Pedagogika społeczna - dyscyplina zajmująca się teorią środowiskowych uwarunkowań edukacji i rozwoju człowieka oraz teoria i praktyka kształtowania środowiska. Pracę socjalną i kulturalną traktujemy jako formy przekształcenia.

Środowisko działa na człowieka i człowiek działa na środowisko.

Pedagogika społeczna składa się na:

1. przebiegu procesu wychowania w środowisku

2. analizie warunków które umożliwiają zaspokojenie różnych potrzeb człowieka w różnych fazach jego życia i w różnych sytuacjach życiowych.

Pedagogika społeczna jest zarazem pedagogiczną teorią i praktyką środowiska w tym znaczeniu że traktuje wszystkie instytucje społeczne jako środowisko ludzkiego życia, dostrzega w nich lub sugeruje im intencjonalność pracy wychowawczej.

Pedagogika społeczna wg Radlińskiej - jest nauką praktyczną rozwijająca się na skrzyżowaniu nauk o człowieku, biologicznych i społecznych z etyka i kulturoznawstwem dzięki własnemu punktowi widzenia. Można go najkrócej określić jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu i kręgu kultury na człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału.

Przedmiot badań pedagogiki społecznej:

- kontekst społeczny, środowiskowy, w którym zachodzą różnego rodzaje relacje wychowawca-wychowanek, rodzic-dziecko, nauczyciel-uczeń,

- praca kulturalna, praca socjalna, czas wolny (relacje zachodzące między ludźmi w instytucjach, relacje te muszą mieć kontekst środowiskowy, społeczny)

Cel pedagogiki społecznej: ulepszenie środowiska, zmiana społeczna służąca polepszeniu jakości życia człowieka i respektowaniu jego praw.

Podmioty wychowania:

1. środowisko naturalne - rodzina, grupa podwórkowa, środowisko lokalne

2. środowisko intencjonalnie tworzone - szkoła, zakład pracy, sklep

Funkcje pedagogiki społecznej:

- poznawczo-teoretyczna - obejmuje badania, poznawanie, definiowanie, formułowanie, rzeczywistość za pomocą teorii

- praktyczna - związek pedagogiki społecznej z pracą socjalną

- normatywna - ustala pewne normy i wartości

Zadania pedagogiki społecznej wg Radlińskiej:

1. zmiana niekorzystnych warunków rozwoju

2. przygotowanie człowieka do twórczego udziału w życiu narodu

Zakres pedagogiki społecznej wg Stanisława Kawuli

Pedagogika społeczna: praca resocjalizacyjna, praca kulturalno-oświatowa, praca opiekuńcza, praca socjalna (wychowanie)

Związki pracy socjalnej z pedagogiką społeczną:

1. praca socjalna jest jedną z dziedzin pedagogiki społecznej, jest jej fundamentem, tak jak praca kulturalna i opiekuńcza.

2. pedagogika społeczna to nauka prakseologiczna mówi o praktycznym działaniu, które ma na celu przekształcenie i ulepszenie rzeczywistości

3. pomocą, opieką i ratownictwem zajmuje się właśnie praca socjalna i praca opiekuńcza. W 1913r. Helena Radlińska jako pierwsza sformułowała podstawy teorii pracy socjalnej.

4. pracę socjalną dawniej wiązano z działalnością państwa, związków zawodowych i zakładów pracy czy działalnością charytatywną na rzecz osób pracujących i ich rodzin. Dużą rolę odegrały tu ruchy społeczne, reformatorskie, ugrupowania polityczne, związki religijne i stowarzyszenia kulturalne.

Obszary zainteresowań pedagogiki społecznej:

1. nierówności społeczno-ekonomiczne, socjalne, kulturalne i edukacyjne

2. selekcje oświatowe

3. bariery indywidualnego i grupowego sukcesu

4. obszary niedostatku i biedy, bezdomności

5. mechanizmy naznaczenia, marginalizacji i wykluczenia społecznego oraz jednostkowego

6. kondycja materialna i psychofizyczna ludzi w Polsce

7. zagrożenia zdrowia młodzieży

8. przemoc w rodzinie

9. siły społeczne środowiska

10. młodzież w przestrzeni społecznej miasta i wsi

Etapy rozwoju pedagogiki społecznej w Polsce i na świecie

5 okresów w których rozwijała się pedagogika społeczna na świecie

1. praktyczna działalność wychowawcza

2. początki pedagogiki społecznej bez powiązania jej z badaniami

XIX/XX wiek Paul Bergemann, Paul Natop

Podłoże powstania pedagogiki społecznej na świecie stanowiły przeobrażenia ekonomiczne, socjalne i edukacyjne oraz społeczno-kulturowe Europy i Ameryki. Pedagogika społeczna powstała jako wyraz troski o zaspokojenie potrzeb socjalnych, kształceniowych, kulturalnych, opiekuńczych i wychowawczych.

Pierwsze szkoły pracy socjalnej: 1925r powstaje w Polsce studium pracy społecznooświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie - założycielką Helena Radlińska

Mary Richmond - działaczka organizacji charytatywnych w USA, wprowadziła do metodologii diagnozy społeczne oparte głównie na wywiadzie środowiskowym

Alice Salomon - kontynuatorka M.Richmond, działaczka w Niemczech. Pedagogika socjalna (pedagogika społeczna + praca socjalna)

Stanisław Szacki - Rosja, stworzył model szkoły środowiskowej na wsi.

Idea nowego wychowania - dostosowanie szkoły do dziecka a nie dziecka do szkoły.

Korczak -walczył o prawa dziecka

3. umacnianie się pedagogiki społecznej - badania empiryczne i rozwój metodologii badań

4. okresy ilościowego wzrostu badań empirycznych ( od końca 50 lat XX wieku)

5. nakreślenie nowych obszarów badawczych (niemożna go objąć ramami czasowymi, trwa do dzisiaj)

4 okresy rozwoju pedagogiki społecznej w Polsce:

I okres przypada na lata 1908-1939 (z kontynuacją w czasie wojny)

- działalność Heleny Radlińskiej

- 1925r studium pracy społeczna-oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie

Poglądy społeczno-pedagogiczne Radlińskiej kształtowały się w 4 różnych epokach:

I okres zaborów

Wiązało się z dążeniami niepodległościowymi. Powstanie pedagogiki społecznej wiązało się z patriotyzmem - niepodległością i wolnością. To ona nadała rangę naukowa pedagogice społecznej. Sięgała do fundamentów narodowych, odwoływała się do pedagogiki Hugo Kołłątaja, Staszica. W 1908 ustanowiła przedmiot, charakter: siła społeczna, wiek społeczny, wiek kalendarzowy.

Radlińska mówi o tym że należy zmienić niekorzystne warunki środowiska własnymi siłami. Pojawia się kategoria siły społecznej. Pedagogika społeczna koncentrowała i koncentruje się na wychowaniu poza szkołą, w środowisku dzieci.

Powstają: biblioteki, czytelnie, kluby, sierocińce, schroniska, świetlice.

Powstały stowarzyszenia dobroczynne, opieki, filantropii.

1913r „Praca oświatowa jej zadania, metody, organizacja”-pierwszy podręcznik z oświaty poza szkolnej

1937r „Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych” - pisze o wpływie środowiska na edukacje dzieci

II okres przypada na lata1945-1980

- działalność Aleksandra Kamińskiego i Ryszarda Wroczyńskiego

- powstają nowe ośrodki pedagogiki społecznej w Polsce

Wg Kamińskiego: początkowy okres 1945-1950 kontynuacja dorobku pedagogiki sprzed wojny, 6 lat przerwy rozwoju pedagogiki społecznej (1950-1956), po odwilży stalinowskiej następuje realizacja rozwoju pedagogiki społecznej

W 1950r - likwidacja na Uniwersytecie Łódzkim katedry pedagogiki społecznej

W 1957 I zjazd pedagogiki społecznej w Warszawie - ustanowiono założenie katedry pedagogiki społecznej na UW pod kierunkiem Ryszarda Wroczyńskiego. Pedagogika społeczna zaczęła się intensywnie rozwijać.

1962r reaktywacja katedry pedagogiki społecznej - szefem A. Kamiński

Zagadnienia: praca społeczna i oświatowa, edukacja permanentna, problematyka czasu wolnego, metodologia, praca środowiskowa, patologia dzieci i młodzieży, edukacja wiejska, warsztat pracownika socjalnego.

Aleksander Kamiński, R. Wroczyński, Irena Lepalczyk, Stanisław Kawula, Mikołaj Winiarski, Tadeusz Pilch.

III okres przypada na lata 80 XX wieku

- pojawiają się krytyczne reakcje pedagogów społecznych na ustrój który chyli się ku upadkowi

- powstają kolejne ośrodki pedagogiki społecznej

Zagadnienia: pomoc w rozwoju dziecka i rodzinie, działalność w środowisku lokalnym, prace H.Radlińskiej

Wiesław Theiss, Andrzej Radziewicz-Winnicki

IV okres przypada na lata 90 XX wieku i przełom XX i XXI wieku

- pojawiają się nowe obszary badawcze pedagogiki społecznej, to okres transformacji społeczno-ustrojowej

-wprowadzenie reformy w 1999r rodzi napięcie społeczne, dlatego też pojawia się zapotrzebowanie na pracowników socjalnych i na pomoc socjalną i społeczną.

Barbara Smolińska-Theiss, Anna Przecławska

Zadania pedagogiki społecznej - Helena Radlińska

3 dziedziny tych zadań:

1. teoria pracy społecznej - zajmuje się rozpoznawaniem warunków w którym zachowanie potrzebuje ratownictwa, opieki i pomocy a także odnajdywaniem sił ludzkich i organizowaniem ich do zmiany niekorzystnych warunków środowiskowych na korzystne dla rozwoju jednostki i grupy społeczne. Na kanwie tej teorii powstała m.in. pedagogika opiekuńcza.

2. teoria oświaty dorosłych - dotyczy kształcenia i dokształcania dorosłych, organizacja wczasów. Na kanwie tej teorii powstała m.in. pedagogika pracy i andragogika

3. historia pracy społecznej i oświatowej - łącznik pomiędzy naukami o wychowaniu i naukami o kulturze i społeczeństwa. Współcześnie te 3 dziedziny może odnieść między innymi do historii wychowania i andragogiki.

Aleksander Kamiński - współpracownik Heleny Radlińskiej

Wg niego praca socjalna i praca kulturalna należą do podstaw zakresu zadań pedagogiki społecznej. Mówił o wychowawczym aspekcie czasu wolnego. Mówił o wychowawczej funkcji stowarzyszeń i organizacji społecznej, wychowaniu do starości.

Ryszard Wroczyński jego główne zainteresowania naukowe: praca pozaszkolna, edukacja permanentna, oświata dorosłych, koncepcja szkoły środowiskowej, metodologia pedagogiki społecznej.

3 grupy zadań podejmowanych przez pedagogikę społeczna wg Edmunda Trempały:

- analiza konkretnych środowisk wychowawczych

- projektowanie zmian w badanym środowisku wychowawczym

- podjęcie działań praktycznych mających na celu poprawę jakości życia przez ulepszenie środowiska (kompensacja, profilaktyka, doskonalenie)

Działania zewnętrzne wobec jednostek i grup:

Kompensacja - wyrównanie braków

Profilaktyka - zapobieganie

Działania wewnętrzne

Doskonalenie - siebie i swojego otoczenia

Przyczyny kryzysu wychowawczego: wzrost konsumpcji i wyścig szczurów.

Opieka - działalność charytatywna kościoła (działalność wypływająca z miłosierdzia) przełom XIX/XX w

Otto Bismarck wprowadził renty, emerytury, ubezpieczenia chorobowe, zasiłki.

II Rzeczypospolita w latach 30 XXw działalność H. Radlińskiej. Opieka nad dzieckiem w trudnych okresach; instytucje opiekuńcze

Po II wojnie powstaje pedagogika opiekuńcza. Zainteresowania na temat sieroctwa, celem opieki - usamodzielnienie jednostki. W ten okres wkracza pedagogika radziecka - wychowanie instytucjonalne i kolektywne (najważniejsza instytucja a nie człowiek, najważniejsza placówka - dom dziecka). Opieka miała mieć charakter indywidualny i wychowawczy.

Założenia koncepcji państwa opiekuńczego (krytyka pedagogiki opiekuńczej): instytucjonalny nurt wychowania, kontrola jednostki, wzmacniana bezradność, włącza jednostki do kolektywu, dąży do ukształtowania ich osobowości, działanie kosztowne, poszerza ubóstwo i obszary opieki.

Opieka współcześnie rozumienie pojęcia: obszary w których istnieje konieczność opieki: zawiązane z wiekiem, różnego rodzaju upośledzenia psychiczne i fizyczne, przewlekłe nieuleczalne choroby, związane z utratą zdrowi, sprawności na skutek nieszczęśliwych wypadków, sieroctwo naturalne i społeczne dzieci i młodzieży spowodowane śmiercią rodziców, niewydolnością opiekuńczo-wychowawczą rodziny jej dezorganizacją, zjawisko rozpadu rodziny, trudne sytuacje życiowe, tzw.wyuczona bezradność.

Pomoc społeczna - pomoc oznacza działanie jednostki lub określonej grupy społecznej czy instytucji na rzecz drugiego człowieka, który znalazł się w trudnej sytuacji i nie jest w stanie sam funkcjonować.

Pomaganie polega na: zapobieganiu trudnej sytuacji, przywracaniu trudnej sytuacji do stanu normalnego, polepszaniu sytuacji względnie normalnych.

Wąskie znaczenie pomocy: pomoc polega na współdziałaniu osoby pomagającej z jednostką, która tej pomocy potrzebuje i która znalazła się w sytuacji dla siebie trudnej.

Szerokie znaczenie pomocy: pomoc społeczna jest instytucja polityki społecznej państwa mającą na celu umożliwianie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, którzy nie są one w stanie pokonać wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia.

Cechy pomagania: jednostka korzystająca z pomocy po pewnym czasie jest w stanie sama rozwiązać swój problem czy przezwyciężać trudności napotkane na swojej drodze życiowej, osoba pomagająca zachowuje swoją autonomię, ważna jest aktywność dwóch stron liczy się współpraca i współodpowiedzialność, u podłoża pomocy leżą wartości humanistyczne ludzkie a nie polityczno-ekonomiczne

Różnice pomiędzy opieką a pomocą społeczną:

I pom.społ. osoba pomagająca Ne bierze odpowiedzialności za osobę której pomaga, na tej ostatniej ciąży odpowiedzialność za swoje postępowanie

Opieka. Opiekun, wychowawca ponosi odpowiedzialność za podopiecznego

II pom.społ. stosunek między osobą pomagającą a osobą której to pomoc jest udzielana

Opieka. Opiekun ma kontrolę nad podopiecznym, podopieczny jest zależny od opiekuna

III Pom. Społ. Występuje wzajemne wspomaganie się

Opieka - nie ma wzajemnej pomocy

IV pom. Społ. Jednostka po otrzymaniu pomocy jest w stanie sama funkcjonować

Opieka występuje niezdolność podopiecznego do samodzielnego funkcjonowania

Wsparcie społeczne- oznacza udzielenia człowiekowi informacji, rad w rozwiązywaniu problemów i sposobach radzenia sobie z konkretną sytuacją.

Rodzaje: wsparcie emocjonalne, rzeczowe, informacyjne, finansowe, w usługach (usługi: opiekuńcze, medyczne, rehabilitacyjne, w prowadzeniu gospodarstwa, przygotowania posiłków)

Wsparcie społeczne nie jest równoznaczne z pomocą. To zachęcanie, motywowanie do tego aby człowiek chciał pomóc sobie sam. To zwiększanie aktywności, mobilizowanie do samodzielnego życia i radzenia sobie z różnymi problemami.

Wsparcie społeczne - określone działanie, postęp jednych ludzi wobec innych. Działanie to może być świadome/nieświadome, zamierzone/niezamierzone, profesjonalne/nieprofesjonalne. Ukierunkowane na: przybiera postać interakcji, cechuje dobrowolność działanie jednej strony dla drugiej, może mieć charakter stały lub okresowy, osoba bądź grupa wspierająca nie bierze odpowiedzialności za osobę wspieraną.

Źródła wsparcia społecznego: naturalne systemy wsparcia ( znajomi, rodzina, koledzy), grupy samopomocy (grupy towarzyskie lub wsparcia, opierają się na więzi, z tym samym problemem. Cele: dodawanie sobie sił i odwagi, uświadomienie ze nie jest się samemu z tym problemem, mobilizacja do działania), instytucjonalne systemy wsparcia.

Różnice między wsparciem społecznym a pomocą: emocjonalne, intencjonalne (z dobrej woli,. Zrozumienie drugiego człowieka, realizacja konkretnych celów) wsparcie nastawione jest na wynik subiektywny a pomoc na wynik obiektywny (dom, ludzie, rodzina, społeczność, na chronić przed upadkiem, rozwój biosokcjonalny)

Sytuacje życiowe w których współczesny człowiek potrzebuje pomocy i wsparcia: sytuacje znacznego przeciążenia, konfliktów, niedostatecznej sprawności psychosomatycznej; ubóstwa materialnego i duchowego; izolacje społeczne; uzależnienia.

Sytuacje losowe: wypadki, kalectwo, śmierć osób bliskich, utrata dóbr materialnych.

Sytuacje w których jednostka: nie jest darzona zaufaniem ze strony bliskich, jest poniżana i lekceważona, nie ma przez dłuższy czas sukcesów życiowych i zawodowych, znajduje się w stanie zagrożenia chorobowego, utraty pracy, kariery zawodowej.

Wspomaganie i wsparcie jednostek to między innymi: dostarczanie informacji, rozwijanie umiejętności, doradztwo, obdarzanie go uczuciem, dostarczenie dóbr materialnych, świadczenie usług.

Formy wsparcia rodziny: świadczenie socjalne na rzecz rodzin ubogich, bezrobotnych, wielodzietnych, samotnej matki; doradztwo i poradnictwo psychologiczno-pedagogiczne, rodzinne; bezpłatne i różnorakie usługi medyczno-lekarskie; tworzenie grup wsparcia; świadczenia edukacyjne szkoły na rzecz rodziny

Interwencja - obecnie często pojęcie `opieka`, `terapia` zastępuje się pojęciem interwencji. Interwencja jest procesem, ma charakter praktyczny, ma swój początek i koniec, szczególną uwagę w interwencji zwraca się na podmiotowe traktowanie jednostek, szanowanie jej praw.

Prewencja - to inaczej zapobieganie. W tradycyjnej pedagogice duży nacisk kładziono na kompensacje. Dziś mówi się o prewencji. Do pedagogiki to pojęcie zostało wprowadzone przez św. Jana Bosko, który swój system prewencyjny opierał na 3 filarach (rozumie, religi i miłości) pracując z dziećmi ulicy.

Środowisko społeczne

Środowisko - to zespół warunków w których bytuje jednostka i czynników przekształcających osobowość, oddziałujących stale lub przez czas dłuższy które jest zespołem zjawisk przyrodniczych, kulturalnych i osobowych. Środowisko odróżnia się od otoczenia które jest zmienne, chwilowe i nie wywiera dużego wpływu na jednostkę.

Środowisko wychowawcze interesuje się wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu i kręgu kultury na człowieka w różnych fazach jego życia, wpływem ludzi na zapewnienie bytu wartościom przez ich przyjęcie i krzewienie oraz przetwarzanie środowisk siłami człowieka w imię ideału.

Klasyfikacja środowiska wychowania ze względu na kryteria nieinstytucjonalne: (Radlińska) Przyroda, warunki bytu wytworzone przez pracę ludzką i stosunki pomiędzy ludźmi; wierzenia, nauka, literatura, sztuka, przeżycia, nastawienie psychologiczne.

Badania środowiska: badania rzeczywistości-wżywanie się do środowiska; badania dokumentów- biografie, pamiętniki, listy, zdjęcia.

Środowisko wychowawcze (Kamiński) - to elementy otaczającej struktury przyrodniczej, społecznej i kulturalnej, które działają na jednostkę stale lub przez dłuższy czas, albo krótko lecz ze znaczną siłą.

3 orientacje metodologiczne: (Alicja Kargułowa)

1. orientacja naturalistyczna - środowisko to warunki sprzyjające naturalnemu rozwojowi i wzrostu człowieka.

2. orientacja pozytywistyczna - środowisko to źródło bodźców które wpływają na rozwój jednostki za pośrednictwem instytucji środowiskowych

3. orientacja humanistyczna - relacje, interakcje między ludźmi.

Nowe rysy współczesnego środowiska wychowawczego:

• wpływ wymiaru: lokalnego, glokalnego, globalnego na środowisko wychowawcze jednostki

• wielowymiarowość środowiska: źródło, teren i cel edukacji

• środowisko a wizja nowego człowieka (którego cechuje odpowiedzialność, świadomość swoich możliwości i ograniczeń, pragmatyzm, tolerancyjność wobec obcych i innych, twórcza i aktywna postawa)

• siły ludzkie jako podstawa środowiska

• wspólnotowy charakter środowiska - jednostki, grupy, społeczności uznają te same wartości.

• Personalizacja środowiska - wykraczanie poza instytucje społeczne, edukacyjne i opiekuńcze a nawet poza wymiar środowiska lokalnego. Zwrot ku środowisku „niewidzialnemu”

• Uwzględnianie w środowisku wpływu przekazu pośredniego na jednostki - telewizja, filmy, Internet, prasa.

• Traktowanie wychowania w środowisku jako spotkania i współdziałania ludzi (czyli relacje międzyludzkie), dialogi

Aleksander Kamiński 1903-1978

5 etapów działalności społeczno wychowawczej:

I okres 1928-1939 - pisze artykuły, książki i felietony dla dzieci i młodzieży

II okres 1939-1945 - walczy w szeregach AK

III okres 1946-1950 - pracuje na Uniwersytecie Łódzkim z Radlińską

IV okres 1957-1969 - największa twórczość w dziedzinie pedagogiki społecznej

V okres 1970-1978 - pisze rozprawy, książki, przestaje pracować na Uniwersytecie Łódzkim.

Pedagogika społeczna i poglądy na wychowanie: Kamiński z pedagogiką społeczną wiąże proces wychowania. Proces ten zachodzi w różnych sytuacjach życiowych człowieka i obejmuje wszystkie etapy jego życia. Należy rozszerzyć obszary wychowania intencjonalnego (celowo zmienionego) poza trudne środowisko. Oprócz rodziny, szkoły, placówek opieki nad dzieckiem wychowanie intencjonalne powinno przebiegać w takich placówkach jak: poradnie świadomego macierzyństwa, schroniska turystyczne, szpitale, grupy podwórkowe, muzea, zespoły artystyczne, społeczeństwo sąsiedzkie.

3 typy działań wychowawczych:

1. kontakt oparty jest na indywidualnej relacji wychowanek-wychowawca

2. wychowanie zespołowe w grupie

3. wychowanie ma na celu ulepszenie środowiska siłami tego środowiska.

Komponenty środowiska wychowawczego: środowisko naturalne, środowisko życia - jeśli oddziaływanie środowiska jest samorzutne (rodzina, grupa rówieśnicza, zakład pracy); środowisko intencjonalne, środowisko wychowawcze - jeśli oddziaływanie środowiska jest zorganizowane i celowe (np.:szkoła)

Pedagogiczna teoria środowiska społecznego, kulturowego i przyrodniczego: pedagogika społeczna jest rozumiana jako nauka o procesie wychowania, który przebiega w środowisku oraz jest to nauka, która mówi o rozwoju człowieka w różnych fazach jego życia i w różnych sytuacjach życiowych.

Siły społeczne środowiska wg Kamińskiego:

-to jednostki wrażliwe na potrzeby innych, empatyczne, uzdolnione, ambitne

-to placówki, instytucje dla dzieci i młodzieży, które dobrze funkcjonują

-to wartości niematerialne: idee społeczne, wzorce kulturalne, normy moralne, tradycje, zwyczaje.

Kamiński w swojej pracy naukowej porusza takie zagadnienia: działalność społeczno-kulturowa społeczności mieszkaniowej, działalność organizacji społecznych, placówek wychowania pozaszkolnego jako środowisk wychowawczych, praca socjalna, wychowanie zdrowotne, działalność ośrodków rekreacji i wypoczynku, działalność instytucji opiekuńczo-wychowawczych, rodziny, wpływy różnych czynników na kształtowanie się osobowości człowieka, czas wolny, zagadnienia związane z edukacją permanentną, uzależnienia, metodologia pedagogiki społecznej, metody pracy wychowawczej i socjalnej w środowisku, wychowanie do starości.

Mała ojczyzna - termin który oznacza psychofizyczna przestrzeń powstałą w wyniku głębokiego zaangażowania się jednostki lub grupy społecznej w życiu otaczającego świata. Jest strukturą złożoną z uczuć, intelektu i działań ściśle związanych z tym co bliskie np.: z domem, sąsiedztwem, krajobrazem, miejscową kulturą oraz tradycją. Tak rozumiana MAŁA OJCZYZNA pełni rolę edukacyjno-socjalizacyjne. Jest źródłem tożsamości jednostek i grup społecznych. Łączy z kulturą, przeszłością, przyrodą, ułatwia odpowiedzi na pytania kim jestem? Skąd przybywam? Dokąd zmierzam? Małą ojczyzną może być nasz dom i jego otoczenie, wieś, miasteczko, gmina, dzielnica miasta, nasz rejon.

3 wymiary Małej Ojczyzny: przeszłość i tradycja; teraźniejszość; przyszłość.

Środowisko lokalne - wspólnota lokalna, środowisko zamieszkania, osiedle mieszkaniowe, środowisko miejscowe, lokalna przestrzeń życia.

Środowisko lokalne ( wg Lepalczyk i Murynowicz-Hetka) - teren, przestrzenie wydzielone, w którego skład wchodzą: oprócz mieszkań wielkie urządzenia usługowe, socjalne i kulturalne, uzależnienie od potrzeb i struktury społeczno-kulturalnej. W środowisku lokalnym rozwijają się grupy społeczności lokalnej, w których tworzą się więzi międzyludzkie.

Środowisko lokalne wg Tadeusza Pilcha - oprócz zbiorowości społecznej zamieszkującej niewielki, względnie zamknięty obszar, oznacza również cały system instytucji, takich jak: kościół, szkoła, instytucje usługowe, urządzenia socjalne lub rekreacyjne oraz mechanizmy regulujące zachowania jednostkowe i stosunki międzyludzkie, czyli: obyczajowość, normy moralne, autorytety i wzory zachowań.

Typologia środowiska lokalnego - 3 rodzaje instytucji:

1. wychowawcze działania na podłożu stosunków nieformalnych (rodzina, grupa rówieśnicza)

2. wychowawcze działania na podłożu stosunków formalnych: (instytucje powszechnego kształcenia np.: szkoły przedszkola; instytucje powszechnej opieki np.; żłobki; instytucje rekreacyjno-kreatywne np.; domy kultury, kluby, świetlice; instytucje powszechnej kontroli np.; policja, komórki administracyjne

3. stosunki, relacje poza osobowe zajmujące się upowszechnieniem kultury np.; kino, teatr, muzea, środki masowego przekazu

Wymiary środowiska: terytorialny, kulturowy, demograficzny, regulacyjny, instytucjonalny.

Środowisko lokalne wywiera wpływ na spędzanie czasu wolnego przez dzieci.

Charakterystyka środowiska lokalnego:

• ma wyraźne granice terytorialne i zazwyczaj własną infrastrukturę materialno-instytucjonalną (instytucje i urządzenia edukacyjne, kulturalne, socjalne, usługowe)

• występują grupy, które mają charakter wspólnotowy ( a więzi są o charakterze osobowym, sąsiedzkim, przyjacielskim) i stowarzyszeniowym (organizacje)

• występuje świadomość mieszkańców do przynależności do określonej społeczności lokalnej

• mieszkańców charakteryzuje poczucie jedności i wspólne działanie na rzecz poszczególnych jednostek lub grup - szczególnie w przypadku jakiegoś zagrożenia, trudności, sytuacji losowych

• istnieje system kontroli społecznej, który odbywa się głównie bez udziału funkcjonariuszy państwowych

• w środowisku lokalnym istnieją siły społeczne (funkcjonujące np.; pod postacią samorządu osiedlowego, grup pomocowych - grup wsparcia, opieki nad dziećmi)

• wśród dzieci i młodzieży istnieją silne kontakty osobowe, przyjaźnie, które czasami powodują nawiązanie kontaktów miedzy rodzicami tych dzieci.

Zasady i metody pedagogiki społecznej i pracy socjalnej:

• zasada miłosierdzia (filantropii) Filantropia to działalność osoby bądź instytucji, polegająca na bezinteresownym udzielaniu pomocy finansowej lub materialnej potrzebującym.

• Zasada sprawiedliwości społecznej. Z czasem zasada ta zastąpiła zasadę miłosierdzia. Powstawały nowe formy pomocy społecznej: pomoc socjalno-opiekuńcza, pomoc biednym, egalitaryzm (równość dostępu) materialny, kulturalny, edukacyjny.

• Zasada pomocniczości (subsydiarności) i wsparcia społecznego. Przejawia się w poszukiwaniu i uaktywnianiu sił społecznych tkwiących w środowisku.

Pomocniczość - pomoc materialna i finansowa państwa lub jego agend w stosunku do osób, grup lub instytucji. Jest elementem polityki społecznej i socjalnej. Bliskoznacznym określeniem w tym względzie jest subwencja, udzielana głównie w postaci ulg podatkowych, zasiłków, kredytów, stypendiów, dotacji.

2 strategie pomocniczości:

-w aspekcie pozytywnym - chodzi o to, aby władza, instytucje (tj państwo, samorząd, kościół, wolontariat, zakład pracy), grupy, osoby, wspierały i niosły pomoc tym którym nie są w stanie sami sobie pomóc

-w aspekcie negatywnym - chodzi o to aby władza, instytucje, osoby nie utrudniały i nie blokowały inicjatyw podejmowanych przez podopiecznych w celu rozwiązania problemu.

Zasada pomocniczości związana jest z zasada solidarności.

• zasada interwencji - ratownictwo i doraźna pomoc, tylko w trudnych momentach tj klęski żywiołowe

• zasada solidarności

• zasada komplementarności - wyrównanie pewnych braków, dopełnianie się różnych przedmiotów środowiska na człowieka, trzeba patrzeć całościowo

Metody pracy wychowawczej i socjalnej wg Kamińskiego: metoda indywidualnego przypadku, metoda pracy grupowej, metoda środowiska (metoda organizowania społeczności lokalnej)

Kapitał społeczny - to społeczna skłonność kooperacji między ludźmi, grupami i organizacjami. Gdy mówimy o kapitale społecznym mamy na myśli zwykle: znajomości, powiązania, kontakty, skłonności do współpracy między ludźmi, normy i zaufanie społeczne.

Elementy kapitału społecznego wg J. Colemana: wzajemne zobowiązania i oczekiwania wynikające z ról społecznych; dostęp do informacji; normy, sankcje społeczne i relacje władzy, które wymuszają określona zachowania.

Elementy kapitału społecznego wg. R. Putnama: poziome więzi stowarzyszeniowe (pozioma-więź między ludźmi którzy maja taka samą rolę społeczną. Pionowa - relacja członków stowarzyszenia i władzy); normy społeczne; zgeneralizowanie zadania.

Elementy kapitału społecznego wg. C. Offe : zainteresowanie (zdrowe zainteresowanie się druga osoba); zdolność do zrzeszenia się (chęć do zrzeszenia się, zdobywanie znajomości, nawiązanie kontaktów); zaufanie.

Elementy kapitału społecznego wg. F. Fukuyamy: społeczne zaufanie - element strukturalny obejmuje sieć społeczna, struktury; normy społeczne - współdziałanie, zaufanie, solidarność, zwyczaje i obyczaje; współpraca - pomoc, wolontariat, działania zbiorowe, wymiana informacji.

Postaci kapitału społecznego:

1. Bonding - odnosi się do silnych związków między osobami o podobnych cechach demograficznych i społeczno-ekonomicznych. Występuje w kręgach rodzinnych i do pewnego stopnia w środowisku przyjaciół.

2. Bridging - istnieje miedzy różniącymi się od siebie ludźmi którzy dobrowolnie się zrzeszają. Występuje miedzy ludźmi, w grupach znajomych.

3. Linking - dotyczy pionowych powiązań w relacji władzy. To kontakt jednostki z władzą lokalną.

Właściciele kapitału społecznego: osoby lub gospodarstwa domowego; społeczności lokalne.

Zyski kapitału społecznego: korzyści czysto ekonomiczne; skuteczna realizacja grupowych celów, sąsiedzka pomoc, czas zaoszczędzony dzięki zdobytym informacjom; rozwiązywanie lokalnych problemów społecznych, wzrost poczucia bezpieczeństwa, rozwój społeczności lokalnej, ale też zyskanie uprzywilejowanej pozycji czy zdobycie władzy przez określone grupy.

3 obszary powstawania zysków z kapitału społecznego: sfera ekonomiczna, sfera polityczna, sfera w której kapitał społeczny bezpośrednio przyczyniania się do rozwiązywania problemów społecznych.

Kapitał ludzki (zasoby indywidualne) - to wszelkiego rodzaju umiejętności i potencje jednostkowe. Zasoby czysto fizyczne czy biologiczne - wiek, stan zdrowia, oczekiwana długość życia, kondycja fizyczna oraz zasoby psychiczne - odporność na stresy, motywacja, asertywność).

Podział zasobów indywidualnych: demograficzne (wiek, stan zdrowia); kulturowe (wykształcenie, zawód, znajomości j. obcych, ogólna kompetencja kulturowa - umiejętność poradzenia sobie winnej kulturze); psychologiczne (odporność na stres, poczucie własnej wartości, wiara we własne siły).

Kapitał ludzki wg G. Beckera - to kapitał który tkwi w ludziach, w postaci ich wyszkolenia, wychowania i innych cech, które czynią ich wydajnymi, zdrowymi i pożądanymi w nowoczesnej gospodarce ponad 80% wszelkiego kapitału tkwi w ludziach, nie w maszynach, nie w majątku. Jeśli w Polsce zlekceważycie kapitał ludzki i weźmiecie pod uwagę inne postacie kapitału.

Czeczenia

1994-1996 I wojna rosyjsko-czeczeńska

1999-2000/2002 II wojna rosyjsko-czeczeńska

Uchodźca wg Konwencji Genewskiej z 1951r.: „Uchodźca to osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem i nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa, albo która nie ma żadnego obywatelstwa i znajduje się na skutek podobnych zdarzeń, poza państwem swojego dawnego stałego zamieszkania, nie może lub nie chce z powodu tych obaw powrócić do tego państwa.”

Dzieciństwo w Czeczenii: rodzina, kultura, środowisko naturalne, trauma wojenna ->ucieczka, zmiana-> dzieciństwo w Polsce: szok kulturowy, rodzina, miejsce zamieszkania, grupa rówieśnicza, instytucje pomagające uchodźcom, szkoła

Pytania badawcze:

1. Z jakimi doświadczeniami traumatycznymi, wojennymi przybywają dzieci do ośrodka dla uchodźców?

2. Na czym polega szok kulturowy dziecka związany z jego doświadczeniami i socjalizacją, statusem i płcią, z cywilizacją, kulturą i z życiem codziennym?

3. Jak dzieci czeczeńskie odbierają nadany im przez członków społeczeństwa przyjmującego status społeczny i jak w nim funkcjonują?

4. Jakie strategie działania podejmują dzieci wobec siebie, wobec rodziny i wobec otoczenia, aby zminimalizować szok kulturowy?

Metody i techniki badawcze: badania jakościowe - ujęcie antropologiczne i etnograficzne, metoda biograficzna, wywiad narracyjny, wywiad mało skategoryzowany, obserwacja uczestnicząca, analiza dokumentów, stadium przypadku.

Etapy badań i badana grupa

I - wywiad z uchodźcami z Czeczenii - cztery ośrodki dla uchodźców: Dębak, Wołomin, Moszna, Warszawa. 4 wywiadów z uchodźcami wiek 20-60 lat.

II - analiza doświadczeń społecznych dzieci czeczeńskich - rysunek projekcyjny: „Moje życie w Czeczenii”, Moje życie w Polsce”, „Moja przyszłość”. 75 rysunków.

III - wywiad z nauczycielami uczącymi dzieci czeczeńskie w polskich szkołach. 19 wywiadów.

Rezultaty badań:

I w stronę traumy wojennej Dzieciństwo w Czeczenii - kategorie ogniskujące narracje dziecięce: bombardowania, ostrzał artyleryjski, pacyfikacja miejscowości, tortury i obozy filtracyjne, złe warunki socjalne, brak nauki w czasie wojny, życie uchodźców w Inguszetii.

II dziecięce doświadczenie uchodźctwa: szok kulturowy dziecka czeczeńskiego po przekroczeniu polskiej granicy, szok kulturowy dziecka czeczeńskiego w ośrodku dla uchodźców, szok związany z cywilizacją.

Marzenia dzieci czeczeńskich: dom, rodzina, spokój, bliskość, więź rodzinna, praca, marzenia o szkole aby się uczyć, normalne dzieciństwo.

III dziecko czeczeńskie w polskiej szkole: trudności z językiem, brak wcześniejszych doświadczeń szkolnych, troska starszego rodzeństwa o młodsze, dominująca rola chłopców w stosunku do polskich rówieśników, uległość dziewcząt czeczeńskich wobec czeczeńskich chłopców, niechęć do uczestnictwa w zajęciach wychowania fizycznego, brak uczestnictwa w lekcjach religii.

IV strategie działania podejmowane przez dzieci czeczeńskie między szkołą a rodziną: zachowanie dziewcząt czeczeńskich takich jak w ojczystym kraju, naśladowanie polskich koleżanek w zachowaniu i ubiorze przez czeczeńskie dziewczęta, łatwość w nawiązywaniu kontaktu przez czeczeńskich chłopców z polskimi dziewczętami, dualizm zachowania i przyjmowania różnych ról w zależności od sytuacji.

---