AMINOKWASY - budują białka, fizchem: subst krystaliczne, bezbarwne, db rozp w wodzie, optycznie czynne - glicyna (glikokol): tonizuje układ mięśniowy
- kwas asparaginowy: tonizuje układ nerwowy, w stanach zmęczenia psych i fiz, w chorobach serca i wieku starczego- L-tryptofan: lek nasenny - ornityna: lek odtruwający komórki kom wątroby- metionia: chroni wątrobę przed stłuszczeniem- tryozyna L-DOPA: prekursor biogennej dopaminy (stos w chorobie Parkinsona)
PEPTYDY- produkty pośrrednie między aminokw a białkami
- cyklosporyna: subst immunosupresyjna, zapobiega odrzutom przeszczepów
- lektyny (lektyna PHA, rycyna): zdolności aglutynacji kom nowotworowych, gł. rośliny motylkowe - toksyny grzybowe: amanityna (w muchomorze sromotnikowym): b.toksyczna - białka proste: prolaminy i gluteiny (kukurydza, zboża) - albuminy (rycyna) i globuliny (w tym chromoproteiny: hemoglobina, chlorofil): fotosynteza, oddychanie, widzenie
CHLOROFILE - zielone porfirynowe barwniki z gr chromoprotein
wł: oksydoredukcyjna, czynnik krwiotwórczy ważny przy leczeniu niedokrwistości, wspomagają prod protrombiny przez kom wątrobowe, pobudzają przemianę materii i usprawniają pracę mięśnia sercowego, przyspiesz gojenie owrzodzenia żołądka i jelit
ENZYMY POCHODZENIA ROŚŁINNEGO (transferazy, hydrolazy, liazy, izomerazy, ligazy), jnp. ananas, papaja - papaina, chymopapaina (zaburzenia układu mięśniowo-szkieletowego) - ficyna, bromelina, amylazy słodu jęczmiennego (rozkładają białka): niestrawność, usuwanie nekrotycznych plam na skórze, blizn, w przemyśle spoż i kosm - streptokinaza: w zakrzepach i stanach zawałowych serca
- L-asparaginaza: leczenie chorób nowotworowychGLIKOZYDY NASERCOWE (w postaci izolowanych związków, rzadziej jako postacie galenowe i recepturowe)- kardienolidy (większość): digitoksyna, lanatozyd A, digoksyna, konwalotoksyna, adnoitoksyna, strofantyna K - bufadienoloidy: scylarenina i pochodne, scylaren i proscylandryna A Ranuncula, Brassica, Mora, Faba, Tilia, Apocyna, Lilia, Scrophularia wł: wzmagaja siłę skurczu mięśnia sercowego, przedłużają fazę diastoliczną między skurczami, zwiększają V wyrzutową, zwalniają tętno, moczopędne surowce: liść naparstnicy purpurowej, wełnistej, ziele miłka wiosennego, konwalii, nasiona strofantusa, liść oleandra, cebula morska
KUMARYNY (pochodne alfa-pironu, także fenylopropanu) - izokumaryny: kumaryna, umbeliferon, eskulina, eskuletyna, skopoletyna, ostenol, ostol kumaryny - furanokumaryny: psoralen, bergapten, ksantotoksyna - piranokumaryny: wisnadyna, dikumarol, aflatoksyny (przez Aspergillus flavus) Apia, Ruta, Faba, Rubia, Hippocastana, Solana, Astera, Olea, Poa, sporadycznie w grzybach i promieniowcach fizchem: hydro i lipofilne, rozp zależy od obecności gr fenolowych i wiązania glikozydowego (większość w etanolu, metanolu, benzenie, chloroformie, eterze), r-ry wykazują wilną fluorescencję wł: niektóre fotouczulające, środki światłochronne (eskulina), uspokajające, działania spazmolityczne i hipotensyjne na naczynia wieńcowe, poprawiają pigmentację skóry w bielactwie i łuszczycy, środki zapachowe i kosmetyczne surowce: ziele nostrzyka, marzanki, ruty, bylicy bożego drzewka, owoc aminka egipskiego i większego, kora jesionu, kasztanowca, korzeń arcydzięgla, biedrzeńca mniejszego i większego, kwiat kasztanowca, surowce olejkowe FENOLE (hydroskylowe pochodne węglowodoró aromatycznych)
- mono, di, trifenole - polifenole (np. garbiniki) - alkoholofenole
- aldehydofenole - fenolokwasy fizchem: charakter słabych kwasów, dobrze rozp w wodzie, do izolowania związków stosuje się ekstrakcję słabymi zasadami, lipofilne fenole w związkach eterycznych są lotne z parą wodną (eugenol) wł: bakteriobójcze, dezynfekujące, jako czyste subst dezynfekujące tymol i eugenol surowce: liść mącznicy, brusznicy, kora wierzby, kwiat wiązkówki, wrzosu, ziele fiołka trójbarwnego, surowce olejkowe: goździki, koszyczek arniki, owoc anyżu, kopru włoskiego, ziele tymianku, kłącze tataraku, owoc pietruszki, ziele kopytnika, macierzanki ANTRAZWIĄZKI (antraglikozydy, pochodne antracenu)
- glikozydy atranoidowe: chryzofanol, alonina A i B, reina, sennozyd A i B, hiperycyna (fotouczulająca, przyspiesza metabolizm innych leków)
grzyby Penicillum, Aspergillus, Claviceps, Polygona, Ranuncula, Rubia, Lilia, Scrophularia, Leguminoseae fizchem: subst stałe, czerwone, pom lub żółte, rozp w chloroformie, benzenie, eterze, dość db w wodzie, łatwo sublimują
wł: łagodnie (laxantia) i silnie (purgantia) przeczyszczające, żółciopędne, gorzki smak pobudza błonę śluzową żołądka do wydzielania sokó trawiennych
surowce: alona (stężały sok aloesu Aloe), kora kruszyny i szklaku amerykańskiego, korzeń rzewienia, liść sensu, owoc szaklaku (związki antrapochodne nie wykazujące wł przeczyszczających: ziele dziurawca, korzeń marzany)SAPONINY (związki roślinne o charakterze glikozydów)- saponiny triterpenowe: escyna, saponazyd A (mydlnica), hedetrasaponina, glicyryzyna - saponiny steroidowe: diosgenina (Pochrzyn yam), smilagenina (Yukka, Agawa sizalowa), digitalogenina (działanie lecznicze i jako subst pomocnicze - wpływają na lepsze przyswajanie innych związków)Caryophylla, Hippocastana, Polygona, Primulafizchem: zdolność pienienia się, zmiejszają napięcie pow, hemoliza (rozpuszczają czerwone krwinki), zdolność emulgowania tłuszczy, wł: drażnią błony śluzowe wywołując zwiększone wydzielanie śluzu, działanie wykrztuśne (bluszcz), powodują kichanie i łzawienie, drażniąc żołądek efekt wymiotny, a nerki efekt moczopędny, przeciobrzękowo (escyna), psychopobudzająco (żeń-szeń), przeciwgrzybiczno (Primula officinalis, Hedera helix) surowce: korzeń lukrecji, pierwiosnka, mydlnicy, krzyżownicy, łyszczyca wiechowatwego, żeń-szenia, ziele połonicznika, skrzypu, nasiona kasztanowca, liść bluszczuGARBNIKI (związki fenolowe) fizchem: stałe subst naturalne, rozp w wodzie, alkoholu i acetonie, słabo kwaśny odczyn i ściągający smak, tworzą osady z solami Me ciężkich tworzą trwałe połączenia z białkami, ze względu na budowę dzielimy na: - garbniki hydrolizujące: galatoniny, elagotaniny - skondensowane pochodne proantocyjanidyny: katechina, epikatechina - hydrolizujące dające fenolokwas i cukier Salica, Polygona, Faba, Rosa, Anacardia, Erica, Gerania, wł: działanie przeciwzapalne w stanach zapalanych, obrzmieniach i krwawieniach błon śluzowych skóry, przeciwbiegunkowo (garbniki skondensowane)
surowce: kora dębu, korzeń rzewienia, kłącze pięciornika, wężownika, owoc borówki czernicy, liść jeżyny, mącznicy, brusznicy, szałwi, dębianki (galasy dębowe-narośla na pędach dębów na skutek nakłucia przez samicę galasownika Andricus)FLAWONOIDY (subst roślinne o char barwników)
Betula, Polygona, Ranuncula, Apia, Viola, Erica, Rubia, Primula, Lamia, Astera
fizchem: subst stałe żółte lub bezbarwbe, rozp w alkaliach z wytworzeniem żółtego zabarwienia, nierozp w eterze, benzenie, chloroformie
wł: uszczelniają ściany naczyń - przeciw żylakom, wybroczynom, środki zapobiegające krwawieniom, w miażdżycy (rutyna), poprawiają przepływ wieńcowy, wpływ na krążenie w mięściu sercowym (witeksyna, hiperozyd, bilobetyna), ochronnie na wątrobę (silibina), przeciwalergicznie (kwercetyna),-wrzodowo, wirusowo i grzybicznie, wymiatacze wolnych rodników i antyutleniacze (rutyna, hespedryna)flawony: apigenina (koszyczek rumianku, krwawnika)-rozkurczowo flaownole, surowce:kwiatostan głogu (witeksyna, rutozyd), owoc głogu, liść brzozy (hiperozyd), ziele skrzypu polnego (glukozyd kwercetyny), kwiat bzu czarnego, kwiatostan lipy (pochodne kwercetyny, kemferolu), ziele nawłoci pospolitej (kwercetyna). kwiatostan kocanek (narygenina, izosalipurozyd), owoc ostropestu plamistego (sylimaryna) biflawonoidy: bilobetyna, gingetyna, amentoflawon (Gingko biloba)izoflawony (rośliny strączkowe, funkcje obronne, wł estrogenne - odpowiedzialne za hormony) - rotenon: owadobójczo - genisteina: przeciwnowotoworowo na raka sutka, prostaty - pueraryna: z medycyny chiń-nadciśnienie, migreny, leczenie uzależnieniń alkoholowych, dusznicy bolesnej (korzeń Kudzu)flawonolignany: sylibina (regeneracja wątroby, żółciopędnie, zatrucia)antocyjany - barwniki niebieskie, różowe, fioletowe do barwienia żywności, skór, tkanin, drewna (wł lecznicze podobne do biflawonoidów: poprawa krążenia krwi, moczopędne, ochronne na wątrobę i żołądek, przeciwzapalne, poprawa ukrwienia w obrębie tęczówki oka); surowce: owoc bzu czarnego, borówki czernicy, kwiat bławatka, malwy czarnej, hibiskusa Subst biol czynna- farmakologicznie czynny związek chem o określonej budowie, wyodrębniony z surowca lub otrzymany syntetycznie; musi podlegać normom by mógł być stosowany do sporządzania postaci leków dla chorego pierwotne-mają charakter metabolitów, spotykane w każdej roślinie, stanowią subst energetyczne, budulcowe lub zapasowe (cukry proste, skrobia, tłuszcze, chlorofil, aminokwasy, białka, kwasy nukleinowe) wtórne-są wytworem wyspecjalizowanej przemiany materii i nie można im przypisać podstawowej funkcji w życiu rośliny. Ich występowanie jest ograniczone do niektórych mniejszych lub większych grup systematycznych świata roślinnego Flawonoidy 1. flawony
2. flawonole 3. flawonony 4. falwanonole 5. izoflawony 6. biflowonoidy
7. antocyjany 8. flawonolignany 9. kumaryny Fenole1. proste fenole 2. glikozydy fenolowe 3. fenolokwasy Glikozydy nasercowe: kardienolidy, bufadienolidy Saponiny triterpenowe: saponiny steriodowe Alkaloidy: zw zasadowe zawierające azot, prekursorami do ich biosyntezy są aminokwasy; wykazują silne, nieraz trujące działanie fizjologiczne na organizm człowieka. 0. pirydynowe: Waleriana, Nikotyna, 1. piperydynowe: Koniina, Lobelina, Efedryna 2. tropanowe: Atropina, Hioscyjamina, Skopolamina, Kokaina 3. izochinolinowe: Cheleretryna, Berberyna, Morfina, Kodeina 4. indolowe: Strychnina, Harmina, Ajmalina 5. purynowe: Kofeina, Teobromina, Teofilina 6. steroidowe: Solasodyna, Tomatydyna Związki o char niejednorodnym 1. olejki eteryczne 2. garbniki hydrolizujące, skondensowane 3. żywice i balsamy Aminy, Antybiotyki, Związki cyjanowe, siarkowe Adiustacja - obejmuje mech obróbkę surowca polegająca na sortowaniu, krojeniu, mieleniu łącznie z ważeniem , pakowaniem , etykietowaniem surowca. Standaryzacja -preparat musi zawierać ściśle określoną ilość składników odpowiedzialnych za efekt leczniczy. zapewnia ona ujednolicenie zaw zw czynnych w każdej porcji leku. Dotyczy ona: tożsamości surowca co do gatunku , odmiany , właściwego organu roślinnego / stopnia oczyszczenia / ilości zanieczyszczeń mineralnych , organicznych lub domieszek / warunków zbioru , suszenia , właściwości organoleptycznych wilgotności / ilości popiołu pozostającego po spaleniu surowca / zawartości w surowcu subst biol czynnej / sposobu opakowanie i oznakowanie pojedynczych opakowań / przechowywania / warunków transportu. Do tego samego surowca mogą obowiązywać różne normy w zależności od jego przeznaczenia i sposobu wykorzystania: eksport , rynek wewnętrzny , przeróbka przemysłowa czy dostarczenie do aptek. Stabilizacja - utrwalanie,czyli unieczynnienie enzymów odpowiedz za rozkład subst biol czynnej. przeprowadza się ją przez : Suszenie i ogrzewanie surowca przez pewien czas w temp. 110ºC /.Działanie na surowiec zimnym lub gorącym alkoholem etylowym lub parami alkoholu etylowego pod ciśnieniem w autoklawie /Liofilizacja-suszenie sublimacyjne /suszenie (tez jest formą stabilizacji) Leki silniedziałające dawka 0,005 - 0,5 g (jednorazowe dawki przyjmowane z przepisu lekarza, z recepty; zawierają alkaloidy, glikozydy, czasem trucizny) słabodziałające dawka 0,5 - 5 g (dostępne bez recepty, do nabycia w drogeriach, sklepach zielarskich, aptekach) Leki galenowe - (kompleksy składników czynnych surowca) zwyczajowa nazwa leków wykonanych z surowców roślinnych, zwierzęcych i min wg ściśle określonego przepisu zamieszczonego w Farmakopei, obecnie są stosowane głównie jako środki pomocnicze przy wyrobie recepturowych postaci leku. Postacie stałe: proszki (wysuszony i rozdrobniony surowiec roślinny), tabletki, plastry, czopki, ziółka, wyciągi suche, papierosy lecznicze półstałe: maści, mazidła, wyciągi gęste ciekłe: roztwory wodne, wody aromatyczne, spirytusy lecznicze, nalewki (wyciągi alkoholowe), wyciągi płynne, octy, wina lecznicze, syropy, soki (zagęszczone soki roślinne na bazie wody), napary (wyciągi uzyskiwane poprzez zalanie wrzątkiem), odwary (świeżo przygotowane wyciągi uzyskiwane poprzez gotowanie), emulsje, zawiesiny gazowe: aerozole lecznicze Organizacja zbiorów 0. Osoba zbierająca z certyfikatem 1. Zbierać tylko ze stanowisk ich masowego występowania, 2. Nie ze stanowisk skażonych przez przemysł, spaliny 3. Zbierać w ilościach, które będą jednorazowo wykorzystane i zabezpieczone, 4. Nie zbierać wszystkich roślin z danego stanowiska, najokazalsze egzemplarze należy zostawić w celu odnowienia 5. Zbieramy tylko organ, który potrzebujemy nie uszkadzając reszty (np. tylko owoce) 6. Korzenie i kłącza zbierać z roślin silnie rozrośniętych 7. Korę i pączki drzew oraz krzewów zbierać z gałęzi obciętych 8. Nie niszczyć roślin sąsiadujących, aby nie uległ degradacji cały naturalny zespół, 9. Roślin objętych całkowita ochrona nie należy zbierać i narażać na uszkodzenia. 10. Nasiona obsypujące się podczas zbioru wykorzystywać do podsiewów w miejscach występowania tych gatunkówSchorzenia leczone ziolami w PL: przeziębienie, grypa, nerwice, bole glowy, żołądek, trawienie, choroby skory, osłabienie psychiczne i fizyczne. Watroba: rapaholin alax w tym karczoch zwyczajny glistnik jaskolcze ziele osłaniające: ostropest plamisty Przeciwdepresyjne: diurwaiec zwycz. Kaszel: tymianek Serce: glog 2szyjowy Skora: rumianek Uspokojajace: melisa zwyczajna, koziołek lekarski Rynek farmaceutyczny: leki rosliunne medycyny konwencjonalnej. Leki roślinne nowej generacji i klasyczne. Rynek konsumpcyjny: leki medycyny alternatywnej, ziolowe srodki kosmetyczne i ziolowe srodki spożywcze. Spos pozyskiw surowca roślinnego i substa biolczynnych: zbior surowcow ze stanu naturalnego lub z upraw, synteza chem i biotach roslinna. Synteza chem: ma miejsce z niektórymi antybiotykami lub kw askorbinowym. Wiele innych metabolitow aktywnych farmakologicznie jest wykorzysta w lecznictwie po modyfikacji chem lub udoskonalenie leku synetetyczngo np. atropina i jej malozmieniona polsyntetyczna pochodna homatropina. Pozyskiwanie sur ze stanu naturalnego: zasady: zbieranie tylko ze stanowisk masowego wystepowania, nie wykorzystywanie stanowisk skazonych przez przemysl, srodkami ochrony etc, surowce zbierac w ilościach które będą właściwie wykorzystywane i zabezpieczone: wysuszyc przerobic sprzedac, nie zbieramy wszystkich roslinz danego stanowiska, najokazalsze egempalaze zostawiamy do odnowienia, podczas zbioru kwtiow lisci owocow nie wyrywamy calych roślin ani nie łamiemy tylko sciany potrzebne czesci. Nasiona osypujące się podczas zbioru wykorzystujemy do podsiewow w miejscach wystepowania tych gat lub do zakaladanie uprawy, korzenie i klacz zbieramy z roślin silnie rozrośniętych a czesci nie wykorzystane pozostawiamy glebie do odnowy, kore i paczki drzew, krzewowo zbieramy tylko z galezi obciętych, nie nieszczymy sąsiednich roślin, roślin pod ochrona nie zbieramy. Surowce zielarskie: naturalny stan, uprawy (na wlasne ryzyko, kontaktowe, kontaktowe kontrolowane, zakladowe). Uprawa na wlasne ryzyko plantatora: ilość i jakość okresla plantator, ceny uzależnione sa od aktualnych cen rynkowych, sprzedarz surowce wg proby ofertowej, ryzyko ponosi tylko plantator Uprawa kontraktowa: ilość i jakość okresla kontrakt, ceny sa przedmiotem kontraktu, odbiorca nie ma wpływu na przebieg prod rolnej, ryzyko ponosi tylko plantator. Uprawa kontraktowa kontrolowana: ilość i jakość okresla kontrakt, ceny sa przedmiotem kontraktu, wytyczne odnośnie uprawy podaje plantatorowi odbiorca surowcam kontrola plantacji : audit, dokumentacja, ryzyko ponosi tez odbiorca surowca. Czynniki pozwalające na zwiekszenie prod zielarskiej w PL: intensyfikacja prac hodowlanych, wyposażenie gospodarstw w sprzet, poprawa efektywności ekonom i stabilizacji prod, doskonalenie metod uprawy, optymalizacja nawożenia i agrotechniki, stosowanie nowoczesnych tech, uprawa ziol w gosp ekologicznych nowoczesna promocja. Polskie odmiany roślin zielarskich: 20 gat: bazylia, bielun indianski, czaber ogrodowy, dziurawiec zwyczajny koziołek lekarski, tymianek właściwy, szalwia lekarska, rumianek pospolity , ostropest pamisty, malwa czarna, kminek, jaskolcze ziele, majeranek Stanowisko w płodozmianie: po roślinach motylkowych, okopowych, warzywnych, rzepaku, zasobne gleby w substancje organiczna, dobra poj wodna i sorpcyjna co 4 lata ten sam gat Uprawa i nawożenie: orka przedzimowa, gleba zasobna w nawozy org i mine, precyzyjne dawkowanie nawozow. Ochrona:L szczeg instrukcje uprawy poszcz ziol, instrukcje opracowane przez IRiPZ, zalecenia ochrony roślin, stos kodeksu dobrej prratyki ochrony roślin. Olejki eteryczne: to mieszaniny substancji lotnych w roznym charakterze chem posiadające silny na ogol przyjemny zapach, sa to wydzieliny roślinne o nie wyjaśnionej fizjologicznie roli, w skald jednego olejku wchodzi kilkadziesiąt roznych związków. Sklad oleju jest Rony dla każdej rośliny. Gęstość wlasciwa olejka jest mniejsza niż wody z wyjątkiem olejku cynamonowego, goździkowego, gorczycowego i z gorzkich migdałów które maja wieksza mase. W temp pokojowej sa plynne, rzadko maziste, Zywiczenie to gęstnienie i ciemnienie przy dostapnie swiatla. W wodzie malo rozp ale w innych tj: alkohol, chloroform czy eter się dobrze rozp. Sa optycznie czynne-prawo i lewoskrętne. Najważniejsze skl: terpen, zw aromatyczne i heterocykliczne. Zastos: farmaceutyka, kosmetyka perfumeryjny, spoz. Drażniące skore: powoduja lepsze ukrwienie i dzial przeciwbolowowo: olejek rozmarynowy gorczyczny czy eukaliptusowy Moczopędne: draznia kanaliki nerkowe i zwiększają ilość wydzielanego moczu olejek pietruszkowy WykrzstusneL draznia blone sluzowa żołądka wywołują efekt sekretolgoiczny w oskrzelach o azynowy, tymiankowy, kopru wloskiego Przeciwzapalne rumiankowy Antyseptyczne goździkowy czosnkowy majerankowy Spazmolityczny rumiankowy, kminkowy, kolendrowy, Przeciwbole: z drzew iglastych Przeciwrobaczne: piolunowy wrotyczowi cebulowy. Olejki: spirytusy, wodki, nalewki, gumy ciasta, farby lakiery, rozpuszczalniki, higiena jamy ustnej i ciala. Pozyskanie: destylacja para wodna, ekstrakcja noskowrzacymi rozpuszczalnikami organicznymi, maceracja olejami wytrawianie tluszczami na cieplo, wytlaczanie, wyciskanie. destylacji z parą wodną Olejki eteryczne otrzymuje się z różnych części roślin, najczęściej metodą destylacji z parą wodną. Destylarnie znajdują się zwykle w bezpośrednim sąsiedztwie plantacji roślin, dzięki czemu rośliny poddawane takiemu procesowi zachowują świeżość. W pierwszym etapie produkcji odpowiednie części roślin ( nasiona, łodygi, liście lub kwiaty) są ugniatane w kadziach, a następnie poddawane działaniu pary wodnej. Wskutek tego wraz z parą wodną olejki eteryczne unoszą się w górę i przechodzą do kondensatora, gdzie następuje skroplenie mieszanki. Z kondensatora mieszanka zostaje przesłana do urządzenia chłodzącego, w którym ulega schłodzeniu. Olejki eteryczne oddzielają się od wody i wypływają na jej powierzchnię. Ostatni etap to zbieranie olejku z powierzchni wody. Aromaterapia: terapia napiec nerwowa, rozne zapachy mogą wywierac wpływ pobudzający lub uspokojajacy. Arezoloterapia: to wziewanie substancji farmakologicznie czynnych w celach leczniczych i profilaktycznych w preparatach aerozolowych, działają przeciwzapalnie i baktreiobojczo, upplynniaja wydzieline, przyspieszaja odnowe blony sluzowej układu oddechowego. Zbiorniki olejkowae: kuliste elipskodalne, pwostaja w tk przez rozsuwanie się sąsiadujących kom, rozpuszczanis ei ścian kom lub onba naraz. Przewody olejkowateL roznia się od zbiornikow kształtem, sa mniej lub bardziej wydłużone, pwostaja przez rozsuniecie się sąsiadujących tkanek, sa w korzeniach i lodygach. Przewody balsamowe: powstaja podobnie i sa w iglach drewnie i drzew krzewow iglastych. Ekstrakcja ciecz - ciecz Ekstrakcja - jest to metoda wyodrębniania z mieszaniny ciał stałych lub cieczy jakiegoś składnika przy pomocy rozpuszczalnika tak dobranego, aby rozpuszczał przede wszystkim żądany związek. Chemicy stosują tę metodę do otrzymania związków naturalnych z materiału roślinnego (liści, kory itp.). Rozdrabnianie surowca Rozdrabnianie na sucho _ polega na łamaniu , mieleniu lub rozgniataniu surowca w łamaczach , młynach ,gniotownikach Rozdrabnianie na mokro - ogranicza utlenianie się związków czynnych , zmniejsza ilość rozkruszu , eliminuje zapylenie hali i możliwość eksplozji płynów Temperatury suszenia surowców zielarskich Każdy z gatunków charakteryzuje się pewnymi specyficznymi zaleceniami suszenia, które mają zapewnić minimalne straty cennych substancji zawartych w roślinie. Każdy surowiec wymaga innych temperatur suszenia : surowce olejkowe :30-45 st. / glikozydowe :40-60st./ flawonoidowe :80-100st / Alkaidowe : 60-80st / Garbnikowe : 40-55st / gorycze :do 50st / śluzowe : 40st Sposoby wytwarzania olejku przez rośliny Rośliny syntetyzują i uwalniają do otoczenia bardzo różnorodne lotne substancje organiczneNiektóre substancje zapachowe występują dość powszechnie, wydaje się jednak, że zapachy są w dużym stopniu charakterystyczne dla gatunku.Żadne dwa gatunki roślin nie wytwarzają identycznych mieszanin zapachowych Substancje lotne wydzielane z kwiatów służą jako atraktanty dla zwierząt zapylających, substancje wydzielane z części wegetatywnych służą odstraszaniu roślinożerców, przywabianiu wrogów tych roślinożerców oraz zaalarmowaniu sąsiednich roślin. Zapach kwiatów wabi zwierzęta zapylające na różne sposoby - najczęściej jest po prostu zaproszeniem na ucztę lub na gody.Olejki eteryczne są produkowane we włoskach wydzielniczych epidermy (tkanki okrywającej), np. u pelargonii, u chmielu, u mięty, u geranium. Mogą być także wytwarzane w specjalnych gruczołach wydzielniczych czy przewodach wydzielniczych, rozproszonych w tkance miękiszowej lub okrywającej; olejki są wówczas gromadzone w specjalnych zbiornikach lub kanałach olejkowych (np. u sosny, u dziurawca, u cytryny). Włosek wydzielniczy, np. u mięty zbudowany jest z trzonka oraz główki. W młodych włoskach mięty olejek eteryczny znajduje się w cytoplazmie w formie kropelek; w miarę dojrzewania włoska dyfunduje olejek przez ścianę komórkową do przestrzeni podkutikularnej. Jakość w trakcie wegetacji: zmienność egentyczna, rozwojowa, czynniki środowiskowe. Zmienność ontogenetyczna: głównym czynnikiem zmian w zawartości sub biol czynnej w roślinie jest zmienność rozwojowa a ich przebieg i charakter jest typowa dla danego gatunku czy biotopu, czynniki środowiska mogą przyspieszac lub opuzniac przechodzenia kolejnych faz rozwojowych, nie zmianiaja zależności pomiedzy cechami morfologicznymi z zawartością cial czynnych w danym organie rośliny. Wpływ czynników zewnętrznych na jakość surowca Światło - różnicuje zawartość i skład olejku u roślin olejkowych , wpływa dodatnio na zawartość glkozydów w roślinie , zwiększa zawartość alkaloidów u niektórych roślinWzrost temperatury - podnosi zawartość olejku u roślin z rodziny wargowych i zmniejsza jego zawartość u roślin z rodziny baldaszkowatych ; podnosi zawartość glikozydów nasercowych w naparstnicy purpurowej oraz alkaloidów u gatunków z rodziny psiankowatych ; reakcja roślin zawierających flawonoisdy na temp. jest różna Wilgotność gleby - przy optymalnym zaopatrzeniu w wode otrzymuje się znaczne zwyżki plonu surowca oraz plonu ciał czynnych Fizyczne właściwości gleby - maja duży wpływ na rośliny zielarskie , których częścią użytkowa jest korzeń.Większość roślin wymaga do normalnego rozwoju gleb o odczynie obojętnym lub zasadowym czynniki oddziaływuja na jakość surowca- czynniki klimatyczne (światło, temperatura , wilgotność gleby , fizyczne właściwości gleby)- odpowiedni termin zbioru - rodzaj substancji biologicznie czynnej zawartej w surowcu - pora dnia w czasie zbioru i panującapogoda - sposób przechowywania surowca po zbiorze -parametry suszenia : temperatura, czas suszenia , szybkość przepływu powietrza , rozdrobnienie grubość warstwy suszonego surowca Zbiór surowców ze względu na porę roku i typ surowca Termin zbioru w duzym stopniu decyduje o jakości surowca zielarskiego.Rozróżnia się 4 terminy zbioru: WIOSENNY - od odmarznięcia gleby,ruszenia soków i wypuszczenia liści do połowy maja LETNI - od połowy maja do września , obejmuje okres pełnego rozwoju roślin.W tym czasie zbira się kwiaty , liście , owoce , nasiona.JESIENNY - od wrzesnia do zamarznięcia gleby.Zbiera się korzenie , kłącza ,bulwy,pozno dojrzewające owoce i nasiona,czasem późne kwiaty,liście i ziele. ZIMOWY- zbiera się niektóre zimozielone oraz niektóre owoce. Warunki suszenia surowca Pomieszczenie, w którym suszy się zioła musi być przewiewne i musi w nim panować półmrok. Suche i ciepłe powietrze znakomicie pozbawia surowce zielarskie wody.W pomieszczeniu w którym suszymy zioła nie mogą się znajdować żadne obce zapachy, które zioła łatwo wchłaniają -tracąc wartość leczniczą.. Co pewien czas leżący na stołach lub siatkach surowiec należy poruszać, to znaczy warstwę dolną wydobyć na wierzch. Siatki na których rozkładamy zioła nie mogą być wykonane z drutu, który koroduje, gdyż niedopuszczalne jest, aby w surowcu znajdowały się opiłki rdzy. Siatki mogą natomiast być wykonane z tworzywa sztucznego. Słońce jest szkodliwym czynnikiem dla surowców zielarskich (czynnikiem obniżającym ich wartość). Jeżeli przyniesiony surowiec jest zanieczyszczony piaskiem lub wówczas możemy go szybko wypłukać w bieżącej wodzie, strzepać krople wody i bardzo cienką (pojedynczą) warstwą rozłożyć na sitach, na podwójnej warstwie papieru lub lepiej zawiesić na sznurku. Surowców zielarskich nie wolno w żadnym wypadku przetrzymywać w wodzie, ponieważ powoduje to gnicie, zaparzanie, pleśnienie surowca i wymycie z niego ciał czynnych. Kwiatów, pączków i nasion nie wolno wcale moczyć. Podczas mycia i sortowania surowców odrzucamy części niezdrowe, to znaczy przegniłe, z plamami Proces suszenia surowca w oparciu o parametry suszenia Suszenie ma istotny wpływ na jakość surowca.Ma na celu utrwalenie składu chemicznego i przechowanie surowca zahamowując rozkład substancji czynnej wskutek odparowania wody i unieczynnienia enzymów.O jakości surowca decyduja tzw. Parametry suszenia : Temperatura - wzrost temperatury w pierwszym (parowanie wody wolnej z powierzchni materiału)okresie suszenia intensyfikuje dyfuzje pary wodnej , przyspieszając proces suszenia.W miare postepowania suszenia spada jego szybkość.Podwyższenie temperatury w drugim okresie suszenia (odparowanie wody z wnętrza materiału) ma niewielki wpływ na szybkość suszenia , może zniszczyć ciała czynne obecne w surowcu. czas suszenia - należy dążyc do tego , by był on jak najkrótszy. szybkość przepływu powietrza - ma wpływ na szybkość i równomierność suszenia.Brak przepływu powietrza może doprowadzić do zaparzania i zbrunatnienia czynnika.Prędkośc przepływu czynnika suszącego dostosowana być musi do rodzaju surowca,zastosowanej temperatury(im wyższa tym szybsza wymiana powietrza) i grubości suszonej warstwy. rozdrobnienie i grubość warstwy suszonego surowca - wpływa na skrócenie drogi przenikania wody na zewnątrz suszonego ciała.Zmniejszenie grubości materiału o połowe daje teoretycznie czterokrotne skrócenie czasu suszenia. Sposoby suszenia surowca Suszenie naturalne : Można przeprowadzac na w pomieszczeniach na strychach , poddaszach , na czystych drewnianych podłogach wyłożonych papierem lub na otwartej przestrzeni , w snopkach , na kożłach , wieszakach. - można suszyć na stołach wyścielonych czystym papierem, ale nie gazetami, z których mogą do ziół przenikać zapachy i toksyny farb drukarskich - Surowce można suszyć na wolnym powietrzu, ale w cieniu lub jeśli przykry jemy je szarym przepuszczalnym dla wody papierem uniemożliwiającym bezpośredni kontakt promieni słonecznych z surowcem. Suszenie termiczne: suszarki : konwekcyjne (typy: komorowe , tunelowe , tasmowe , bębnowe i podłogowe),kontaktowe , ielektryczne,sublimacyjne , radiacyjne. Zasady suszenia naturalnego Można przeprowadzac na w pomieszczeniach na strychach , poddaszach , na czystych drewnianych podłogach wyłożonych papierem lub na otwartej przestrzeni , w snopkach , na kożłach , wieszakach.Surowiec należy chronić przed opadami deszczu stosując okrycia z folii , należy tez chronic przed słońcem(działanie promieni ma często ujemny wpływ na zawartość zw. Biologicznie czynnych). Na słońcu można suszyć wyłącznie niektóre kory i korzenie.W celu doprowadzenia powietrza do surowca suszenie można przeprowadzac w przewiewnym miejscu na sitach. Proces suszenia musi być prowadzony pod kontrola : mase suszowa należy co jakis czas przewracac. Ten typ suszenia daje dobre wyniki jedynie przy sprzyajacej pogodzie, jest mało ekonomiczne i długo trwa. Zasady suszenia termicznego Proces polega na wprowadzeniu do suszarni czynnika suszącego.Proces uniezależniony od pór roku i warunków atmosferycznych. W zależności od czynnika suszącego rozróżnia się suszenie : konwekcyjne, kontaktowe, promiennikowe, dielektryczne, sublimacyjne, rozpyłowe.W zależności od źródła ciepła wyróżnie się suszarki : konwekcyjne (typy: komorowe , tunelowe , tasmowe , bębnowe i podłogowe),kontaktowe , dielektryczne,sublimacyjne , radiacyjne. Przy suszeniu termicznym w suszarniach komorowych,przeciętny ciężar nasypowy na 1m2 pow. sit wynosi dla kwiatów 2-4 kg ,liści 3-4 kg , ziela 5-6 kg , korzeni 8-10 kg , kory 5-6kg, owoców 5-10 kg. W niektórych surowcach stosuje się zabiegi zwiększające efektywność suszenia np. owoce mięsiste poddaje się blanszowaniu Temperatury suszenia surowca w zależności od substancji biologicznie czynnych Rodzaj i parametry suszenia podyktowane są właściwościami fizykochemicznymi substancji czynnych zawartych w surowcach. Przez wiele lat podstawowym sposobem utrwalania surowców zielarskich było ich suszenie w warunkach naturalnych (na polach w pokosach, czy w przewiewnych, zadaszonych miejscach). Długotrwałe suszenie w takich warunkach prowadziło jednak do niekorzystnych zmian jakościowych. Obecnie do suszenia najczęściej wykorzystywane są suszarnie termiczne z wymuszonym przepływem ciepłego powietrza, co wpływa korzystnie na zachowanie składu chemicznego oraz właściwości organoleptycznych surowca [61]. Aby spełnić wymagania stawiane suszom, zakres temperatur, w których suszone są rośliny lecznicze, mieści się w przedziale od 300C (dla najwrażliwszych na temperaturę surowców olejkowych) do 600C (dla owoców borówki). Obrót surowców w magazynie Surowce należy przechowywać w magazynach suchych , o bdb wentylacji , czystych , Zacienionych.Pomieszczenia powinny być zabezpieczone przed szkodnikami.W warunkach dużej wilgotności mogą przebiegac procesy gnilne i rozwijac się drobnoustroje.Składowane surowce należy ustawiać na paletach lub ażurowych półkach , temperatura pomieszzcen magazynowanych powinna wahac się od 4-14st. , wilg. Wzgledna nie powinna przekraczać 65%.Magazyn powinien mieć sprawny system wentylacji. Procedury po suszeniu: Wysuszony surowiec trzeba jak najszybciej zapakować zachowują przy tym zasadę by zioła aromatyczne, zawierające olejki lotne jak np. mięta, melisa, rozmaryn, szałwia etc. przechowywać w szczelnie zamkniętych słojach np. w twistach lub metalowych pudełkach. Lecz zioła muszą być naprawdę dobrze wysuszone by nie pleśniały. Inne zioła przechowywać można w opakowaniach papierowych lub woreczkach lnianych wzgl. bawełnianych szczelnie zamkniętych. Aby uniknąć pomyłek należy pamiętać, by do każdego opakowania dołączyć etykietkę z nazwą ziela i datą zbioru. Wysuszone zioła należy przechowywac w szczelnych pudełkach chroniąc je przed wilgocia i światłem.Jeśli jest obawa,ze w miejscu magazynowania mogą znaleźć się pasożyty należy przeprowadzić odkażenie pomieszczenia a nastepnie dokładnie usunąć środki odkażające. Surowce przechowuje się nie dłużej niż rok , do następnych zbiorów. Przechowywanie surowca zielarskiego , opakowania Przy pakowaniu zwraca się uwagę na charakter surowca , przeznaczenie.Na jakość w trakcie przechowywania rzutuje światło , temp , wilgotność względna powietrza.U surowców olejkowych - stopień rozdrobnienia surowca.Wykorzystuje się opakowania szczeln, półszczelne ,przewiewne i normalne. Opakowania szczelne : butle , słoje , balony szklane, beczki metalowe , skrzynie uszczelnione papierem pergaminowym , uszczelnione folia aluminiowa lub plastikowa torby papierowe wykorzystuje się do gromadzenia surowców aromatycznych Opakowania półszczelne : torby papierowe , kartony , krzynie , beczki drewniane i worki brezentowe , stosujemy do większości produktów. Standaryzacja , adiustacja , stabilizacja surowca zielarskiego Adiustacja - obejmuje mechaniczna obróbke surowca polegająca na sortowaniu , krojeniu , mieleniu łącznie z ważeniem , pakowaniem , etykietowaniem surowca.Surowiec powinien mieć przewidziane normą cechy jakościowe. Standaryzacja dotyczy: Tożsamości surowca co do gatunku , odmiany , właściwego organu roślinnego / stopnia oczyszczenia / ilości zanieczyszczeń mineralnych , organicznych lub domieszek / warunków zbioru , suszenia , właściwości organoleptycznych wilgotności / ilości popiołu pozostającego po spaleniu suroca / zawartości w surowcu substancji biologicznie czynnej / sposobu opakowanie i oznakowanie pojedynczych opakowań / przechowywania / warunków transportu. Do tego samego surowca mogą obowiązywać różne normy w zależności od jego przeznaczenia i sposobu wykorzystania : eksport , rynek wewnętrzny , przeróbka przemysłowa czy dostarczenie do aptek. Stabilizacja - utrwalanie,czyli unieczynnienie enzymów odpowiedzialnych za rozkład substancji biologicznie czynnej.Stabilizację przeprowadza się przez :Suszenie i ogrzewanie surowca przez pewien czas w temp. 110 C /.Działanie na surowiec zimnym lub gorącym alkoholem etylowym lub parami alkoholu etylowego pod ciśnieniem w autoklawie /Liofilizacja suszenie sublimacyjne /suszenie (tez jest formą stabilizacji) Badanie i ocena surowca Badania i ocena surowca przed dopuszczeniem go do dalszej obróbki i obrotu handlowego opieraja się na wymaganiach podanych w farmakopei i w normach.Surowiec roślinny podlega szerokim badanieom laboratoryjnym obejmującym badania : makroskopowe , mikroskopowe , chemiczne i biologiczne. -BADANIE MAKROSKOPOWE (ORGANOLEPTYCZNE)- składa się na nie ocena tożsamości botanicznej (porównanie badanego surowca z opisem w podręcznikach) i badanie czystości surowca . Badanie to obejmuje : oględziny makroskopowe przy użyciu lupy , badania organoleptyczne smaku , zapachu. Badanie to pozwala na stwierdzenie czy surowiec został dobrze wysuszony czy nie jest spleśniały , sczerniały , porażony przez szkodniki czy nie jest zanieczyszczony lub zafałszowany - BADANIE MIKROSKOPOWE - sa uzupełnieniem makroskopowych.Przeprowadza się je najczesniej wtedy , gdy surowiec jest silnie rozdrobniony lub sproszkowany.Metoda ta opiera się na znajomości anatomii roślin i cech anatomicznych charakteryzujących poszczególne rodziny , rodzaje i gatunki roślin. -BADANIA FIZYKOCHEMICZNE I CHEMICZNE - pozwalaja na ocene zawartości wilgoci , popiołu oraz jakościowe i ilościowe oznaczenie substancji biologicznie czynnej.W badaniach tych stosuje się różne metody ( miareczkowe , kolometryczne , spektrofotometryczne , chromatograficzne) - BADANIA BIOLOGICZNE - prowadzone w przypadku surowców o nieznanych i trudnych do wyizolowanie składnikach , ale o znanym działaniu fizjologicznym.Prowadzi się je na zwierzętach lub żywych tkankach zwierzęcych. MEDYCYNA KONWENCJONALNA (oficjalna) nauka o żywieniu, chorobie oraz zapobieganiu i leczeniu chorób, opiera się na naukowo udokumentowanych podstawach. Sprawdza swoje działania i skuteczność lecznicza w badaniach przdklinicznych (In vitro na zwierzętach) zwierzętach badaniach klinicznych. LECZNICTWO LUDOWE - lecznictwo stosowane od najdawniejszych czasów przez ludy pierwotne i warstwy ludów cywilizowanych o niższym poziomie wiedzy medycznej. Podstawowe znaczenie mają 1) obserwacje wyników stosowanie ziół, minerałów, surowców pochodzenia zwierzęcego, przekazywane z pokolenia na pokolenie; pozytywne skutki stosowania niektórych leków ludowych potwierdza medycyna współczesna 2) wiara w skuteczność oddziaływania magicznego (zabobony, „zamawianie złych chorób”, okadzanie) ZIOŁOLECZNICTWO- (fitoterapia) sposób leczenia z wykorzystaniem surowców i przetworów roślinnych w tym również warzyw i owoców. Jedna z metod leczenia stosowana w medycynie konwencjonalnej. Termin Fitoterapia wprowadził francuski badacz Leclerc, w jego rozumieniu termin ten oznaczał metodę leczenia za pomocą związków wyizolowanych wyizolowanych roślin lub ich oczyszczonych kompleksów. Termin ziołolecznictwo odnosił się do leczenia surowcami roślinnymi o powolnym działaniu: pojedynczymi ziołami, jak i otrzymanymi z nich mieszankami ziołowymi, olejkami, sokami. W ziołolecznictwie najczęściej używane są następujące wysuszone i odpowiednio rozdrobnione rośliny lub ich części: bulwa, cebula, drewno, kłącze, kora, korzeń, koszyczek, kwiat, kwiatostan, liść, nasienie, owocnia, owoc, pączek, szyszka, zarodek, znamię. Skład i właściwości lecznicze roślin zależą od wielu czynników, a przede wszystkim od warunków, w jakich roślina żyje, od rodzaju gleby, nawożenia, właściwej pory zbioru, sposobów konserwacji, suszenia i przechowywania. Rośliny lecznicze zawierają w swoim składzie wiele rodzajów substancji czynnych, którym zawdzięczają swoje działanie. A oto najważniejsze z nich: alkaloidy, antrazwiązki, fenole, flawonoidy, antocyjany, garbniki, glikozydy nasercowe, kumaryny, irydoidy, glukozynolaty, saponiny, olejki eteryczne, śluzy, tłuszcze, pektyny. ZIOŁA BIBLIJNE - zioła wymienione w Biblii w Piśmie Świetym Sterego i Nowego Testamentu. Pierwszym ziołem jest mandradoga, potem hyzop, piołun, oliwka, szafran, głóg, palma, aloes, krzew rycynusowy, bluszcz i różą. Mandragora officinale - wieloletnie bylina z rodziny psiankowatych, uprawiana na Bliskim Wschodzie, kwitnie na niebiesko lub fioletowo, owocem jest żółtawa jagoda o ostrym zapachu. Surowec ziele i korzeń zawiera alkoloidytropanowe, działa znieczulająco i narkotycznie, stosowana leczniczo w chorobach reumatycznych, stosowana w homeopatii, trująca. Feruli galbaniflua - z niego pozyskiwano galban - gumożywice, wykorzystywany w przemyśle kolejowym, perfumeryjnym lub jako przyprawa (w Iranie). Ambrowiec wschodni z niego uzyskiwano balsam -styraks, używany w chorobach skóry, przeziębieniach. Balsamowiec mirra - wykorzystywano z niego wonną gumożywice stosowana jako środek odkażający, w stanach zapalnych, w przemyśle perfumeryjnym, do balsamowanie zwłok. Kadzidłowiec - z niego otrzymuje się kadzidło- substancję żywiczną, z której otrzymuje się cenny olejek dodawany do ciast, deserów, napojów. ETNOBOTANIKA- dyscyplina naukowa z pogranicza etnologii i botaniki, zajmuje się poszukiwaniem nowych, nieznanych szerzej roślin zielarskich. Przedmiotem etnobotaniki jest kontekst kulturowy w jakim egzystują różne gatunki roślin ze szczególnym uwzględnieniem tych, które miały znaczenie magiczne, lecznicze, żywieniowe, jako osłony, barwniki itp. ZIELE - (herba) nadziemna część rośliny składająca się z łodygi, liści i kwiatów. Surowiec zbiera się w pełni kwitnienia rośliny ZIOŁO - postać leku roślinnego złożona z jednego lub wielu surowców roślinnych(mieszanki ziołowe) przeznaczona do użycia w celach leczniczych głównie w postaci naparu i odwaru ROŚLINY ZIELNE - rośliny o delikatnych pędach, niezdewniałych lub słabo zdrewniałych, jednoroczne (anyż, kolendra, rumianek), dwuletnie (byliny - krwawnik, mięta, piołun, oman wielki) FARMAKOPEA - zbiór norm określających skład i wymagania dotyczące jakości surowców farmaceutycznych, środków leczniczych i postaci leków oraz ich metody badań LEKI SILNIE DZIAŁAJĄCE - leki, których jednorazowe dawki powinny być przyjmowane wyłącznie na podstawie recepty od lekarza. Są to specyfiki posiadające w swym składzie związki o charakterze alkaloidów i glikozydów nasercowych. Jednorazowa dawka w zakresie 0,005 - 0,5 g surowca np. Adonis vernalis. Dla surowych tych ustala się dawki dobowe i dobowe dawki maksymalne. Do ziół bardzo silnie działających należą między innymi: szalej jadowity, miłek, konwalia, kokoryczki, jałowiec, bieluń, lulek, jaskry, arnika, pokrzyk wilcza-jagoda, kruszyna, narecznica, glistnik, kopytnik, ciemiężyce, naparstnice, lnica, cebulice, czworolist, wilczomlecze, komosa, robinia. LEKI SŁABO DZIAŁAJĄCE - wykorzystywane powszechnie w fitoterapii, można je nabyc bez recepty, ich jednorazowe dawki wahają się od 0,5 - 5g. Są dostępne w postaci rozdrobnionych surowców, mieszanek ziołowych, herbatek lub syropów, nalewek, drażetek, tabletek, mazideł itp. Uzyskiwanie wskutek ekstrakcji z surowca roślinnego stanowią najbardziej nowoczesną formę leku roślinnego, który można stosować w przeziębieniach, grypie, bezsenności, bólów głowy, objawów zdenerwowania, dolegliwości żołądkowo - trawiennych, trawiennych także w zaburzeniach krążenia, osłabienia psychicznego i fizycznego oraz chorób skórnych. SUBSTANCJA BIOLOGICZNIE CZYNNA - substancja lecznicza, farmakologicznie czynny związek chemiczny o określonej budowie, wyodrębniony z surowca pochodzenia naturalnego lub otrzymany syntetycznie. Musi podlegać wymaganiom farmakopealnym lub normom, aby mógł być stosowany do sporządzania leków, formy leków nadającej się do podania choremu. Należą tu: alkaloidy, fenole( np. salicyna), flawonioidy, antocyjany, garbniki, glikozydy nasercowe, kumaryny, irydoidy, Glukozynolaty, Saponiny, olejki eteryczne, śluzy, tłuszcze NIETRWAŁE POSTACI LEKÓW - należą tu maceraty czyli surowce roślinne zalane rozpuszczalnikiem (alkoholem) i pozostawione na 7 dni w celu wytrawienia substancji cynnych. Są nie trwałymi postaciami leków, bo wykonane są z surowców o słabym działaniu najczęściej w domu. Wyciągi wodne na zimno przygotowuje się z surowców zawierających śluzy, surowiec zalewa się zimną, przegotowana wodą i pozostawia na w temp pokojowej na 6-10 godzin. Po przecedzeniu i wyciśnięciu surowca macerat należy zużyć w ciągu jednego dnia. NALEWKA - wyciąg alkoholowy należący do trwałych postaci leków. Otrzymywana jest przez traktowanie wysuszonego surowca alkoholem 70% w stosunku: 1 część surowca słabo działającego + 5 części alkoholu, 1 część surowca silnie działającego + 10 części alkoholu. Nalewki wykorzystywane są do użytku wewnętrznego (dawkowanie kroplami) i zewnętrznego po rozcięczeniu w wodą jako płukanki i okłady. Mogą być składnikiem złożonych leków gotowych EKSTRAKT - wyciąg zagęszczony otrzymywany przez wytrawienie na zimno alkoholem z suchego odpowiednio rozdrobnionego surowca. Ze względu na stopnień rozdrobnienia rozróżnia się wyciągi: płynne, suche, wyciągi ze świeżych ziół. Ekstrakcje przeprowadza się na drodze perkolacji lub maceracji. ODWARY - przyrządza się z surowców zawierających substancje czynne słabo rozpuszczalne w wodzie i nieulegające hydrolizie lub utlenieniu w czasie gotowania. Odważoną porcję surowca zalewa się odpowiednią ilością wody o temp. pokojowej podgrzewa się na wolnym ogniu aż do wrzenia i gotuje przez 2-4 minuty, po zakończeniu ogrzewania należy odwar zużyć w tym samym dniu. MACERATY - (Maceratio, -onis) to wodny wyciąg sporządzony z surowców roślinnych zawierających składniki lecznicze (składniki wrażliwe na wysoką temperaturę). Rozdrobniony surowiec zalewamy wodą o temp. 20-22o C i pozostawiamy pod przykryciem na 6-10 godzin. Po przecedzeniu i wyciśnięciu surowca macerat należy zużyć w ciągu jednego dnia. ALKOHOLATURA STABILIZOWANA - (Alkoholaturee stabilisatae) czyli intrakt (Intractum) to wyciąg alkoholowy otrzymany ze świeżych surowców roślinnych. Świeżą zmieloną masę roślinną zalewa sie alkoholem o temperaturze 80o C, maceruje przez 14 dni, przefiltrowuje. Wrzący alkohol unieczynnia fermenty rozkładające ciała czynne. Podczas przyrządzania intraktów należy zachować dużą ostrożność. Alkohol trzeba podgrzewać na elektrycznej maszynce bardzo powoli i pod przykryciem. Niedopuszczalny jest kontakt płomienia z oparami alkoholu. Intrakty, podobnie jak nalewki, to bardzo cenne, trwałe i wygodne w użyciu leki ziołowe LEKI TYPU GALENOWEGO - to zwyczajowa nazwa leków wykonanych z surowców roślinnych, przede wszystkim ziół. Są to przetwory sporządzone z różnych części rośliny, według określonego przepisu, które zawierają związki czynne o określonym charakterze działania farmakologicznego i oprócz tego substancje balastowe. Do leków galenowych zalicza się między innymi proszki, syropy, soki, alkoholatury, alkoholmiody, miody ziołowe, wyciągi wodne, octowe, glicerynowe, eterowe i olejowe, maście, mazidła i kataplazmy. LEKI ZIOŁOWE/ PRZETWORY ROŚLINNE LEKI ZIOŁOWE - są to leki zawierające tkanki roślinne o różnym stopniu rozdrobnienia, można je spotkać w postaci pojedynczego surowca nieprzetworzonego: mieszanki, torebeki fix lub w postaci o różnym stopniu rozdrobnienia: proszki, granulaty, kapsułki, torebki ziołowe PRZETWORY ROŚLINNE - zaliczamy tu ekstrakty roślinne płynne, gęste i suche - frakcje ekstraktów, oleje roślinne, sok wyciśnięty z rośliny, olejki eteryczne. PODZIAŁ LEKÓW ZE ŚWIATA ROŚLIN 1) jednorodne substancje chemiczne izolowane z surowca, o ustalonej strukturze chemicznej i określonych właściwościach fizykochemicznych 2) produkty metabolizmu drobnoustrojów otrzymane w procesach fermentacyjnych - antybiotyki 3) leki typu galenowego - stanowiące kompleksy składników czynnych surowca roślinnego no nalewki, intrakty, soki, syropy, pojedyncze zioła. SPOSOBY POZYSKIWANIA SUROWCÓW ROŚLINNYCH - stan naturalny, - uprawa kontraktowa, uprawa kontraktowa kontrolowana, uprawy załadowe, uprawa na własne ryzyko producenta.