POLITYKA BEZPIECZEŃSTWA FEDERACJI ROSYJSKIEJ. UKRAINA W EUROPEJSKIM SYSTEMIE BEZPIECZEŃSTWA.

1. Strategia bezpieczeństwa Rosji

Strategia bezpieczeństwa Rosji w latach 90 ubiegłego wieku była kształtowana i jest -doskonalona pod wpływem następujących czynników:

• erupcja zagrożeń wewnętrznych, których najwyrazistszym przykładem stała się wojna w Czeczenii;

• eskalacja zewnętrznego zagrożenia islamskiego na południu Rosji, głównie w Azji Centralnej;

• ekspansja NATO w Europie Środkowej i Wschodniej (członkostwo nowych państw, program „Partnerstwo dla Pokoju");

• „ciche" wzbieranie potęgi chińskiej na Wschodzie;

• gwałtowne rozlanie się światowej walki z terroryzmem po 11 września 2001 roku;

• pełzający wewnętrzny kryzys ekonomiczny i nadciągający kryzys demograficzny;

• rozkład własnego potencjału militarnego—zarówno konwencjonalnego, jak i jądrowego. Rozkład moralny, techniczny i organizacyjny

Z przedstawionych wyzwań, przed jakimi stała i stoi polityka obronna Rosji, wynikają zasadnicze pytania: Jak sobie radzić w takich warunkach? Innymi słowy - Jaką przyjąć strategiczną koncepcję bezpieczeństwa militarnego?

Rosja w doktrynie obronnej przyjęła główną rolę znaczeniu:

• Broni jądrowej w strategii bezpieczeństwa Rosji. Jest to najważniejszy atrybut mocarstwowości. Utrzymanie jądrowego parytetu z USA jest najważniejszą ambicją Rosji (Zadanie wyjątkowo trudne).

• Bezpieczeństwu informacyjnemu- jako głównego czynnika rozwoju i zagrożenia (wojna informacyjna).

• Sił konwencjonalnych i koncepcji ich wykorzystania do nowych zadań, w tym w operacjach kryzysowych.

Koncepcja bezpieczeństwa Narodowego Rosji.

Pierwszym dokumentem, który jasno precyzował ogół założeń i dążeń do uzyskania bezpieczeństwa była uchwalona 17 grudnia 1997 „ Koncepcja bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej” przez ówczesnego prezydenta Borysa Jelcyna. Następnie koncepcja ta została zreformowana w 2000 roku przez Wladimira Putina.

Koncepcja bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej obejmuje, system poglądów na zapewnienie bezpieczeństwa obywateli, społeczeństwa i państwa przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi we wszystkich sferach ich funkcjonowania.

Za jeden z ważniejszych aspektów interesów narodowych Rosji uznaje się ochronę przed terroryzmem w tym terroryzmem międzynarodowym.

Za najważniejsze zadania w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa narodowego Rosji uznaje się:

• terminowe prognozowanie i wykrywanie zewnętrznych i wewnętrznych zagrożeń dla

bezpieczeństwa narodowego;

• realizację operacyjnych i długoterminowych przedsięwzięć w zakresie zapobiegania i neutralizowania zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych;

• zapewnienie suwerenności i całości terytorialnej Federacji Rosyjskiej, w tym bezpieczeństwa jej przestrzeni pogranicznej;

• ożywienie ekonomiki kraju, prowadzenie niezależnego i socjalnie zorientowanego kursu ekonomicznego;

• przełamanie zależności naukowo - technicznej i technologicznej Federacji Rosyjskiej od czynników zewnętrznych; ⁸

• zapewnienie na terytorium Rosji osobistego bezpieczeństwa człowieka i obywatela, jego konstytucyjnych praw i wolności;

• doskonalenie systemu władzy państwowej Federacji rosyjskiej, relacji federacyjnych, samorządów lokalnych i prawodawstwa Federacji Rosyjskiej, kształtowanie harmonijnych stosunków narodowościowych, umocnienie praworządności i ochronę stabilności socjalno- politycznej społeczeństwa

• zapewnienie bezwzględnego przestrzegania prawodawstwa Federacji Rosyjskiej przez wszystkich obywateli, urzędników, organy państwowe, partie polityczne, organizacje społeczne i religijne;

• zapewnienie równoprawnej i wzajemnie korzystnej współpracy Rosji, zwłaszcza z czołowymi państwami świata;

• podniesienie i utrzymanie na wystarczająco wysokim poziomie potencjału wojskowego państwa;

• wzmocnienie reżimu nierozprzestrzeniania broni masowego zniszczenia i środków jej przenoszenia;

• podjęcie efektywnych przedsięwzięć mających na celu wykrycie, zapobieganie i przerwanie działalności rozpoznawczej i wywrotowej innych państw, skierowanej przeciwko Federacji Rosyjskiej;

• istotne poprawienie sytuacji ekologicznej kraju.

2. Doktryna wojskowa i siły zbrojne Federacji Rosyjskiej

W zakresie bezpieczeństwa militarnego, podkreśla się, że Rosja bierze pod uwagę użycie sił zbrojnych, wychodząc z następujących zasad:

• użycie wszystkich posiadanych sił i środków, włącznie z bronią jądrową, w razie konieczności odparcia agresji zbrojnej, jeżeli wyczerpane zostaną lub okażą się nieskuteczne inne metody rozwiązania sytuacji kryzysowej;

• użycie sił zbrojnych wewnątrz kraju ściśle zgodne z Konstytucją i prawami federacyjnymi w razie pojawienia się zagrożenia życia obywateli, całości terytorialnej kraju, a także groźby obalenia siłą ustroju konstytucyjnego.

Sposób realizacji w dziedzinie bezpieczeństwa militarnego określony jest w `'Doktrynie wojskowej Federacji Rosyjskiej", ktora zostala podpisana 5 lutego 2010roku przez owczesnego prezydenta Miediediewa. Rozumie się ją jako zespół oficjalnych poglądów (ustaleń) określających polityczne, strategiczne i ekonomiczne podstawy zapewnienia bezpieczeństwa militarnego Federacji Rosyjskiej.

Doktryna wojskowa odpowiada polskiemu pojęciu „obronność" lub „obrona narodowa", a cała doktryna jako dokument koncepcyjny jest odpowiednikiem polskiej strategii obronności.

To różni ją zdecydowanie od niemal wszystkich innych obecnych strategicznych koncepcji obronnych (militarnych), w tym od koncepcji strategicznej NATO, gdzie problematyka ta już od początku lat dziewięćdziesiątych należy do podstawowych dziedzin zainteresowania strategicznego.

W NATO i w poszczególnych państwach tego sojuszu kształtuje się obecnie myślenie strategiczne uwzględniające trzy stany relacji międzynarodowych: pokój, kryzys i wojnę.

Rosja podkreśla, że broń jądrowa jest jednym z podstawowych środków zapewnienia jej bezpieczeństwa, pozostawiając sobie prawo do jej użycia w odwecie na zastosowanie przeciwko niej lub jej sojusznikom BMR (a więc nie tylko broni jądrowej).

Doktryna zakłada rekompensowanie słabości wojsk konwencjonalnych bronią jądrową.

Na dzisiejszy dzień, dość potężna armia Federacji Rosyjskiej liczy ponad 900.000 ludzi w służbie czynnej i około 20 mln rezerw! Podzielona jest w sposób klasyczny na trzy rodzaje sił: Lądowe, Powietrzne i Morskie oraz trzy rodzaje wojsk: Strategiczne Wojska Rakietowe, Wojska Kosmiczne i Wojska Powietrzno-Desantowe.

Budżet militarny w 2005 r. wyniósł nieco ponad 500 mld rubli (ok. 18 mld USD). Mniej więcej 1/3 tych pieniędzy wydanych zostało na modernizację. Budżet militarny stanowił około 2,5 proc. całościowego PKB Rosji. Pomimo reform jakie przechodziło w ostatnim czasie rosyjskie wojsko, to dalej utrzymuje się w nim dość niski poziom wyszkolenia oddziałów oraz słabe ich wyposażenie. Nacisk kładzie się przede wszystkim na reformowanie sił Powietrzno-Desantowych, ponieważ one od czasów sowieckich traktowane są jako oddziały prestiżowe, oprócz nich szczególną wagę przykłada się do Strategicznych Wojsk Rakietowych. Niedawno ujawniono plany wodowania dwóch okrętów podwodnych czwartej generacji, wyposażonych w nowe rakiety z głowicami nuklearnymi. Ma być to jeden z przykładów nacisku, jaki na broń nuklearną kładą władze rosyjskie. Oprócz tych niedociągnięć w Rosji utrzymują się trudne warunki odbywania służby przez poborowych.

,,Analiza dokumentu rosyjskiego wskazuje, że nie odbiega on od podobnych dokumentów innych państw i swą treścią oraz formą wpisuje się w narodowe koncepcje strategiczne doby post zimnowojennej. Bez wątpienia treści koncepcji rosyjskiej odpowiadają międzynarodowym standardom państwa demokratycznego. Potwierdza się w niej jednoznacznie wolę Rosji działania w pełnej zgodzie z prawem i porozumieniami międzynarodowymi, podkreśla obronny charakter strategii rosyjskiej, deklaruje kierowanie się zasadą nienaruszalności bezpieczeństwa międzynarodowego i bezpieczeństwa narodowego innych państw, akcentuje przestrzeganie i wdrażanie porozumień rozbrojeniowych oraz środków budowy zaufania, czy też aktywny udział w międzynarodowej działalności pokojowej (operacjach pokojowych).

3. Koncepcja polityki zagranicznej

Koncepcja polityki zagranicznej Federacji Rosyjskiej zakłada kilka wyraźnych celów jakie swojemu państwu i sobie stawiają do osiągnięcia elity rosyjskie:

- zapewnienie bezpieczeństwa, zachowanie i wzmocnienie suwerenności i integralności terytorialnej,
- stworzenie korzystnych warunków zewnętrznych dla modernizacji Rosji,
- wpływ na procesy globalne w celu ukształtowania sprawiedliwego i demokratycznego porządku na zasadach kolektywizmu, przy nadrzędności prawa międzynarodowego,
- formowanie dobrosąsiedzkich relacji, dążenie do zażegnania istniejących i unikania pojawienia się źródeł kolejnych konfliktów czy napięć,
- wypracowywanie konsensusu z innymi krajami i organizacjami międzynarodowymi w zakresie sposobu realizacji zadań, stanowiących priorytet rosyjskiej polityki,
- ochronę praw i interesów obywateli i mniejszości rosyjskiej,
- doprowadzenie do obiektywnego postrzegania Rosji w świecie jako państwa demokratycznego ze zorientowaną socjalnie gospodarką rynkową i niezależną polityką zagraniczną,
- wsparcie i popularyzację rosyjskiego języka i kultury, stanowiących unikalny wkład w różnorodność kulturalno-cywilizacyjną i w rozwój partnerstwa cywilizacji.

W ,,Nowej strategii bezpieczeństwa'' Rosja uznaje, że dotychczasowa formuła unilateralnych rządów Stanów Zjednoczonych wyczerpała się i tym samym opowiada się za kolektywnym przywództwem najważniejszych krajów świata i ma na celu stworzenie samoregulującego się systemu międzynarodowego. Pomocne w tym procesie mają być między innymi tak zwane ,,G8'' czyli 7 najbardziej uprzemysłowionych państw świata i Rosja, tak zwana „Trójka” składająca się z Rosji, Chin i Indii, „Czwórka” („Trójka” plus Brazylia), oraz inne nieformalne fora i struktury międzynarodowe..

W Koncepcji polityki zagranicznej Federacja planuje zwiększenie swego udziału w misjach pokojowych ONZ oraz deklaruje swe przywiązanie do wartości demokratycznych, włączając w to prawa człowieka. Jak z tym jest w rzeczywistości można długo dyskutować.

4. Federacja Rosyjska i Stany Zjednoczone

,,Russia first'' czyli „po pierwsze Rosja”. To zasada polityki amerykańskiej, którą Waszyngton kierował się zaniepokojony możliwością rozproszenia się ogromnego arsenału jądrowego otrzymanego przez Rosję w spadku po ZSRR oraz przekonaniem, że silna i stabilna Rosja jest niezbędna do uniknięcia chaosu w tamtych rejonach.

Po rozpadzie Związku Radzieckiego panował w świecie powszechny entuzjazm, również wielu Rosjan było zadowolonych z takiego obrotu historycznego koła, bowiem sądzono, że Rosja wciąż będzie równorzędnym partnerem Ameryki, a świat pozostanie dwubiegunowy. ,,Elity rosyjskie, zarówno polityczne jak i gospodarcze, w latach 90. XX wieku nie wyobrażały sobie swej ojczyzny, dziedziczki ZSRR, ze statusem niższym niż mocarstwo globalne''. Z czasem nastawienia Ameryki ulegało zmianie, a Rosja stała się mocno rozczarowana postawą USA, która przestała uważać Federację za równą sobie. Władze Rosyjskie przybrały strategię bandwagoing polegającą na przyłączeniu się podmiotu słabszego do silniejszego w celu uniknięcia rywalizacji i uzyskania korzyści. A więc Rosja uznała prymat Stanów Zjednoczonych w ładzie międzynarodowym i usunęła się na dalszy plan.

Paradoksalnie ambicje mocarstwowe w Rosji powróciły po gospodarczym krachu 1999 roku oraz niedemokratycznemu przekazaniu władzy Włodzimierzowi Putinowi. Ludność Rosji odwróciła się od demokracji, która do tej pory kojarzy się tam z zamętem i problemami ekonomicznymi. Po spotkaniu prezydentów Busha i Putina, kiedy to ten pierwszy spojrzał głęboko w duszę byłego funkcjonariusza KGB i dostrzegł w nim szczerego demokratę, stosunki obu krajów polepszyły się. To, po tym słynny amerykański dyplomata Henryk Kissinger stwierdził, że: ,,Wobec żadnego innego kraju Ameryka nie kierowała się tak konsekwentnie oceną zamiarów, a nie potencjału czy nawet polityką, jak wobec Rosji. A teraz ta ocena mówi, że Rosja zmierza ku demokracji i ku partnerstwu z Ameryką''.

Wyjątkowo dobre stosunki między oboma państwami zostały zmienione przez wprowadzanie projektu tarczy antyrakietowej w środkowo-wschodniej europie. Jednak po ostatnich amerykańskich wyborach i zmianie władzy w Białym Domu, podczas spotkania pomiędzy Hilarią Clinton, a Sergiuszem Ławrowem, a więc ministrami spraw zagranicznych swoich krajów doszło do symbolicznego ,,zresetowania'' nienajlepszych ostatnio stosunków dyplomatycznych. Jak będzie się układać dalsza współpraca między największymi wrogami z czasów Zimnej Wojny zobaczymy, a na razie pomówmy o współpracy Rosyjsko-Europejskiej.

5. Rosja a Europa

Stosunki Unia Europejska-Rosja zostały po raz pierwszy sformalizowane 24 czerwca 1994 r., gdy podpisano układ o partnerstwie i współpracy, który wszedł w życie 1 grudnia 1997 r. i obowiązywał przez 10 lat. Regulował on sprawy gospodarcze i handlowe, liberalizując przepływ kapitału, towaru i usług, rozszerzał współpracę naukowo-techniczną, dotyczącą ochrony środowiska i korzystania z przestrzeni kosmicznej, regulował sprawy związane z wymiarem sprawiedliwości i walką z przestępczością oraz ustalił formę dialogu politycznego. W jego wyniku zaczęto odbywać spotkania na szczycie, a od 1998 r. także spotkania ministerialne Rady Współpracy UE-Rosja, której zadanie to coroczne opracowywanie planów współpracy. Utworzono również Parlamentarny Komitet Współpracy, obradujący w składzie przedstawicieli parlamentów.

Jeśli spojrzeć dziś na Rosję to może się wydawać, że kraj ten obawia się wyłonienia zbyt silnej Unii Europejskiej, bo to mogło by ją wykluczyć z ładu europejskiego, ale jednocześnie nie docenia siły Europy na dziś dzień.

Choć Rosja to mocarstwo z kilkusetletnimi tradycjami, a UE to nowy typ wspólnoty międzynarodowej istnieje między nimi podobna wizja ładu międzynarodowego o charakterze policentrycznym z dominującą rolą Organizacji Narodów Zjednoczonych i prawa międzynarodowego. Jednak, jak zauważa Marcin Kaczmarski, autor książki poświęconej polityce zagranicznej prowadzonej przez Włodzimierza Putina, sam werbalny sprzeciw przeciwko unilateralizmowi Stanów Zjednoczonych nie jest w stanie zastąpić konkretnych działań w celu polepszania współpracy między Unią a Federacją, takich jak czasem podkreślana między dwoma organizacjami współpraca z islamskim terroryzmem.

W 2005 roku doszło nawet do przyjęcia przez Europę i Rosję tak zwanej mapy drogowej na rzecz czterech wspólnych przestrzeni współpracy: ekonomicznej, bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, wolności oraz edukacji i nauki.

Z jednej strony widać po między oboma graczami politycznymi próby wspólnych działań, jednak z drugiej wciąż pojawiają się konflikty. Konflikty te wypływają głównie z tego, że UE jest mocarstwem wschodzącym i rozszerzającym swoje wpływy, Rosja zaś jest mocarstwem upadłym i ze wszystkich sił stara się bronić swojej strefy wpływów w tak zwanej ,,bliskiej zagranicy'' odpowiadającej zasięgiem terytorialnym wszystkim byłym republikom.

W 2011 r. zainicjowano rozwój dwustronnej współpracy w ramach Obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, co doprowadzić ma do liberalizacji reżimu wizowego.

Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości zapewnia:

• swobodny przepływ osób i brak kontroli na granicach wewnętrznych,

• wspólną politykę w dziedzinie azylu, imigracji i kontroli granic zewnętrznych,

• walkę z przestępczością, rasizmem i ksenofobią poprzez koordynację i współpracę organów policyjnych (m.in. w ramach Europolu) i sądowych (m.in. w ramach Eurojustu) oraz innych właściwych organów, a także za pomocą wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych w sprawach karnych i, w miarę potrzeby, zbliżanie przepisów karnych,

• ułatwianie obywatelom dostępu do wymiaru sprawiedliwości, w szczególności przez wzajemne uznawanie orzeczeń sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych.

Stosunki z ChRL

Założona w 1996 roku „Piątka Szanghajska” tworzona przez Chiny, Rosję, Kazachstan, Tadżykistan i Kirgistan w czerwcu 2001 roku została przekształcona w organizację międzynarodową o nazwie Szanghajska Organizacja Współpracy (SCO) z Uzbekistanem w jej składzie. SCO została powołana z deklarowanym celem przeciwdziałania „trzem złym siłom” terroryzmu, separatyzmu i ekstremizmu, ale w praktyce służyła umacnianiu wpływów obu mocarstw w regionie Azji Środkowej. Chiny i Rosja zajmowały podobne stanowiska w wielu istotnych kwestiach międzynarodowych: wspólnie próbowały zapobiec nałożeniu restrykcyjnych sankcji na Iran w związku z programem nuklearnym tego kraju, na co nalegał Waszyngton i jego sojusznicy, wspólnie też opowiadały się przeciw niepodległości Kosowa i przeciw budowie przez USA systemów obrony przeciwrakietowej, a po ustanowieniu przez Radę Bezpieczeństwa ONZ w marcu 2011 roku strefy zakazu lotów nad Libią wyrażały wątpliwości co do poszerzającego się zakresu interwencji militarnej państw zachodnich. W marcu 2008 roku Moskwa udzieliła Pekinowi jednoznacznego poparcia w kwestii Tybetu, gdzie doszło do największych od wielu lat rozruchów, budzących krytykę władz chińskich ze strony społeczności międzynarodowej. Chiny i Rosja są ponadto uczestnikami 6-stronnych rozmów w sprawie programu nuklearnego Korei Północnej. Jedyny poważniejszy zgrzyt w stosunkach dyplomatycznych nastąpił w rezultacie wojny gruzińsko-rosyjskiej w pierwszej połowie sierpnia 2008 roku, zbiegającej się z rozpoczęciem Igrzysk Olimpijskich w Pekinie, i uznania przez Moskwę separatystycznej Abchazji i Osetii Południowej 26 sierpnia 2008 roku. Z pełną determinacją przeciwstawiający się secesjonizmowi Pekin wyraził obawy w związku z rozwojem wydarzeń w Gruzji i dopilnował by w deklaracji przyjętej na szczycie SCO 28 sierpnia wyrażono poparcie dla „wysiłków zmierzających do zachowania jedności państwa i jego integralności terytorialnej” i skrytykowano „kładzenie nacisku wyłącznie na użycie siły” jako utrudniające rozwiązanie lokalnych konfliktów. Bliskie stosunki polityczne zaczęły ostatnio przekładać się na wzrost wymiany handlowej, która przez wiele lat pozostawała na bardzo niskim poziomie. W 2003 roku wymiana osiągnęła 15,7 miliardów dolarów, w 2004 roku -21,2 miliarda dolarów, w 2005 roku -29,1 miliarda dolarów, w 2006 roku - 33,4 miliardów dolarów, a w 2010 roku ma zwiększyć się do 80 miliardów dolarów. Chiny są nadal czołowym klientem rosyjskiego przemysłu zbrojeniowego, nabywając samoloty myśliwskie, łodzie podwodne, okręty i systemy obrony przeciwlotniczej. W sierpniu 2005 roku odbyły się pierwsze w historii pierwsze wspólne manewry armii obu państw i w kolejnych latach mają odbywać się regularnie. Ważnym filarem współpracy dwustronnej jest tez eksport rosyjskich surowców energetycznych, np. 21 kwietnia 2009 roku w Pekinie podpisano umowę, na mocy której 300 tysięcy baryłek syberyjskiej ropy naftowej dziennie będzie trafiać do Chin przez kolejne 20 lat, a rosyjskie koncerny Rosneft i Transneft uzyskają od Chin pożyczkę w wysokości 25 miliardów dolarów. Wciąż jednak pozostają w Rosji obawy, że Chińczycy faktycznie przejmują kontrolę nad rosyjskim Dalekim Wschodem. W latach 1992-2002 populacja tego ogromnego regionu spadła z 8 do 6,7 miliona, tymczasem w dużych ilościach z prowincji Heilongjiang i Jilin napływają nielegalni osadnicy chińscy. Czasem wskazuje się też, że w chińskich szkołach przejęcie przez carską Rosję kontroli nad Dalekim Wschodem w wieku XVIII i XIX wciąż jest przedstawiane jako niesprawiedliwe, budując przekonanie iż obszar ten powinien należeć do Chin. Wizerunek Chin na rosyjskim Dalekim Wschodzie pogorszył chemiczny wyciek z chińskiej elektrowni, który zanieczyścił rzekę Amur w listopadzie 2005 roku.

Stosunki z NATO

Rosja prowadzi ostatnio -pod rządami W. Putina: prezydenta, a teraz premiera zdecydowaną, bezkompromisową politykę w ogóle, a w stosunku do NATO w szczególności. Nie ukrywa, że Sojusz Północnoatlantycki jest dla niej przeciwnikiem. Tak ujmuje to wprost w swojej najnowszej strategii bezpieczeństwa narodowego do 2020 roku. Musi zatem stosunki z NATO traktować jak stosunki z przeciwnikiem, którego po prostu trzeba dyskredytować, zwalczać, a najlepiej w ogóle wyeliminować jako liczącego się gracza. Dlatego można się spodziewać, że w ewentualnej agendzie dalszych rozmów i kontaktów chciała będzie raczej umieszczać problemy dla NATO trudne, kontrowersyjne, sporne, aby zmuszać sojusz do mówienia „NIE". W ten sposób może wykazywać swojemu społeczeństwu i społeczności międzynarodowej, że Sojusz Północnoatlantycki jest przeszkodą i dezorganizatorem bezpieczeństwa międzynarodowego. NATO z natury rzeczy -jako organizacja międzynarodowa, czyli podmiot zbiorowy, działający w dodatku na zasadzie consensusu -jest bardziej nastawione na pozytywną, kompromisową politykę. Skłonne byłoby traktować Rosję jako partnera strategicznego, a nie jako przeciwnika. Ale jednocześnie ma wyraźne -wynikające z jego misji i zasad politycznego istnienia zbiorowego -granice kompromisu w obszarach o szczególnym znaczeniu dla Rosji. Wymieniłbym trzy najważniejsze. Po pierwsze -jest to obszar decyzji w sprawach wewnętrznych. NATO w żadnym wypadku nie może sobie pozwolić nawet na stworzenie wrażenia, że Rosja może mieć na nie jakiś wpływ. Stąd też nie może dopuścić do rozpatrywania tego typu kwestii na forum Rady NATO-Rosja. Nie może np. ustąpić w sprawie swoich planów rozbudowy infrastruktury sojuszniczej, także na terytoriach członkowskich państw graniczących z Rosją, co dla niej z kolei jest szczególnie drażliwe. Myślę, że ta granica kompromisu nie jest specjalnie zagrożona. Rosja zdaje sobie sprawę, że nie ma praktycznych szans na wymuszenie tutaj jakichkolwiek ustępstw. Po drugie -NATO nie może godzić się na ograniczenia w jego stosunkach zewnętrznych z innymi krajami, w tym oczywiście także z krajami sąsiedzkimi Rosji. Wiąże się z tym perspektywa ewentualnego przyjęcia do sojuszu takich krajów, jak Ukraina i Gruzja. Problem ten będzie ciągle zakłócał wzajemne stosunki NATO-Rosja. Można spodziewać się ciągłych ataków dyplomatycznych i informacyjnych Rosji na tym kierunku i nie są one pozbawione szans. I wreszcie po trzecie -NATO nie może akceptować faktów politycznych dokonanych przy pomocy siły. Idzie tu o faktyczny rozbiór Gruzji przez Rosję w wyniku ubiegłorocznej wojny i uznania państwowości Abchazji i Osetii Południowej. Spór na tym tle będzie bez przerwy komplikował międzynarodowe wysiłki zmierzające do uregulowania kryzysu na Kaukazie i przez to pogarszał warunki bezpieczeństwa w tym regionie. Przykładem jes praktyczne zerwanie misji pokojowych ONZ i OBWE na terytorium Gruzji z uwagi na sprzeciw Rosji, domagającej się włączenia w proces decyzyjny Abchazji i Osetii Południowej jako pełnoprawnych państw. Można oczekiwać, że na tym polu obydwie strony będą poszukiwać jakiegoś rozwiązania kompromisowego, dającego szansę wyjścia z twarzą z obecnego klinczu politycznego na tym tle.

6. Wnioski

     * Nowa strategia bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej do 2020 roku, tak jak i poprzednie koncepcje i strategie w dziedzinie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, jest przede wszystkim odbiciem aktualnie prowadzonej przez Rosję polityki zagranicznej i tylko w niewielkim stopniu wyznacza nowe cele na najbliższą dekadę.

     * Strategia bezpieczeństwa narodowego składa się z dwóch głównych części - zewnętrznych i wewnętrznych zagrożeń dla Federacji Rosyjskiej. Mimo iż przedstawione są tam różne aspekty bezpieczeństwa, zarówno "twarde" jak i "miękkie", strategia nie buduje jednak spójnej, holistycznej wizji polityki bezpieczeństwa narodowego Rosji. Związane jest to przede wszystkim z rywalizacją pomiędzy różnymi ośrodkami piszącymi całą strategię - w tym w głównej mierze na linii "siłowiki" - resorty gospodarcze.

     * Należy spodziewać się kontynuacji obecnej polityki Rosji zmierzającej do odzyskania wpływów politycznych na Ukrainie, wykorzystywania próżni bezpieczeństwa w basenie Morza Czarnego i Kaspijskiego, dalszej ekspansji surowcowej i sprzeciwu wobec liberalizacji rynku energetycznego oraz dążenia do utworzenia świata wielobiegunowego, gdzie jednym z silnych centrów władzy miałaby być Federacja Rosyjska.

     * Strategia bezpieczeństwa narodowego z 2009 roku posłuży zapewne także jako dokument budujący fundamenty pod dwie kolejne koncepcje strategiczne: nowej doktryny militarnej Rosji oraz strategii na rzecz zagwarantowania bezpieczeństwa żywnościowego do 2020 roku.

UKRAINA

1. Międzynarodowe i wewnętrzne uwarunkowania polityki bezpieczeństwa

Ukraina jest drugim od względem wielkości państwem Europy. Z historycznego, a nawet geograficznego punktu widzenia zajmuje szczególne miejsce w tej części kontynentu.

W relacjach zewnętrznych Ukrainy zasadnicze miejsce zajmuje Rosja, która pozostaje jej najważniejszym partnerem gospodarczym. Czynnikiem determinującym ścisłą współpracę tych dwóch państw są więzi kooperacyjne, wynikające za zintegrowanego systemu gospodarczego byłego ZSRR.

W sferze politycznej Ukraina deklaruje integrację ze strukturami euroatlantyckimi. Dlatego jej głównymi partnerami politycznymi są USA oraz kraje Europy Zachodniej. Wielokrotnie też podkreśla się, że „ukraińska droga do Europy wiedzie przez Polskę” a stosunki z Rzeczpospolitą określa się jako strategiczne. Ukraina jest członkiem Rady Europy, Inicjatywy Środkowoeuropejskiej oraz innych.

Ukraińska polityka bezpieczeństwa uzależniona jest od sytuacji wewnętrznej kraju. Historyczne zróżnicowanie, jakie ma miejsce w tym kraju, dzieli go na dwie części: wschodnia i zachodnią. We wschodniej części dominuje czynnik rosyjski, prawosławie i w większym stopniu tendencje powrotu czy nawet zjednoczenia z Rosją. Z kolei, zachodnia część, utożsamiona z Ukrainą Zachodnią, była zawsze kolebką ukraińskich ruchów nacjonalistycznych. Sytuacja ekonomiczno-społeczna na Ukrainie pozostawia wiele do życzenia. Skutkiem tego wszechobecna jest tu korupcja oraz przypadki przestępczości gospodarczej. Ma to zasadniczy wpływ na poziom zaufania społeczeństwa do władzy oraz mylnie rozumianej demokracji. Na Ukrainie powoli kształtuje się społeczeństwo obywatelskie, świadome swoich praw i znaczenia w procesach politycznych kraju.

2. Koncepcja polityki bezpieczeństwa Ukrainy

Ukraina obrała niezależny od Moskwy kurs swojej aktywności zewnętrznej, także w sferze bezpieczeństwa. W przyszłości zamierza stać się państwem trwale neutralnym i nie wstępować w żadne bloki wojskowo-polityczne. Bezpieczeństwo narodowe ma wiele podstaw, z których dla Ukrainy najważniejsze znaczenie miały własne siły zbrojne, zdolne powstrzymać agresora.

Doktryna wojenna(19. X. 1993r.) Ukrainy stanowi część koncepcji bezpieczeństwa narodowego. Określa zadania państwa w dziedzinie obrony jako obronę suwerenności państwowej i niezależności politycznej, zapewnienie integralności terytorialnej oraz nienaruszalności granic. Doktryna wspomina o znaczącej roli Ukrainy w zapewnieniu politycznej, ekonomicznej oraz wojskowej stabilności w Europie i na całym świecie.

Dotychczasową deklarację neutralności i poza-blokowości zastąpiło dopuszczenie udziału Ukrainy w międzynarodowych i regionalnych systemach bezpieczeństwa. Koncepcja finalizuje dyskusje wokół orientacji poza-blokowej Ukrainy. Stwierdza, że jednym z kierunków polityki bezpieczeństwa narodowego państwa jest wejście do istniejących już oraz powstających systemów bezpieczeństwa regionalnego i światowego. Otwiera drogę, a przynajmniej nie wyklucza ewentualnego przystąpienia do NATO czy innego systemu bezpieczeństwa.

3. Stosunki z Rosją

Przez kilka lat niepodległości Ukrainy władze w Moskwie przedstawiały ten kraj jako państwo tymczasowe, niestabilne i niezdolne do samodzielnych działań. Ze swojej strony Ukraina starała się zachować dystans wobec nacisków rosyjskich. Nie przystąpiła do układu o bezpieczeństwie zbiorowym WNP. Odmówiła też akcesji do układu o wspólnej ochronie granic i wielu innych porozumień WSP, które uznała za niekorzystne do siebie.

Zasadniczą przeszkodę nie tylko w stosunkach z Rosją, ale przede wszystkim przy rozpatrywaniu ukraińskich dążeń do integracji z Unią Europejską, stanowi kwestia granicy rosyjsko-ukraińskiej. W sensie prawa międzynarodowego i historyczno-etnicznym granica ta nie istnieje. Odwlekanie jej wyznaczenia stanowi, podobnie jak w przypadku Floty Czarnomorskiej, dogodny dla Rosji czynnik uniemożliwiający Ukrainie przystąpienie do struktur euroatlantyckich.

4. Rola Polski

Polska może wiele zrobić w przybliżeniu Ukrainy do Europy. Dotyczy to zarówno doświadczenia w sferze reform gospodarczych, jak i współpracy woskowej. Ze strony Ukrainy widoczne jest pragnienie bliższej współpracy. Zbliżenie z Zachodem, do którego droga wiedzie przez Polskę, stanowi dla Ukrainy jedyną szansę zachowania niepodległości.

W Polsce deklarowanym celem polityki zagranicznej było umacnianie niepodległości ukraińskiej i związanie Kijowa z opcją prozachodnią. Miało to na celu realizację polskich interesów narodowych. Chcieliśmy mieć Ukraińców po swojej stronie.

Bez istotnych reform na Ukrainie nie ma mowy o realizacji dążeń Kijowa, a strategiczne partnerstwo, które w wypowiedziach większości polskich polityków oznacza współdziałanie na arenie międzynarodowej w kwestii integracji europejskiej, ma ograniczony wymiar praktyczny.

5. Partnerstwo Wschodnie

Partnerstwo Wschodnie (PW) to pierwsza całościowa inicjatywa wprowadzona do systemu

stosunków zewnętrznych Unii Europejskiej, skierowana do Armenii, Azerbejdżanu, Białorusi,

Gruzji, Mołdawii oraz Ukrainy. Projekt Partnerstwa został opracowany w 2008 roku wspólnie

przez Polskę i Szwecję. W marcu 2009 roku Rada Europejska wyraziła jednogłośne poparcie

dla tej inicjatywy, która stała się tym samym częścią europejskiej polityki sąsiedztwa.

Partnerstwo Wschodnie ma za zadanie przyczynić się do zbliżenia i integracji państw

Europy Wschodniej i państw Kaukazu Południowego z Unią Europejską. PW

wprowadza nową jakość w relacjach pomiędzy UE a państwami nim objętymi poprzez

postępującą i stopniową integrację tych państw i ich społeczeństw z Unią Europejską.

Pierwszy szczyt Partnerstwa Wschodniego, który odbył się 7 maja 2009 roku w Pradze,

oficjalnie uruchomił inicjatywę i przyjął Wspólną Deklarację („praską”), tym samym

wieńcząc sukcesem wysiłki na rzecz ustanowienia tej inicjatywy jako integralnego elementu

polityki Unii Europejskiej.

Do głównych celów Partnerstwa Wschodniego należą:

doprowadzenie do ustanowienia politycznego stowarzyszenia,

stworzenie pogłębionych i kompleksowych stref wolnego handlu państw partnerskich z UE,

postępująca liberalizacja reżimu wizowego, prowadząca do ustanowienia reżimu bezwizowego.

II Szczyt Partnerstwa Wschodniego odbył się w Warszawie w dniach 29-30 września 2011

roku. W Szczycie uczestniczyli szefowie państw i rządów z 27 państw członkowskich UE

oraz 5 państw partnerskich, a także najwyżsi przedstawiciele instytucji europejskich m.in.

Przewodniczący Rady Europejskiej Herman Van Rompuy, Przewodniczący Parlamentu

Europejskiego Jerzy Buzek. W trakcie Szczytu przyjęta została Wspólna Deklaracja

(„warszawska”), która stanowi silny polityczny sygnał w sprawie pogłębienia integracji oraz

dalszego praktycznego zaangażowania Unii Europejskiej i wschodnich partnerów we wspólne

działania. W jej tekście znalazły się konkretne zapisy potwierdzające wolę aktywnej

współpracy w tym m.in. podkreślenie faktu oparcia Partnerstwa na wspólnych wartościach i

uznanie europejskich aspiracji krajów partnerskich; zapowiedź gotowości pełnej integracji

państw partnerskich z wewnętrznym rynkiem UE i w przyszłości stworzenia wspólnego

obszaru gospodarczego UE-PW; potwierdzenie dążenia do ustanowienia reżimu

bezwizowego a także pogłębienia współpracy sektorowej. W Deklaracji warszawskiej

zawarto również zapowiedź otwarcia programów UE dla obywateli państw partnerskich (w

tym programu Erasmus dla studentów) oraz wskazanie 2011 r. jako możliwego terminu

zakończenia negocjacji umowy stowarzyszeniowej z Ukrainą i rozpoczęcia negocjacji dot.

utworzenia głębokiej i kompleksowej strefy wolnego handlu (DCFTA) z Gruzją i Mołdawią.

Jednak podana data zakończenia negocjacji umowy stowarzyszeniowej Ukrainy z UE jest

wątpliwa ze względu na uwięzienie byłej premier Juli Tymoszenko.

6. Prounijna propaganda Kijowa

Mimo że władze Ukrainy od lat głosiły, że chcą, aby ich kraj został członkiem UE, to

niewiele zrobiły, aby realizację tego celu faktycznie przybliżyć. Żadna z ekip rządzących w

ciągu ostatnich lat - od Leonida Kuczmy, Wiktora Juszczenki po Wiktora Janukowycza - nie

podjęła niezbędnych reform, które mogłyby doprowadzić do spełnienia przez Ukrainę

kryteriów członkowskich. Musiałyby one dotyczyć wszystkich najważniejszych sfer

funkcjonowania państwa i społeczeństwa, a zatem byłyby bolesne. W rezultacie integracja

europejska pozostawała głównie hasłem propagandowym, podnoszonym przez ukraińskie

elity rządzące również ze względu na nastroje proeuropejskie społeczeństwa. Według badań

opinii publicznej większość Ukraińców chciałoby, aby ich kraj stał się w przyszłości

członkiem UE. Władze nie mogą więc nie uwzględniać podobnych nastrojów.

W polityce europejskiej Ukrainy największym rozczarowaniem była postawa

„pomarańczowych” władz Ukrainy, które objęły władzę po rewolucji w końcu 2004 roku. Ani

Juszczenko ani Tymoszenko w ciągu kilku lat swojej obecności w polityce nie przyczynili do

realnego zbliżenia kraju z UE. Kijów przy tym dość niechętnie odnosił się do inicjatyw

unijnych wobec krajów Europy Wschodniej, takich jak Europejska Polityka Sąsiedztwa

(EPS), czy od 2009 roku program Partnerstwa Wschodniego. Przy tym szczególnie po 2004

roku władze ukraińskie naciskały UE na jasną obietnicę członkostwa. Rozczarowaniem był

brak takiego zapisu w przyjętym w lutym 2005 roku Planie Działań w ramach EPS. Było to

jedną z przyczyn niezrealizowania znacznej części jego zapisów, w tym tak fundamentalnych

jak te dotyczące reformy sądownictwa. Drugą przyczyną była obawa władz, że naruszy to

dotychczasowym, postkomunistyczny model sprawowania władzy. Elity ukraińskie okazały

się niegotowe do systemowej zmiany, szczególnie że nie dostały niczego w zamian, w tym

szczególnie uznania przez Brukselę aspiracji Ukrainy do członkostwa w UE.

7. Podsumowanie

Na początku lat dziewięć dziesiątych Ukraina wyszła ze strefy relacji obowiązujących w Związku Radzieckim dotykających wszystkich dziedzin aktywności państwa, społeczeństw i wyznawanych wartości. Wyznaczenie kierunku rozwoju kraju, podjęcie się reform wewnętrznych, zaznaczenie swojego miejsca na arenie między narodowej okazało się dla Kijowa niezwykle trudne. Nie zawsze sprzyjało temu środowisko zewnętrzne, które, jak na przykład Rosja początkowo negowało zasadność istnienia państwa ukraińskiego. Poparcie, jakie Ukraina uzyskiwała ze strony państw zachodnich, w tym Polski, częstokroć było poparciem deklaratywnym. Największe znaczenie miały jednak piętrzące się problemy wewnętrzne, które hamowały konceptualizacje polityki zagranicznej i polityki bezpieczeństwa. Trudna sytuacja gospodarcza popychała Kijów w ramiona współpracy z Rosją, co nie było korzystne z punktu widzenia strategii samowystarczalności.

Z trzech zasadniczych elementów polityki bezpieczeństwa, czyli neutralności, opcji poza-blokowej oraz wyrzeczenia się arsenału jądrowego, tylko ostatni został zrealizowany. Wydarzenia związane ze zbliżeniem Rosji do Zachodu w atmosferze walki z terroryzmem uświadomiło Kijowowi, że jeżeli nie podejmie bliższych kontaktów z Zachodem, to skaże się na izolację międzynarodową.

---