#1). Czym jest socjologia? Jedna socjologia czy wiele socjologii? Systemy socjologiczne. Socjologia jako nauka społeczna.
Socjologia( łac. „socius” + gr. „logos”)- termin ten stworzył August Comte w 1838r. Wstępnie nazwał ją nauką będącą religią ludzkości
Socjologia-nauka o ludziach działających w polu wzajemnych reakcji( w „przestrzeni międzyludzkiej”), którzy nadają temu polu nieustanną dynamikę funkcjonowania i stawania się (podtrzymują „życie społeczne”) a utrwalane, często niezamierzone efekty swoich działań pozostawiają jako normy strukturalne i kulturowe kolejnych działań następujących po sobie.
Do powstania tej nauki przyczyniły się rewolucje:
- rewolucja przemysłowa- szybka industrializacja i masowe migracje wewnętrzne( ludzi ze wsi do miast )oraz migracje zewnętrzne skłoniły naukowców do zastanowienia się nad społeczeństwem Podczas tej rewolucji powstałe nowe klasy społeczne: kapitaliści, klasa robotnicza i biedota.
- rewolucja obyczajowa( wielka rewolucja francuska w 1789r.)- przyniosła zmianę porządku( od monarchii do republiki), nowe ideologie( konserwatyzm, liberalizm, socjalizm). Przejście z feudalizmu do kapitalizmu spowodowało także zmianę struktury społecznej oraz migracje wewnętrzne
- odrzucenie w epoce oświecenia wszystkiego czego nie można poznać rozumowo. „Uempirycznianie” zakończyło sie w epoce pozytywizmu.
Socjologia posiada cechy nauki, czyli:
1.Obiekt badań- społeczeństwo, rzeczywistość socjologiczna
2.Teorie
3.Metodologia i postępowanie badawcze
3 rewolucje socjologiczne:
oddzielenie świata ludzkiego od świata przyrody(starożytność)- od naiwnego monizmu do dualizmu
rozłączność społeczeństwa i państwa( Cyceron, który zdefiniował na nowo pojęcie kultury)- obywatelskość jednostki podporządkowanej prawu stanowionemu; Seneka, który stwierdził, że człowiek jest człowiekiem- epoka stoicyzmu
oddzielenie opisu naukowego od wartości- August Comte.
#2). Uprawianie socjologii. Trudności poznania socjologicznego. Teoria i jej składniki. Metoda, technika, narzędzia badawcze.
Zmiana myślenia ze zdroworozsądkowego na naukowy:
eliminacja stereotypów
eliminacja przesądów, wiedzy bez poparcia
eliminacja uprzedzeń, subiektywizmu
odpowiedzialność za słowo i precyzja języka
zachowanie dystansu
zakaz wartościowania( można się jedynie odnosić do wartości
odnoszenie uogólnienia- nie wolno generalizować na podstawie pojedynczego zdarzenia.
Podział socjologii:
socjologia scjentystyczna- bada fakty zewnętrzne- ilościowa(twórca: A. Comte)
socjologia humanistyczna- zadaje pytania:dlaczego, jak, po co itp.-jakościowa( twórca:Max Webber)
Podział w obrębie socjologii:
redukcjonizm(nominalizm)- społeczeństwo jako suma jednostek
holizm- społeczeństwo jako nieredukowalna do jednostek całość
Ze względu na poziom analizy socjologia dzieli się na:
Mikrosocjologia- małe grupy społeczne
Mezosocjologia- społeczności lokalne, zakłady pracy
Makrosocjologia- społeczeństwo i państwo
Megasocjologia- ludzkość.
Proces badawczy:
Problem badawczy- społecznie doniosły(empiria)/ mało istotny ale ważny(teoria)
Przegląd danych- literatury i szukanie teorii badawczych
Sformułowanie problemu- hipoteza, pytanie badawcze
opracowanie projektu- wybór metod badawczych, technik i narzędzi
realizacja projektu
analiza danych i interpretacja wyników
Raport i wysnuwanie wniosków; wysnucie i sugerowanie pytań i badań
metoda jest realizowana za pomocą technik
metoda monograficzna(E. Durkheim)- możliwość określenia wpływu czynników na dany problem
techniki badawcze:
eksperyment laboratoryjny
badanie ankietowe(przeważają pytania zamknięte)
wywiad: -kwestionariuszowy
-swobodny
-narracyjny
obserwacja: -zewnętrzna -laboratoryjna
-naturalna
-uczestnicząca -jawna
-ukryta
narzędzia badawcze- przedmioty pomagające w zebraniu danych.
#3). Społeczeństwo jako rzeczywistość obiektywna. Status ontologiczny zbiorowości społecznych. Codzienność i odświętność.
Dialektyka pomiędzy światem zewnętrznym a jednostką- wzajemność oddziaływań człowieka i rzeczywistości
Internalizacja- przejmowanie norm i kultury w procesie socjalizacji od ważnych innych
Rzeczywistość obiektywna jest:
par excellence- nasze tu i teraz
intersubiektywna
zmienna
zewnętrzna wobec jednostki
niejednolita: składa się z subświatów ( każdy z nas należy do kilku)
kształtowana przez ważnych innych
uporządkowana, posiada wspólne konwencje
spójna ze względu na system aksjonormatywny
spójna instytucjonalnie
spójna ze względu na język
ograniczona w czasie(sekwencyjność czasu) i przestrzeni
zrutynizowana
eksternalizacja- uzewnętrznieni swojej percepcji, subiektywności
internalizacja- przejmowanie, przyswajanie sobie
obiektywizacja- sprowadzenie myśli, idei itd. do stanu faktu społecznego.
Proces instytucjonalizacji:
zainteresowanie drugą jednostką i jej obserwacja (ze względu na brak samowystarczalności samotnej jednostki)
zrozumienie i powtarzanie czynności jednostki; pojawienie się typizacji- przewidywalnego oddziaływania na siebie, na zasadzie faktu społecznego
przekazanie wcześniej zinternalizowanych wartości i norm trzeciej jednostce w procesie socjalizacji.
Instytucje mają charakter dynamiczny:
zmiana wewnętrzna-zmieniają się poprzez wprowadzanie innowacji przez innowatorów, których cechuje konstruktywny nonkonformizm z wysoką empatią społeczną
zmiana ewolucyjna- endogenna i powolna
zmiana zewnętrzna- dyfuzjonistyczna
Instytucje zaspokajają potrzeby i aby w nich funkcjonować potrzebujemy wiedzy o niej, jej funkcji i roli.
Społeczeństwa całkowicie zinstytucjonalizowane- społeczeństwa tradycyjne o całkowitej kontroli społecznej
Społeczeństwa częściowo zinstytucjonalizowane- społeczeństwa bardziej współczesne gdzie instytucje tworzone są w odpowiedzi na problem, czyli gdy pojawia się na nie zapotrzebowanie
Role:
potwierdzają instytucje i ich porządek
potwierdzają konieczność istnienia instytucji
wynikają z funkcji społecznej
przypisane są im pozycja społeczna, prawa i obowiązki
często na pojedynczą jednostkę przypada wiele ról
pełniona rola jest uzależniona od sytuacji
może dojść do konfliktu ról- gdy jednostka wykonuje wiele ról
wybór na korzyść którejś z ról jest uzależniony od systemu aksjonormatywnego i grup odniesienia
Rola- zespól praw i obowiązków wynikających z pełnionych funkcji w instytucji
#4). Determinanty życia społecznego
biologiczne:
Dziedziczne cechy organizmu ludzkiego:
wielki mózg i złożony system nerwowy
złożony mechanizm głosowy
wyprostowana postawa
chwytliwe ręce z przeciwstawnym kciukiem
wzrok skierowany naprzód
długa zależność dziecka od rodziców
plastyczność wrodzonych potrzeb
trwałość stale działającego popędu seksualnego
Cechy determinujące życie społeczne
brak samowystarczalności jednostki ludzkiej- człowiek aby przeżyć musi łączyć się z innymi jednostkami, ponieważ instynktowne zachowania człowieka zostały ograniczone. Ich miejsce zajęła samoświadomość, organizowanie świata i inteligencja.
człowiek jest jednostką społeczną gdyż rozwijane są jego predyspozycje do bycia człowiekiem
demograficzne
gęstość zaludnienia(ilość osób/m²) wpływa na szybkość rozprzestrzeniania się informacji, zmienia stopień rywalizacji o miejsce zamieszkania, pracy. Gęstość zaludnienia jest wynikiem przyrostu naturalnego( różnica pomiędzy liczbą urodzeń a liczbą zgonów na 1000osób)
struktura wiekowa społeczeństwa: w społeczeństwach młodych jest wyższy wskaźnik
innowacyjności, postępowości, w starych jest odwrotnie. W społ. starych istnieje problem z utrzymywaniem starszych osób. Odpowiedzią na to są wprowadzane prawa
ilość mężczyzn przypadających na 100 kobiet
średnia długość życia- przewidywana dalsza długość trwania życia
geograficzne
- środowisko wpływa na różne zagrożenia dla społeczeństwa. Stwarza także pewne predyspozycje
ekonomiczne
stosunek zatrudnienia w 3 sektorach gospodarki zależy od podziałów środków produkcji. Im wyżej rozwinięte gospodarczo kraje tym większy odsetek ludności zatrudniony w usługach
#5). Kultura. Natura a kultura. Spory definicyjne.
Kultura- pierwotnie jako uprawa roli(łac. cultura agri), później dzięki Cycero słowo „kultura” uzyskało nowe znaczenie, czyli obecne. Nie można mówić o jednoznaczności i wystarczalności jednej definicji kultury, gdyż w wyniku prac i rozważań naukowców pojawiło się 156 różnych definicji kultury.
W XV w. Pojawiło się pojęcie cywilizacji dla określenia krajów wyzyskujących Amerykę i inne kolonie. Do dnia dzisiejszego nie istnieje ustalone rozróżnienie pomiędzy kulturą a cywilizacją.
W opozycji do kultury stoi natura.
Kultura (najkrótsza definicja)- wszystko co ludzie czynią myślą i posiadają jako członkowie społeczeństwa. Przekazywanie kultury( dziedzictwa kulturowego) dokonuje się na drodze poza genetycznej.
Spory definicyjne kultury dotyczą zakresu jaki obejmuje kultura. W jednej jako element kultury pojawiają się przedmioty w innej zaś działania.
Mechanizmy kulturowe wpływające na jednostkę:
jednostka podczas procesu socjalizacji internalizuje( przyswaja sobie) elementy kultury jako swoje od ważnych innych.
Kultura ustanawia systemy wartości i kryteria określające wartości: system aksjonormatywny, czyli fundament społeczeństwa
kultura ustanawia wzory działania i idee postępowania
ustanawia modele( ideały do których należy dążyć)
kulturowy ideał osobowości- wzorzec osobowości do których należy dążyć)
Kultura w ujęciu megaspołecznym (światowym):
świat jest zróżnicowany pod względem kulturowym. Podstawą tego zróżnicowania jest religia( też stopień rozwoju gosp.)
symbolami globalizującego się świata są Coca Cola i Mc Donald
Etnocentryzm- tendencja do traktowania własnej kultury jako moralnie wyższej od innych kultur i oceniania ich według własnych standardów
Relatywizm kulturowy- zakłada, że żadna praktyka kulturowa nie jest wewnętrznie zła lub dobra; każdą należy rozumieć w kontekście jej miejsca w większej konfiguracji kulturowej
sprzyja bardziej obiektywnego spojrzenia na własną kulturę.
Struktura wewnętrzna kultury:
cecha kultury- element podstawowy (np. harpun u Eskimosów)
kompleks kulturowy- wszystko związane z daną cechą kultury
konfiguracja kulturowa- logicznie połączone kompleksy kulturowe
Składniki kultury:
Kultura materialna wszelkie obiekty które są w posiadaniu człowieka
Kultura niematerialna: -normatywna(sposoby działania: wzorzec normatywny)
-idealna(sposoby myślenia, wymagane bądź zakazane postawy światopoglądowe i religijne+ kultura symboliczna(znak naturalny, symbole, język, gesty)).
#6). Wartości, normy, znaki. Typy i hierarchie wartości. Normy. Znaki a symbole.
Kultura niematerialna
Wartość- obiekt, cel do osiągnięcia, którego dążymy.
Normy- sposoby osiągania wartości, odgórnie ustalone przez kulturę, powstaje na bazie wartości, daje środki osiągania wartości, chroni wartości.
System aksjonormatywny- wartości + normy; zapewniają całość, jednolitość społeczeństwa; wartości są wspólne dla wszystkich w danym kręgu kulturowym. Różnią się one jedynie hierarchią
Norma społeczna- reguła postępowania zrutynizowanego i akceptowanego przez większość społeczeństwa
Normy zwyczajowe- związane z trybem/stylem życia prowadzonym przez jednostkę(znikome sankcje nieformalne, duży margines tolerancji)
Normy obyczajowe- wiąże się z wypełnianiem zasad tradycji i kultury(objęte sankcjami nieformalnymi)
Normy moralne- treści dające nam najważniejsze wskazówki dotyczące życia w społeczeństwie(bez marginesu tolerancji), stanowią podstawę norm prawnych.
Kryterium służącym do klasyfikacji norm są sankcje przewidziane za nieprzestrzeganie normy oraz margines tolerancji dla takiego zachowania.
Uprawomocnienie- tłumaczenie instytucji, objaśnianie ważności instytucji w społeczeństwie.
#7). Potrzeby i instytucje.
Funkcjonalizm zakłada w swojej teorii analizę społeczeństwa na zasadzie systemu i działań.
Funkcjonalizm Malinowskiego zakładał istnienie 3 poziomów systemu:
biologiczny
struktury społecznej
symboliczny
Sposób zaspokajania potrzeb na jednym poziomie systemu wyznacza sposoby wypełniania wymogów na następnych poziomach hierarchii. Dla analizy socjologicznej(wg. Malinowskiego) najważniejsze są systemy struktury społecznej i symboliczny oraz analiza instytucjonalna ponieważ te zawierają pewne uniwersalne własności czy elementy , które można wykorzystać jako wymiary do porównania różnych instytucji( instytucja- ogólny i względnie stały sposób organizowania działań ludzkich zaspokajających podstawowe potrzeby)
Uniwersalne elementy instytucji:
personel
statut( jaki stawia sobie cel i zadania)
normy
wyposażenie materialne
działania( podział zadań)
funkcje(jakie wymogi realizuje dany wzór działań i instytucji)
(Na poziomie struktur społecznych 4 potrzeby:
przystosowanie ekonomiczne
władza polityczna
wychowanie i edukacja
kontrola społeczna
Wymogi poziomu struktury(instrumentalny) systemu:
wymóg produkcji i dystrybucji dóbr konsumpcyjnych
wymóg społecznej kontroli i regulacji zachowań
wymóg kształcenia ludzi w kwestiach tradycji i umiejętności
wymogi organizacji i egzekwowania stosunków władzy)
Wymogi poziomu kulturowego( symbolicznego) systemu:
wymogi systemu symboli dostarczających niezbędnej do przystosowania się do środowiska
wymogi systemu symboli dostarczających członkom społeczeństwa poczucia wspólnotowego rytmu w życiu i codziennych czynnościach
Hierarchia potrzeb
potrzeby biologiczne
- pożywienia
bezpieczeństwa
- niezależność od niebezpieczeństw środowiskowych
- zdrowotne- terapii i higieny
-prokreacji
-afiliacji- przynależności
poziom społeczny- instytucje, które zaspokajają potrzeby; powodują powstanie nowych
Poziom Potrzeb Zależy od Poziomu Rozwoju Społeczeństwa
Piramida potrzeb Maslowa:
transcendentne |
estetyczne |
wiedzy |
samorealizacji |
emocjonalne |
zależności, miłości |
bezpieczeństwa |
biologiczne |
#8 i 12). Więź Społeczna i Kontrola Społeczna
Więź Społeczna- ogół stosunków, połączeń i zależności łączących ludzi w trwałe zbiorowości; zorganizowany system stosunków, instytucji, środków kontroli społecznej, skupiający jednostki, podgrupy i inne składowe elementy zbiorowości w całość zdolną do trwania i rozwoju.
Etapy powstawania więzi społecznej:
styczność przestrzenna- wspólna przestrzeń i uświadomienie sobie istnienia innych w tej przestrzeni
Warunek konieczny i niewystarczający
styczność psychiczna- zainteresowanie się innymi jednostkami z punktu widzenia swoich potrzeb, które jest odwzajemnione
łączność psychiczna- wzajemne zainteresowania jednostek, które prowadzą do powstania postaw wzajemnych sympatii
Warunek konieczny i niewystarczający
styczność społeczna- pewne układy złożone z minimum 2 osób oraz pewnej wartości, która jest przedmiotem tej styczności oraz pewne czynności dot. tej wartości
schemat styczności społecznej: podmiot-wartość-podmiot
podział styczności społ.:
przelotne |
trwałe |
prywatne |
publiczne |
osobiste |
rzeczowe |
pośrednie |
bezpośrednie |
Warunek konieczny i wystarczający
wzajemne oddziaływania- wykonywanie działań skierowane na wywołanie u partnera określonej reakcji przy czym ta wywołuje nowe działanie inicjatora działania.
Schemat interakcji: bodziec » reakcja
stosunki społeczne- kiedy wzajemne oddziaływania nabierają stałego charakteru na gruncie; pewien stan wzajemnej zależności między partnerami powstały bez ich świadomych dążeń i subiektywnych zamierzeń.
Zależności społeczne- kiedy stosunki społeczne stają się świadomymi dążeniami partnerów.
Podział: formalne i nieformalne
instytucje społeczne- urządzenia, które zapewniają zaspokajanie potrzeb, a równocześnie zapewniają że czynności prowadzące do zaspokajania potrzeb przebiegające w ramach stosunków społecznych są regulowane przez normy.
Organizacje społeczne- układ wzorów, zachowań, instytucji społecznych, środków kontroli społecznej, który zapewnia współżycie członków zbiorowości, przystosowuje ich dążenia i działania w procesie zaspokajania potrzeb oraz rozwiązuje problemy i konflikty wynikające w toku współżycia.
Kontrola społeczna- mechanizm utrzymywania ładu społecznego
kontrola wewnętrzna- normy społeczne, które zostały zinternalizowane
kontrola zewnętrzna- instytucje wywierające wpływ na członków społeczeństwa by ci zachowywali postawę konformistyczną
sankcje- narzędzia kontroli społecznej( kary i nagrody)
kary- podlegają im dewiacje negatywne, kary są zarówno formalne i nieformalne
nagrody- podlegają im zachowania nadnormalne
#9) Zbiorowości społeczne. Grupy społeczne i ich typy. Kasty, klasy społeczne, warstwy. Naród a grupa etniczna.
Zbiorowość- dowolne skupienie ludzi, w którym wytworzyła się i utrzymuje, chociażby przez krótki czas, pewna więź społeczna:
Kategoria społeczna- wyróżniana na podstawie wspólnych cech zewnętrznie obserwowalnych, nieuświadamianych sobie przez tych ludzi.
Krąg społeczny- niewielkie zbiorowości oparte na stycznościach o słabej więzi instytucjonalnej, której podstawą jest styczność osobista. Nie posiada wyraźnej zasady odrębności. „Zbiorowość ludzi dyskutujących”, która przekształca się w grupę gdy staje przed nią zadanie do wykonania.
Społeczność względnie samowystarczalna zbiorowość, która zaspokaja swoje potrzeby na określonym terytorium.
Zbiorowości oparte na podobieństwie zachowań(np. Tłum, publiczność).
Zbiorowości oparte na wspólnej kulturze-etnos(etnos-wspólny pień pochodzenia)
Grupa społeczna- przynajmniej 3 osoby pozostające ze sobą w pełnej relacji i posiadające tendencje do trwania w czasie.
Teorie grupy: - funkcjonalna
interakcjonizmu symbolicznego
przynależności świadomościowej
Cechy konstytutywne grupy:
odrębność, poczucie odrębności
świadomość „my”(Simmel)
wspólne wartości
organizacja wewnętrzna(hierarchia, regulamin, struktura, podział funkcji)
Podstawowe elementy grupy:
członkowie, którym stawiany jest wymóg przynajmniej częściowej internalizacji wartości grupy oraz identyfikacji z jej celami.
- wzór fizyczny członka(wygląd, cechy zewnętrzne organizmu, ubiór)
- wzór moralny członka
cel grupy i zadania związane z realizacją celu
ośrodek skupienia
wola zbiorowa
solidarność
Typologia grup wg. następujących kryteriów:
a) dostępność:
ekskluzywne
inkluzywne
b) stopień sformalizowania:
formalne
nieformalne
c) wielkość:
małe (brak podgrup, bezpośredni kontakt między członkami)
duże
d) typ więzi:
pierwotne- więź emocjonalna
wtórne- więź oparta na interesach
wyróżnia się jeszcze:
grupy celowe
grupy terytorialne
grupy odniesienia
Naród- grupa kulturowo-ideologiczna
Koncepcje narodu:
naturalistyczna- naród jako „grupa genetyczna”, obecnie jest odrzucona
politologiczna- naród jako wspólnota polityczna; narodotwórcza funkcja państwa
kulturowa- naród kształtujący się w toku rozwoju historycznego społeczności, które tworzą własną kulturę i w których członkowie uczestniczą w kulturze narodowej, naród jako wspólnota kulturowa: język, obyczaje, sztuka, nauka, gospodarka i inne dziedziny aktywności społecznej. (wspólnota faktyczna; wspólnota ideologiczna- świadomość narodowa).
#10). Rodzina
Rodzina- stosunkowo trwała grupa społeczna złożona z jednostek powiązanych poprzez wspólnych przodków, małżeństwo lub adopcję.
Rodzina- grupa pierwotna( bezpośrednie styczności osobiste, które decydują o wszystkich ważnych procesach życia tej grupy, intensywne zaangażowanie członków w sprawy całości). Więzi oparte na stosunkach osobistych i emocjach. Więź pierwotna jest zawsze więzią osobistą.
-grupa mała
-grupa nieformalna(nie posiada statutu ani regulaminu)
3 rodzaje stosunków wewnątrzrodzinnych:
rodzic-rodzic
dziecko-rodzic
dziecko-dziecko
Etapy/fazy rodziny:
narzeczeństwo
małżeństwo bez dzieci
małżeństwo z dziećmi
małżeństwo z odchodzącymi dziećmi
Typologia rodzin:
ze względu na wielkość:
rodzina nuklearna- usankcjonowany prawnie związek 2ludzi różnych płci + ich dzieci; określa orientację życiową( w niej jednostka rodzi się i ulega socjalizacji); zapewnia prokreację; zakładana przez jednostkę
rodzina poszerzona- składająca się z 2 lub więcej rodzin nuklearnych(powiększona np. o dziadków)
ze względu na model władzy:
matriarchat(władza matki)
patriarchat(włada ojca)
egalitaryzm(władza matki i ojca)
ze względu na ilość małżonków:
monogamia(1 kobieta+1 mężczyzna)
poligamia- poliandria(1kobieta+X mężczyzn)
-poliginia(1mężczyzna+X kobiet)
ze względu na sposób ustalania pochodzenia:
pochodzenie unilinearne( matrylinearne lub patrylinearne)
pochodzenie nieunilinearne( bilateralne lub podwójne)
ze względu na wybór miejsca zamieszkania:
matrylokalne
patrylokalne
bilokacyjne
neolokalne.
Funkcje rodziny:
a)prokreacyjna
b)socjalizacyjna:
seksualna
opiekuńcza
kontrolna
towarzysko-rekreacyjna
kulturowa
certyfikacyjna
materialno-ekonomiczna
współczesna rodzina- dominujący model życia rodziny
alternatywne formy rodziny(konkubinat etc )
dysfunkcje rodziny i patologie rodziny.
#11). Struktura społeczna. Makro- i mikrostruktury społeczne. Ruchliwość społeczna i jej typy.
Teoria stratyfikacji społecznej wg. Karola Marksa:
Dychotomiczny podział, którego podstawą był dostęp do kapitału, społeczeństwa na dwie kategorie- klasy(traktowanej jako grupy zawodowej). Pierwsza, w której zasobach kapitał był zgromadzony została nazwana przez Marksa burżuazją, druga natomiast nieposiadająca środków produkcji otrzymała miano proletariatu(robotnicy, niewolnicy). Ponadto Marks stwierdził, że stratyfikacja nie jest nieuchronna ani niezbędna i w momencie, kiedy środki produkcji staną się własnością ogółu stratyfikacja przestanie istnieć. Jego zdaniem obecna sytuacja konfliktu międzyklasowego jest spowodowana przez system ekonomiczny wytwarzający wartość dodatkową jakim jest kapitalizm. Oraz tym, że zysk burżuazji powstaje kosztem pracy klasy robotniczej.
Teoria stratyfikacji społecznej wg. Maxa Webera:
Ujęcie wielowymiarowe, które wprowadził Weber jest związane z wyróżnieniem 3 sfer różnicujących ludzi. Sfera ekonomiczna odpowiadająca klasie(kontinuum pozycji, od wysokiej do niskiej, odpowiadających dochodowi). Sfera społeczna podzielona na warstwy, gdzie każdej warstwie odpowiadał status społeczny na który składają się prestiż i szacunek społeczny. Oraz ostatnia sfera polityczna określana przez przynależność do partii a wiążąca się z dostępem do władzy. Weber wprowadził także SES czyli status ekonomiczno-społeczny wyznaczający pozycję społeczną jednostki na podstawie bogactwa, prestiżu i dostępu do władzy.
Teoria funkcjonalna- (Moore, Davies) struktura jest całością składającą się z mniejszych całości(kast, klas, warstw) pomiędzy którymi zachodzi stosunek współpracy bądź konfliktu i są one wszystkie wzajemnie funkcjonalne.
Teoria konfliktu społecznego- Marks(kapitał), Cose, Dahrendorf(władza)
Teoria interakcjonizmu symbolicznego- wzajemne oddziaływania na siebie jednostek w grupach i grup w całości społecznej.
Teoria wymiany społecznej- struktura społeczna jako rynek, na którym zachodzi proces wymiany oparty na zasadach transakcji, której głównym motywem jest opłacalność.
Stratyfikacja, uwarstwienie- ustawienie różnych kategorii w pewnym hierarchicznym porządku, który pociąga za sobą różny dostęp do zasobów społecznych.
Prestiż- społeczne poważanie jednostki, przypisywany jej „honor społeczny”, szacunek i uznanie.
Status- pozycja osoby związana z pełnieniem społecznej
- zbliżone do pojęcia klasy społ.( grupy statusowe), które mają obiektywną organizację uprawnień i przywilejów w wielu przypadkach gwarantowanych przez prawo i państwo, a nie przez subiektywną świadomość bycia poważanym.
3 typy struktury społecznej:
kastowa
klasowa
warstwowa
Etapy tworzenia się klas:
klasa w sobie( brak świadomości przynależenia do klasy)
klasa dla siebie( istnieje świadomość przynależności do klasy i identyfikacją z nią).
Pozycja społeczna- wyznacza, do której warstwy w stratyfikacji społecznej należy jednostka
Indeks stratyfikacyjny- zespoły cech określających do, której warstwy należy jednostka(zawód, dochód, wykształceni, odpowiedni styl życia etc.)
Rozmieszczenie przestrzenne- geograficzne(szkoła ekologiczna na uczelni w Chicago)
Rozmieszczenie nieprzestrzenne- rozmieszczenie ludzi na szczeblach stratyfikacji społecznej
Ruchliwość społeczna:
pionowa(wertykalna)- przechodzenie na wyższe szczeble w hierarchii struktury społecznej(awans) i odwrotnie(degradacja)
pozioma(horyzontalna)- pomiędzy zawodami o podobnym prestiżu. Także ruchliwość w rozmieszczeniu przestrzennym nie wpływająca na polepszenie lub pogorszenie się statusu jednostki.
Ideologia merytokratyczna- wynagradzanie ludzi zgodnie z ich zasługami
#13). Religia i religijność. Socjologiczne rozumienie religii. Typy i funkcje religii. Organizacyjny aspekt religii. Religijność obiektywna a religijność subiektywna.
Religia- system wierzeń i rytuałów dotyczących świętości
Rytuał- formalne, uroczyste praktyki dotyczące obszaru świętości
świętość(sacrum)- wszystko, co nadprzyrodzone
świeckie(profanum)- wszystko, co zwyczajne i codzienne
Typy religii:
wiara w zjawiska „nadprzyrodzone”
animizm(anima-łac. Duch)
teizm(wiara w bogów):
- monoteizm(1bóg)
- politeizm(wiele bóstw)
idealizm transcendentalny( uświęcone zasady myślenia i działania, np. buddyzm)
Funkcje religii(funkcjonalizm)
nadaje sens życiu, daje cel- życie po śmierci
wspiera emocjonalnie i psychicznie
zapewnia spójność społeczeństwa i wzmacnia ją
Funkcjonalne równoważniki religii:
ideologie świeckie( np. faszyzm, komunizm socjalizm, humanizm)
Religia w ujęciu teorii konfliktu:
Religia jako „opium” dla ludu:
narzędzie walki o władzę
usprawiedliwia nierówności społeczne
hamuje zmiany sytuacji
Religia a nierówność społeczna:
moralne uzasadnienie nierówności
jest kształtowana(religia) przez strukturę społeczną
Religia a konflikt społeczny:
religia, a raczej rozbieżność wyznaniowa w jednym społeczeństwie prowadzi do konfliktu
Religia a zmiana społeczna:
może ją powodować albo hamować
„etyka protestancka” a kapitalizm
rewolucja islamska: potwierdzenie tradycji- fundamentalizm, zatrzymanie zmian, powrót do poprzedniego stanu
Organizacja religii:
Kościół
sekta
wyznanie(denomination)- akceptacja prawa do pluralizmu w przekonaniach religijnych
kult
Religijność- rola religii w życiu każdego człowieka:
religijność przeżywana
religijność rytualna
religijność ideologiczna
religijność realizowana w życiu
religijność intelektualna
Przynależność religijna znajduje swoje odbicie w:
klasie społecznej
rasie i grupach etnicznych
postawach politycznych
#14). Socjologiczne rozumienie jednostki ludzkiej. Rozumienie osobowości. Osobowość społeczna i jej skład: kulturowy ideał osobowości, wzory ról społecznych, jaźń subiektywna i jaźń odzwierciedlona.
Koncepcje człowieka:
teologiczna- człowiek jako twór boga rodzi się „ludzki”
socjologiczna- jednostka zyskuje człowieczeństwo dzięki życiu społecznemu
3 Elementy osobowości:
a)elementy biogenne;
b)elementy psychogenne: pamięć, wola, wyobraźnia, uczucia, inteligencja, spostrzegawczość, temperament;
c)elementy socjogenne:
kulturowy ideał osobowości- internalizowany w okresie dojrzewania
role społeczne- realizowane w zależności od: -elementów bio- i psychogennych; -wzoru osobowego, określającego zespół cech idealnych, jakie jednostka wykonująca daną rolę społeczną powinna okazywać i posiadać; -od definicji roli przyjętej w grupie, w której lub przed którą dana rola jest wykonywana; -od struktury i organizacji wewnętrznej grupy, jej zwartości i systemu sankcji; -od stopnia identyfikacji z grupą
jaźń subiektywna
jaźń odzwierciedlona
kulturowy ideał osobowości- modele i ucieleśnienie(anonimowa postać) pożądanych cech, wysoko cenionych w danej grupie, zawód i zbiór cech przypisywanych temu zawodowi np. biznes man, polityk, ksiądz etc
rola społeczna- zbiór praw i obowiązków związanych z pozycją społeczną
jaźń subiektywna(Cooley)-subiektywne wyobrażenia, przekonania o sobie będące otrzymywane od rodziców podczas procesu socjalizacji
jaźń odzwierciedlona(G. H. Mead): -wyobrażenia o tym jak postrzegają nas inni ludzi; -wyobrażenia o tym jak inni oceniają nasz wygląd i nasze postępowanie; -reakcja na te wyobrażenia
Typologia osobowości wg. F. Znanieckiego
człowiek wychowany
człowiek pracy
człowiek zabawy
człowiek zboczony
#15).Społeczeństwo jako rzeczywistość subiektywna. Pojęcie socjalizacji. Postawa.
Socjalizacja- proces uspołeczniania od momentu narodzin do chwili śmierci.
Czynniki socjalizacji:
rodzina- język(umiejętność porozumiewania się), główne elementy kultury, tożsamość społeczna
szkoła- sformalizowany system ocen, uczenia
grupa rówieśnicza- socjalizacja bez planu, umiejętność radzenia sobie z konfliktami aksjonormatywnymi
mass media- alternatywne modele ról, norm, wartości( edukuje ale także szkodzi poprzez niewłaściwe uproszczenia)
instytucje religijne, sąsiedztwo, organizacje rekreacyjne, wspólnotowe, zakłady pracy etc.
Socjalizacja pierwotna |
Socjalizacja wtórna |
- grupa pierwotna - ważny inny - silne zabarwienie emocjonalne - przyjmowanie bezrefleksyjne - trwałe przyswajanie treści jako własnych |
-grupa wtórna - uogólniony inny - brak zabarwienia emocjonalnego - świadomy wybór - myślenie abstrakcyjne - sformalizowane normy |
Postawa- definicja sytuacji jakiej dokonuje jednostka podejmując interakcje skierowane do innej osoby jako partnera interakcji
Postawa- element osobowości; gotowość jednostki do określonego zachowania się w określonych postawach jednostki względem różnych elementów rzeczywistości.
Postawa składa się z następujących komponentów:
a) komponent poznawczy- wiedza+sądy
b) komponent emocjonalno-oceniający(afektywny)- oceny(komponent decydujący)
c) komponent behawioralny(czynnościowy)- reakcja względem przedmiotu postawy
Postawa ambiwalentna- polegająca na niezdecydowaniu, wahaniu się,(„i tak i nie”)
Aby nastąpił proces zmiany postawy musi wystąpić niezgodność walencji(+lub-) pomiędzy komponentami postawy.
Postawa pełna- zawiera w sobie wszystkie 3 komponenty
Postawa niepełna- tzw. Poznawczo-oceniająca nie zawiera ostatniego komponentu behawioralnego
3postawy centralne;
światopoglądowe
religijne
zawodowe
#16). Tożsamość i utożsamianie. Uwarunkowania tożsamości, Organizm a tożsamość.
Tożsamość indywidualna- suma autodefinicji jednostki jako aktora społecznego. Składają się na nią cechy subiektywne i obiektywne(cechy zewnętrzne jednostki); zbiór wyobrażeń i sądów o sobie
Tożsamość zbiorowa(społeczna)- suma tożsamości indywidualnych; poczucie wspólnoty opierane na wspólnym definiowaniu teraźniejszości i przewidywaniu przyszłości; wspólny system norm, wartości, zwyczajów, gospodarki
Tożsamość zawsze jest tworzona w opozycji do czegoś/kogoś(np. „my” jesteśmy inni niż „oni”, „ja”różnię się od „niego”).
Tożsamość regionalna- tożsamość indywidualna, zbiorowa, kulturowa...
Perspektywy ujęć tożsamości regionalnej:
psychologiczna
socjologiczna(podział na „my” i „oni”)
geograficzna(miejsce i przestrzeń- rozróżnienie wprowadził Ifutuan)
etnograficzna
historyczna
ekonomiczna
politologiczna(utrwalone postawy wyborcze mieszkańców danego regionu)
architektoniczno-urbanistyczna(dominujący styl w budownictwie danego regionu)
#17). Ruchy społeczne. Istota ruchu społecznego jako formy zachowań zbiorowych. Typy ruchów społecznych.
Warunki sprzyjające powstawaniu ruchów społecznych:
duży stopień interakcji
demokracja(wolność słowa i zrzeszania się)
dobra komunikacja
edukacja(zwiększa świadomość społeczną)
pula niezadowolenia
aktywistyczna ideologia
wolny czas
Zakres ruchów społecznych:
reformatorskie
rewolucyjne
Różnica pomiędzy starymi i nowymi ruchami społecznymi:
Ruchy społeczne |
Stary paradygmat |
Nowy paradygmat |
Aktorzy |
Społeczno-ekonomiczne grupy działające w swoim własnym interesie grupowym i angażujące się w konflikty w strefie podziału |
Społeczno-ekonomiczne grupy działające nie jako określone grupy lecz w imieniu szerszych zbiorowości |
Kwestie |
Wzrost gospodarczy i dystrybucja, bezpieczeństwo militarne i społeczne, kontrola społeczna |
Zachowanie pokoju, środowiska naturalnego, praw człowieka, niewyalienowane formy pracy |
Wartości |
Wolność i bezpieczeństwo prywatnej konsumpcji i awansu materialnego |
Autonomia jednostki i jej tożsamość- jako opozycja wobec scentralizowanej kontroli itp. |
Sposób działania |
Wewnętrzny:formalna organizacja, masowe zrzeszenia delegujące reprezentacje; zewnętrzny: pluralistyczne lub korporacyjne uzgadnianie interesów; współzawodnictwo partii politycznych, reguła większościowa |
Wewnętrzny: nieformalność, spontaniczność, niski stopień pionowej i poziomej dyferencji ról; zewnętrzny: polityka protestu oparta na żądaniach formułowanych przede wszystkim w terminach negacji, utrzymania status quo |
Strategie działania ruchów społecznych:
zmiana władzy
wpływ na władzę
zmiana wartości.
#18 i 19). Partie polityczne i państwo.
Partia polityczna- duża, celowa, wtórna i inkluzywna grupa społeczna
związki osób, obywateli danego państwa, którzy kierują się określoną ideologią, dążą do objęcia władzy państwowej lub do udziału we władzy celem realizacji swego programu(władza- możliwość sprawowania kontroli nad innymi).
Posiada: założenia światopoglądowe, program, wskazanie metod realizacji programu, określenie strategii i taktyki walki o władzę.
Genez partii politycznych:
partie dworskie- średniowieczne stronnictwa
partie- parlament angielski
partie klasowe
partie międzynarodowe(po II wojnie światowej).
Państwo- aparat oparty na władzy politycznej i administracyjnej
Funkcje państwa- nadaje obywatelstwo
wewnętrzne: prawo i ustrój, nadania porządku wew. bezpieczeństwo
zewnętrzne: bezpieczeństwo militarne, przedstawicielstwo, przynależność do międzynarodowych umów i organizacji
3koncepcje państwa
umowa społeczna(JJ Rouseau, Hobbes, John Locke)
państwo klasowe( Marks i Engels)
państwo- społeczność naturalna(Arystoteles)
Typy panowania;
monarchia
autorytaryzm
totalitaryzm
demokracja
Demokracja odznacza się:
wolnością obywatelską
władzą legalno- racjonalną
władzą zdecentralizowaną
kapitalizmem
pluralizmem politycznym