Pęd (turio)

Składa się z:

• Łodyga (Caulis) - częśc osiowa pędu, nadaje roślinie kształt i wygląd

• Liście - boczne twory osi pędu, mają zazwyczaj ograniczony wzrost

Funkcje pędu:

• Wytwarza liście i kwiaty

• Przewodzi asymilaty lub je gromadzą

• Fotosyntetyzuje

• Służy do rozmnażania wegetatywnego

• Są podstawową częścią surowca zw. Zielem (herba)

Szyja korzeniowa - strefa przejściowa pomiędzy pędem i korzeniem

Różnice

Pęd Korzeń

Geotropizm ujemny	Geotropizm dodatni
Stożek wzrostu bez czapeczki	Stożek wzrostu z czapeczką
Chlorofil	Brak chlorofilu
Obecne liście i pączki	Brak liści, rzadko obecne pączki
Rozgałęzienia regularne, pochodzenie egzogeniczne	Rozgałęzienia nieregularne, pochodzenie endogeniczne
Podział na węzły i międzywęźla	Brak węzłów i międzywęźli
Szeroki rdzeń	Wąski rdzeń lub jego brak

Rodzaje pędów:

• Pęd główny - Powstaje ze stożka wzrostu w trakcie kiełkowania nasienia

• Pędy boczne:

• Wyrastają z pączków w katach liści (na węzłach)

• W zależności od rozczłonkowania pędy dają rozgałęzienia I, II, III i dalszych rzędów

W zależności od wymiarów występują: krótkopędy i długopędy

Rozgałęzienia pędów:

• Monopodialne

• Sympodialne

• Pseudodichotomiczne

• Dichotomiczne

• Monopodialne (jednoroślowe):

• Występują, gdy pęd jest prosty i wysoki, wykazuje nieograniczony wzrost w kierunku wierzchołkowym, Ośnie i grubieje silniej niż pędy boczne, które są cieńsze i krótsze

• Świerk, kwiatostany groniaste

• Sympodialne (wieloroślowe):

• Występuje, gdy pęd główny przestaje rosnąć i wydłużać się lub zamiera. Zamiast niego

z pączka położonego niżej wyrasta pęd boczny, który kontynie wzrost pędu głównego. Pęd boczny przestaje wzrastać, a z boku rozwija się następny pęd boczny itd. Powstaje pozorna oś główna: pęd jest rozłożysty, kształtu kolankowego

• Drzewa owocowe, kwiatostany wierzchotkowate

• Pseudodichotomiczne:

• Występuje, gdy pod pączkiem szczytowym wyrastają 2 naprzeciwległe pączki boczne, które dają początek nowym pędom, podczas gdy pączek szczytowy zanika

• Jemioła

• Dichotomiczne (widlaste)

• Typowe rozgałęzienia roślin niższych

• Glony

Głąbik ma pęd nierozgałęziony. Ma bezlistną kwiatonośną łodygę, która wyrasta bezpośrednio z części podziemnych rośliny. Konwalia.

Pędy nadziemne:

• Zielone lub zdrewniałe

• Rośliny o pędach zielonych:

• Nie są trwałe

• Monokarpiczne i zamierają na zimę

• Rośliny roczne o okresie wegetacyjnym 1 roku, 2-letnie o okresie 2 lat i byliny

• Rozłogi nadziemne, wici, wąsy

• Byliny:

• Wieloletnie

• Tracą na zimę pędy nadziemne

• Pędy podziemne i korzenie są trwałe

• Wąsy:

• Modyfikacje liści lub przylistków

• Funkcja organów czepnych (groch)

• Rośliny o pędach zdrewniałych:

• Drzewa, krzewy, gałęzie

• Polikarpiczne

• Drzewo składa się ze strzały pnia i rozgałęzionej korony (lipa)

• Pień nierozgałęziony to kłodzina (palma)

• Krzewy są niskie, nie mają głównego pnia i rozgałęziają się tuż przy ziemi na podobne sobie pędy (porzeczka)

• Półkrzewy lub krzewinki - mniejsze od krzewów, niekiedy o liściach zimotrwałych (barwinek)

• Specjalnym rodzajem roślin drzewiastych sa liany lub pnącza (bluszcz)

Pędy podziemne:

• Cebula (bulbus)

• Kłącze (rhizoma)

• Bulwa (tuber)

• Rozłóg (stolo)

• Cebula (bulbus):

• Silnie skrócony pęd

• Łodyga ma postać piętki, z której wyrastają drobne korzenie przybyszowe

• Z węzłów rozwijają się liście w postaci soczystych łusek, ściśle do siebie przylegających

• Wewnątrz cebuli jest pączek, z którego wyrasta łodyga, liście nadziemne i kwiaty

• A powierzchni cebuli są zmarniałe łuski, spełniające funkcję ochronną dla organu

• Kłącze (rhizoma):

• Pęd podziemny spichrzowy (kosaciec)

• Zbudowany z węzłów, międzywęźli i pączków, z których wyrastają pędy nadziemne

• Przypomina korzeń

• Liście są często łuskowate, zmarniałe lub pozostają po nich ślady

• Z kłącza wyrastają korzenie przybyszowe

• Bulwa (tuber):

• Skrócony pęd podziemny, bulwiasto zgrubiały

• Organ typowo spichrzowy

• Pokryty drobnymi łuskowatymi liśćmi, które często wcześnie odpadają (ziemniak)

• Swoistą bulwa, okrytą łuskami jest bulwo - cebula (szafran, mieczyk)

• Rozłóg (stolo):

• Płożący się i zakorzeniający pęd o stosunkowo długich międzywęźlach (poziomka).

Pączek (gemma):

• Zawiązek pędu

• Pokryty zwykle łuskowatymi liśćmi

• Wewnątrz pączka jest stożek wzrostu, z którego powstają wszystkie stałe tkanki łodygi, tj.: skórka, kora pierwotna, wiązki przewodzące i rdzeń

• Rodzaje pączków:

• Z pączków liściowych wyrastają liście

• Z pączków kwiatowych - kwiaty

• Mogą występować pączki liściowo - kwiatowe

• Pączki są często używane w ogrodnictwie do wegetatywnego rozmnażania roślin (okulizacja)

• Rodzaje pączków ze względu na położenie:

• Pączki szczytowe - na szczytach pędów głównych i bocznych. Są okryte zachodzącymi na siebie dachówkowato młodymi listkami

• Pączki kątowe (pachwinowe) - są w kątach między łodygą a liściem

• Pączki śpiące - pozostają w spoczynku przez nieograniczony czas. Ich oś corocznie wydłuża się w miarę grubienia łodygi. W razie uszkodzenia rośliny rozwijają się one w pędy

• Charakterystyczne dla roślin jest położenie pączków na łodygach i układ listków w pączkach

• Rodzaje listków w pączkach:

• Pojedynczo sfałdowane (dąb)

• Obejmujące (róża)

• Podwójnie zwinięte (fiołek)

• Podwójnie podwinięte (szczaw)

• Wielokrotnie sfałdowane (ślaz)

Rozwój pędu:

• W dojrzałym są różne typy tkanek, spełniających funkcje przewodzące i wzmacniające

• Rozwój tkanek odbywa się stopniowo

• Od wierzchołka wzrostu pędu do jego podstawy jest szereg stref przechodzących jedna w drugą, odpowiedzialnych za przyrost

• Strefa inicjalna - Występujące w stożku wzrostu tkanki embrionalne (Promerystemy)

• Strefa determinacyjna (organogenezy) - przylega do strefy inicjalnej. W niej zostaje ustalony plan przyszłej budowy pędu (liście, pędy boczne)

• Strefa dyferencjacyjna tkanek (histogeneza) - tu jest podział na skórkę, korę pierwotną, wiązki przewodzące i rdzeń

• Z pierścienia merystematycznego powstają wcześnie pasma prokambialne, z których różnicują się elementy przewodzące

• W wyniku działalności prokambium formuje się Floem pierwotny (proto- i Metafloem) i ksylem pierwotny (proto - i Metaksylem)

• Z pramiękisz powstaje miękisz pierwotny

• Pęd stopniowo przechodzi ze strefy dyferencjacji w strefę wydłużona się, ale nie ma różnicy w budowie między pędami: nadziemnym i podziemnym.

Budowa łodygi roślin 1-liściennych:

• Zbudowana z tkanek pierwotnych

• Brak miazgi (kambium) i felogenu

• Brak przyrostu wtórnego

• Brak kory pierwotnej w łodygach nadziemnych, gdyż wiązki przewodzące bezpośrednio przylegają do hipodermy tuż pod warstwa skórki

• W łodygach podziemnych (kłącze) występuje zróżnicowanie na korę pierwotną i walec osiowy

• Niewielki grubienie następuje w skutek rozrostu komórek miękiszowych

• Wiązki sitowo - naczyniowe są nieregularnie rozrzucone w całym miękiszu łodygi - wynika to stąd, że liczne wiązki przewodzące przebiegają w łodydze do liści w różnych odległościach od obwodu

• Skórka (epiderma):

• Tkanka okrywająca, 1-wartstwowa, pokryta kutykulą

• Pod nią jest 1 lub kilkurzędowa hipoderma, zbudowana z kolenchyma lub sklerenchymy (włókna), pozbawiona przerostów międzykomórkowych

• Miękisz:

• W łodygach nadziemnych wypełnia całą częśc centralną aż do obwodu

• Zbudowany z komórek cienkościennych z przestworami międzykomórkowymi

• Pełni funkcje spichrzową

• Wiązki sitowo - naczyniowe:

• Rozrzucone w miękiszu zasadniczym

• Wiązki kolateralne zamknięte (brak miazgi) otoczone pochwą wiązkową, złożona z komórek miękiszowych lub włókien sklerenchymatycznych

• W pochwie są cienkościenne komórki przepustowe

• Liczba wiązek w obwodowej części łodygi jest większa niż w środkowej

• Część sitowa wiązki (floem):

• Zbudowana z protofloemu, zwykle zgniecionego lub nieczynnego, oraz dośrodkowo położonego metafloemu, złożonego z rurek sitowych i komórek przyrurkowych

• Część naczyniowa wiązki (ksylem):

• Zbudowana z protoksylemu, na brzegach, i metaksylemu, wewnątrz wiązki

• Te elementy są otoczone miękiszem

• Protoksylem:

• Powstaje wcześniej i zawiera naczynia wąskie, spiralne lub pierścieniowate

• Niekiedy są w nim duże przestwory powietrzne pochodzenia reksygenicznego

• Metaksylem:

• Powstaje pod koniec całkowitego wzrostu rośliny

• Zawiera naczynia siatkowate i jamkowate o stosunkowo dużych rozmiarach

• Rdzeń:

• Brak lub jest zastąpiony kanałem powietrznym (źdźbło traw), powstałym przez rozerwanie się miękiszu w centralnej części łodygi

• W łodygach podziemnych (kłącze) roślin 1 - liściennych:

• Występuje wyjątkowo kora pierwotna, stąd na przekroju poprzecznym jest walec osiowy

• W miękiszu kory pierwotnej są wiązki sitowo - naczyniowe, które przebiegają do liści

• Na wewnętrznej granicy kory jest endoderma, 1 lub kilkurzędowa o ścianach zdrewniałych, U - owato zgrubiałych. W niej są cienkościenne komórki przepustowe

• Walec osiowy:

• Wyraźny

• Perycykl słabo zróżnicowany lub przemieniony we włókna perycykliczne

• Wiązki przewodzące (zamknięte) są rozrzucone w walcu w: w pobliżu endodermy - kolateralne, ku środkowi walca - leptocentryczne.

Schemat budowy łodygi roślin 1 - liściennych

Łodyga nadziemna	Łodyga podziemna (kłącze)
Skórka (epiderma) Hipoderma Miękisz zasadniczy Wiązki przewodzące	Skórka (epiderma) Kora pierwotna: Hipoderma Komórki miękiszu Endoderma Walec osiowy Perycykl Komórki miękiszu Wiązki przewodzące

Schemat budowy łodygi roślin 2 - liściennych

Budowa pierwotna	Budowa wtórna
Skórka (epiderma) Kora pierwotna: Hipoderma (zwarcica) Komórki miękiszu Endoderma (pochwa skrobiowa) Walec osiowy: Perycykl Wiązki przewodzące Promienie rdzeniowe Rdzeń	Peryderma lub skórka Kora pierwotna Włókna perycykliczne Wiązki przewodzące: Część łykowa (Floem) Miazga (kambium) Część drzewna (ksylem) Promienie rdzeniowe Rdzeń

Budowa łodygi roślin 2 - liściennych:

• Obecny przyrost wtórny

• W budowie pierwotnej formuje się miazga (kambium) lub pierścień miazgowy, której wytwarzają nowe elementy łyka i drewna

• Wiązki przewodzące otwarte i ułożone okółkowo

• U wielu roślin zielnych i pnączy budowa wiązkowa łodygi zachowuje się w ciągu całego okresy wegetacyjnego

• U roślin w przyroście wtórnym łodygi występuje budowa ciągła w postaci rury łyko - drzewnej

• W budowie wiązkowej łodygi (typ Aristolochia) na przekroju poprzecznym przez walec osiowy są widoczne oddzielne wiązki przewodzące otwarte (miazga wiązkowa). Pomiędzy wiązkami przebiegają szerokie pierwotne promienie rdzeniowe. Na obwodzie występuje epiderma, pod nią hipoderma i komórki miękiszowe kory pierwotnej

• We wczesnej budowie wtórnej na obwodzie łodygi zjawia się:

• Felogen, wytwarzający perydermę, która zajmuje miejsce epidermy i jest tkanką ochronną

• Perycykl - przemienia się w pierścień włókien perycyklicznych

• Głębiej występują wiązki floemu i ksylemu przedzielone powstałym pierścieniem miazgowy

• Powstają wtórne promienie rdzeniowe

• Rdzeń wewnątrz łodygi jest wyraźny i szeroki

• Pierścień miazgowy powstaje w ten sposób, że w miękiszu promieni rdzeniowych wytwarza się miazga międzyzwiązkowa, która łączy się z miazga wiązkową w jednolity pierścień. Pierścień miazgowy powoduje przyrost wtórny łyka i drewna, przy czym Floem wtórny podwarstwia pod Floem pierwotny, a ksylem wtórny nawarstwia się na ksylem pierwotny. Wiązki przewodzące powiększają przez to swoją objętość i zbliżają się do siebie. Z kolei miazga międzyzwiązkowa powoduje przyrost promienie rdzeniowych wtórnych, które wydłużają się w miarę grubienia łodygi. W ten sposób budowa wiązkowa łodygi jest zachowana w ciągu całego życia rośliny, co nadaje jej elastyczność i dużą wytrzymałość.

Łodyga roślin zielnych:

• Rośliny 2-liścienne

• Układ wiązkowy, w późniejszym okresie jest on ciągły

• Wiązki otwarte (miazga wiązkowa)

• Pomiędzy wiązkami szerokie promienie rdzeniowe

• Na obwodzie epiderma, pod nią hipoderma i komórki miękiszowe

• Wyraźne zróżnicowanie na korę pierwotną i walec osiowy

• Skórka (epiderma):

• Pojedyncza warstwa na obwodzie łodygi

• Często obecne szparki, a ściany zewnętrzne pokryte kutykulą i często włoskami

• Kora pierwotna:

• Pod skórką, zbudowana z miękiszu asymilacyjnego i spichrzowego, mającego przestwory międzykomórkowe

• Bezpośrednio pod skórką, szczególnie w narożach, jest kolenchyma - tkanka wzmacniająca

• Endoderma:

• Najbardziej wewnętrzna warstwa kory pierwotnej

• W młodych organach zawiera ziarna skrobi statolitowej(pochwa skrobiowa), która, jak w korzeniach, warunkuje zjawisko geotropizmu ujemnego

• Walec osiowy:

• Centralna częśc łodygi

• Zbudowany z komórek miękiszowych, wiązek przewodzących ułożonych okółkowo

• Perycykl - najbardziej zewnętrzna warstwa walca osiowego, jest 1 lub wielorzędowy. Może przemieniać się w miękisz lub włókna perycykliczne

• Wiązki przewodzące:

• Otwarte, wywodzą się z merystemu pierwotnego (pramiazga)

• W części sitowej tworzy się Protofloem, potem Metafloem, który oprócz rurek sitowych zawiera komórki przyrurkowe

• W części naczyniowej rozwija się Protoksylem, o naczyniach wąskich, pierścieniowato lub spiralnie zgrubiałych, zdolnych do dalszego wydłużania się. Potem z kolei odkłada się Metaksylem, mający naczynia szerokie, ale mniej rozciągliwe, początkowo budowa spiralna, potem siatkowata i jamkowata

• Miazga wiązkowa występuje miedzy floemem a ksylemem. Powstaje z pramiazgi

• Pomiędzy wiązkami naczyniowo - naczyniowymi przebiegają dośrodkowo promienie rdzeniowe, zbudowane z miękiszu i łączące korę pierwotną z rdzeniem

• Rdzeń szeroki zbudowany z komórek miękiszowych

• Pędy podziemne:

• Budowa podobna do nadziemnych

• Kłącze ma szeroki rdzeń i często jest pokryte korkiem lub martwicą korową

• W bulwie jest miękisz spichrzowy, a elementy mechaniczne występują rzadko. Tkanka przewodząca słabo rozbudowana

• Cebula w łuskowatych liściach ma miękisz, luźnie ułożony, osadki liściowe nie mają typowej budowy liści

• W budowie wtórnej:

• Z komórek miękiszu promieni rdzeniowych wytwarzają się odcinki miazgi wiązkowej, które z miazgą wiązkową formują jednolity pierścień miazgowy

• W wyniku działalności miazgi międzyzwiązkowej powstają: w kierunku obwodu Floem wtórny, dośrodkowo ksylem wtórny, a promienie rdzeniowe stają się wąskie lub nie różnicują się wcale - powstaje budowa zwarta łodygi, gdzie jest szeroki rdzeń oddzielony od elementów drewna pasmem kory rdzeniowej

• U niektórych roślin brak miazgi międzyzwiązkowej, a przyrost wtórny warunkuje miazga wiązkowa, odkładająca Floem i ksylem, ale nie buduje promieni rdzeniowych. Wiązki oddzielone są od siebie szerokimi warstwami miękiszu, który odgrywa rolę promieni rdzeniowych

• W roślinach łodyg z rodziny m.in. Dyniowatych (Cucurbitaceae) i Psiankowatych (Solanaceae) występują wiązki dwuobokległe. Pierścień miazgowy oprócz normalnego łyka na zewnątrz drewna, wytwarza również łyko wewnętrzne (Floem wewnątrzksylemowy), leżące w części obwodowej rdzenia.

Schemat budowy pierwotnej łodygi roślin zielnych Schemat budowy wtórnej roślin drzewiastych

Schemat budowy pierwotnej

Skórka (epiderma) Kora pierwotna: Kolenchyma Komórki miękiszu Endoderma (pochwa skrobiowa) Walec osiowy: Perycykl (włókna perycykliczne) Wiązki przewodzące otwarte (miazga) Promienie rdzeniowe pierwotne rdzeń

Schemat budowy wtórnej

Peryderma lub martwica korkowa Kora pierwotna: Kolenchyma Komórki miękiszu Kora wtórna (łyko): Włókna perycykliczne (pierścień łyko - twardzicowe) Floem wtórny Promienie rdzeniowe (łykowe) pierwotne i wtórne Miazga (kambium) Drewno: Ksylem wtórny Promienie rdzeniowe (drzewne) pierwotne i wtórne Ksylem pierwotny (proto- i Metaksylem) Rdzeń

Pędy roślin wodnych i bagiennych:

• Ściany tkanek okrywających nie mają kutykuli

• W skórce obecne są często chloroplasty, aparaty szparkowe słabo rozwinięte

• Kora pierwotna łodyg jest szeroka, zbudowana z miękiszu cienkościennego o dużych przestworach międzykomórkowych

• Tkanki wzmacniające nie rozwijają się

• Felogen nie wytwarza korka

• Powstaje aerenchyma

• W walcu osiowych trudno zauważyć ksylem, gdyż brak jest wyraźnych naczyń lub są w niewielkim stopniu zdrewniałe

• Rdzeń słabo rozwinięty lub tworzy wewnątrz łodygi duży przestwór powietrzny

• Korzenie drobne i słabo rozgałęzione

Łodyga roślin drzewiastych:

• Rośliny 2 - liścienne (typ Tilia) i nagonasienne

• Układ budowy wewnętrznej zależy od wieku i gatunku rośliny

• Młoda 1 -roczna gałązka:

• Zazwyczaj zielona

• Pokryta skórką, która pod koniec okresy wegetacyjnego brunatnieje i jest zastąpiona przez perydermę

• Z czasem na powierzchni gałązki powstaje martwica korkowa

• Kora pierwotna ulega stopniowemu zwężeniu lub odpada

• Wewnątrz łodygi zachodzą duże zmiany:

• Na skutek wczesnej działalności miazgi i przyrostu wtórnego na grubość

• Pierścień miazgowy wytwarza nowe warstwy łyka i cylinder drewna, często z wyraźnymi już słojami przyrostu rocznego

• Od rdzenia do kory pierwotnej przebiegają promienie rdzeniowe pierwotne i w miarę przyrostu coraz liczniejsze promienie rdzeniowe wtórne

• Rdzeń jest dobrze rozwinięty.

Miazga:

• Merystem wtórny, dzięki jego podziałom powstają tkanki

• Wykształcona w postaci zamkniętego pierścienia

• Powstaje dzięki przekształceniu się komórek pramiazgi (prokambium) lub bierze początek z pierścienia merystematycznego

• Tkanki stałe wtórne zdrewniałe wytworzone przez miazgę do wnętrza łodygi, należą do drewna

• Tkanki stałe wtórne niezdrewniałe wytworzone przez miazgę ku obwodowi łodygi, należą do łyka, czyli kory wtórnej

• Zbudowana z kilku rzędów regularnie ułożonych komórek cienkościennych, dzielących się stycznie i promieniowo

• Komórki żywe, duże jądra, brak przestworów międzykomórkowych

• Środkowa warstwa miazgi ma komórki inicjalne - 1 komórka dzieląc się wytwarza 2 komórki pochodne - 1 z nich zostaje komórką inicjalną, a 2 przekształca się stopniowo w komórki drewna lub łyka, w zależności czy jest na zewnątrz czy wewnątrz warstwy inicjalnej

• Warstwa inicjalna jest stałym składnikiem miazgi, a w miarę narastania warstw drewna przesuwa się ku obwodowi łodygi.

• Wzrasta średnica pierścienia miazgowego, na skutek przyrostu drewna, które `zmusza' miazgę (kambium) do wytwarzania komórek poprzez podziały promieniowe

• Miazga wytwarza więcej ksylemu niż floemu, dzięki temu przyrost masy drzewnej jest większy niż kory

Drewno:

• W łodydze jest najwięcej drewna wtórnego (ksylem wtórny), powstające z miazgi

• Drewno pierwotne (ksylem pierwotny) = Protoksylem + Metaksylem, jest na środku cylindra drzewnego, zlokalizowane przy rdzeniu

• Drewno (lingum), jako surowiec farmaceutyczny, stanowi łodyga okorowana aż do miazgi (wraz z elementami niezdrewniałymi)

• Pomiędzy tymi tkankami są elementy pośrednie (włókna zastępcze, włóknocewki)

• Drewno wtórne u roślin 2 - liściennych składa się z 3 podstawowych rodzajów tkanek spełniających różne funkcje:

• Naczynia (tracheje) wraz z cewkami (tracheidy):

• Przewodzą H₂O i substancje mineralne z gleby do organów - kierunek wstępujący

• Obecna jamki lejkowate i zgrubienia ścian komórkowych (siatkowate, cętkowate)

• Zbudowane z szerokich, członowanych rur lub wąskich i wydłużonych komórek (cewki), które dodatkowo umacniają łodygę

• Włókna drzewne (libriform):

• Wzmacniają łodygę i zabezpieczają przed uszkodzeniami (zgniecenie, złamanie)

• Ściany silnie zgrubiałe, uwarstwione, końce silnie zaostrzone

• Obecne jamki proste

• Element martwy

• Oprócz włókien w drewnie mogą występować komórki kamienne

• Włókna zastępcze:

• Wzmacniają, przewodzą i gromadzą substancje zapasowe

• Występują między naczyniami a miękiszem drzewnym

• Ściany zgrubiałe, poprzeczne z żywą treścią komórkową, zaostrzone końce

• Miękisz drzewny (miękisz ksylemu):

• Komórki cienkościenne i wydłużone z żywą treścią

• Ściany z jamkami prostymi, a między nimi przestwory międzykomórkowe

• Miękisz przylegający do naczyń bez przestworów międzykomórkowych, częściowo pełni funkcje przewodzące

• Funkcje spichrzowe, gromadzące substancje organiczne zapasowe

• Buduje również promienie rdzeniowe w drewnie - promienie drzewne

• Promienie rdzeniowe:

• Wąskie (1 - rzędowe) lub szerokie (wielorzędowe)

• Promienie pierwotne:

• Pochodzą się z pramiazgi

• Rozdzielają wiązki przewodzące pierwotne

• Przebiegają od rdzenia do kory pierwotnej

• Promienie wtórne:

• Pochodzą z miazgi (kambium)

• Przebiegają od słojów przyrostu rocznego i ślepo kończą się w łyku

• Rdzeń (medulla):

• Wewnątrz łodygi

• Okrągły, podłużny, wieloboczny

• Otoczony ordzenną - korona rdzeniowa, zbudowana z drobnych komórek

• Do niego przylegają kompleksy protoksylemu (pierwotnego ksylemu)

• Zbudowany z:

• Żywych komórek miękiszowych, które gromadzą substancje zapasowe

lub

• Martwych komórek, wypełnionych powietrzem

• Po pewnym czasie rdzeń wypełni się różnymi substancjami (żywice, garbniki) lub marnieje i zanika (wierzba)

• Słoje przyrostu rocznego:

• Pierścienie współśrodkowe - słoje

• Tworzą się w klimacie umiarowym w czasie okresu wegetacyjnego

• Na ich podstawie można obliczyć wiek drzewa u nasady strzały pnia lub jego gałęzi

• Na kształtowanie się ich ma wpływ periodyczność rozwojowa panująca w przyrodzie

• Występują różnice w budowie drewna letniego i wiosennego

• Drewno wiosenne - naczynia duże

• Drewno letnie - naczynia małe

• Podział spowodowany jest:

• Prądem H₂O wstępującej, spotęgowanym w okresie wiosennym przy odtwarzaniu utraconych jesienią organów i rozbudowie rośliny

• Zmniejszeniem tego prądu w okresie letnim

• Następuje charakterystyczna gradacja komórek, która rozdziela od siebie dane okresy wegetacyjne rośliny

• Słoje są:

• Wyraźnie zaznaczone u: dębu, wiązu i drzew iglastych

• Słabo zaznaczone u brzozy, olszy i grabu

• Biel i twardziel:

• Powstają poprzez zamykanie dostępu H₂O do drewna w warstwach leżących bliżej rdzenia, które następuje z biegiem długiego życia rośliny

• Ten i inne czynniki nadają różne zabarwienie drewnu:

• Warstwy głębiej leżące są ciemniejsze - twardziel (duramen)

• Warstwy leżące obwodowo są jaśniejsze - biel (alburnum)

• Powstawanie twardzieli jest poprzedzone wyłączeniem czynności przewodzących w ksylemie - powstają wcistki (thylles) zatrzymujące prąd H₂O w tkankach przewodzących

• Wcistki (thylles) brak ich w drewnie o wąskich naczyniach (klon, brzoza), brak w cewkach roślin iglastych (występują zatyczki w ścianach jamek lejkowatych)

• Twardziel tworzy się poprzez gromadzenie się wewnątrz komórek drewna substancji barwnych, żywic, garbników, soli mineralnych, itp. Drewno ulega konserwacji, opiera się procesom rozkładu i spełnia pewne funkcje mechaniczne

• Funkcje przewodzenie przejmują młodsze słoje drewna - biel

• Biel - zdrewniałe ściany, komórki żywe. Czynny składnik drewna, które spełnia funkcje przewodzące

• Drewno roślin nagozalążkowych:

• Powstaje z miazgi (kambium)

• Brak naczyń, obecne cewki (tracheidy), ułożone w regularnych rzędach

• W ścianach cewek są duże okrągłe jamki lejkowate

• Włóknocewki wzmacniają drewno

• Miękisz drzewny występuje w pobliżu przewodów żywicowych i często między cewkami

• Mogą występować 1 - rzędowe promienie rdzeniowe pierwotne i wtórne, ające na styku z cewkami przestwory międzykomórkowe

• U niektórych roślin iglastych (sosna) brzeżne komórki promieni rdzeniowych mają charakter cewek (komórki tracheidalne) i przewodzą H₂O w kierunku promieniowym

• Na przekroju poprzecznym są wyraźne słoje przyrostu rocznego oraz niewielki rdzeń.

Kora (cortex):

• Węższa od drewna, gdyż działalność miazgi przy wytwarzaniu elementów składowych jest słabsza

• Występują niewyraźne słoje przyrostu rocznego - są niedostrzegalne

• Tkanki kory nie podlegają drewnieniu. Lignifikacji ulegają elementy mechaniczne, np. włókna

• Farmakognozja wyróżnia korę pierwotną i wtórną (łyko, które powstaje przez działalność miazgi ku obwodowi)

• Funkcje:

• Zabezpiecza miazgę i najmłodsze warstwy drewna przez wyschnięciem i zmiażdżeniem

• Chroni przed ujemnymi skutkami zmiany temperatury

• Tkanki kory przewodzą asymilaty i gromadzą substancje zapasowe i związki chemiczne

• Koa pierwotna:

• Zewnętrzna częśc łodygi

• Ochrania roślinę

• Miękisz kory pierwotnej składa się z komórek żywych i cienkościennych, ma przestwory międzykomórkowe i często wypełniony jest substancjami zapasowymi. Mogą występować komórki wydzielnicze, śluzowe, garbnikowe, włokna pierwotne i sklereidy oraz rury mleczne

• W częściach obwodowych miękiszu może być obecna kolenchyma mająca chloroplasty i skrobię

• Niewyraźna endoderma

• Granicę między korą pierwotną i wtórną wyznaczają:

• Promienie rdzeniowe - przebiegają w korze wtórnej i kończą się u podstawy kory pierwotnej

• Włókna perycykliczne (lub mieszany pierścień wzmacniający) wstępuje na granicy kory pierwotnej i wtórnej

• Kora wtórna (łyko):

• Pod korą pierwotną, sięga do kambium, który ja tworzy

• Przewodzi i gromadzi substancje zapasowe

• Zbudowana z floemu wtórnego i promieni rdzeniowych

• W skład floemu wtórnego wchodzą 3 podstawowe rodzaje tkanek: rurki sitowe z komórkami przyrurkowymi, włókna łykowe i miękisz łykowy

• Rurki sitowe:

• Przewodzą asymilaty w kierunki zstępującym - z liści do korzenia

• Elementy cienkościenne, czynne przez określony czas

• Powstają dzięki podziałowi komórek miazgi

• Towarzyszą im komórki przyrurkowe

• U nagonasiennych występują komórki sitowe

• Włókna łykowe:

• Tkanka wtórna powstająca z miazgi

• Pełnią funkcje mechaniczne i wchodzą w skład łyka twardego

• Długie, wrzecionowate, zdrewniałe, ściany grubościenne i skośnie ustawione jamki

• Niekiedy okrysztalone szczawianem wapnia (jedyńce)

• Często towarzysza im sklereidy

• Włókna kambiforowe - kambiform:

• Analogiczne do włókien zstępczych w drewnie

• Wzmacniają, gromadzą i przewodzą

• Zawierają żywą treść

• Ściany komórek nie są zdrewniałe

• Miękisz łykowy (miękisz floemu):

• Żywe komórki, cienkościenne, niezdrewniałe, bogate w substancje zapasowe

• Ta część, która styka się bezpośrednio z rurkami sitowymi pełni funkcje przewodzące

• Promienie rdzeniowe w łyku - łykowe:

• Przedłużenie promieni rdzeniowych w drewnie

• Żywe komórki miękiszowe, cienkościenne

• Gromadzą lub przewodzą substancje zapasowe

• Mogą być 1 - lub kilkurzędowe

• Promienie pierwotne:

• Powstają z pramiazgi

• Ulegają często w łyku lejkowatemu rozciągnięciu wszerz, na skutek wzrostu łodygi na grubość (dylatacja)

• Promienie wtórne:

• Powstają z miazgi

• Ślepo kończy się w łyku lub dochodzą do kory pierwotnej, lecz w niej nie występują

• Martwica korkowa:

• Wtórna tkanka okrywająca - peryderma (korek + Felogen), tworzy się na obwodzie kory pierwotnej

• W skutek tworzenia się korka w głębszych warstwach kory, tkanki leżące na zewnątrz zostają odcięte od dopływu H₂O oraz pożywienia i wszystkie obumierają

• Z czasem Felogen również obumiera

• Nowa miazga korkowa tworzy się głębiej i wytwarza nowe tkanki obwodowe

• Obumarłe tkanki, odcięte od żywych tworzą martwice korkową - korkowinę (rhitidoma)

• Martwica korkowa = komórki kory = skórka, miękisz kory pierwotnej, łyko, tkanki wzmacniające (zwarcica) itp.

• W skutek tworzenia się martwicy w coraz głębszych warstwach, grubość kory ulega stale pomniejszaniu

• Z czasem odpadają jej najbardziej zewnętrzne części

• Postacie:

• Martwica łuskowata:

• Powierzchnia kory spękana i pokryta podłużnymi bruzdami

• Dąb

• Martwica pierścieniowata:

• Powierzchnia kory ma postać cienkich pierścieni

• Wiśnia

• Funkcje:

• Wzmacnia łodygę

• Chroni ją przed mechanicznymi uszkodzeniami

• Chroni prze utratą H₂O i zmianami temperatury.

---