niego samego. Dobro jest wartością służąca dla duszy. Jeżeli jest to coś dla ciała, to nie jest dobro. Możliwość wyboru, decydowania to mądrość. Mądrość + dusza pozwala dotrzeć do samego siebie. Wg Sokratesa człowiek jest niezawodny, bo jest zdolny do dokonywania wyborów. Jak pozna dobro, to zawsze będzie wybierał dobro. Ideał człowieka to wybór dobra. Wybór dobra to znalezienie szczęścia dla duszy. Jeżeli człowiek jest twórcą własnego szczęścia to znaczy że człowiek jest wolny, niezależny, odzyskuje wartość. Najważniejsze to umieć panować nad ciałem. Najlepiej jest ograniczyć swoje potrzeby i być obojętnym. Łatwiej wtedy będzie opanować samego siebie.
Platon
Poznanie dobra i zła to poznanie idei. Trzeba wskazywać i ujmować rzeczywistość lepszą i doskonalszą niż jest w rzeczywistości. Prawdę poznajemy poprzez idee. Rzeczywistość idei to rzeczywistość duchowa. Istnieje poza miejscem i czasem. Poznajemy go poprzez myślenie. Człowiek dąży do boskości bo pochodzi z tego świata. Nie ceni przemijalności, ceni wieczność. Idee zawierają wiedzę o dobru, o wartościach. Idea sprawiedliwości to prawdy wieczne i sprawiedliwy ustrój, państwo. To co piękne jest prawdą. Możemy je poznać gdy odwrócimy się od świata zewnętrznego, poznajemy je własnym wnętrzem. A do poznania potrzebna jest czystość duszy. Do oczyszczenia duszy prowadzą nauka i ciało.
* IDEAŁ MĘDRCA W STAROŻYTNOŚCI
Sokrates
Model człowieka, który jest duszą i jest szczęśliwy. Do szczęścia potrzeba: rozumu, duszy, dóbr moralnych, wartości duchowych, wiedzy. To wszystko jest w nas samych, czyli jesteśmy samowystarczalni sobie do szczęścia. Mędrzec: wolny, samowystarczalny, autonomiczny. Cele: panowanie nad samym sobą, wstrzemięźliwość, kontrola własnych namiętności.
Platon
U Platona ideał mędrca to człowiek dążący do świta idei, uwolnienie się od więzów ciała. Zaprzeczenie własnej cielesności. Ideał mędrca to człowiek wyzwolony z więzów ciała.
IDEE ORYGINALNE CHRZEŚCIJAŃSTWA I ICH ROZWINIĘCIE W FILOZOFII ŚW.TOMASZA
Koncepcja transcendencji Boga - oznacza, że Bóg jest poza i ponad światem, nie jest prawem. Nie możemy poznać Boga, bo Go nie widzimy.
KONCEPCJA ŚW. TOMASZA:
Koncepcja transcendencji Boga (interpretacja filozoficzna Biblii księga Wyjścia 3,14-, prezentuje- imię Boga" Jam jest, który jest".)
- Istnieniem Boga jest istnienie, ale nic poza tym- to wg św.Tomasza oznacza, że każda inna rzecz będzie niedoskonała
- jeśli tak, to Bóg jest niepoznawalny:
- jest czymś bardzo prostym = nie złożonym = wieczna substancją duchową
Bóg= myślenie= czysty rozum (jeżeli jest substancją duchową to Jego istotą jest myślenie)
- zawiera w sobie najwyższą doskonałość, jeżeli Bóg myśli, to myślenie to będzie 'najwspanialszą mądrością i doskonałością
Koncepcja stworzenia świata z niczego (ex nihilo)
W kulturze starożytnej wierzono, że Bóg stworzył świat z niczego. Koncepcja stworzenia świata - księga Boga, Bóg stworzył świat z niczego w jednej chwili, powstał on z jego dobroci i miłości. My nie mamy dostępu do Boga, nie możemy go poznać, obcować z nim. Jedyna droga do Boga to odkrywanie i interpretowanie świata-rzeczy materialnych i stworzonych
Koncepcja Boga, który jest osobą.
Osobista więź z Bogiem, wiemy że Bóg nas kocha, więc zachowuje się jak osoba. Szczęście to dążenie do Boga, doskonałość, perfekcjonizm, hierarchia celów i dóbr - jednostka i osoba. Byty stworzone przez Boga są dobre, ale gorsze bo materialne, śmiertelne, zdane na niego.
Odwoływał się do idei Platona: Bóg myśli siebie - to całość tonu platońskich istota tonu, wg nich stwarza świat. Poznając samemu istotę rzeczy możemy poznać boskość Boga - pośrednia. Poznając intelekt możemy uczestniczyć w boskości Boga, poznawać go. Możemy wnioskować, że poznanie świata o Bogu: od najniższej formy dobra do formy najwyższej = Bóg jest ponad to. Świat to księga Boga i przez świat możemy Go pośrednio poznać.
Koncepcja zbawienia- śmierć Chrystusa i zmartwychwstanie Wiara a śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa przejawia się jako koniec zbawienia.
WIARA - człowiek został stworzony przez Boga jako cel nadprzyrodzony, ze względu na najwyższe szczęście osiągalne w następnym życiu - widzenie Boga.
CZŁOWIEK - to byt podobny od i wobec Boga. Swoje istnienia zawdzięcza Bogu. który jest źródłem innych istnień. Jest podporządkowany Bogu z swej istoty bo został przezeń stworzony i ku Bogu skierowany. Człowiek to obraz Boga stworzony na jego podobieństwo. Posiada duszę - bliską Bogu. Człowiek posiada najwyższą godność przez dusze NATURA CZŁOWIEKA- to dusza rozumna ona jest również osobą bo posiada wolną wolę, potrafi jej używać kierując sobą.
CHRZEŚCIJAŃSKI OBRAZ ŚWIATA I MIEJSCE CZŁOWIEKA W ŚWIECIE
EX NIHILO - stworzenie świata z niczego- materia, forma, czas. Świat jest dziełem Boga, jego śladem, Boga można Odczytywać ze świata, jest on droga do poznania Boga. Świat i człowiek jest dziełem Boga. Świat jest księgą Boga. Bóg uformował świat, powstał on w relacji przyczynowej z Bogiem. Jedyną drogą do Boga jest odczytywanie, interpretowanie świata - rzeczy stworzonych i materialnych. Hierarchia:
Bóg
Człowiek (bo ma dumę)
Świat ( jest materią)
ŚW. TOMASZ:
Istotą człowieka nie jest dusza, należy dowartościować ciało, ponieważ istotą jest osoba- jedność duszy z ciałem. Osoba jest naturą człowieka (model, wzorzec, człowieczeństwo).
Św. Tomasz nie neguje cielesności. Człowiek jest syntezą (osoba posiada) -rozum, wolną wolę, ciało. Człowiek obrazem Boga stworzonym na jego podobieństwo. Chrześcijański ideał człowieka = dobre życie i rozumowe poznanie Boga. Należy szukać osoby w sobie, do niej dążyć, przekraczać siebie, ale dostosowywać się do ogółu.
CZŁOWIEK JAKO OSOBA I WOLNOŚĆ CHRZEŚCIJAŃSKA
CHRZEŚCIJAŃSKI MODEL DOSKONALENIA SIĘ CZŁOWIEKA - PERFEKCJONIZM WG ŚW. TOMASZA
Perfekcjonizm czyli doskonalenie siebie. Jest to konieczne do uzyskania zbawienia (celu ostatecznego człowieka), do przybliżenia się do Boga. Przez doskonalenie człowiek realizuje drogę do Boga. Droga ta jest wyrazem miłości człowieka do Boga. Doskonalenie polega na tym że człowiek ma gromadzić dobra moralne, które kumulują się w sobie i w ten sposób człowiek wzrasta w dobru. Jak realizować te dobra moralne? Należy realizować wartości moralne, których hierarchię określił Bóg. Ta hierarchia wartości stanowi prawo moralne dane przez Boga. Te wartości które ma przestrzegać człowiek są powszechne, niezależne od człowieka.
CZŁOWIEK WOBEC PRAWA MORALNEGO I WARTOŚCI WG ŚW. TOMASZA
Władzom poznawczym odpowiadają władze pożądania. Pożądanie jest dwojakie: zmysłowe i duchowe, kierowane rozumem, czyli wolą. W koncepcji moralności św. Tomasza pojęcie moralności łączy się z zagadnieniem wolnej woli. A Postępowanie człowieka wtedy podpada pod kategorię moralności, kiedy jego celem jest chęć zdobycia dla siebie jakiegoś dobra lub doskonałości. Intencja ta (czyli chęć) nie może się zatrzymać i poprzestać na dobru jednostkowym (zewnętrznym np. pragnieniu zdobycia sławy, majątku, wiedzy, są to wartości stojące niżej w hierarchii w odniesieniu do Boga) lecz musi się ściśle łączyć z pragnieniem posiadania dobra absolutnego. Dobro absolutne to Bóg. Wobec tego człowiek moralny będzie intencjonalnie nastawiony na pragnienie dobra najwyższego (Boga), któremu to pragnieniu podporządkowywać będzie wszystkie dobra szczegółowe (wartości doczesne). Miarą moralnego postępowania człowieka jest prawo, rozumiane przez Tomasza jako zarządzenie lub nakaz, mający na celu dobro. Prawo to dzieli on na wieczne (dyrektywy {nakazy} boskiej mądrości absolutnie obowiązująca ruchy wszechrzeczy, a więc i postępowaniem człowieka), naturalne (dyrektywy {nakazy}, które rządzą światem rzeczy, przyrody, i człowieka jako "odblaski" i normy uczestniczące w prawie wiecznym) oraz prawo ludzkie (dyrektywy ustanawiane przez ludzi, obowiązujące o tyle, o ile są zgodne z normami prawa wiecznego i naturalnego). Prawa moralne obowiązujące człowieka są odbiciem prawa wiecznego, wskutek czego Bóg jest najwyższym normatywem ludzkiego postępowania, którego moralne dobro lub zło uzależnione jest od zgodności albo niezgodności z Jego wolą.
PRYMAT CZŁOWIEKA I JEGO MYŚLENIA W FILOZOFII NOWOŻYTNEJ
Filozofia nowożytna wyłoniła się z filozofii średniowiecznej poprzez jej negację. Jest to odejście od średniowiecznego, religijnego obrazu świata.
Racjonalizm Kartezjusza jest w pierwszym rzędzie zasadą opierającą się na pewności, że poznanie prawdy dostępne jest każdemu dobrze pokierowanemu umysłowi. W Medytacjach o pierwszej filozofii stanowiące zasadnicze dzieło Kartezjusza, wychodzi od "metodycznego" wątpienia o wszystkim i odkrywa, iż najradykalniejsze nawet wątpienie nie pozwala nam wątpić, że wątpimy. Myśl stanowi zatem nasz pierwszy pewnik, z którego filozof wnioskuje o realności swojej egzystencji ("Myślę więc jestem"). Następnie z posiadanego przez nas pojęcia nieskończoności, wyprowadza dowód na istnienie Boga, by wreszcie na podstawie uczuć do jakich zdolne jest nasze ciało, dowieść istnienia świata materialnego. Jego czysto racjonalny system filozoficzny opiera się zatem na wnioskowaniu o wszystkim za punkt wyjścia przyjmując myśl.
Kartezjusz oddzielił myślenie człowieka od ciała. Ciało człowieka jest pewnym mechanizmem, które regulują prawa człowieka. Nowożytność odrzuca namiętność, pragnienia itp. związane z ciałem. Umysł - czyste myślenie, ciało zaś - jako przyroda, mechanizm biologiczny (dualizm). Ciało jest bytem rozciągłym, kształtnym, można je zmierzyć. W tej koncepcji dominuje prymat człowieka poznającego. Nie poznajemy bezpośrednio świata poprzez zmysły. Poznajemy najpierw idee człowieka na temat świata. Poznajemy jego myślenie o świecie a nie świat bezpośrednio. Owe idee należy' uporządkować, znaleźć sens nadany przez człowieka. Świat odzwierciedla prawa rozumu. Każdy człowiek może myśleć w sposób ogólny.
CZŁOWIEK JAKO ROZUM I KONSEKWENCJE ZAŁOŻENIA JEDNOŚCI ROZUMU DLA MYŚLENIA NOWOŻYTNEGO
CZŁOWIEK WOBEC WARTOŚCI I PRAWA MORALNEGO W MYŚLENIU NOWOŻYTNYM (UNIWERSALNY KODEKS ETYCZNY)
Prawa moralne są zgodne z naturą człowieka, czyli zgodne z jego potrzebami. Postępowanie moralne jest racjonalnym wyborem człowieka, który właściwie posługuje się rozumem. -Naturę człowieka rozwijają filozofowie (ludzie oświeceni). Pozostałym ludziom należy powiedzieć czego wymaga ich prawdziwy interes, by właściwie posługiwali się rozumem. Jeżeli jesteśmy rozumni to obowiązuje nas prawo moralne. Zamiast autorytetu Kościoła był autorytet filozofów.
Wierzyli oni w jedną prawdę, jedna wiedzę, jedną hierarchię wartości, jeden rozum. Wiara w jedną prawdę, rozum, to złudzenie nowożytności. Wytworzyła ona jeden spójny obraz świata, w którym wszyscy wierzyli. Ta wiara w jeden spójny obraz to jednolity horyzont sensowności. Złudność nowożytności doprowadziła do jej rozpadu. Z upadku zrodziła się ponowoczesność.
CZYM JEST PONOWOCZESNOŚĆ?
Ponowoczesność to całościowy stan współczesnej kultury i cywilizacji uwzględniający codzienne zachowania ludzi, dominujące wzory myślenia i postępowania, jak również sztukę i naukę. Przeciwstawia się nowoczesności. Ponowoczesność to cała filozofia stawiająca jednostkę człowieka i jego subiektywność ponad wszystko, ponad tradycję, ponad obiektywnymi prawdami i normami. Cechuje ją wolność, pluralizm, dopełnia nowoczesność. Ponowoczesność ucieka od zdrowego rozsądku. Człowiek ponowoczesny ma świadomość, że świat w którym żyje podlega różnym przemianom. Ideologia ponowoczesna daje obietnice utopijne i tym bardziej atrakcyjne im niedojrzalszy jest odbiorca.
PONOWOCZESNOŚĆ WOBEC NOWOŻYTNOŚCI I PODSTAWOWE PRZEMIANY PONOWOCZESNE.
Postmodernizm wyrasta z krytyki nowożytności. W nowożytności istotą człowieka jest rozum. Konsekwencje ujęcia człowieka jako rozumu: jeżeli człowiek jest rozumny to znaczy, że myśli racjonalnie i dzięki temu może stworzyć jeden obraz świata. Dominuje tu założenie, że każdy człowiek ma ten sam rozum. Zatem można stworzyć koncepcje świata, która jest jednolita. W oparciu o nowożytną koncepcję świata można stworzyć jedność wiedzy. Można wyodrębnić jedną prawdę (Jedna teoria dominuje) jedno społeczeństwo, które akceptuje jeden obraz świata. W takich okolicznościach nie akceptuje się odmienności. Obowiązuje jeden cel człowieka, jedno określenie co jest dobre a co złe dla człowieka. W takiej wizji świata nie było miejsca dla indywidualizmu. Ponowoczesność - zrywa z nowoczesną jednością. W ponowoczesności dominuje wielość. Nowożytna jedność przestała być autorytetem. Prawa moralne to propozycje a człowiek akceptuje wielość wartości (pluralizm wartości). Nie ma jednej jedynej prawdy. Jest wiele wartości. Nie można wartościować która teoria jest lepsza, a która gorsza. Wszystkie według myślenia ponowoczesnego są równe.
Postmodernizm różni się od nowoczesności tym, że jest stanem, w którym nowoczesność nie musi być reklamowana ponieważ jest właśnie realizowana.
Po drugie: gwałtowne przejście od idei jedności do wielości (do pluralizmu). Przedmiotem nowoczesnej etyki było ustalenie jednolitego kodeksu postępowania. W epoce ponowożytnej nie ma jednolitego kodeksu postępowania.
PODSTAWOWE WARTOŚCI I ZJAWISKA PONOWOCZESNE.
Główne cechy społeczeństwa ponowoczesnego:
- zmienia się mentalność
- zmierzch etyki
- dążenie do dobrobytu (społeczeństwo konsumpcyjne)
- tolerancja
- liberalizm
- pluralizm
- indywidualizm
- przygodność
- solidarność
- niepewność
- globalizacja (od jedności do wielości)
- wolność wyboru
- ma świadomość, że świat w którym żyje podlega różnym przemianom
- stale dokonuje wyborów
- ciągle się spieszy, pędzi przed siebie zgodnie z rozwojem technologii ale nie myśli o „końcu”
Pewne idee stały się wszechobecne i dominujące :
-wolność
-konsumpcjonizm
-materializm
- odrzucenie myślenia systemowego
- egoizm jednostki
- ciągłe poszukiwanie czegoś nowego
- dużą rolę odgrywają potrzeby, popędy
- Bóg staje się mało istotny
Społeczeństwo ponowoczesne:
- tradycja, normy i wartości stają się ulotne
-niepewna tożsamość (ciągły przymus konstruowania własnej tożsamości)
- brak trwałych związków międzyludzkich
-nieustanny wybór, ciągłe alternatywy
-anonimowość
- zmiana funkcji rodziny
-wielość ról społecznych
- większa ruchliwość społeczna
- dyfuzja kulturowa
- rozwój nauki, techniki (nowe technologie)
-intensyfikacja procesu globalizacji
- pewne istotne normy i wartości regulujące byt ludzki znikły i zostały zastąpione innymi, albo jeśli nie zanikły całkowicie znajdują się w stanie zaawansowanego kryzysu.
Warto też zwrócić uwagę na zbiorowość indywidualnych konsumentów:
- wolność decyzji wyraża się w wyborze między ofertami
- wszystko co potrzebne do życia, staje się towarami do nabycia
- przedmioty nie są trwałe, są jednorazowego użytku, gdzie po zużyciu nabywamy następną
- shopping czyli sklepowanie a nie zakupy
wg Welscha to również społeczeństwo uporządkowane i postępu. Wg Baumana ponowoczesność to umiejętność życia z przygodnością z przypadkowością, nieprzewidywalnością, przelotnością i z wieloznacznością (wiele znaczeń, dopuszczanie do wieloznacznych interpretacji i rozumień). Przygodność jest szansą, dochodzimy do wniosku, że nie moglibyśmy żyć nigdzie indziej, przygodność jest wystarczającym powodem by żyć i pozwolić żyć innym. To umiejętność życia bez gwarancji i przygodność bytu. Obywatel przygodnego świata wie że stąpa po linie zawieszonej nad przepaścią i dlatego potrzebuje zmysłu równowagi, szybkiego refleksu, olbrzymiego szczęścia - przyjaciół gdy trzeba podadzą dłoń.
NA CZYM POLEGA: AMORALIZM, KRYZYS MORALNY, RELATYWIZM, SUBIEKTYWIZM, PLURALIZM I WIELOKULTUROWOŚĆ, KONSUMPCJA, HEDONIZM, INDYWIDUALIZM I KRYZYS TOŻSAMOŚCI?
Amoralizm - pogląd kwestionujący zasadność istnienia jakichkolwiek norm moralnych czy etycznych. A także możliwość i potrzebę oceniania postępowania człowieka według tychże norm. Konsekwentne zachowania neutralności w zakresie wartościowania ludzkich czynów, postaw, poglądów.
Kryzys moralny - ludzie są moralnie wieloznaczni. Każdy człowiek może być zarazem dobry i zły. Nie ma doskonałości. Moralność wymyka się ściśle określonym i normatywnym regułom etycznym. Nie da się ocenić strat i zysków. Każdy ma własne wartości moralne. Wiąże się to z indywidualnością, stąd też nie ma jednolitego systemu wartości. Nikt nie kieruje się ustalonymi zasadami przez innych, lecz własnymi. Ludzie mają poglądy nieuporządkowanie i wieloznaczne. Decyzje moralne są ambiwalentne. Związki między ludźmi są przelotne, luźne i sporadyczne. Nie ma między nimi dobrej integracji. Brak autorytetu jakiejkolwiek organizacji społecznej. Nie ma porządku moralnego. Brak też tożsamości zbiorowych. Masowa kultura i masowy rynek. Masowość kultury powoduje bierność konsumpcji masowej. Jednostka przez to jest bardzo podatna na manipulację. Wszystkie uczucia, potrzeby i pragnienia są wykrzywiane i eksploatowane w imię konsumpcji. Wg Baumana ponowoczesność nie oznacza zmierzchu dosłownie lecz mogą sugerować powstanie nowych refleksji etycznych. Takie terminy jak sprawiedliwość, tolerancja czy też dobro wspólne nie straciły na znaczeniu lecz należy się zajmować nimi w zupełnie nowy sposób. Dziś nie wymaga się od ludzi poświęcenia i moralnego samodoskonalenia się w imię obrony jakiś wartości moralnych. Żyjemy w epoce indywidualizmu i w pogoni za dobrym życiem.
Relatywizm - pogląd filozoficzny według którego prawdziwość wypowiedzi może oceniać wyłącznie w kontekście systemu, w którym są one wypowiadane. Odmiana indywidualizmu.
Subiektywizm - kierowanie się w działaniu w ocenie faktów i zjawisk wyłącznie własnym sposobem widzenia.
Pluralizm - jest faktem empirycznym, głęboką postawą moralną, cechą społeczeństwa ponowoczesnego. Jest podstawą myślenia o współczesności. Charakteryzuje się:
- wielością, mnogością
-istnieniem równoległym (różnych, odległych poglądów)
-jest faktem nieodwracalnym
-uważany za szansę
-jest radykalny- sięga horyzontów, przebija się przez nie.
Cechy pluralistyczne w społeczeństwie ponowoczesnym:
- niezbywalność, wielość rozmaitych interesów
- jednostki mają różnorodne skłonności i tożsamości
- panuje przekonanie, że ludzie mogą osiągnąć samorealizację na wiele sposobów
-poszukiwanie najlepszego sposobu życia
- dobre życia w przypadkach różnych ludzi może być odmienne
-poszukiwanie rozwiązania
-wielość opcji światopoglądowych i przekonań
- konflikt między uniwersalnymi wartościami
-ciągłe eksperymenty kulturalne doprowadziły do stworzenia wielu nowych stylów życia.
Wielokulturowość - jest to idea i model społeczny, wg którego społeczeństwo powinno cechować się wystąpieniem grup o różnym pochodzeniu i wyznającym sprzeczne systemy normatywne. Jest to ideologia nawiązująca do pielęgnowania odmienności, pozytywnie waloryzuje różnice kulturowe
Konsumpcja - zużywanie posiadanych dóbr w celu bezpośredniego zaspokajania ludzkich potrzeb.
Hedonizm - pogląd uznający przyjemność za najwyższe dobro, jest to unikanie bólu i cierpienia jest o n warunkiem osiągnięcia szczęścia, a szczęście według niego jest „etycznie dobre”
Indywidualizm - dobro własne jest najwyższym dobrem. Człowiek powinien żyć zgodnie z samym sobą, czynić wszystko we własnym interesie. Stawianie własnego „Ja” ponad innymi. Człowiek taki dobrze sobie radzi bez wspólnych wartości i uciążliwych dla niego więzi społecznych.
NA CZYM POLEGA PLURALIZM RADYKALNY WG WELSCHA
Pluralizm postmodernistyczny polega na wielości, mnogości. To wielość poglądów, teorii, wartości istniejące wobec siebie równolegle bez dominacji żadnego z nich. Charakteryzuje się wolnością, indywidualizmem, samorealizacją i tolerancją. Dotyka każdego horyzontu, norm bądź postaw. Kształtuje rozmaitość postaw. Jest radykalny bo sięga do korzeni. W nauce i sztuce nie ma ogólnie obowiązującego i jedynego typu działania. Należy odkrywać i rozwijać wiele możliwych form działania.
Jest to koncepcja dotykająca każdej dziedziny życia, która:
Przebija się przez wiele horyzontów
Dotyczy prawdy która jest poza jednostkami
Sięga do korzeni (dlatego jest radykalny!)
Można go było dostrzec już wcześniej, obecnie jest stałą zasadą
Zaczyna określać pełnie otaczającej nas rzeczywistości
Pluralistyczne wzory są obowiązujące
Prawda, sprawiedliwość, człowieczeństwo występują w liczbie mnogiej
Związany ze zdobywanie wolności
Jest niezbywalny, nieuchronny
prawo do różnych form wiedzy, koncepcji życia, wzorców postępowania
mnogość prawd, sprawiedliwości, człowieczeństwa
wielość koncepcji, gier językowych i sposobów życia, form działania, typów myślenia, koncepcji społecznych, systemów orientacji i mniejszości
wielość konfliktowych i sprzecznych kryteriów
odrzucenie jedności
politeizm wartości - prawda, dobro, piękno i świętość zostają rozproszone, usamodzielniają się, a nawet wykluczają
wielość jako wyzwolenie i szansa, którą należy rozwijać
niezbywalna wielość rozmaitych interesów
odmienne interesy, skłonności
nie można powiedzieć, że coś jest lepsze, albo gorsze - są inne
równowartość wartości, brak hierarchii wartości i poglądów
Dotyczy:
1. Poglądów 2. Wartości 3. koncepcji dobra 4. Sposobów życia 5. Wiedzy
6.roszczeń 7. Grup społecznych 8. Instytucji, struktur społecznych
NA CZYM POLEGA MYŚLENIE TOTALITARNE I ANTYTOTALITARNE WG WELSCHA.
Myślenie totalitarne - to uznanie jednostki i wyłączności . Brak tutaj tolerancji. To monopolistyczne roszczenia z różnych dziedzin życia. Polega na narzucaniu własnego obrazu świata i naginaniu rzeczywistości do swojej wizji. Jest negatywnie nastawione do wszelkiej odmienności.
Myślenie antytotalitarne - to uznanie wielości, prawdy, sprawiedliwości, człowieczeństwa. Broni wielości koncepcji i sposobów życia w imię dążeń do wolności. Zwalcza monopole i przeciwstawia się jedności. Odrzuca jedność myśli i poglądów, broni odmienności. Uznaje różne formy działania, typów myślenia i koncepcji społecznych.
MYŚLENIE TOTALITARNE |
MYŚLENIE ANTYTOTALITARNE |
- jedyną prawdziwą wartością jest jedność -ukształtowane wzorce życia osobistego |
- obrona mnogości |
POZYTYWNE I NEGATYWNE KONSEKWENCJE PLURALIZMU
POZYTYWNE |
NEGATYWNE |
- brak przymusu, narzucania |
- przewartościowanie, zatracenie wartości |
NA CZYM POLEGA PLURALIZM SPOSOBÓW ŻYCIA, PLURALIZM WARTOŚCI I PLURALIZM KONCEPCJI DOBRA WG J.GRAYA?
PLURALIZM SPOSOBÓW ŻYCIA |
PLURALIZM WARTOŚCI |
PLURALIZM KONCEPCJI DOBRA |
Dla każdego sposobu życia istnieją różne dobra, które mogą być sprzeczne. Powstają one z odmienności dóbr, którym się hołduje w ramach danego stylu życia. Wymogi odmiennych stylów życia są źródłem moralnych konfliktów. Istnieją różne sposoby łagodzenia konfliktów między wartościami w zależności od sposobu życia.
Ludzka natura sprawia, że istnieje taka mnogość sposobów życia |
Ludzie hołdujący różnym stylom życia mają inne wartości. Aby żyć w pokoju potrzebne są instytucje godzące różne style życia. Wielu wartości nie da się porównać, nie można powiedzieć, że jedne są dobre a inne złe. Możliwość odrzucenia niektórych sądów dot. dobra uznając je za błędne. Porzucenie koncepcji prawdy w etyce.
Przez niektóre wartości rodzą się konflikty, wobec których nie ma jednego słusznego rozwiązania. |
Dla różnych stylów życia pojęcie dobra jest różne. Dobro jest wielorakie. Dobro nie zawiera samo w sobie sprzeczności ale przedstawia się w sposobach życia które są nie do pogodzenia.
Istnieją pewne dobra powszechne jak pokój, sprawiedliwość. |
NA CZYM POLEGA INDYWIDUALIZM I JAKIE GŁOSI TEZY O CZŁOWIEKU? JAKI OBRAZ CZŁOWIEKA, JAKIE WARTOŚCI I JAKIE CELE PROPONUJE INDYWIDUALIZM?
Indywidualizm - pojęcie określające zarówno pewnego typu postawę, sposoby życia, stosunek do wartości jak i jest nazwą dla określonych teorii.
Jako postawa
Skoncentrowanie na sobie
Budowanie własnej tożsamości
Opieranie się na własnych celach, wartościach
Niekoniecznie łączy się z egoizmem
Wartości często łączą się z perfekcjonizmem i samorealizacją
Niezależność wobec grupy, instytucji
Jako teoria
Polityczna, socjologiczna lub metafizyczna
Jednostka stanowi podstawową kategorię bytu, niezależną całość
Każda inna całość większa od jednostki jest zbiorem jednostek
Wielość teorii indywidualistycznych (jest prawie tak wiele teorii indywidualizmu co indywidualności, które wprowadziły lub opisały jakaś jego postać)
Obraz człowieka:
-Każdy obywatel izoluje się od zbiorowości
-Człowiek ogranicza się do najbliższego otoczenia (rodzina, przyjaciele)
-Zamierają cnoty publiczne
-jednostka wyzwala się ze społeczeństwa
-Cogito Ergo Sum
-Do indywidualizmu dochodzi przez badanie samego siebie celem odkrycia własnej tożsamości (powrót do Sokratesa)
-Człowiek tworzy dla siebie przestrzeń we własnym wewnętrznym świecie (indywidualizm wewnętrzny)
-Polityczne artykułowanie własnych postulatów, wyzwolona jednostka zaczyna zdobywać przestrzeń w życiu społecznym, domagając się praw gwarantujących jej niezależność (indywidualizm zewnętrzny)
-Wagę przywiązuje głównie do relacji rodzinnych i do różnych form zajęć domowych
-Intensyfikacja wartości życia prywatnego
-jednostka wywyższa własną odrębność
-Jednostka sama tworzy i decyduje o swoim życiu
Wartości:
- autentyczność - oryginalność -samorealizacja -nonkonformizm -równość -wolność -sprawiedliwość -niezależność - kreatywność - godność -prywatność
Cele:
- niesprowadzalnie się do abstrakcyjnych doktryn, inwencji teoretycznych
- spontaniczne i empiryczne rozwijanie się dzięki wyborom, decyzjom i czynom uczestników owej gry jaką jest życie
- wzmacnianie wewnętrznej sfery jednostki jako podmiotu poznania i działania, ku rozbudowywaniu „kultury siebie”, dążenie do odkrywania własnej oryginalności.
- niwelowanie zależności wspólnotowych opartych na hierarchii.
- dekomponowanie tradycyjnych form życia
- uwolnienie od historycznie danych społecznych form i więzi, rozumianych jako tradycyjne struktury władzy i ochrony bytu.
- pojawienie się nowego rodzaju więzi społecznych (reintegracja)
- kształtowanie się podmiotowości i samoświadomości
- krystalizowanie się argumentów i racji mających służyć ekspresji lub obronie „JA”
SAMOREALIZACJA I DOBRE ŻYCIE WG INDYWIDUALIZMU
Samorealizacja w perspektywie indywidualistycznej jest pojęciem centralnym, co jest rzeczą oczywistą z perspektywy założeń indywidualizmu ekspresyjnego.
Jednostka stawiając się w centrum , odbiera społeczeństwu prawo do zwierzchności. Żadna instytucja czy wspólnota nie jest w stanie określić, co jest dla nas rozwijające, złe czy dobre i dlatego też to sama jednostka staje się odpowiedzialna za nadanie sensu własnej egzystencji.
Odżegnując się od reszty podmiotów, jednostka staje się jedynym źródłem oceny wartości swojego życia i jego sensu, nie ma bowiem żadnych instytucji która byłaby w stanie zrobić to za nas samych.
jednostka sama musi „wyreżyserować” swoje życie, stworzyć projekt własnej egzystencji, wziąć na siebie całe ryzyko i odpowiedzialność.
Zanim jednakże stworzy model własnej egzystencji, człowiek samego siebie musi potraktować jako przedmiot badań , musi samego siebie odkryć na nowo, poznać prawdę o samym sobie.
Poznanie siebie to badania o bardzo szerokim obszarze, obejmując zarówno analizę aspektów psychologicznych, filozoficznych czy socjologicznych.
Dla niektórych samorealizacja nie oznacza o tyle poznania siebie, co „stworzenie” siebie jako w pełni świadomego podmiotu, w myśli filozofii nietzscheańskiej. Człowiek jest zarazem twórcą i tworzywem, składającym się na dzieło życia- życie.
Koncepcja dobrego życia- jest niemożliwa bez pogwałcenia moralnych i politycznych fundamentów liberalnego społeczeństwa, opartego na podziale na sferę tego co prywatnego i tego co publiczne. Aby wieść dobre życie musimy mieć nie tylko przekonania dotyczące, co jest w życiu wartościowe, ale też dysponować swobodą zmiany tych przekonań oraz środkami, możliwościami i zasobami pozwalającymi nam wybrać i realizować nasze prywatne przekonania dotyczące dobrego życia. Jednostka musi swobodnie reżyserować swoje życie. Musi cały czas pracować nad swoim życiem, a własne pomysły nierzadko są uwikłane w obce, zapożyczone ujednolicenia i wpływy. Dobro jest indywidualne dla każdego, nie ma dobra uniwersalnego. Dobre życie to po prostu realizacja celów i planów, ma dawać satysfakcję, więc czynić życie dobrym.
RELACJA JEDNOSTKI I WSPÓLNOTY WG INDYWIDUALIZMU.
Relacja jednostki i wspólnoty w indywidualizmie wyłania się autonomiczna, na sobie samej oparta indywidualność, dzięki której każdy człowiek urzeczywistniać swą wolność i podmiotowość, świadomie i celowo kształtować stosunki z innymi ludźmi, z drugiej strony zachodzi nieuchronne wykorzenienie „wolno puszczonych” jednostek, co prowadzi do utraty oparcia w pierwotnej więzi ze wspólnotą. Więź ze wspólnotą jest „pierwotna”, w pełni zaspokaja potrzebę jednostki do bezpieczeństwa i ochrony, indywidualizm prowadzi do zerwania tej więzi. Społeczeństwo indywidualistyczne przypisuje jednostkom swobodę w określaniu własnych aktywności i planów życiowych, społeczeństwa kolektywistyczne podporządkowuje jednostki grupowym celom i normom.
Jednostka ma prawo do własnej inicjatywy, wyboru swoich celów i poglądów i sposobów zachowania, nie powinna kierować się naciskami ze strony organizacji społecznych, w kolektywizmie jednostka ma obowiązek uczestniczenia w inicjatywach zespołu, nie jest wstanie znaleźć właściwej drogi do pozytywnego społecznie postępowania. Musi podporządkować się innym.
Samorealizacja i samorozumienie- subiektywność ludzka zostaje rozpoznana jako rozum jako aktywna i samoistna zasada kształtująca, która organizuje chaotyczna wielość przygodnych faktów i zdarzeń w racjonalny, przejrzysty ład ludzki. Podmiotowość zdobywa samowiedzę, swej suwerennej władzy.
- poznanie, stanowienie samego siebie wymaga wysiłku, dążenia, starań, interpretacji znaków, odszyfrowania dokumentów własnej historii.