Hormony to endogenne związki organiczne regulujące i koordynujące funkcjonowanie narządów oraz zapewniające stałość składu środowiska wewnętrznego organizmu. Pełnią podobną rolę jak układ nerwowy, jednakże są od niego wolniejsze i działają dłużej. hormony wysyłają bodźce, które kierują przemianą materii tkanek i narządów oraz regulują

i harmonijnie zespalają ze sobą czynność poszczególnych narządów.

Podział:

1. ze względu na miejsce działania:

1. miejscowe (autokoidów)- to substancje wydzielane przez komórki i działające w najbliższym ich sąsiedztwie, np. acetylocholina

2. tkankowe- wytwarzane przez komórki nie skupione w gruczoły, wpływające na działanie innych narządów w miejscu wytwarzania lub za pośrednictwem układu krążenia- układu pokarmowego i nerkowe, np. gastryna, renina

3. o działaniu ogólnym- wydzielane przez gruczoły i działające na komórki docelowe wyłącznie za pośrednictwem układu krążenia, np. hormony tarczycy

2. ze względu na miejsce i rodzaj działania:

1. neurohormony i neuroprzekaźniki- produkowane przez komórki neurosekrecyjne układu nerwowego i dostające się przez krwiobieg do komórek wykonawczych

2. gruczołowe- powstające w gruczołach dokrewnych i roznoszone przez krew

3. mediatory- wytwarzane i wydzielane przez komórki, działające lokalnie

3. ze względu na budowę:

1. pochodne aminokwasów, np. hormony podwzgórza, przysadki

2. pochodne cholesterolu, hormony steroidowe - hormony kory nadnerczy i gonady

Mechanizm działania hormonów

Wydzielony hormon jest roznoszony wraz z płynami ciała po całym organizmie

i praktycznie dociera do każdej komórki. Jednak działa wybiórczo- tylko na komórki docelowe wyposażone w specjalne receptory- chwytniki hormonów. Są to białka wbudowane w błonę komórkową lub zlokalizowane w cytoplaźmie, które specyficznie wiążą hormon. Dopiero wówczas wywiera on określony wpływ na czynność komórki.

Hormony mające charakter związków białkowych łącza się z receptorami błonowymi. Połączenie to uruchamia enzymy przekształcające ATP (adenozynotrójfosforan) w jego cykliczna pochodną- cykliczny AMP (adenozynomonofosforan). c AMP zmienia przepuszczalność błony i przedostaje się do cytoplazmy, aktywując różne enzymy, które uruchamiają lub pobudzają określone procesy metaboliczne.

Hormony steroidowe łatwo przenikają przez błony, ponieważ są rozpuszczalne w tłuszczach. W cytoplazmie łączą się z receptorami i przenikają do jądra komórkowego, gdzie łącza się z materiałem genetycznym, stymulując syntezę różnych białek, zwłaszcza enzymatycznych.

Hormony wywierają swoje działanie poprzez swoiste miejsca w komórce zwane receptorami- białka umiejscowione w błonie, cytoplazmie lub jądrze komórkowym, które odbierają informacje z zewnątrz i przekazują je do struktur komórkowych.

Rodzaje receptorów:

- bezpośrednio związane z kanałami jonowymi- działaj bardzo szybko (milisekundy), np. acetylocholina

- receptory sprzężone z białkami G (sekundy)- większość hormonów

- receptory związane z kinazą tyrozynową lub serynowo-treoninową (minuty) - insulina

- receptory wewnątrzkomórkowe (STERYDOWE) - pobudzenie prowadzi zmiany transkrypcji różnych genów, a efekt jest widoczny po kilku godzinach lub dniach.

Hormony podwzgórza- jest częścią międzymózgowia, wydziela:

1. hormony zwane czynnikami- o działaniu pobudzającym i hamującym uwalnianie hormonów przysadki mózgowej

2. hormony uwalniane do tylnego płata przysadki mózgowej, skąd uwalniane są do krwioobiegu: wazopresyna i oksytocyna

Czynniki

1. pobudzające (uwalniające):

CRH- h. pobudzający uwalnianie kortykotropiny (kortykoliberyna)

TRH- h. pobudzający uwalnianie tyreotropiny (tyreoloberyna)

GRH- h. pobudzający uwalnianie hormonu wzrostu (somatokrynina, somatoliberyna)

GnRH- h. pobudzający uwalnianie hormonów gonadotropowych (gonadoliberyna)

2. hormony hamujące:

- PIF- h. hamujący uwalnianie prolaktyny (prolaktostatyna)

- SRIF) - h. hamujący uwalnianie hormonu wzrostu - somatostatyna

Uwalnianie hormonów jest regulowane na zasadzie sprzężenia zwrotnego:

1. krótka pętla: podwzgórze-przysadka

2. długa pętla podwzgórze- inne gruczoły znajdujące się pod kontrolą przysadki.

PRZYSADKA MÓZGOWA

1. CZĘŚĆ TYLNA PRZYSADKI - dostają się tu hormony podwzgórza, które z przysadki uwalniane są do krwi

1. Oksytocyna

Funkcje:

- kurczy mięśnie gładki gruczołu piersiowego , powodując kurczenie się przewodów mlecznych i wytrysk mleka z brodawek sutkowych

- kurczy mięśnie macicy w czasie porodu, połogu (przyspiesza poród) oraz podczas stosunku płciowego (ułatwia transport nasienia do jajowodów)

Na jej działanie wpływa:

1. pobudzająco: drażnienie mechanoreceptorów: (brodawka sutka-ssanie, szyjka macicy- przechodzenie płodu, pochwa- kopulacja), estrogeny

2. hamująco: stres, progesteron

2. Wazopresyna- hormon antydiuretyczny(ADH)

Funkcje:

- reguluje ciśnienie osmotyczne krwi poprzez zwiększenie resorpcji wody z kanalików dalszych i zbiorczych nerek, co zmniejsza diurezę i zwiększa objętość krwi i płynu zewnątrzkomórkowego

- kurczy naczynia krwionośne

Wydzielanie jest pobudzane na skutek:

- wzrostu ciśnienia osmotycznego krwi (osmoreceptory znajdują się w podwzgórzu)-

- zmniejszenia objętości krwi (mechanoreceptory znajdują się w przedsionkach serca)

- po stresie emocjonalnym lub jego osłabieniu

Wydzielanie jest hamowane przez alkohol etylowy.

Niedobór tego hormonu prowadzi do moczówki prostej, nadmiar do zespołu nadmiaru wody.

2) CZĘŚĆ ŚRODKOWA (POŚREDNIA) PRZYSADKI

Melanotropowy (MSH):

Funkcje:

- wywołuje zmianę w rozmieszczeniu melaniny w skórze

- wywołuje uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej

Wzrost stężenie występuje przy niedoczynności nadnerczy, zmniejsza się przy zwiększeniu poziomu glikokortykoidów. Wywołuje to przebarwienia skóry.

Niedobór: bielactwo wrodzone (defekt syntezy melaniny) lub nabyte.

2) CZĘŚĆ PRZEDNIA PRZYSADKI MÓZGOWEJ

Wydziela:

1) hormon wzrostu (hGH) - somatotropinę

2) prolaktynę (PRL)

3) hormon kortykotropowy (ACTH)- kortykotropina

4) hormon tyreotropowy (TSH)- tyreotropowy

5) hormony gonadotropowe

a) FSH- hormon folikulotropowy

b) LH- hormon luteinizujący

Hormon wzrostu (hGH), somatotropina

Wpływa na prawie wszystkie komórki organizmu. Okres półtrwania 20-25 min. Największe wydzielanie w nocy w pierwszych godzinach snu. Największe stężenie w okresie rozwojowym, potem zmniejsza się.

Funkcje:

1)stymuluje wzrost wszystkich tkanek poprzez zwiększenie ilości i rozmiarów komórek

2) stymuluje wzrost kośćca, tkanki mięśniowej

3) pobudza somatomedyny- polipeptydowe czynniki wzrostu (czynnik wzrostu nerwów- NGF, czynnik wzrostu naskórka- EGF, czynnik wzrostu jajników- OGF, czynnik wzrostu fibroblastów- FGF, płytkowy czynnik wzrostu- PDGF, czynniki wzrostu insulinopodobne)

2)pobudza wątrobę oraz inne narządy i tkanki do wydzielania czynników wzrostowych

3)pobudza syntezę białka we wszystkich komórkach

4) zmniejsza ilość aminokwasów we krwi

5)zwiększa mobilizację kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej i zużycie ich jako źródła energii

6) zmniejszenie zużycia glukozy

7)jest hormonem anabolicznym: zwiększa ilość białka, zużywa zapasy tłuszczu i oszczędza węglowodany

8)antagonizuje działanie insuliny- zwiększa stężenie glukozy we krwi na skutek zahamowania syntezy glikogenu w mięśniach szkieletowych, zwiększony wyrzut glukozy z wątroby i zmniejszone zużycie glukozy (może doprowadzić do cukrzycy)

9)zwiększa transport aminokwasów do wnętrza komórki

9)zmniejsza katabolizm białka

10)powoduje w okresie rozwojowym poszerzanie i wzrost kości

11)zatrzymuje większość kationów (azot, fosfor, potas, magnez, wapń)

Czynniki pobudzające wydzielanie hormonu wzrostu:

1)podwzgórzowy hormon uwalniający hormon wzrostu z przysadki - somatokrynina (GRH)

2)wiek rozwojowy (do 40 lat)

3)ubytek substratów energetycznych: w hipoglikemii, wysiłku fizycznym, głodzie, diety bogatej w białka, głód,

4)glukagon

5)stres psychiczny i fizyczny (pirogeny- substancje powodujące wzrost temperatury),

6)leki L-DOPA

7)estrogeny i androgeny (początkowo pobudzają wydzielanie, a przez to wzrost, ostatecznie powodują zakończenie wzrostu poprzez zamknięcie nasad)

8)apomorfina i inni antagoniści receptorów dopaminergicznych

9)pierwsze godziny snu

Czynniki zmniejszające wydzielanie hormonu wzrostu:

1)podwzgórzowy hormon hamujący uwalnianie hormonu wzrostu z przysadki - somatostatyny (SRIF)

2)faza snu o szybkich ruchach gałek ocznych

3)glukoza

4)kortyzol

5)wolne kwasy tłuszczowe

6)progesteron

Niedobór hormonu wzrostu prowadzi do karłowatości.

Nadmiar hormonu wzrostu prowadzi do:

1. w wieku rozwojowym do gigantyzmu

2. po skończeniu wzrostu kości prowadzi do akromegalii (przerostu i zniekształcenia kości na obwodzie)

Prolaktyna (PRL)

Funkcje:

- pobudza wytwarzanie i wydzielanie mleka przez gruczoł mleczny

- wzmaga syntezę białka komórkowego u obu płci

- podtrzymuje wydzielanie hormonów ciałka żółtego

- hamuje wydzielanie hormonów gonadotropowych przez przysadkę (zapobiega owulacji)

Wydzielanie prolaktyny zwiększa się w:

- podczas stresu fizycznego i psychicznego

- podczas wysiłku fizycznego

- u kobiet w ciąży i po porodzie

- na skutek drażnienia brodawek sutkowych przez noworodka i niemowlę

Wydzielanie prolaktyny zmniejsza się :

- po porodzie (gdy nie ma stymulacji gruczołu piersiowego)

- hamowane jest przez dopaminę

Niedobór prolaktyny: zaburzenia laktacji,

Nadmiar prolaktyny: zaburzenia owulacji aż do niepłodności

Hormony tropowe (ACTH, TSH, FSH i LH)

Hormon tyreotropowy (TSH), tyreotropina

Funkcja: pobudza wydzielanie i syntezę hormonów tarczycy- tyroksyny (T4) i trójjodottyreoniny (T3).

Czynniki pobudzające wydzielanie TSH:
- stres

- zimno

- niedobór T3 i T4

Czynniki zmniejszające wydzielanie TSH:

- nadmiar T3 i T4

Poziom TSH regulowany jest przez podwzgórzowy TRH.

Długotrwała zwiększona sekrecja TSH prowadzi do hipertrofii (przerostu) i hiperplazji (wzrostu liczby komórek) tarczycy- powstaje wole.

Hormon adrenokortykotropowy, kortykotropina (ACTH):

Funkcja:

- pobudza wydzielanie hormonów kory nadnerczy, głównie glikokortykosteroidów

- zwiększa uwalnianie kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej

Czynniki pobudzające wydzielanie ACTH:

- stres

- urazy

- głód

- infekcje

- wysiłek fizyczny

Nadmiar ACTH powoduje rozrost kory nadnerczy i nadczynność tego narządu.

Hormony gonadotropowe: LH, FSH oraz hormon pobudzający komórki śródmiąższowe jąder (ICSH).

LH- hormon luteinizujący

Funkcje:

1. wywołuje owulację

2. stymuluje powstawanie ciałka żółtego, pobudzając je do wytwarzania progesteronu

3. stymuluje wydzielanie testosteronu przez komórki śródmiąższowe jąder

FSH- hormon folikulotropowy

Funkcje:

1) odpowiedzialny za rozwój pęcherzyka jajnikowego

2) wpływa na komórki warstwy ziarnistej

3) powoduje wzrost syntezy estrogenów

4) u mężczyzn pobudza komórki podporowe do wytwarzania estrogenów,

Wydzielanie LH i FSH regulowane jest przez:

- podwzgórzowy GnRH

- poziom estrogenu , progesteron oraz testosteronu (sprzężenie zwrotne)

- inhibinę (peptydowy związek wytwarzany w pęcherzyku jajnikowym oraz w jadrach), który hamuje wydzielanie gonadotropin

Szyszynka

Szyszynka, należy do gruczołów wewnątrzwydzielniczych, twór położony z tyłu III komory międzymózgowia, o długości 8-12 mm, zbudowany z pineocytów i tkanki glejowej(od ok. 7 roku życia ilość jej wzrasta kosztem coraz mniejszej ilości pineocytów).

Wydziela:

- melatoninę - koordynujący pracę nadrzędnego zegara biologicznego u ssaków regulującego rytmy okołodobowe, m.in. snu i czuwania, steruje powstawaniem pigmentu - skutkiem jest rozjaśnienie skóry

- noradrenalinę

-serotoninę - jest niezbędna do snu, poziom tej substancji w mózgu wpływa również na potrzeby seksualne, zachowania impulsywne i apetyt.

-hormony hamujące wydzielanie gonadotropin odpowiedzialnych zapobiegając przed wczesnemu dojrzewaniu płciowemu.

TARCZYCA

Tarczyca (glandula thyreoidea) to obficie unaczyniony gruczoł wewnątrzwydzielniczy o wadze około 35 g. Do prawidłowej czynności tarczycy niezbędny jest jod, który zwykle pobierany jest z pokarmu. Dla prawidłowej czynności tarczycy konieczny jest dowóz jodu w ilości 35-50 mg na rok, czyli ok. 1mg tygodniowo.

W miąższu gruczołu znajduje się jodotyreoglobulina która rozpada się na dwa właściwe hormony tarczycy: trójjodotyroninę (T3) i tyroksynę (T4), które są wydzielane do krwi.

Funkcje hormonów tarczycy:

- przyspiesza metabolizm ogólny i komórkowy

- zwiększa wytwarzanie ciepła

- zwiększa wydzielanie hormonu wzrostu

- zwiększa wytwarzanie białek, ale gdy jest nadczynność powoduje zużywanie białka

- wzmaga resorpcję węglowodanów w jelitach, w komórkach procesy rozpadu glikogenu

- zwiększa spalanie glukozy

- zmniejsza stężenie cholesterolu we krwi- wzmaga jego syntezę w wątrobie, a wychwytywanie z krwi

- przyspiesza wydalanie wody i elektrolitów z moczem (przy niedoczynność dochodzi do zatrzymywania tych hormonów we krwi)

- przyspiesza rytm serca i oddech.

Regulacja ich wydzielania- głownie TSH oraz:

1. czynniki zwiększające wydzielanie:

- podwzgórzowy TRH

- zimno

- wazopresyna, adrenalina i inne hormony oddziaływujące na naczynia

2. czynniki zmniejszające wydzielanie:

- długotrwały wzrost średniej temperatury otoczenia

- nadmiar jodu organicznego we krwi (ponad 10x- norma 500μg/dobę)

- niedobór jodu

- chlorany, azotanypropylotiouracyl.

Nadmiar- nadczynność tarczycy, niedobór- niedoczynność.

Przytarczyce, gruczoły przytarczyczne - Gruczoły te grają główną rolę w procesie regulacji gospodarki wapniowej. Wydzielają hormon zwany parahormonem PTH oraz wraz z tarczycą kalcytoninę (CT). Hormony te regulują gospodarkę wapniową i fosforanową.

Funkcje PTH:

- zwiększa uwalnianie wapnia z kości

- stymuluje przemianę komórek kościotwórczych w kościogubne

- hamuje wydalanie wapnia przez nerki

- zwiększa wydalanie fosforanów przez nerki

- wzmaga syntezę kalcytriolu w nerkach

- zwiększa stężenie wapnia we krwi

Niedobór PTH powoduje tężyczkę.

Funkcje kalcytoniny (CT):

- zwiększa odkładanie wapnia i fosforanów w kościach

- pobudza powstawanie komórek kościotwórczych

- hamuje wytwarzanie kalcytriolu w nerkach

- zmniejsza stężenie wapnia i fosforanów we krwi

Grasica

Grasica produkuje hormony takie jak:

-Tymozynę -przyspiesza dojrzewanie limfocytów T, ma działanie przeciwnowotworowe, pełni istotną rolę w zwalczaniu chorób autoimmunologicznych.

- Tyrozynę, grasiczny czynnik humoralny (THF), tymulina (grasiczny czynnik surowiczny) powodują różnicowanie i dojrzewanie limfocytów T (odpowiedzialnych za odporność organizmu). Pośrednio wpływają również na reakcje związane z odrzuceniem przeszczepu czy obronę przeciw komórkom nowotworowym.

- Tymostymulinę pobudza wytwarzanie interferonu(substancja pochodzenia białkowego, która wpływa hamująco na proces produkcji większości białek, w tym wirusowych w komórkach), a jej niedobór powoduje osłabienie organizmów obronnych przeciwko wirusom.

Głównymi komórkami grasicy są limfocyty (tymocyty) i komórki nabłonkowe.

Wrodzony brak grasicy powoduje niewykształcenie układu limfatycznego, upośledzenie odporności komórkowej wraz z całkowitym brakiem gamma-globulin (przeciwciał biorących udział w odporności swoistej wtórnej) lub zbyt małą ich ilością.

W stanach przerostu i zmian nowotworowych grasicy często występuje dodatkowo

- miastenia - nabyta, przewlekła choroba, charakteryzująca się nużliwością (szybkim zmęczeniem i osłabieniem) mięśni szkieletowych.

- układowy toczeń trzewny - choroba autoimmunologiczna, doprowadzająca do procesu zapalnego wielu tkanek i narządów.

- niedokrwistość aplastyczna - to stan w którym dochodzi do niewydolności szpiku kostnego prowadząca do obniżenia ilości wszystkich linii komórek krwi, to znaczy erytrocytów, leukocytów i trombocytów.

- inne choroby autoimmunizacyjne ,np. cukrzycy typu I, reumatoidalnego zapalenia stawów, stwardnienie rozsiane, łuszczyca.

Gonady

1. hormony jajników

1.Estrogeny wydzielają się podczas cyklu miesiączkowego. W organizmie powstają z cholesterolu. Syntetyzowane są przede wszystkim przez jajniki. Estron jest również wytwarzany przez adipocyty (komórki tkanki tłuszczowej).Stężenie estrogenów ulega zmianie w zależności od faz cyklu miesiączkowego. Największa ilość jest wydzielana w czasie owulacji, w drugiej fazie stężenie się zmniejsza.

Do grupy estrogenów należą: estradiol, estron, estriol. Wydalanie tych hormonów, głównie w moczu, zwiększa się podczas owulacji (jajeczkowania), a także w czasie ciąży.

Estrogeny wpływają na wiele cech i funkcji organizmu, szczególnie kobiecego.

W zakresie budowy ciała są odpowiedzialne za:

• kształtowanie się żeńskich narządów płciowych i piersi w czasie rozwoju płodowego i po urodzeniu (I i II-rzędowe cechy płciowe),

• rozwój II -rzędowych cech płciowych kobiecych (m. in. budowa ciała, typ owłosienia),

• kształtowanie się psychiki i popędu płciowego (IV-rzędowe cechy płciowe).

W zakresie procesów biochemicznych są odpowiedzialne za:

• regulację cyklu miesiączkowego. W pierwszej fazie cyklu, w której stymulują rozrost błony śluzowej macicy i przygotowują ją do implantacji zarodka

• gospodarkę lipidową - zwiększają poziom "dobrego" cholesterolu HDL, a obniżają poziom "złego" cholesterolu LDL; zwiększają też wydalanie cholesterolu z żółcią; zwiększają poziom α-lipoprotein i fosfolipidów

• gospodarkę wapniową - zwiększają odkładanie wapnia w kościach, zapobiegając osteoporozie; stymulują wzrost kości i chrząstek

• zwiększanie przyswajania białek;

• zwiększanie syntezy białek endogennych, np. białek wiążących hormony tarczycy i hormonów nadnerczy, a także pobudzają syntezę fibrynogenu, ceruloplazminy i angiotensynogenu.

• zwiększanie krzepliwości krwi;

• przyrost i zwiększenie pobudliwości mięśni gładkich (macicy i jajowodów).

• przyrost komórek endometrium i nabłonka piersi,

Niedobór estrogenów u kobiet wiąże się z:

• zaburzeniami miesiączkowania,

• niepłodnością,

• zanikiem II-rzędowych cech płciowych (męska sylwetka, nadmierne owłosienie, obniżenie barwy głosu),

• zanikiem III-rzędowych cech płciowych (zaburzenia popędu płciowego, itp.),

• osteoporozą.
  Nadmiar estrogenów występuje w schorzeniach związanych z nadmierną ich produkcją (np. nowotwory jajników) oraz podczas przyjmowania zbyt dużych dawek leków zawierających te hormony.

Skutki nadmiaru estrogenów

* zaburzenia miesiączkowania

* zwiększone prawdopodobieństwo wystąpienia zakrzepów i zatorów

* nadmierny przerost błony śluzowej macicy

* obrzęki, nadmierny zastój wody i jonów Na+

* przyrost masy ciała

* powiększenie piersi

* zaburzenia funkcji wątroby, kamica dróg żółciowych, żółtaczka

* napady migreny

* nudności, wymioty, złe samopoczucie

a) Estradiol

Estradiol, naturalny żeński hormon płciowy, wytwarzany przez komórki pęcherzyków Graafa w jajnikach, a w mniejszych ilościach przez łożysko i korę nadnerczy. Wydzielanie estradiolu regulowane jest hormonalnie. Estradiol jest najsilniejszym z estrogenów. Jest to hormon feminizujący, regulujący popęd płciowy i warunkujący rozwój kobiecych cech płciowych, wpływa też na rozwój gruczołów mlecznych oraz ogólną przemianę materii. Pobudza i utrzymuje czynności żeńskich narządów rozrodczych, powoduje występowanie w nich zmian przejawiających się jako miesiączkowanie.

Działania estradiolu w układzie rozrodczym:

Srom - rozwój warg sromowych większych i mniejszych, duże stężenia tego hormonu powodują brunatne przebarwienie warg sromowych.

Pochwa - dojrzewanie komórek nabłonka pochwy, pobudzenie w nich podziałów komórkowych, zwiększenie złuszczania komórek kwasochłonnych, zmiana kwasowości środowiska pochwy (niższe pH).

Szyjka macicy - relaksacja włókien mięśniowych i rozszerzenie kanału szyjki macicy, śluz szyjkowy staje się przejrzysty i rozciągliwy (krystalizuje się na kształt paproci), wzrasta zawartość soli nieorganicznych w śluzie.

Endometrium - rozrost błony śluzowej

Myometrium - przerost (hipertrofia) istniejących włókien mięśniowych i tworzenie nowych (hiperplazja), przekrwienie warstwy mięśniowej, zwiększenie pobudliwości skurczowej macicy.

Jajowody - pobudzenie nabłonka migawkowego do wzrostu, zwiększenie perystaltyki jajowodów

Jajnik - Rozwój i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych, synteza receptorów dla LH i FSH w komórkach pęcherzyków.

Gruczoły sutkowe - rozrost podścieliska (tkanki łącznej włóknistej i tkanki tłuszczowej), pobudzenie rozrostu komórek pęcherzyków i przewodów wyprowadzających.

Działania estradiolu poza układem rozrodczym:

Układ nerwowy - zwiększenie libido, wpływ na ośrodek termoregulacji - podwyższenie jego punktu nastawczego (obniżenie temperatury ciała).

Wątroba - zwiększenie produkcji białek, wpływ na gospodarkę lipidową i węglowodanową.

Tkanka kostna - przyśpieszenie kostnienia chrząstek nasadowych kości długich.

Układ krwionośny - wpływ na obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, ochrona integralności ściany naczyń krwionośnych, poprawa ukrwienia mięśnia sercowego.

Układ wydalniczy - efekt antydiuretyczny w nerkach (zatrzymanie wody i sodu w organizmie).

Skóra i tkanki podskórne - zwiększenie turgoru skóry, hamowanie wydzielania łoju.

b) Estriol

Estriol - organiczny związek chemiczny, pochodna estranu. Jest ludzkim hormonem steroidowym. Wzrost jego syntezy następuje w ciąży. Większość krążącego estriolu w trzecim trymestrze ciąży jest produktem płodu i łożyska. Jego prekursor jest syntetyzowany w gruczołach nadnerczowych płodu, a następnie przekształcany przez wątrobę i łożysko. Po przejściu przez łożysko estriol jest natychmiast metabolizowany, przede wszystkim w wątrobie matki do form związanych glukoroidów i siarczanów estriolu. W wyniku tych przemian estriol wolny stanowi tylko 9% estriolu całkowitego.

W warunkach prawidłowych, w miarę dojrzewania płodu, produkcja estriolu wzmaga się, a stężenie hormonu w surowicy w trzecim trymestrze wzrasta trzykrotnie. Towarzyszy temu wzrost wydalanego estriolu z moczem.

Utrzymujące się niskie lub gwałtownie spadające poziomy estriolu sugerują stan zagrożenia płodu. W połączeniu z innymi oznaczeniami, pomiar wolnego estriolu może być użyteczny przy ocenie ryzyka trisomii 21 (zespół Downa), trisomii 18 (zespół Edwardsa) i wad cewy nerwowej.

Działanie:

Szpik kostny - Przyspieszanie rozpadu megakariocytów przez co zwiększenie ilości płytek Bizzozera.

Pochwa - Wzrost komórek nabłonkowych pochwy oraz przyspieszenie ich podziałów mitotycznych.

Bańka jajowodu - Powiększanie tkanki nabłonkowo-migawkowej, powiększenie strzępka jajnikowego, umożliwiającego wprowadzenie komórki jajowej do jajowodu.

Endometrium - Rozrost błony śluzowej.

Przysadka mózgowa - Pobudzanie do wydzielania hormonu laktogennego.

Układ nerwowy - Zmniejsza libido oraz wpływa na zaspokojenie seksualne.

Jajnik - Hamuję owulacje w czasie fazy lutealnej oraz ciąży.

Opłucna - Powoduje silny rozkurcz.

Skóra - Na twarzy, plecach oraz linii brzucha hamuje rozwój owłosienia.

c) Estron

Estron - folikulina - organiczny związek chemiczny, ketonowo - hydroksylowa pochodna estranu. Jest steroidowym żeńskim hormonem płciowym (estrogenem) o działaniu podobnym do estradiolu. W połowie jest wytwarzany w jajniku, a w połowie pochodzi z konwersji estradiolu.

2. Progesteron

Progesteron - nazywany jest hormonem ciążowym, ale - choć produkowany w okresie ciąży przez ciałko żółte i łożysko - nie powstaje i nie występuje jedynie w tym szczególnym stanie. Wytwarzany jest przez część pęcherzyka Graafa - ciałko żółte - podczas owulacji i utrzymuje się na wysokim poziomie jeszcze w drugiej fazie cyklu, nawet gdy ciałko żółte zanika, bo nie doszło do zapłodnienia. Hormon ten umożliwia implantację zapłodnionego jaja w błonie śluzowej macicy i utrzymanie ciąży. Jeśli do ciąży nie dojdzie, wydzielanie progesteronu zmniejsza się i dochodzi do menstruacji. W przypadku zajścia w ciążę progesteron jest wydzielany na początku przez ciałko żółte, a po 14-18 tygodniu ciąży zaczyna być wytwarzany także przez łożysko i jego produkcja jest na tyle duża, że ciałko żółte nie jest niezbędne do dalszego utrzymania ciąży.

Pełni wiele ważnych funkcji, takich jak:

-regulacja procesu dojrzewania pęcherzyka Graafa (po owulacji proces ten jest wstrzymywany)

-przygotowanie śluzówki macicy do przyjęcia zarodka (śluz gęstnieje w drugiej fazie cyklu, utrudniając tym samym plemnikom drogę do komórki jajowej),

-hamowanie skurczów macicy.

- podtrzymuje ciążę pobudzając śluzówkę macicy i jajowodów do wydzielania substancji odżywczych, nie pozwalając, by odporność matki odpowiadała na antygeny dziecka, a także przygotowuje gruczoły piersiowe (sutkowe) do laktacji.

Poza tym:

• zatrzymuje wodę - obrzęki

• spadek poziomu progesteronu - wahania nastroju, depresja poporodowa

• rozszerza żyły - wolniejszy przepływ krwi - sprzyja powstawaniu żylaków

• przebarwienia skóry (ostuda)

• podwyższanie temperatury ciała, stymulacja oddychania,

• obniżanie stężenia aminokwasów w surowicy,

• normalizacja poziomu glukozy w surowicy,

3. Relaksyna

Relaksyna (RLX) — hormon białkowy o budowie polipeptydowej, wytwarzany podczas ciąży w jajniku przez ciałko żółte oraz w macicy i łożysku. Wpływa hamująco na skurcze mięśni macicy i rozluźniająco na spojenie łonowe w czasie porodu, w celu ułatwienia przejścia noworodka przez kanał rodny; dodatkowo stymuluje rozwój gruczołów mlecznych.

4. Androgeny są to hormony płciowe o budowie sterydowej o działaniu maskulinizującym fizjologicznie występujące u mężczyzn, jak i w małych stężeniach u kobiet.

U mężczyzn androgeny produkowane są przez:

• komórki Leydiga (śródmiąższowe) znajdujące się w męskich gonadach czyli jądrach

• część siatkowatą kory nadnerczy

U kobiet androgeny wytwarzane są przez:

• jajniki

• część siatkowatą kory nadnerczy

Do androgenów wytwarzanych w jądrach należą:

• testosteron

• 5-alfa-dihydrotestosteron (5-α-DHT)

• androsteron

Do androgenów wytwarzanych w jajnikach należą:

• dihydrotestosteron

• androstendion

Do androgenów wytwarzanych w korze nadnerczy należą:

• testosteron

• dehydroepiandrosteron (DHEA)

Funkcje:

1. u mężczyzn:

- rozwój cech płciowych II-IV rzędowych

- u płodów różnicowanie ośrodka rozrodczego w podwzgórzu w kierunku ośrodka typu męskiego- jest niecykliczny- wytwarza stał ilość FSH i LH

- wpływają na spermatogenezę

2. u obu płci: przyspiesza syntezę białek, zatrzymuje wodę i elektrolity

Nadmiar testosteronu:

1. u płci męskiej:

- przedwczesne dojrzewanie

- przerost gruczołu krokowego

- łysienie

- zaburzenia płodności (hamowanie wytwarzania plemników)

- zatrzymywanie sody i wody w organizmie

2) u płci żeńskiej:

- wykształcanie się męskiej budowy ciała (maskulinizacja), męskiego typu owłosienia (wirylizacja), a także zaburzenia płodności, trądzik, łojotok, łysienie typu męskiego.

Niedobór testosteronu- u mężczyzn- hopigondyzm

- w okresie płodowym- zaburzenia I, II rzędowych cech płciowych

- w dzieciństwie- eunuchoidyzm (wysocy, mała muskulatura, wąska klatka piersiowa, narządy płciowe zewnętrzne małe, , głos wysoki, owłosienie skąpe ale pojawia się)

- w późniejszym- zaburzenia płodności, wzrost ilości tkanki tłuszczowej nad mięśniową, wzrost poziomu cholesterolu

Hormony nadnerczy- rdzeń nadnerczy

Nadnercza to dwa gruczoły przylegające do górnych biegunów nerek. Są one płaskimi tworami o przekroju trójkątnym lub półksiężycowatymNadnercze składa się z dwóch połączonych ze sobą części, zewnętrznej i wewnętrznej, różnych pod względem budowy i czynności. Część zewnętrzna nosi nazwę kory nadnerczy, wewnętrzna to rdzeń nadnerczy.

Hormony wytwarzane przez rdzeń: - aminy katecholowe: dopaminę, noradrenalinę i adrenalinę. Powstają one w komórkach chromochłonnych rdzenia z tyrozyny w sześciu kolejnych etapach.

Kora nadnerczy (cortex suprarenalis) jest to położona zewnętrznie część nadnercza stanowiąca około 80% masy tego narządu.

Zasadniczą funkcją kory nadnerczy jest czynność wewnątrzwydzielnicza czyli hormonalna. W korze nadnerczy produkowane są i wydzielane 3 klasy hormonów sterydowych zwanych kortykosterydami.

• glikokortykoidy wytwarzane w warstwie pasmowatej (łac. zona fascicularis) i warstwie siatkowatej (łac.zona reticularis)

• mineralokortykoidy wytwarzane w warstwie kłębkowatej (łac. zona glomerulosa)

• androgeny wytwarzane w warstwie pasmowatej i siatkowatej

Hormony wytwarzane przez korę nadnerczy, szczególnie glikokortykoidy i mineralokortykoidy, mają bardzo istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Ich niedobór powoduje poważne zaburzenia chorobowe mogące niekiedy być zagrożeniem dla życia.

Kortykosterydy, kortykosteroidy, glikokortykoidy, glikokortykosterydy, glikokortykosteroidy to hormony produkowane w warstwach pasmowatej i siatkowatej kory nadnerczy pod wpływem ACTH, które regulują przemiany białek, węglowodanów i tłuszczów. Zalicza się do nich: kortyzol, kortykosteron, kortyzon.

W korze nadnerczy produkowane są i wydzielane 3 klasy hormonów sterydowych zwanych kortykosterydami.

• glikokortykoidy :kortyzol, kortykosteron, kortyzon

• mineralokortykoidy: aldosteron

• androgeny: testosteron, estrogen

Działanie kortykosteroidów:

- przeciwzapalne, przeciwalergicznym i immunosupresyjnym,

- zwiększają poziom glukozy we krwi- zmniejszają zużycie glukozy w tkankach i jednocześnie nasilają glukoneogenezę,

- wstrzymują syntezę białek w organizmie, powodując działanie immunosupresyjne

- mogą też powodować rozpad białek mięśniowych co może być przyczyną spadku siły mięśni.

- przebudowują tkankę tłuszczową powodując charakterystyczne przemieszczenie się tkanki tłuszczowej (bawoli kark, twarz księżyc w pełni, otyłość brzuszna, chude kończyny) nazywane też otyłością typu Cushinga).

- zmniejszają wchłanianie wapnia z jelit, a nasilają jego wydalanie z moczem, co może powodować zaburzenia w układzie kostnym (osteoporoza).

- Glikokortykosteroidy hamują zarówno wczesną jak i późną odpowiedź immunologiczną. Pobudzają syntezę lipokortyny, która hamuje fosfolipazę A, enzym niezbędny w procesie produkcji substancji prozapalnych (eikozanoidów) z kwasu arachidonowego. W ten sposób upośledzają produkcję m.in. leukotrienów odpowiedzialnych za niebezpieczne późne zmiany w astmie oskrzelowej. Zmniejszają również powstawanie i uwalnianie cytokin i czynników adhezji (przylegania) komórek. Powodują spadek ruchliwości i aktywności większości komórek biorących udział w reakcjach odpornościowych: neutrofili, makrofagów, bazofili, limfocytów T i B. Hamują też aktywność fibroblastów i wytarzanie kolagenu i glikozoaminogliknów. Wszystko to prowadzi do łagodzenia objawów zapalenia. Z tego powodu glikokortykoidy stosuje się dla zmniejszenia nadwrażliwości.

Nadmiar glikokortykosteroidów prowadzi do:

• otyłość typu Cushinga

• zaburzenia wzrostu u dzieci

• rozstępy (praktycznie nieodwracalne)

• zaburzenia gospodarki węglowodanowej, cukrzyca

• zaburzenia gospodarki lipidowej i białkowej

• zaburzenia elektrolitowe - zatrzymywanie wody i jonów sodu w organizmie prowadzące do obrzęków, utrata jonów potasu

• ścieńczenie skóry (aż do jej zaniku), zanik błon śluzowych na skutek upośledzenia syntezy kolagenu

• znaczne obniżenie uwapnienia kości mogące prowadzić nawet do osteoporozy

• zmiany neurologiczno-psychiatryczne: napady szału (zwłaszcza u młodzieży i młodych dorosłych), depresja jatrogenna, skłonność do poirytowania i agresji

• wzrost ciśnienia tętniczego (nawet do nadciśnienia)

• osłabienie siły mięśni, miopatia

• zaburzenia miesiączkowan

Mineralokortykosteroidy (mineralokortykoidy) - wpływają na gospodarkę mineralną.

Funkcje:

- zatrzymywanie jonów sodowych (Na+) w ustroju

- wzrost poziomu jonów potasu (K+) w komórkach

- zatrzymanie wody w ustroju.

-hormon ten wchodzi w skład układu hormonalnego RAA tzn. renina-angiotensyna-aldosteron).

Brak mineralokortykosteroidów powoduje zgon w ciągu 3-5 dni w wyniku utraty z moczem Na+ i Cl- przy nadmiernym stężeniu K+.

Pytania:

1. Definicja hormonów

2. Podział hormonów

3. Opisz mechanizm działania hormonów steroidowych oraz białkowych

4. Wyjaśnij pojęcie sprzężenie zwrotne w układzie hormonalnym

5. Hormony podwzgórza- wymień

6. Hormony przysadki- wymień, ich funkcja (dokładnie)

7. Hormony przysadki, szyszynki, tarczycy, przytarczyc, gonad, wymienić, funkcja (jest to najważniejsze), czynniki hamujące i pobudzające ich wydzielanie.

8. Hormony nadnerczy- rdzenia (znać nazwy, funkcja była przy neuroprzekaźnikach)- materiał dla państwa

9. Hormony nadnerczy- kory

3

---