1TEO1, OGRODNICTWO UP LUBLIN, EKONOMIKA, ekonomika


Ekonomika rolnicza ( ogrodnicza) - jest jedną z dyscyplin nauki ekonomii zajmujących się badaniem procesów gospodarczych zachodzących w rolniczym dziale gospodarki narodowej. Jest to więc dyscyplina branżowa podobnie jak ekonomika przemysłu, handlu, transportu.

Przedmiotem ekonomiki rolniczej ( ogrodniczej)- są problemy oszczędnego gospodarowania zasobami którymi dysponuje rolnictwo w celu realizacji określonych zadań produkcyjnych.

Ekonomika rolnictwa ogrodnictwa stara się odpowiedzieć na następujące pytania:

co produkować, ile? Jak? Kiedy produkować ( sezonowość rynku), jak dzielić to co wyprodukowano, jak sprzedawać?

Ogrodnictwo w gospodarce narodowej spełnia wiele funkcji:

  1. tworzenie produktu krajowego brutto i dochodu narodowego ( produkt krajowy brutto- wartość wszystkich wyprodukowanych dóbr i usług. Im wyższy udział rolnictwa w PKB tym biedniejszy kraj. W latach 60. wynosił około 20%, w 70. - 15%, w 80.- 14%, 90. - 6%, obecnie około 2%)

  2. produkcja żywności dla społeczeństwa.

  3. Produkcja nieżywnościowa roślin ozdobnych i materiału rozmnożeniowego.

  4. Produkcja surowców dla innych gałęzi gospodarki narodowej.

  5. Rynek zbytu dla pozarolniczych jednostek gospodarczych.

  6. Kształtowanie równowagi rynkowej.

  7. Ogrodnictwo jako uczestnik wymiany międzynarodowej eksport import.

  8. Rolnictwo ogrodnicze jako źródło siły roboczej.

  9. Funkcja związana z ochroną i kształtowaniem krajobrazu.

Do określenia miejsca i roli rolnictwa i ogrodnictwa w gospodarce narodowej stosuje się :

mierniki - miary służące do pomiaru liczebności rzeczy, zjawisk, zdarzeń

wskaźniki- służą do ujmowania relacji między zjawiskami ( wyrażane w procentach)

mierniki:

Miejsce i rola rolnictwa w gospodarce narodowej wyrażają wskaźniki:

Znaczenie ogrodnictwa w produkcji roślinnej:

Zjawisko ekonomiczne- zdarzenia które odznaczają się regularnością występowania, np. wzrost wydajności pracy ludzkiej, wzrost stopnia mechanizacji prac, spadek opłacalności produkcji.

Zdarzenia- to pewien stan zjawiska ekonomicznego , np. poziom produkcji nakładów wydajności czynników produkcji w ogrodnictwie.

Struktura- czyli % udział czegoś w czymś ( w całości)

indeksy- wykazują dynamikę zmian, wyrażane w %, liczone z proporcji

WNIOSKI:

drzewa owocowe:

w strukturze powierzchni i zbiorów dominują jabłonie , w badanych latach, 2000, 2005, 2011 udział powierzchni jabłoni w ogólnej powierzchni owoców z drzew to 60%,a w ogólnie w ilości zbiorów 80%. w strykturze zbiorów najmniejszy udział mają czereśnie bo około 2% i owoce pozostałe około 1%. w strukturze powierzchni najmniejszy udział mają czereśnie i owoce pozostałe jednak w 2011 roku obserwujemy 5 krotny wzrost powierzchni uprawy owoców pozostałych ,o 352% jednak zaledwie 25% wzrost zbiorów co świadczy o młodych nasadzeniach , które dadzą największy oczekiwany zbiór w kolejnych latach.

Krzewy owocowe :

w strukturze powierzchni krzewów jagodowych największy udział mają truskawka 40%, porzeczka i malina. najmniejszy udział w powierzchni krzewów jagodowych ma agrest. Największe zmiany w strukturze powierzchni wystąpiły w owocach pozostałych ( aronia , borówka wysoka,leszczyna i winorośl około 60% wzrost powierzchni)

w strukturze zbiorów owoców jagodowych największy udział ma truskawka 40%, najmniejszy udział agrest.

Największe zmiany w strukturze zbiorów obserwujemy u maliny wzrosły 80% co może być spowodowane uprawą lepiej plonujących odmian i odmian powtarzających owocowanie. A także duży wzrost w strukturze zbiorów owoców pozostałych o 35%.

warzywa:

w strukturze zbiorów upraw warzywniczych w gruncie największy udział ma kapusta, marchew i cebula.

Najmniejszy udział w strukturze zbiorów warzyw w gruncie mają pomidory i ogórki.

W strukturze powierzchni upraw warzywniczych w gruncie największy udział ma cebula i kapusta, najmniejszy udział w strukturze powierzchni mają buraki.

Zmiana w strukturze zbiorów o kilka procent u pomidorów i ogórków.

Zbiory z drzew to 80% zbiorów owoców,20% z krzewów owocowych.

Powierzchnia sadownicza drzew to 70% ogólnej powierzchni, krzewów 30% ogólnej powierzchni.

Struktura agrarna :- rozkład gospodarstw według ich obszaru przy założeniu że ziemia jest decydującym czynnikiem produkcji a wszystkie pozostałe czynniki są z nią liniowo skorelowane.

W warunkach nowoczesnego rolnictwa i ogrodnictwa w których występuje substytucja czynników produkcji struktura agrarna obejmuje również siłę produkcyjno- ekonomiczną gospodarstwa.

O sile gospodarstwa nie decyduje tylko powierzchnia.

O sile produkcyjno- ekonomicznej gospodarstwa decyduje:

struktura agrarna jest ujmowana jako udział procentowy określonej grupy gospodarstw według:

  1. sektorów i typów społeczno- ekonomicznych

  2. ogólnej liczby i powierzchni gospodarstw

  3. wielkości produkcji rolniczej na 1 gospodarstwo na 1 ha lub 1 pracownika.

  4. Wielkość nakładów kapitałowych na jednostkę produkcji.

  5. Wielkość potencjału rolniczego

  6. powiązanie z rynkiem ( wielkość sprzedanej produkcji)

struktura agrarna rolnictwa ( ogrodnictwa)

musi być analizowana w rejonach kraju o podobnych warunkach przyrodniczo -środowiskowych.

Ziemia i jej użytkowanie

ziemia jest środkiem produkcji szczególnego rodzaju ponieważ jest tworem przyrody ma pewien własny potencjał produkcyjny a przy poprawnej gospodarce jej wartość nie tylko się nie zmniejsza lecz może się nawet zwiększyć. jest to środek trwały nie podlegający amortyzacji.

W przemyśle ziemia nie bierze bezpośredniego czynnego udziału w procesie twórczym pełni tylko rolę terenu na którym produkcja się odbywa.

Natomiast w gospodarce rolnej ziemia jest podstawowym środkiem produkcji.

W ekonomice produkcji i ogrodnictwa w określeniu ziemia mieszczą się:

ziemia występuje w rolnictwie w podwójnej roli:

  1. jako przedmiot pracy ( tworzywo) z którego w procesie produkcji dzięki zastosowaniu pracy powstaje nowy produkt.

  2. Jako środek pracy- służą wytworzeniu produktów rolnych stanowi przestrzeń do działalności ludzkiej , lokalizacja pozostałych czynników produkcji oraz jako środowisko w którym rozwijają się organizmy roślinne.

Ziemia jako czynnik produkcji ma specyficzne cechy:

  1. niezniszczalność

  2. niepomnażalność

  3. nieprzemieszczalność

  4. przestrzenność ( kształt rozłogu gospodarstwa ma wpływ na charakter mechanizacji produkcji odgrywa rolę w transporcie)

ziemia bierze udział w procesie produkcji jako:

powierzchnia gospodarstwa:

  1. użytki rolne: grunty orne, sady i plantacje trwałe, trwałe użytki zielone TUZ łąki i pastwiska

  2. wody

  3. lasy

  4. nieużytki

  5. inne

UR- wszystkie grunty użytkowane w sposób rolniczo.

GO- to grunty w uprawie tj. pod zasiewami oraz odłogi i uprawy

odłogi - powierzchnia gruntów ornych nie dające plonów które co najmniej przez 2 lata nie była uprawiana.

Ugory- powierzchnia która w danym roku były przejściowe nie obsiane.

Sady- grunty o powierzchni nie mniejszej niż 10 arów zasadzone drzewami i krzewami owocowymi.

Pastwiska- pokryte trawami, które z zasady nie są koszone lecz wypasane.

Inne grunty - obszar będący pod zabudowaniami podwórzami, placami o ogrodami ozdobnymi pod drogami i liniami

podziału powierzchni w lasach, powierzchni wód śródlądowych, rowów melioracyjnych ( torfowiska , żwirowiska )

nieużytki - niezależnie od tytułu władania nie przynoszą gospodarstwu realnych korzyści nie są w żaden sposób użytkowane. Tereny górzyste . Chałdy, wyrobiska.

Wskaźniki:

  1. struktura użytkowa ziemi ( gruntów) - % udział poszczególnych rodzajów gruntów w całkowitej ich powierzchni w gospodarstwie

  2. struktura użytków rolnych % udział poszczególnych rodzajów użytków rolnych w całkowitej ich powierzchni w gospodarstwie

  3. struktura zasiewów % udział poszczególnych roślin uprawnych w ogólnej powierzchni Gruntów ornych.

Sposoby oceny jakości ziemi

Do mierzenia jakości ziemi istnieje podział gleby według klas bonitacyjnych oraz według kompleksów glebowych. Wyróżnia się klasy bonitacyjne (grunty orne GO) : I II, IIIa, IIIb Iva, IV b, V, VI, VI z

(trwałe użytki zielone TUZ): I, II, III, IV, V , VI

podział gleby na klasy bonitacyjne jest wykorzystywany przy ustalaniu wskaźnika bonitacji gleb oraz powierzchni gospodarstwa w hektarach przeliczeniowych.

Powierzchnię przeliczeniową gospodarstwa oblicza się jako sumę iloczynów powierzchni GO i TUZ w poszczególnych klasach bonitacyjnych przez właściwe współczynniki bonitacyjne.

Okręgi podatkowe:

  1. miejski

  2. podmiejski - obowiązuje w całej Polsce

  3. wiejski

  4. wiejski oddalony

jako podstawę do ustalenia powierzchni przeliczeniowej używa się pojęcia hektary przeliczeniowe. Hektary przeliczeniowe służą do wyrażania powierzchni GO i TUZ gospodarstwa w hektarach GO IV a klasy bonitacyjnej - czyli w założeniu za taki hektar przyjęto 1 ha gleby klasy IV a , natomiast 1 ha gleby lepszych (np. klasa I) traktowana jako proporcjonalnie większy obszar,a słabszych (np. VI klasy)jako obszar mniejszy.

Okrąg podatkowy ustalono w zależności od położenia określonych gruntów. Jako element różnicuje je...

wskaźnik bonitacyjny gleby służy do określenia przeciętnej jakości gleb w gospodarstwie przy pomocy jednej liczby. Otrzymuje się średni współczynnik bonitacji gleb w gospodarstwie. Do jego obliczenia stosuje się umownie współczynnik przeliczeniowy dla poszczególnych klas bonitacyjnych.

Oblicza się do dzieląc powierzchnię przeliczeniową przez powierzchnię faktyczną UR w gospodarstwie.

Wskaźnik % udziału gleb lepszych ( dobrych) oblicza się sumując powierzchnię gleby kas I II III i 1/3IV a następnie obliczając % udział tych gleb w całkowitej powierzchni UR.

wskaźnik bonitacyjny = ha przeliczeniowe/ ha fizyczne

ha przeliczeniowe= ha fizyczne X współczynniki

udział gleb dobrych= ( I+II+III+1/3IV) X 100/ UR

praca- celowa działalność człowieka polegająca na przekształceniu dóbr przyrody i przystosowanie ich do zaspokajania ludzkich potrzeb. Jest czynnością formą wykorzystania siły roboczej

Siła robocza- suma umiejętności jakimi człowiek rozporządza w pracy produkcyjnej i nieprodukcyjnej jednostkami siły roboczej są osoby fizyczne. siła robocza to potencjał który może ale nie musi być wykorzystywany.

Zatrudnienie- w rolnictwie to liczba osób zatrudnionych w rolnictwie.

Zasoby siły roboczej możemy określić:

poziom zatrudnienia w gospodarstwie rolniczym charakteryzuje się przy pomocy następujących kategorii :

  1. zawodowo czynni w rolnictwie

  2. pełno zatrudnieni

  3. pełnosprawne jednostki siły roboczej

  4. pełnosprawni- pełnnozatrudnieni

  5. dyspozycyjne zasoby siły roboczej

zawodowo czynni w rolnictwie- pracujący w pełnym i niepełnym wymiarze czasu. Kategoria ta obejmuje rolników pracujących w swoich gospodarstwach członków ich rodzin pracujących w pełnym i niepełnym wymiarze czasu pracy gdy praca w rolnictwie jest ich głównym zajęciem i źródłem utrzymania.

Czas pracy pracujących w gospodarstwie w niepełnym wymiarze czasu powinien wynosić minimum 3 miesiące czyli 504 rbh.

Pełnozatrudnieni- pracujący w rolnictwie w pełnym wymiarze czasu ( pełny etat). W gospodarstwach rodzinnych zgodnie z metodyką obowiązującą w UE czas pracy pełnozatrudniony wynosi 2200 rbh ( dla porównywania w rocznikach statystycznych GUS za pełny wymiar czasu uważa się nie mniej niż 40 godz tygodniowo).

Pełnosprawne jednostki siły roboczej- osoba w pełni sprawna do pracy mężczyzna i kobieta 18-65 lat , młodocianych w wieku przedprodukcyjnym 15-17 lat i dorosłych w wieku poprodukcyjnym przelicza się na pełnosprawne jednostki siły roboczej przy pomocy współczynników opartych na kryterium fizjologicznym.

Wskaźniki

15-17 lat 0,5

18-65 lat 1

>65 lat 0,4

pełnosprawni - pełnozatrudnieni - pracujący w rolnictwie z uwzględnieniem sprawności i czasu pracy .

Dyspozycyjne zasoby siły roboczej - jednostki pełnosprawne które mogą być wykorzystywane w pracach w gospodarstwach rolnych. Oblicza się przez odjęcie ogólnej liczby jednostek pełnosprawnych części przypadającej do wykonania pracy w gospodarstwie domowym ( gospodarstwach rodzinnych występuje ścisłe powiązanie w gospodarstwa domowe i rodzinne . )= pełnosprawni - ( fizyczne x 0,2)

kapitał -W sensie księgowym - kapitał (fundusze) to źródła pochodzenia majątku (pasywa)

W sensie ekonomicznym - kapitał to ogół dóbr materialnych i zasobów finansowych gospodarstwa wykorzystywanych do dalszego ich pomnażania

Podstawowymi składnikami kapitału są:

Środki obrotowe - w ujęciu finansowym kapitał obrotowy - zużywają się całkowicie w jednym cyklu produkcyjnym, przenosząc całą swoja wartość na wytwarzany produkt. Do tej grupy należą surowce używane do procesu produkcji. W rolnictwie do środków obrotowych zalicza się m.in. nawozy mineralne, środki ochrony roślin, materiał siewny

Środki trwałe - (w ujęciu finansowym kapitał trwały) - to środki wielokrotnie używane w procesach produkcyjnych - zużywają się stopniowo przez wiele lat przenosząc część swojej wartości (odpowiadającą ich zużyciu) na wytwarzany produkt. To środki pracy uczestniczące w procesie wytwarzania dóbr i usług oraz niektóre przedmioty długotrwałej konsumpcji np. dom mieszkalny

Do środków trwałych zaliczamy tylko takie środki gospodarcze, które spełniają dwa kryteria:

Inne cechy środków trwałych:

1. Nie zmieniają swoich form w okresie użytkowania

2. Zużywają się częściowo w każdym cyklu produkcyjnym, są więc używane w wielu cyklach i w wielu okresach obrachunkowych

3. Wartości ich zużycia są przenoszone jako odpisy amortyzacyjne do kosztów produkcji i usług wytwarzanych przy ich zużyciu

4. Są odtwarzane po całkowitym zużyciu, a nie po każdym cyklu produkcyjnym

5. Wartość początkowa (wartość brutto) środków trwałych różni się od ich wartości bieżącej

Przyjmując za kryterium pełnioną w gospodarstwie funkcję środki trwałe można podzielić na:

Środki trwałe produkcyjne - wykorzystywane w procesie produkcyjnym lub okresie poprodukcyjnym

Nieprodukcyjne środki trwałe - służące zaspokajaniu potrzeb ludności np. budynki mieszkalne, socjalne, sprzęt RTV i AGD

Środki trwałe produkcyjne

Obiekty przechowalnicze

Obiekty transportu

Obiekty wykorzystywane do zarządzania gospodarstwem np. komputery

Środki trwałe dzielone są na następujące grupy rodzajowe:

Kategorie cenności (wartości) środków trwałych:

Wartość brutto (początkowa, pierwotna) środków trwałych - wartość środków według ceny ich zakupu (z kosztami zainstalowania) lub też wytworzenia

2. Wartość netto środków trwałych - wartość brutto pomniejszona o wartość dotychczasowego zużycia

3. Wartość odtworzeniowa - koszt jaki należałoby ponieść aktualnie w celu odtworzenia identycznych lub bardzo podobnych pod względem cech użytkowych środków trwałych

  1. Wartość inwentarzowa (ewidencyjna) - czyli taka, według której środki są wpisane do dokumentów księgowych

Wspólną cechą wszystkich składników majątku trwałego (włączając finansowe składniki i należności długookresowe) jest ich stopniowe zużywanie się i utrata wartości w ciągu wielu okresów sprawozdawczych

Amortyzacja - określa koszt zużycia dobra kapitałowego w danym okresie zmniejsza wartość składników majatku trwałego, co ma odzwierciedlenie w ewidencji księgowej na koncie „Umorzenie”, równowartość tego zmniejszenia stanowi koszt

Równowartość dotychczasowego zużycia środka trwałego, pomniejszająca wartość jaką reprezentował sobą środek w momencie rozpoczęcia jego eksploatacji nie reprezentuje odłożonych środków pieniężnych na odtworzenie środka - odtworzenie to wymaga oddzielnej decyzji co do utworzenia na ten cel specjalnych

Pojęcie amortyzacji jako zużycie środka trwałego uwzględnia:

rodzaje amortyzacji

1. Amortyzacja fizyczna (techniczna) - polega na stopniowej utracie zdolności produkcyjnej, czyli wartości użytkowej środków trwałych.

Objawami jest m.in. obniżenie ich sprawności technicznej, zmniejszenie ich wydajności, zwiększanie ich kosztów użytkowania.

2. Amortyzacja ekonomiczna (moralna) - starzenie się środków wskutek postępu technicznego dokonującego się w przemyśle, w działach wytwarzających środki produkcji dla rolnictwa.

Zużycie ekonomiczne oznacza zmniejszenie zdolności tych środków do zapewniania w procesie produkcji oszczędności pracy żywej i uprzedmiotowionej.

Często na skutek ekspansji technologicznej pewne środki trwałe stają się mniej użyteczne lub bezużyteczne, gdyż spada ich wydajność lub popyt na produkty wytwarzane przy ich pomocy.

Zużycie ekonomiczne dzielimy na:

1. Całkowite - wyraża się tym, że dany środek trwały nie może już w żadnym stopniu przyczynić się do zaoszczędzenia nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej w procesie produkcji - środek trwały jest ekonomicznie przestarzały z punktu widzenia jego eksploatacji

2. Częściowe - występuje właściwie prawie zawsze - postęp w dziedzinie techniki powoduje, że istniejące środki trwałe stają się mniej efektywne w porównaniu z nowymi.

Na wielkość amortyzacji wpływają:

Wartość początkowa środka trwałego

Przewidywany okres użytkowania danego środka trwałego

Zastosowana metoda amortyzacji

Amortyzacja spełnia trzy funkcje:

Miernik wartości przenoszonej przez środki trwałe na produkt

Składnika kosztów produkcji

Narzędzia tworzenia funduszu pieniężnego na reprodukcje środków trwałych

Istotne znaczenie mają metody dokonywania odpisów amortyzacyjnych - czyli ustalania właściwych stawek amortyzacji

Stawka amortyzacji powinna zapewnić zgromadzenie funduszu na kupno nowego środka w chwili, gdy poprzedni zostanie zużyty i wycofany, a także na remonty odtworzeniowe w okresie użytkowania danego środka

Istotne znaczenie mają metody dokonywania odpisów amortyzacyjnych - czyli ustalania właściwych stawek amortyzacji

Stawka amortyzacji powinna zapewnić zgromadzenie funduszu na kupno nowego środka w chwili, gdy poprzedni zostanie zużyty i wycofany, a także na remonty odtworzeniowe w okresie użytkowania danego środka

Długość okresu użytkowania środków trwałych zależy od :

metody amortyzacji

Z punktu widzenia sposobu rozkładu w czasie wartości zużycia środków trwałych metody amortyzacji dzielimy na:

1. Metody amortyzacji równomiernej (liniowej)

2. Metody amortyzacji nierównomiernej

Metoda liniowa

Zakłada, że użyteczność środka trwałego ulega pomniejszeniu w równych częściach w każdej jednostce czasu - zużywa się jednakowo w każdym roku, a wiec rata amortyzacji jest taka sama w każdym roku.

Rata (stawka) amortyzacji - wysokość rocznych odpisów amortyzacyjnych, czyli część wartości środka trwałego stanowiące jego zużycie w danej jednostce czasu.

Rata amortyzacji = Wp/n

Wp - wartość początkowa

n - szacunkowy okres użytkowania

Stopa amortyzacji - procent wartości środka trwałego odpisywanego w koszty produkcji w danym okresie

Stopa amortyzacji = 100%/n

Metoda liniowa jest odpowiednia, gdy zużycie środka trwałego jest równomierne w całym okresie jego użytkowania

Nie jest odpowiednia gdy zużycie danego środka jest powiązane z innymi czynnikami, jak np.

liczba godzin pracy środka, liczba wyprodukowanych jednostek, gdy mamy do czynienie ze środkami podlegającymi szybkiemu zużyciu moralnemu

Stawki amortyzacyjne (przykłady):

  1. Spółdzielcze wartościowe prawo do lokalu 2,5%

  2. Budynki 2,5%

  3. Budynki mieszkalne 1,5%

  4. Pojazdy mechaniczne 20%

  5. Ciągniki, przyczepy 14%

  6. Narzędzia, przyrządy, ruchomości 20%

  7. Zespoły komputerowe 30%


Wyszukiwarka