Opracowanie Granicy, filmoznawstwo - polonstyka


Czas i miejsce akcji w „Granicy”

Akcja powieści Zofii Nałkowskiej obejmuje kilka lat z życia głównego bohatera. Rozpoczyna się w chwili śmierci Zenona Ziembiewicza, a następnie, dzięki zastosowanej przez autorkę technice inwersji czasowej, następuje cofnięcie akcji do wydarzeń poprzedzających i jednocześnie wyjaśniających okoliczności, jakie doprowadziły do tego tragicznego zdarzenia. Informacje o faktach historycznych, takich jak: I wojna światowa i „cud nad Wisłą”, umożliwiają umiejscowienie akcji dzieła w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku. Fabuła utworu obejmuje lata wcześniejsze - młodość Cecylii Kolichowskiej i dzieciństwo Zenona w rodowym majątku rodziców. Toku akcji nie wyznaczają ściśle określone daty, lecz ważne, uporządkowane chronologicznie, wydarzenia z życia bohaterów: imieniny pani Kolichowskiej (listopad), ostatnie wakacje Zenona w Boleborzy, przyjęcie przez młodego Ziembiewicza oferty Czechlińskiego, miłość Zenona i Elżbiety, wyjazd młodzieńca do Paryża (jesień), śmierć Karoliny Bogutowej (wiosna), powrót Ziembiewicza do kraju, odnowienie romansu z Justyną, praca Zenona w „Niwie”, ucieczka Elżbiety do Warszawy, ślub Zenona i Elżbiety, podróż poślubna, objęcie stanowiska prezydenta miasta przez Ziembiewicza (grudzień), powrót Wąbrowskiego (jesień), śmierć Cecylii Kolichowskiej (wiosna). Upływ czasu postrzegany jest przede wszystkim subiektywnie przez poszczególnych bohaterów.

Miejscem akcji dzieła w dużej mierze jest prowincjonalne miasteczko, którego nazwa nie została sprecyzowana, a także: Boleborza (folwark, którego rządcą jest Walerian Ziembiewicz), Warszawa (pobyt Elżbiety u matki), Paryż (studia Zenona), Chązebna (majątek Tczewskich), Piesznia i Vevey (podróż poślubna Ziembiewiczów). W miasteczku wydarzenia rozgrywają się głównie w kamienicy przy ulicy Staszica, należącej do pani Cecylii Kolichowskiej oraz w domu Zenona i Elżbiety na Przedmieściu Chązebiańskim.

Symbolika tytułu - notatka

Tytułowa granica może być rozumiana w sensie metaforycznym na kilka sposobów. Po pierwsze, jest to metafora granicy społecznej, po drugie zaś metafora granicy moralnej.

Granica społeczna:
Symbolikę społecznej granicy odnajdujemy w kamienicy Kolichowskiej.
Co dla jednych jest podłogą, to dla innych jest sufitem.

W powieści odnaleźć możemy warstwy społeczne, oddzielone właśnie symboliczną granicą. Trzy z nich to arystokracja, bogaci mieszczanie oraz członkowie sfer rządowych. Liczą się dla nich tylko ich własne interesy, są filantropami na pokaz. Kolejną warstwę tworzą mieszanie - a reprezentuje ją na przykład Elżbieta, Zenon i Kolichowska. Stwarzali oni pozory sprawiedliwości, uczciwości, w gruncie rzeczy będąc egoistami oraz karierowiczami. Ostatnią warstwę społeczną tworzy proletariat. Z tej grupy wywodziła się m.in. Justyna i jej matka. To ludzie biedni, głodni, chorzy, uzależnieni od innych, wyższych warstw.
Poszczególne grupy społeczne dzieli granica niemożliwa do pokonania.

Granica moralna:
Oznacza ona granicę, którą stopniowo przekracza się w swych działaniach i moralnych wyborach. W przypadku Zenona był to romans z Justyną, decyzja o konieczności usunięcia ciąży, rozkaz strzelania do robotników. Zenon stopniowo, każdego dnia, rozszerzał swoją moralną granicę. Jest to granica moralnej odporności i odpowiedzialności.

Granica może być jednak rozumiana także w aspekcie psychologicznym i filozoficznym.

Granica psychologiczna stawia przed nami pytanie o kres możliwości poznania siebie, innych i świata.

Granica filozoficzna to pytanie o poznanie rzeczywistości przez człowieka, o odróżnianie tego, co obiektywne od tego, co subiektywne Jest to też granica dzieląca nasze postrzeganie nas samych oraz nasz obraz w oczach innych.

Jest również granicą odporności psychicznej człowieka. Jej przekroczenie oznacza, że człowiek zatraca własną tożsamość i przestaje być sobą.

Granica - interpretacja tytułu

Tytuł powieści Zofii Nałkowskiej ma znaczenie metaforyczne i odzwierciedla wieloaspektową problematykę utworu.

W płaszczyźnie społeczno-politycznej tytuł podkreśla barierę między poszczególnymi grupami społecznymi. Granica ta jest praktycznie nieprzekraczalna i wyznacza ją status danej warstwy pod względem materialnym i towarzyskim. W dziele Nałkowskiej można wyróżnić granice między: państwem a służbą (hrabiostwo Tczewscy - Karolina Bogutowa); dworem a wsią (Walerian Ziembiewicz - robotnicy folwarczni); fabrykantami a proletariatem (Hettner - robotnicy i bezrobotni); mieszczaństwem a biedotą miejską (Cecylia Kolichowska - lokatorzy, mieszkający pod podłogą jej salonu); władzą a masą (prezydent miasta - manifestanci). Czasami jakiś przedmiot urasta do rangi symbolu granicy społecznej. Dla Karoliny Bogutowej takim symbolem staje się próg kuchni, oddzielający miejsce jej pracy od życia hrabiostwa Tczewskich, którego nigdy nie przekroczyła przez wiele lat służby. Symboliczne znaczenie ma również podłoga w salonie Cecylii Kolichowskiej, oddzielająca najbiedniejszych lokatorów, których nie stać na opłacenie czynszu, od pozostałych mieszkańców kamienicy.

W sferze obyczajowej granicę, wyznaczoną przez panujące w społeczeństwie normy i zasady, najpełniej obrazuje bariera między Justyną Bogutówną a Zenonem Ziembiewiczem. Małżeństwo wykształconego mężczyzny, syna zubożałego szlachcica i nadzorcy majątku, z córką kucharki potraktowane zostałoby jako mezalians, a łączące ich początkowo uczucie było z góry skazane na niepowodzenie. Dla naiwnej i prostej Justyny ta granica nie istniała, a dziewczyna nie dostrzegała, jak wiele dzieli ją z ukochanym mężczyzną. Zupełnie inny stosunek do tej sytuacji miał Zenon - romans z Justyną uważał za coś przelotnego i niezobowiązującego, za wypełnienie wakacyjnej nudy. Po wyjeździe z Boleborzy nie miał zamiaru kontynuować znajomości, choć późniejsze wydarzenia potoczyły się nieoczekiwanie dla niego. Bogutówna stała się nie tylko ofiarą nieszczęśliwej miłości, ale przede wszystkim ofiarą społecznych uprzedzeń. Podobnie ofiarą granic społecznych stał się Ziembiewicz, który po objęciu stanowiska prezydenta miasta żył w nieustannym lęku, że ujawnienie jego związku z córką kucharki doprowadziłoby do utraty pozycji zawodowej i towarzyskiej.

Powieść Zofii Nałkowskiej porusza również istotną kwestię psychologicznej natury człowieka, z jej wadami i wewnętrznymi sprzecznościami. Autorka w analityczny i wnikliwy sposób bada zakamarki ludzkiego umysłu, co ułatwia odbiorcy dzieła pełniejsze zrozumienie czynów i motywacji bohaterów utworu. Zachowania i skłonności postaci dzieła wynikają bowiem w dużej mierze z ich psychologicznej natury. Głównych bohaterów „Granicy” spotyka tragiczny koniec, będący efektem podejmowanych przez nich decyzji i dokonywanych wyborów, co doprowadza ich do przekroczenia granicy odporności psychicznej - bariery poza którą znajdują się na skraju samozatracenia. Wybory, jakich dokonują, sprawiają, iż wyzbywają się własnej tożsamości, moralności, wyznawanych zasad. Niezależność zostaje zastąpiona opinią osób z otoczenia, a istniejące podziały społeczne i klasowe zasady coraz bardziej zagrażają integralności jednostki, która zatraca swą indywidualność. Osaczona w ten sposób jednostka czuje się osamotniona i nierozumiana. Wyzbycie się własnej odrębności, poglądów i zasad prowadzi sukcesywnie do utraty człowieczeństwa, a następstwem tego jest przekroczenie bariery pomiędzy „ja - nie ja”, co doprowadza do tragicznego finału - bohater wypiera się własnego „ja”, a to oznacza definitywnie jego klęskę.

Taki właśnie proces zaprzedania własnej duszy w „Granicy” najpełniej odzwierciedlają życiowe wybory Zenona Ziembiewicza oraz Justyny Bogutówny. Zenon, poprzez początkowo drobne ustępstwa, rezygnuje z wyznawanych przez siebie zasad i poglądów. Szybka kariera polityczna sprawia, że staje się marionetką w rękach osób, które umożliwiły mu awans na prezydenta miasta i od których wpływów jest nadal zależny. Sytuację pogarsza dodatkowo nieustanny lęk przed ujawnieniem jego romansu z córką kucharki. Wewnętrznie rozdarty, gnębiony wyrzutami sumienia i poczuciem winy, stara się obarczyć winą za swe niepowodzenia inne osoby, nie dostrzegając własnych błędów. W pewnym momencie zatraca się tak bardzo, że przestaje być sobą, nie wytrzymuje kolejnych klęsk i popełnia samobójstwo. Justyna Bogutówna jest natomiast prostą i naiwną dziewczyną, która zakochuje się w synu pracodawców matki. Nie dostrzega dzielących ich różnic społecznych i intelektualnych, sądząc, że młodzieniec odwzajemnia jej uczucia. Po śmierci matki, osamotniona i zagubiona, ponownie zostaje jego kochanką. Sytuację komplikuje fakt, że zachodzi w ciążę. Odrzucona przez Ziembiewicza, niejako wbrew samej sobie, decyduje się na aborcję. Poczucie winy za zamordowanie nienarodzonego dziecka i utrata bliskiej przyjaciółki niszczy emocjonalnie wrażliwą dziewczynę, doprowadzając ją na skraj obłędu. Nieudana próba samobójcza pogłębia jej chorobę psychiczną. Justyna decyduje się na akt zemsty na Zenonie, którego obarcza winą za swoje nieszczęścia.

Równie istotna w życiu każdego człowieka jest granica odpowiedzialności moralnej. Etyka i moralność są bowiem tym aspektem ludzkiego życia, który w decydujący sposób wpływa na jego działanie i postawę. W „Granicy” Zofia Nałkowska skupiła się głównie na ukazaniu problematyki, związanej z zachowaniem zasad moralno-etycznych. Na przykładzie zawiłych losów i wyborów głównego bohatera utworu, Zenona Ziembiewicza, autorka starała się podkreślić ważność moralności w życiu człowieka oraz skutki porzucenia podstawowych zasad. Nieumiejętność rozróżniania dobra i zła doprowadziła mężczyznę do moralnego upadku i ostatecznej klęski. Zenon, dzięki zdobytemu wykształceniu, dostrzegał wady rodziców i utwierdzał się w przekonaniu, że w swoim życiu nie powieli postępowania ojca. Postanowił kierować się wzniosłymi ideami, a jego marzeniem było „żyć uczciwie”.

Z biegiem czasu, przytłoczony narastającymi problemami, okazał się całkowicie bezradny i uległy wobec rzeczywistości, która okazała się tak różna od jego wyobrażeń i niejako wymusiła na nim stopniowe zaprzedanie własnej duszy. Aby osiągnąć kolejny cel i akceptację wpływowych ludzi, stawał się uległy i stopniowo rezygnował z młodzieńczych ideałów. Początki takiego odsuwania od siebie granicy moralności i zaprzedania wyznawanych wartości, wydawały się stosunkowo niewinne i miały charakter drobnych ustępstw. Zenon odczuwał co prawda swoisty niesmak i niezadowolenie z takiego stanu rzeczy, lecz zawsze starał się znaleźć odpowiednie usprawiedliwienie dla swojego postępowania i szybko zagłuszał wyrzuty sumienia.

W wyniku takiego postępowania Ziembiewicz wielokrotnie przekraczał granice moralności, zarówno w życiu publicznym, jak i prywatnym. Jego życie osobiste to pasmo fatalnych w skutkach decyzji, związanych z dwiema kobietami: żoną i kochanką. Poprzez brak zdecydowania i odrzucenie poczucia odpowiedzialności doprowadza do tragedii trzech osób: swojej, Elżbiety i Justyny. Bogutówna, po nieudanej samobójczej próbie, okalecza Ziembiewicza, a Elżbieta, po śmierci męża, porzuca synka i wyjeżdża za granicę, uciekając przed bolesnymi wspomnieniami. Oślepiony Zenon uświadamia sobie ogrom porażki, poniesionej również w życiu zawodowym i stopniowe odsuwanie od siebie granicy odpowiedzialności moralnej w celu osiągnięcia korzyści materialnych i towarzyskich. Staje się to przyczyną jego załamania i samobójczej śmierci. Postawa Ziembiewicza świadczy o kruchej granicy pomiędzy dobrem a złem i trudnościach w zachowaniu granicy zasad moralnych. Bardzo trafnie ilustrują to słowa narratora „Granicy”: „… granica odpowiedzialności moralnej - odsuwa się niepostrzeżenie coraz bardziej”.

Zofia Nałkowska w swym utworze poświęciła również uwagę granicom w płaszczyźnie filozoficznej. W rozmowie księdza Czerlona z Karolem Wąbrowskim stara się odpowiedzieć na pytanie, na które człowiek od wieków próbuje znaleźć odpowiedź - o charakter otaczającego go świat i możliwości jego poznania. Pisarka, poprzez poglądy bohaterów, przybliżyła dwa skrajne stanowiska na temat istoty poznania. Ksiądz Adolf Czerlon jako osoba duchowna reprezentuje w swych racjach stanowisko metafizyczne. Uważa, że poza widzialnym i namacalnym światem realnym istnieje jeszcze wymiar dodatkowy - niewidzialny i niepoznawalny, który uniemożliwia człowiekowi pełne poznanie wszechwiedzy. Zwolennikiem zupełnie przeciwnych poglądów jest Karol Wąbrowski. Jest on wyznawcą ideologii typowo racjonalistycznej. Dla Wąbrowskiego istnieje wyłącznie to, co jest widzialne. To racjonalistyczne podejście do życia jest jednocześnie wyrażane poprzez materializm, a mężczyzna tak podsumowuje swoje racje: „… granice ludzkiego poznania są ruchome. Świat w istocie swojej jest widzialny”. Czytelnik nie otrzymuje jednak jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o granice filozoficzne - dyskusja zostaje przerwana.

W dziele Nałkowskiej istnieje jeszcze jedna granica, której symbolem staje się podłoga w salonie pani Cecylii Kolichowskiej. Jest to granica, oddzielająca dwa światy: świat ludzi zamożnych i świat miejskiej biedoty, bezrobotnych, skazanych na życie na skraju nędzy. Salon właścicielki kamienicy, zapełniony bezużytecznymi przedmiotami, symbolizuje świat niedostępny dla tych, którzy żyją w wilgotnych, ciemnych pomieszczeniach, przedwcześnie starzejąc się i umierając z niedożywienia.

Tytuł powieści Zofii Nałkowskiej dzięki swemu metaforycznemu znaczeniu odzwierciedla całą, wieloaspektową problematykę dzieła: społeczną, polityczną, psychologiczną, moralną i filozoficzną.

Zenona Ziembiewicza droga do prezydentury

Szczeble kariery Zenona można podzielić na pięć okresów. Pierwszy z nich to czas nauki, drugi - praca jako korespondent Niwy, trzeci - awans na stopień redaktora Niwy, kolejny z etapów to małżeństwo z Elą, a ostatni, piąty - działalność polityczna i prezydentura.

Zenon od zawsze chciał się uczyć, ponieważ za wszelką cenę chciał być inny niż jego ojciec (rządca Boleborzy) - człowiek prosty, ubogi, bez wykształcenia. Zenon nie chciał żyć w takiej atmosferze, jaka panowała w jego rodzinnym domu. Stąd studiował w Paryżu, obronił nawet doktorat z nauk ekonomicznych. To tylko dzięki swojemu uporowi, determinacji, zdolnościom, udało mu się ukończyć nie tylko szkołę na poziomie podstawowym, ale również studia. Na naukę starał się sam zapracować - udzielał m.in. korepetycji. Jedynym marzeniem młodego Zenona było wyrwanie się z domu i uniknięcie losu, który stał się udziałem jego ojca. Nie zdawał sobie jednak sprawy z tego, iż uciekając przed nim podświadomie stawał się taki sam jak stary Ziembiewicz.

Gdy Zenon zbierał pieniądze na dalszą naukę, spotkał Czechlińskiego, który zaproponował mu pracę korespondenta w czasopiśmie Niwa. Młody bohater oczywiście z propozycji skorzystał. W ten sposób uzyskał stypendium na dalsze kształcenie. Jego radykalne w przekazie artykuły pomogły Czechlińskiemu w politycznej karierze i ten wkrótce został wybrany wojewodą.

W związku z tym nowym redaktorem Niwy został Zenon. Postawiono mu jednak jeden warunek - jego teksty miały być bardziej stonowane, mniej radykalne, a w razie takiej konieczności, miały również zatajać lub koloryzować niektóre fakty. Zenon na wszystko przystał, a wydarzenie to stało się początkiem rozszerzania moralnej granicy przez bohatera oraz zapoczątkowało sprzeniewierzanie się własnym ideałom.

Kolejnym krokiem w karierze bohatera było dobre małżeństwo. Ożenek z Elżbietą Biecką pozwolił mu wejść w kręgi arystokratyczne. Jej ojczym był również wiceministrem, co również stanowiło dla Zenona szansę na szybszą karierę.

Gdy Zenon otrzymał propozycję objęcia fotela prezydenckiego, oczywiście z niej skorzystał. Chciał w ten sposób wcielić w życie swe młodzieńcze ideały: zlikwidować nędzę, zbudować domy dla robotników, zagwarantować dzieciom mleko i stworzyć im bezpieczne ogródki do zabawy, dać wszystkim pracę, między innymi organizując roboty publiczne. Panujący w kraju kryzys gospodarczy spowodował jednak, iż plany te spełzły na niczym, a kariera Zenona uległa załamaniu.

Wątki w „Granicy”

„Granica” Zofii Nałkowskiej jest utworem wielowątkowym, w którym można wyodrębnić wątki główne i poboczne. Do wątków głównych należy zaliczyć:

1.Miłość Zenona i Elżbiety - Zenon Ziembiewicz poznał Elżbietę Biecką w czasach, gdy oboje byli uczniami gimnazjum, a on udzielał jej korepetycji. Zakochał się w dumnej i nieprzystępnej pannie, która nie zwracała na niego uwaga i gardziła nim. W tym czasie Elżbieta była zakochana „miłością tragiczną i nieszczęśliwa” w rotmistrzu Awaczewiczu, mężczyźnie starszym od niej i żonatym. Po zakończeniu nauki w szkole, Zenon wyjechał za granicę, gdzie podjął studia, a Biecka pozostała w miasteczku, zajmując się zarządzaniem kamienicą, należącą do jej ciotki. Do ich ponownego spotkania doszło po kilku latach. Zenon, ujrzawszy przypadkowo Elżbietę, postanowił odwiedzić ją, by przekonać się, czy nadal darzy ją uczuciami. Codzienne wizyty i długie, szczere rozmowy sprawiły, iż jego miłość rozgorzała na nowo, a Elżbieta odwzajemniła jego uczucia. Po kilku miesiącach rozłąki, wynikającej z konieczności ukończenia przez Zenona studiów w Paryżu, zaczęli snuć plany na przyszłość i marzyć o wspólnym szczęściu. Sytuacja skomplikowała się, kiedy mężczyzna odnowił romans z Bogutówną i kochanka zaszła w ciążę. Elżbieta, po rozmowie z Justyną, uznała, że rywalka ma większe prawo do związku z Ziembiewiczem, i wyjechała do Warszawy, świadomie rezygnując z miłości.

Po kilku miesiącach Zenon odnalazł ją i ponownie poprosił, aby wyszła na niego, zapewniając, że rozwiązał problem z kochanką. Uszczęśliwiona Elżbieta przyjęła jego oświadczyny, przekonana, że Bogutówna definitywnie zniknęła z ich życia. Ich miłość początkowo zdawała się być idealną: ufali sobie i wzajemnie się spierali, Zenon awansował na stanowisko prezydenta miasta i doczekali się wymarzonego dziecka. Szczęście i spokój ich domu zaczęły stopniowo niszczyć żądania Bogutówny i nieustanny lęk mężczyzny przed ujawnieniem jego powiązań z Justyną. Zenon częściowo poczucie odpowiedzialności za romans zrzucił na barki żony. Elżbieta przez cały czas stała się wspierać męża, pomagając mu w rozwiązywaniu kolejnych problemów z Bogutówną. Z biegiem czasu oboje stracili złudzenia, uświadamiając sobie, iż zbudowali własne szczęście na tragedii Justyny. Ostatecznie Zenon obwinił żonę za chorobę psychiczną kochanki. Ich miłość zakończyła się tragicznie - przytłoczeni problemami i żyjący w nieustannym lęku, oddalili się od siebie. Zenon, okaleczony przez Justynę, popełnił samobójstwo, a Elżbieta po jego śmierci opuściła kraj, zostawiając ukochanego synka pod opieką teściowej.

2.Romans Zenona i Justyny Bogutówny - Justyna Bogutówna jest nieślubnym dzieckiem kucharki, służącej u państwa Ziembiewiczów. Ładna i delikatna dziewczyna zwraca uwagę syna pracodawców, który spędzał wakacje w Boleborzy. Początkowo Zenon stara się jej unikać, lecz Justyna celowo szuka jego towarzystwa. Ich znajomość kończy się romansem, który dla młodzieńca był czymś przelotnym i niezobowiązującym. Zakochana i naiwna Bogutówna jest jednak przekonana, że po powrocie ukochanego z Paryża będą razem. Po roku rozstania dochodzi do ich przypadkowego spotkania. Zaskoczony Zenon nie wiedział, że kochanka po śmierci matki znalazła pracę w mieście. Ziembiewicz postanawia pokryć zaległą część wypłaty, jaką jego rodzice winni byli Karolinie Bogutowej i to początkowo staje się głównym powodem kolejnych wizyt Justyny w jego pokoju hotelowym. Pomimo tego, że jest zaręczony z Elżbietą Biecką, ponownie wiąże się z Bogutówną, zaspokajając w ten sposób przede wszystkim swoje potrzeby fizyczne. Kiedy postanawia zakończyć romans, okazuje się, że dziewczyna spodziewa się dziecka. Bogutówna, zaskoczona reakcją ukochanego na tę wiadomość, zapewnia go, że poradzi sobie sama. Zenon uznaje, iż powinna samodzielnie podjąć decyzję, dotyczącą ciąży i daje jej pieniądze.

Zdesperowana Justyna początkowo cieszy się z faktu, że zostanie matką, lecz przytłoczona problemami i zupełnie osamotniona, usuwa ciążę, co wpływa destrukcyjnie na jej stan emocjonalny. Z biegiem czasu zaczyna stawiać Zenonowi wymagania, obwiniając go o swoje nieszczęście. Ziembiewicz, w obawie przed ujawnieniem jego związku z córką kucharki, dzięki pomocy żony stara się spełniać żądania kochanki. Justyna, dręczona wyrzutami sumienia, załamuje się psychicznie. Dla rodziny Ziembiewiczów sytuacja staje się trudna do zniesienia, niszczy ich emocjonalnie i zakłóca szczęście ich domu. Bogutówna, żyjąca w świecie urojeń i stopniowo tracąca zmysły, okalecza Zenona. Ich przelotny romans staje się przyczyną tragedii trzech osób: Elżbiety, Zenona i Justyny, która w swej naiwności i prostoduszności nie zauważała różnic, dzielących ją od stojącego wyżej w hierarchii społecznej Ziembiewicza. Jej destrukcyjna obecność w życiu Ziembiewiczów niszczy ich szczęście i doprowadza do samobójstwa Zenona.

3.Kariera Zenona Ziembiewicza - Zenon wywodził się ze zubożałej szlachty. Trudna sytuacja finansowa rodziców, wynikająca w dużej mierze z nieudolności pana Waleriana Ziembiewicza w zarządzaniu majątkiem własnym i żony, a po jego stracie Boleborzą, należącą do hrabiostwa Tczewskich, zmusiła młodego Zenona do samodzielnego zarabiania na naukę. Dzięki zaradności, uporowi i zdolnościom dostał się na studia w Paryżu, które kontynuował dzięki stypendium. Niesprzyjające okoliczności (utrata stypendium w czasie wojny) uniemożliwiły jednak ukończenie ostatniego roku studiów. Brak finansowego wsparcia ze strony rodziców, zmusił Zenona do przyjęcia propozycji Czechlińskiego. W zamian za zaliczkę młodzieniec zobowiązał się do napisania cyklu artykułów do lokalnej „Niwy”, które były niezgodne z jego poglądami. Było to pierwsze ustępstwo ze strony Ziembiewicza, który chciał „żyć uczciwie” - nie popełniając błędów rodziców i zgodnie z własnymi przekonaniami.

Po ukończeniu studiów przyjął posadę redaktora „Niwy”, mając nadzieję, że w ten sposób szybciej spłaci zaciągniętą pożyczkę i zyska możliwość „dorobienia się”, co z kolei przyspieszyłoby jego małżeństwo z ukochaną kobietą. Praca redaktora nie zaspokajała w pełni jego ambicji i sprawiała, że miał wrażenie, iż zaprzedał własną duszę. Przez cały czas spełniał głównie wymagania Czechlińskiego i Tczewskich, zamieszczając przychylne dla nich artykuły, których nie popierał. Łudził się, że jest to sytuacja przejściowa i wkrótce będzie mógł żyć w zgodzie ze samym sobą. Po kilku miesiącach, dzięki poparciu wpływowych osób, uzyskał nominację na prezydenta miasta. Świadomy pozycji, którą miał zająć, miał nadzieję, że teraz będzie mógł działać na korzyść mieszkańców. Początkowo zaczął odnosić kolejne sukcesy. Dzięki jego ingerencji wyremontowano starą cegielnię i przeznaczono ją na noclegownię dla bezdomnych. Rozpoczął również budowę osiedla dla robotników i parku rekreacyjnego. Zyskał w ten sposób szacunek i uznanie mieszkańców miasta, lecz wtedy sprawy przybrały niekorzystny bieg. Miasto przegrało proces z właścicielem klubu nocnego, któremu musiano wypłacić odszkodowanie. Cofnięte zostały także fundusze na rozbudowę domów dla robotników. Rozgoryczony Zenon zrozumiał, że ma ograniczone możliwości, a jego marzenia o stworzeniu miasta podobnego do jednej w europejskich stolic, legły w gruzach.

Życie publiczne i towarzyskie przytłaczało go i zmuszony był do udawania kogoś, kim w rzeczywistości nie był. Oskarżony o wydanie rozkazu strzelania do manifestujących robotników, na który nie miał żadnego wpływu, poniósł ostateczną klęskę. Jego szybka i błyskotliwa kariera zmieniła się w porażkę. Zenon przez cały czas nie potrafił wziąć na siebie odpowiedzialności za swoje czyny i decyzję, dopatrując się głównie trudności, wynikających z czynników zewnętrznych, niezależnych od niego.

W powieści Nałkowskiej można także wyodrębnić wątki poboczne, związane z postaciami bohaterów drugoplanowych:

1.Dzieje Cecylii Kolichowskiej - w „Granicy” ukazane zostały ostatnie lata życia pani Cecylii Kolichowskiej. Ta pięćdziesięcioletnia kobieta, właścicielka kamienicy przy ulicy Staszica, jest osobą zgorzkniałą, samotną i nieszczęśliwą. Pierwsze małżeństwo, zawarte z ogromnej miłości z Konstantym Wąbrowskim, nie przyniosło jej upragnionego szczęścia. Mąż ze względów politycznych musiał opuścić kraj i przed I wojną popełnił samobójstwo. Pani Cecylia, pozostawiona bez środków do życia i samotnie wychowująca chorego syna, zdecydowała się poślubić starszego od niej o piętnaście lat Aleksandra Kolichowskiego, mając nadzieję, że związek z bogatym rejentem zapewni jej spokojną i dostatnią starość. Mąż okazał się człowiekiem zaborczym i zazdrosnym, a pani Kolichowska utraciła miłość jedynego syna, Karola, który nie potrafił pogodzić się z wyborem matki. Po śmierci rejenta dowiedziała się, że mężczyzna zdradzał ją, a po wielu latach okazało się, że Konstanty wyjechał za granicę z wieloletnią kochanką, która urodziła mu córkę. Kolichowska skupiła się przede wszystkim na zarządzaniu odziedziczoną kamienicą, której lokatorzy przysparzali jej nieustannych trosk. Z przerażeniem obserwowała również proces starzenia się i zniedołężnia, które czyniło ją całkowicie zależną od pomocy Elżbiety. Wraz z upływem czasu coraz bardziej uzależniała się od obecności swojej bratanicy, lecz nigdy nie potrafiła okazać jej uczuć. Bliskość Elżbiety nie potrafiła wypełnić pustki w sercu kobiety, która powstała po tym, jak Karol zerwał z nią kontakty. Ostatnie lata życia pani Cecylii to stopniowy proces pogodzenia się z chorobą i upływem czasu. Staruszka zmarła otoczona bliskimi ludźmi i pojednana z synem, który na kilku miesięcy przed jej śmiercią wrócił do kraju.

2.Miłość Elżbiety Bieckiej do rotmistrza Awaczewicza - piętnastoletnia Elżbieta Biecka zakochała się miłością „nieszczęśliwą i tragiczną” w przystojnym amancie, rotmistrzu Awaczewiczu. Mężczyzna był starszy od niej, żonaty i przebywał na froncie, a świadomość, że w każdej chwili mógł zginąć, pogłębiała tragizm tego uczucia. Miłość dziewczyny była platoniczna, a Elżbieta, która dzięki temu uczuciu czuła się wyróżniona, nie marzyła nawet o tym, aby Awaczewicz odwzajemnił je. Momentem przełomowym w życiu Bieckiej była chwila, w której odkryła, że ukochany ma romans z jej nauczycielką francuskiego. Elżbieta, która do tej pory z pietyzmem pielęgnowała w sercu miłość do rotmistrza i nie dostrzegała nic poza tym uczuciem, uświadomiła sobie, iż istnieją rzeczy ważniejsze niż ślepe zauroczenie. Zaczęła dostrzegać otaczających ją ludzi, ich biedę i nieszczęścia. Stała się wrażliwa na ludzką krzywdę i wielokrotnie pomagała lokatorom, wynajmującym mieszkania w kamienicy jej ciotki, Cecylii Kolichowskiej.

3.Losy Jasi Gołąbskiej - Jasia Gołąbska jest córką Borbockiego, ogrodnika z majątku hrabiostwa Tczewskich. Po ślubie wyjechała wraz z mężem do miasta w nadziei, że polepszą swoją sytuację finansową. Wynajęli mieszkanie w kamienicy pani Kolichowskiej, lecz po tym, jak Gołąbski stracił pracę, groziła im eksmisja za niepłacenie czynszu. Dzięki interwencji Elżbiety Bieckiej, pani Cecylia zgodziła się, aby rodzina Jasi zamieszkała w suterenie pod podłogą jej salonu. Po jakimś czasie Gołąbski porzucił żonę wraz z gromadką dzieci. Krytyczne warunki mieszkaniowe i brak pieniędzy na jedzenie sprawiły, że dzieci Jasi zaczęły chorować i kolejno umierały. Kobieta, która dodatkowo opiekowała się chorą na raka matką, zdawała się być pogodzoną z losem. W utracie dzieci dostrzegała Opatrzność Boską, mówiąc, że Stwórca wie, co czyni, ponieważ nie dałaby rady utrzymać wszystkich dzieci. Ostatecznie poddała się w chwili, gdy zmarła jej najmłodsza córeczka, Jadwisia. Gołąbska zmarła kilka tygodni później, przedwcześnie zestarzała i zniszczona troskami oraz postępującą gruźlicą. Nałkowska, ukazując losy i nędze rodziny Jasi Gołąbskiej, poruszyła w powieści ważną problematykę społeczną, dotyczącą braku pracy i nędzy wiejskiej biedoty, która w mieście szukała polepszenia swoich warunków bytowych.

Oskarżenie i obrona Ziembiewicza - wybór argumentów

Wśród argumentów przytaczanych na obronę bohatera znajdują się następujące:

Natomiast argumenty oskarżające Zenona to:

Tragedia życia osobistego Zenona

Schemat, na jakim oparła Nałkowska postać głównego bohatera, okazał się być schematem negatywnej transformacji. Ziembiewicz ponadto opisany został na dwu planach - w konwencji życia prywatnego oraz jako osoba publiczna. W pierwszym przypadku zdaje się dominować romans z Justyną, w drugim - tragedia trudnych decyzji podejmowanych przez bohatera na fotelu prezydenckim.

Zenon już od czasów młodzieńczych postanowił, iż za wszelką cenę nie będzie taki, jak jego ojciec. Jego tragedia polegała jednak na tym, iż podświadomie powielał boleborzański schemat, nie panując na swą sferą biologiczną - instynktami i popędami. Tragizm jego postaci potęgowała ponadto psychiczna słabość, brak umiejętności podejmowania decyzji oraz rozwiązywania swoich problemów.

Tragizm bohatera wzmacniało również stopniowe przekraczanie przez niego kolejnych granic. Kariera była dla niego wszystkim, stąd dla jej pomyślnego rozwoju pozwalał nawet, by inni kierowali jego zachowaniami i decyzjami. Sądził - jak się później okazało - mylnie, iż kariera daje mu wolność. Była ona tylko ułudą wolności.

Zenon ponadto nie potrafił określić swego światopoglądu, pozwolił sobą kierować, uprzedmiotowić się. Całe losy Zenona zmierzają do postawienia pytania - gdzie jest granica naszych zachowań, do czego możemy się posunąć, jak daleko pójść, by zrealizować nasze zamierzenia. Autorka starała się ponadto postawić przed czytelnikiem pytania: gdzie jest granica moralna?, czy w ogóle istnieje?, kto ją wyznacza?

Klęska bohatera, którą obserwujemy w powieści, ma wymiar totalny i wszechogarniający: Zenon nie sprawdził się w żadnej ze swych życiowych ról - ani jako mąż, ani jako kochanek, wreszcie ani jako polityk.

Granica jako powieść...

Granica jako powieść społeczna
Możemy powiedzieć, iż jest to powieść społeczna, gdyż odnajdujemy w niej obraz społeczeństwa i opis jego poszczególnych warstw. Są to: mieszczanie i urzędnicy (Zenon, Ela, Kolichowska), ziemianie (rodzice Zenona oraz Tczewscy), biedota. Warstwy te są kolejno przez autorkę charakteryzowane, również poprzez demaskowanie ich powierzchownych cech. Cały świat, jaki oglądamy w powieści, oparty jest na społecznych podziałach, na klasach. Są one od siebie bardzo odległe, a przejście z jednej do drugiej jest praktycznie niemożliwe. Klasy te dzieli nie tylko sytuacja materialna, ale również obyczaje czy poglądy.
Autorka starała się wniknąć kolejno w poszczególne warstwy, akcentując zwłaszcza te najniżej położone, społecznie marginalizowane. Zdaje się nią kierować nie tylko dążność do rozwikłania psychologicznych zawiłości bohaterów, ale także naturalistyczna ciekawość.

Granica jako powieść pytań o człowieka
Powieść ta stawia przed czytelnikami liczne pytania o człowieka i jego moralną kondycję. Mimo że Nałkowska starała się na nie odpowiedzieć, pozostawiła pewien margines swobody, by każdy z czytających znalazł odpowiedź indywidualnie. Jedno z takich pytań to kwestia postrzegania siebie przez innych. Inne pytania, które zadaje autorka, to pytania o granice moralności, kompromisów, determinanty zachowań.

Zenon Ziembiewicz - charakterystyka

Zenon Ziembiewicz, główny bohater powieści Zofii Nałkowskiej „Granica”, jest synem zubożałych szlachciców, Waleriana i Joanny z Niemierów. Jego ojciec, po stracie majątku rodowego własnego i żony, objął stanowisko rządcy Boleborzy, folwarku należącego do majątku hrabiostwa Tczewskich.

Zenon jako uczeń gimnazjum był chłopcem dość ładnym, o gładko zaczesanych włosach, które miały dziwny kolor - ciemny i jednocześnie złotawy. Chodził ubrany w przykrótkie spodnie, które podkreślały jego ubóstwo. Awans na prezydenta miasta sprawił, że z wychudzonego studenta w wytartym garniturze przeobraził się w eleganckiego, dystyngowanego mężczyznę, ubranego w drogie palta i melonik na głowie. Jego twarz o „garbatym profilu i ascetycznie wydłużonej dolnej szczęce” budziła mieszane uczucia - dla jednych była „przyjemna i nawet rasowa”, a dla innych „jezuicka i nienawistna”.

Zenon był uczniem niezwykle ambitnym i wzorowym. Ze względu na złą sytuację finansową rodziców, zmuszony był zarabiać na własne utrzymanie, udzielając korepetycji innym uczniom. Życie w mieście i zdobyte wykształcenie zmieniły światopogląd młodego Ziembiewicza. Zaczął dostrzegać pewien anachronizm życia rodziców, czując się coraz bardziej obco w domu rodzinnym. Krytycznie również oceniał zachowanie ojca, jego nieumiejętność prowadzenia gospodarstwa oraz liczne romanse z dziewczętami ze wsi, obiecując sobie, że we własnym, dorosłym życiu nie powtórzy tych błędów. Z biegiem lat okazał się jednak człowiekiem o słabym charakterze, który jakby zapomniał o swoim życiowym credo: „żyć uczciwie”.

Z rozwoju akcji stopniowo wyłania się obraz Zenona Ziembiewicza, człowieka o skomplikowanej i niejednoznacznej naturze, który w pewnym momencie przestaje panować nad sytuacją. Jedno jest pewne - Zenon nie był pomimo wszystko złym człowiekiem. Początkowo starał się postępować zgodnie z własnymi zasadami moralnymi. Bardzo często musiał jednak dostosowywać się do niekorzystnego dla niego obrotu spraw, zmuszony do ustępstw, które były niejako konieczne dla osiągnięcia zamierzonego celu. Pierwszym takim ustępstwem było przyjęcie propozycji Czechlińskiego, która umożliwiła Ziembiewiczowi ukończenie studiów w Paryżu. Treść artykułów, które pisał do „Niwy”, była co prawda niezgodna z jego poglądami i miał wrażenie, że zaprzedaje w ten sposób własną duszę, lecz łudził się, iż po zdobyciu dyplomu będzie mógł wreszcie „żyć uczciwie”.

Kolejne ustępstwo - podjęcie pracy redaktora „Niwy” - motywował koniecznością spłaty zaciągniętej pożyczki i możliwością szybszego zabrania Elżbiety do ich wspólnego mieszkania. Przyjmując stanowisko prezydenta miasta miał nadzieję, że zdoła wprowadzić wiele pozytywnych zmian i w pierwszych miesiącach działalności stopniowo realizował ambitne przedsięwzięcia, mające polepszyć los robotników i najbiedniejszych. Uczciwie starał się także postępować ze związanymi z nim kobietami. Nie oszukiwał Adeli, szczerze wyznając, że jej nie kocha. Justynie nie obiecywał wspólnej przyszłości i jedynie z litości nie potrafił powiedzieć jej, że ich związek był dla niego czymś przelotnym i niezobowiązującym. Odnowienie ich romansu wynikało niejako z poczucia litości i żalu nad samotną po śmierci matki dziewczyną. Dlatego też później nie potrafił zakończyć tego związku, którego podłożem z jego strony było wyłącznie fizyczne pożądanie. Początkowo nie okłamywał także Elżbiety, mówiąc jej o swoim romansie z Bogutówną. Pomagał Justynie finansowo, załatwiał jej kolejne posady i zapewnił jej opiekę lekarską, choć lęk przed kompromitacją i poczucie winy niszczyły go emocjonalnie. Szukając usprawiedliwienia dla swoich czynów, w końcu obarczył żonę winą za komplikującą się coraz bardziej sytuację z Bogutówną.

Ostatecznie okazał się człowiekiem o słabym charakterze, który nieustannie uciekał przed odpowiedzialnością i koniecznością podjęcia decyzji. Stał się mężczyzną, wiodącym podwójne życie. Z jednej strony starał się być osobą popularną, przybierając maskę człowieka obytego w towarzystwie, dowcipnego i łatwo dostosowującego się do tego, czego od niego oczekiwali inni. To jednak nie pozwalało mu żyć tak jak chciał, uczciwie. W rzeczywistości był jednak mężczyzną skrytym i ponurym. Z biegiem czasu zaczął również upodabniać się do ojca, którego postępowanie wcześniej potępiał.

Zenon Ziembiewicz jest postacią niewątpliwie tragiczną. Poniósł klęskę w wielu dziedzinach życia: jako prezydent miasta, mąż i kochanek. Zniszczył emocjonalnie nie tylko siebie, ale również Elżbietę i Justynę. Jego dorosłe życie najpełniej oddają słowa, które sam wypowiedział: „Jest się nie takim, jak myślą ludzie, nie jak myślimy o sobie my, jest się takim, jak miejsce, w którym się jest”. Samobójstwo było potwierdzeniem słabości jego charakteru - człowieka, który w życiu pragnął tylko jednego - „żyć uczciwie”, lecz który nie potrafił zapanować nad własnym lękiem i wziąć wyłącznie na siebie odpowiedzialność za własne czyny.

Zenon Ziembiewicz - bohater z awansu

Jednym z głównych tematów powieści w XIX i XX wieku było wyłanianie się inteligencji spośród przedstawicieli zdeklasowanej szlachty i niższych warstw społecznych. Proces ten, szczególnie ważny dla kształtowania się dwudziestowiecznego społeczeństwa, był uwzględniany również w utworach polskich pisarzy w różnych epokach. Problematykę tę podjęła również Zofia Nałkowska w „Granicy”, ukazując dzieje Zenona Ziembiewicza i drogę jego kariery w sferze zawodowej i politycznej.

Zenon wywodził się ze zubożałej szlachty. Jego ojciec, po stracie własnego majątku, zmuszony był do podjęcia pracy zarządcy w folwarku, należącym do hrabiostwa Tczewskich. Zenon od najmłodszych lat obserwował nieudolność ojca i wraz z upływem czasu coraz bardziej wstydził się swoich rodziców, dostrzegając ich wady i braki w wykształceniu. Sam, niezwykle zdolny i ambitny, rozumiał, że podstawowym warunkiem kariery i wybicia się jest zdobycie wykształcenia. Ze względu na złą sytuację finansową rodziców, zaczął udzielać korepetycji, by opłacić stancję i naukę w mieście. Uzyskał również stypendium, które umożliwiło mu studia w Paryżu. Wracając na wakacje do domu czuł się coraz bardziej obco wobec klasy, z której się wywodził. Sytuacja skomplikowała się w momencie wybuchu wojny - młody Ziembiewicz stracił stypendium i musiał znaleźć środki na ukończenie studiów. Brak wsparcia ze strony rodziców wpłynął na jego decyzję przyjęcia oferty Czechlińskiego. Zenon zobowiązał się do napisania cyklu artykułów dla lokalnej „Niwy” i otrzymał zaliczkę, która umożliwiła mu zdobycie dyplomu. Jednocześnie czuł się tak, jakby zaprzedał własną duszę, ponieważ artykuły pisane na zamówienie były niezgodne z jego poglądami i przekonaniami.

Młodzieniec, który pragnął ponad wszystko „żyć uczciwie”, miał nadzieję, że będzie mógł postępować zgodnie ze swoimi zasadami po szybkim spłaceniu pożyczki. Po powrocie z zagranicy przyjmuje posadę redaktora w „Niwie”. To kolejne ustępstwo usprawiedliwia potrzebą zdobycia pieniędzy na założenie rodziny z ukochaną kobietą. Praca nie zaspokaja jego ambicji, a Ziembiewicz staje się marionetką w rękach wpływowych ludzi, których wymagania spełnia, zamieszczając korzystne dla nich artykuły. Po raz kolejny zaprzedaje swoje młodzieńcze ideały, aby osiągnąć korzyści materialne. W ciągu kilku miesięcy dzięki protekcji Czechlińskiego otrzymuje awans na prezydenta miasta. Początkowo ma nadzieję, że będzie mógł podejmować samodzielne decyzje i kierowany dobrymi intencjami, chce polepszyć byt najbiedniejszych mieszkańców. Udaje mu się stworzyć pijalnię mleka dla dzieci, ośrodek rekreacyjny i park. Zdobywa również fundusze na budowę osiedla dla robotników.

Wkrótce jednak sytuacja zmienia się na jego niekorzyść. Środki na budowę osiedla zostają cofnięte, a miasto musi wypłacić odszkodowanie właścicielowi klubu nocnego. Zenon, przytłoczony problemami osobistymi, zaczyna obwiniać o swoje niepowodzenia inne osoby, a granica jego odporności moralnej przesuwa się coraz bardziej. Pragnienie bycia akceptowanym przez środowisko, do którego zaczął zaliczać się po zdobyciu wysokiej pozycji zawodowej, sprawia, że mężczyzna przestaje być sobą i zmienia się jego zachowanie - na co dzień małomówny i pochmurny, w obecności innych przywdziewa maskę sztucznej wesołości, ogłady i maniery. Zyskuje szacunek tych, którzy uważają, że zrobił szybką, piękną i błyskotliwą karierę. Awans społeczny zapewnił mu również bogactwo. Momentem zwrotnym w życiu Zenona - prezydenta miasta staje się dzień, w którym wydano rozkaz strzelania do manifestujących robotników, o który został później oskarżony. Ziembiewicz czuje się po raz pierwszy ofiarą, choć do tej pory zgadzał się na drobne ustępstwa wobec władzy.

Droga kariery bohatera powieści Zofii Nałkowskiej kończy się tragicznie. Zenon Ziembiewicz przegrywa nie tylko w sferze zawodowej, ale także i osobistej. Wyniszczony emocjonalnie, ponosi porażkę w sferze moralnej. W rzeczywistości jego awans społeczny był możliwy wyłącznie za cenę rezygnacji w młodzieńczych ideałów.

Elżbieta Biecka - charakterystyka

Elżbieta Biecka jest córką pani Niewieskiej i bratanicą Cecylii Kolichowskiej. Czytelnik poznaje ją w wieku piętnastu lat jako uczennicę gimnazjum, pannę „małą, niechętną, złą, niegrzeczną i złośliwą”. Elżbieta jest wówczas zakochana w starszym od siebie rotmistrzu Awaczewiczu i poprzez pryzmat tej miłości. „nieszczęśliwej i tragicznej”, postrzega otaczający ją świat. Uczucie to sprawia, że czuje się wyróżniona, a w stosunku do zakochanego w niej młodego Zenona bywa dumna, egoistyczna i nieprzystępna. Jest także przekonana, iż nigdy nie wyjdzie za mąż i będzie okrutną dla każdego mężczyzny, który ją pokocha. W rzeczywistości Elżbieta jest osobą samotną i zagubioną. Wychowywana przez ciotkę, która nie potrafiła okazywać jej uczuć, marzy o powrocie do domu rodziców, za którymi tęskni.

Z matką, z którą ma znikomy kontakt, nie łączą ją żadne emocjonalne więzi i traktuje ją jak obcą sobie kobietę. Swoistą metamorfozę Biecka przechodzi w dniu, w którym dowiaduje się, że Awaczewicz ma romans z jej nauczycielką francuskiego. Zaczyna dostrzegać trudy życia lokatorów z kamienicy ciotki i staje się wrażliwa na ich nieszczęścia i biedę. Życzliwa i wyrozumiała, wielokrotnie pomaga ludziom w czasach, kiedy zastępuje schorowaną Kolichowską w zarządzaniu kamienicą i później, gdy zostaje żoną prezydenta miasta.

Dorosła Elżbieta jest kobietą wysoką, szczupłą, o cienkich ramionach i długich, zbyt kościstych palcach. Ma zielone oczy i krótkie, ciemne, gładko zaczesane włosy. Ubiera się skromnie, w ciemne sukienki. W sposobie bycia - dość chłodna, nieczuła, rozważna i poważna, jest postrzegana jako osoba zdystansowana i nieprzystępna. W sytuacjach, kiedy konieczna jest pomoc i zaangażowanie w sprawy biednych, Biecka wykazuje się zawsze zaradnością, uporem oraz dobrym i litościwym sercem. Nie potrafi jednak okazywać uczuć bliskim i o jej oddaniu świadczą przede wszystkim czyny. Przez wiele lat opiekowała się schorowaną ciotką Kolichowską, choć nigdy nie powiedziała kobiecie, że ją kocha. Także w relacjach z narzeczonym zachowywała pewien dystans, co Zenon wielokrotnie jej zarzucał. Szczerą miłość okazywała jedynie synkowi. Elżbieta jest również osobą zdolną do największych poświęceń - po rozmowie z Justyną zrozumiała, że dziewczyna ma większe prawa do Ziembiewicza i zerwała zaręczyny, rezygnując tym samym z własnego szczęścia i marzeń o wspólnej przyszłości.

Ostatecznie Elżbieta staje się ofiarą własnej naiwności, miłości do męża, jago kłamstw i wymagań. Wraca do Zenona, zwiedziona jego zapewnieniami, nie dociekając, w jaki sposób mężczyzna rozwiązał problem z kochanką. Naiwnie sądzi, że Justyna zniknęła definitywnie z ich życia. Szczęście małżeńskie nie trwa jednak zbyt długo. Żądania Bogutówny i konieczność załatwiania jej kolejnych posad oraz narastające obawy męża, sprawiają, iż Elżbieta żyje w nieustannym niepokoju. Coraz bardziej zagubiona i nieszczęśliwa, usiłuje sprostać oczekiwaniom męża i bierze na siebie część odpowiedzialności za jego nierozważny romans. Za wszelką cenę stara się wspierać Ziembiewicza i stworzyć szczęśliwy dom. Po śmierci męża z niezrozumiałych i trudnych do wyjaśnienia przyczyn, pozostawia ukochane dziecko pod opieką teściowej i opuszcza kraj.

Elżbieta jest postacią tragiczną, wzbudzającą sympatię, lecz trudno jednoznacznie ocenić jej postawę w sytuacji z Justyną Bogutówną. Jej dobroć w stosunku do dziewczyny wynikała w dużej mierze z konieczności wspierania męża i uciszenia własnych wyrzutów sumienia. Podobnie jak kochanka Zenona, straciła wiele - szczęście i spokój domu rodzinnego i ukochanego męża.

Justyna Bogutówna - charakterystyka

Justyna Bogutówna jest córką Karoliny Bogutowej, wdowy, pracującej w okolicznych majątkach jako kucharka. Jest dzieckiem nieślubnym, owocem romansu matki z bogatym paniczem. W chwili rozpoczęcia akcji powieści ma dziewiętnaście lat. Jest bardzo ładna, ma jasną skórę, „proste, jasne włosy, obcięte równo jak u chłopczyka” i „zabawną górną wargę, w środku podciągniętą przez krótki nosek. Jej zęby, nierówne i białe, obnażały się bez uśmiechu prawie przy każdym słowie. I były mokre”. Jej subtelna uroda wzbudzała zachwyt i zainteresowanie Zenona Ziembiewicza, któremu dziewczyna kojarzyła się z ciepłem, miękkością i bezbronnością.

Justyna była osobą otwartą, delikatną, spokojną i prostoduszną. Dzięki zabawom z hrabianką Tczewską nabyła w dzieciństwie nieco ogłady towarzyskiej. Interesowała się wszystkim, co się wokół niej działo i chętnie opowiadała o innych ludziach, sprawiając wrażenie jakby nie miała własnego życia. Najczęściej wzbudza sympatię innych ludzi, którzy cenią jej łagodność i grzeczność. Uproszczone wyobrażenie o świecie i dziecięca naiwność decydująco wpłynęły na jej głębokie zaufanie do Zenona. Nie dostrzegała dzielących ich różnic klasowych i intelektualnych, wierząc, że mężczyzna po ukończeniu studiów wróci do niej.

W miłości była zdolna do uczuć szczerych i bezgranicznych, o czym zapewniała młodego Ziembiewicza: „dla ciebie Zenon ja poszłabym nie wiem na jakie męki, nic mi nie strach, o nic nie dbam”. Życie na wsi, praca przy haftowaniu i wrodzona wrażliwość sprawiły, że Bogutówna nie była przygotowana do trudów życia w mieście. Po śmierci matki stała się samotna i zagubiona , a ciężka praca fizyczna wpłynęła niekorzystnie na jej wygląd - jej skóra przybrała anemiczną barwę, miała zniszczone, szorstkie ręce, a ubranie zaniedbane i przepocone. Odnowiony romans z Zenonem dawał jej nadzieję na lepsze jutro. Bezradna i łatwowierna była przekonana, że Ziembiewicz odwzajemnia jej uczucia i dzięki tej miłości uniknie losu matki.

Nieoczekiwana ciąża wzbudza w niej początkowo ogromną radość i szczęście. Dziewczyna czuje w sobie ogromną siłę do samotnego macierzyństwa, lecz kiedy sytuacja z Zenonem komplikuje się, decyduje się na aborcję. Decyzja ta wpływa niekorzystnie na jej zachowanie. Osamotniona i załamana utratą bliskiej przyjaciółki, zaczyna izolować się od otoczenia, a wyrzuty sumienia wywołują u niej chorobę psychiczną. Justyna staje się kapryśna, wymagająca i wiecznie niezadowolona. Nie potrafi skupić się na pracy i traci posady, na których wcześniej jej zależało. Stopniowo zaczyna też obwiniać o swoją tragedię Ziembiewicza i ostatecznie najpierw próbuje popełnić samobójstwo, a następnie atakuje mężczyznę.

Justyna pada ofiarą nie tylko swojej miłości do Zenona, ale także własnego nieprzystosowania do życia i społecznych konwenansów. W powieści jest to postać tragiczna.


Wyszukiwarka